Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Tijdlijn van de Lage Landen (tot 999)

Uit Wikisage
Versie door Rodejong (overleg | bijdragen) op 4 apr 2012 om 23:27 (1400 - 1600 http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tijdlijn_van_de_Lage_Landen&oldid=30241488)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen


De tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen geeft een chronologie van feiten, gebeurtenissen en randevenementen die hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen in de Lage Landen. Deze vormen een wisselend historisch en staatkundig conglomeraat van gewesten gelegen in het lager gebied rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de Noordzee en het Nauw van Kales uitmonden. Reeds in de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) zou het "Noordwestblok" zich cultureel hebben onderscheiden in deze gebieden. Daarna vormen zich variërende eenheden onder resp. Keltisch-Germaanse, en Romeinse invloeden. Vervolgens evolueren zij onder impuls van de kerstening mee in grotere imperiums met een toenemend feodale structuur. Uiteindelijk zorgt de opkomst van de steden voor toenemende rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselen af in een evenwichtsspel met lokale tendensen tot autonomie.

Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken

-2000 -1000 -500 0 250 500 750 1000 1100 1200 1300 1350 1400 1450
1500 1520 1550 1575 1600 1625 1650 1675 1700 1725 1750 1775 1800 1825
Geschiedenis van Nederland

Tijdlijn
Bibliografie

..Naar overzeese gebiedsdelen
..Naar voormalige koloniën

Geschiedenis van België

Tijdlijn - Bibliografie



Winterlandschap met schaatsers en vogelknip, Pieter Bruegel de Oude, 1565

..Naar voormalige koloniën


Cenozoïcum

Bestand:20070617 Hoegaarden versteende boomstam.JPG
Versteende boomstam op de Geosite Goudberg

Paleolithicum

~500.000 v.Chr.

Bestand:Spy Skull.jpg
Schedel gevonden in Spy.
Bestand:Doggerland 10,000 BP.jpg
Nog tot 6500 v.Chr. zijn de Lage Landen verbonden met Engeland door Doggerland
  • Heel Noordwest-Europa wordt schaars bevolkt door de zogenaamde neanderthalers.

~250.000 v.Chr.

~200.000 v.Chr.

~150.000 v.Chr.

~128.000 v.Chr. - ~116.000 v.C

~57.000 v.Chr.

~12.000 v.Chr.

  • De temperatuur begint te stijgen, waardoor bewoning in het Holoceen weer mogelijk wordt. Sporen van jagerscultuur (de Hamburgcultuur) zijn gevonden in Friesland en Drenthe.
  • De Noordzee ontstaat, daarbij vormen zich de kuststrook met haar duinen, de moerassige veengebieden van Holland en het zeekleilandschap van Noord-Nederland.

Mesolithicum

~10.000 v.Chr.

~9500 v.Chr.

  • De zeespiegel staat in het begin van het Holoceen nog zo laag dat een groot deel van het Noordzeebekken droog ligt, waarbij de kustlijn noordelijk ligt van de huidige Doggersbank. Daar wordt nog op mammoeten gejaagd. België grenst nog niet aan de zee, maar is verbonden met Engeland.

~9000 v.Chr.

~7900 v.Chr.

~7500 v.Chr.

  • De Maglemosecultuur heerst (tot ca. 6000 v.Chr.) als eerste Mesolithische cultuur in de noordelijke helft van Europa, van Denemarken tot in Noord-Frankrijk. Ze is voortgekomen uit het Sauveterrien. Het lijkt erop dat ze de hond gedomesticeerd hebben.

~7000 v.Chr.

~5500 v.Chr.

Bestand:5500vc ex leg.jpg
Nederland rond 5500 v.Chr. Het pleistocene oppervlak erodeert langzaam, terwijl strandwallen ontstaan waarachter veenvorming (donkerbruin) toeneemt.
  • Trijntje is de naam die gegeven werd aan het oudste menselijke skelet dat in de Lage Landen (in Zuid-Holland) is aangetroffen.

Neolithicum

~5300 v.Chr.

  • Het "neolithisch pakket" (een cultureel erfgoed van landbouw, kleinveeteelt, gepolijste stenen bijlen, houten langhuizen en pottenbakken) verspreidt zich over Europa. Daarmee geraakt de Mesolithische levenswijze stilaan in onbruik. Kenmerkend zijn nu de nederzettingen, de opkomst van grotere stammen en het gebruik van plantaardig voedsel.[2]
  • De bandkeramische cultuur (ook Omalien) vestigt zich op de hogere, vruchtbare lössgronden van o.a. Zuid-Limburg. Dit zijn de eerste landbouwers in de Lage Landen, waarmee in België het Neolithicum begint. In de typische potten bewaart men voedsel en zaaigranen.(Na zo'n 700 jaar verdwijnt deze cultuur weer om nog onbekende redenen.)

~4900 v.Chr.

  • Boven de rivieren blijft het een cultuur van jager-verzamelaars, die zich tot de Swifterbantcultuur ontwikkelt. Naar uit onderzoek[3] blijkt hebben deze twee culturen ongeveer 1000 jaar naast elkaar bestaan, waarbij de bewoners van de uitgebreide moerassen in de Rijndelta langzamerhand sommige gewoonten van de landbouwers in het zuiden hebben overgenomen. In toenemende mate treft men tussen resten van wild ook resten van gedomesticeerde dieren aan, waarbij een duidelijke progressie valt waar te nemen.

~4450 v.Chr.

Bestand:Tulpenbecher-Michelsberg.jpg
Tulpbeker van de Michelsbergcultuur
  • De Michelsbergcultuur is de neolithische cultuur, die rond 4400 tot 3500 v. Chr. voorkomt in het zuiden van de Lage Landen (Zuid-Nederland, West-Duitsland en België) is verantwoordelijk voor enkele van de oudste soorten aardewerk in Europa.
  • In 1968 wordt bij de aanleg van de Deltawerken in een veenlaag op 8 meter diepte het Mannetje van Willemstad gevonden.

~4250 v.Chr.

  • In het neolithicum verschijnen de eerste landbouwdorpen met ongeveer 100 inwoners. Door het warmer klimaat en het smelten van de ijskap vestigen rondtrekkende groepen zich in gemeenschappen. Zo vestigt de "Omaliengroep", bekend voor zijn bandkeramiek, zich in Haspengouw. Bij het ontstaan van de eerste "dorpen" ontstaat een landbouweconomie. Anderen specialiseren zich in bijvoorbeeld handwerknijverheid (de Michelsberggroep) en steenindustrie (Spiennes).

~4000 v.Chr.

  • Tijdens het Subboreaal sluit de westkust zich steeds meer, met als gevolg dat de achterliggende lagune verzoet, wat grootschalige veenvorming in de hand werkt.

~3800 v.Chr.

Bestand:Préforme de hache 223.1 (5).jpg
Bijl van vuursteen uit het Neolithicum, 19.1 cm lang
  • De Neolithische vuursteenmijnen in Spiennes, ten zuidoosten van Bergen aan de Frans-Belgische grens, zijn meer dan 100 hectare groot. Het is het grootste en oudste complex van vuursteenmijnen in Europa en behoort tot de werelderfgoedlijst van de UNESCO.
  • Bij Rijckholt op de Belgisch-Nederlandse grens wordt eveneens een voorsteenmijn in gebruik genomen. Uit zo'n 5000 kleine mijnen wordt in de duizend jaar daarna 40.000 ton vuursteen gewonnen.

Midden-Neolithicum

Bestand:European Middle Neolithic.gif
Aan de potten herkent men de neolithische culturen

~3500 v.Chr.

Het in de Lage Landen oudste gevonden wiel dateert van ongeveer 2400 v.Chr. en werd dus, voor zover men weet, nog niet gebruikt door deze cultuur.

Bestand:Old Europe.png
Het leefgebied van het trechterbekervolk (TRB in het groen) in Europa

~3250 v.Chr.

Bestand:Urnenfelder panoply.png
Wapens uit de urnenveldencultuur

~2600 v.Chr.

Bestand:Pierre Brunehaut 01.JPG
De Pierre de Brunehaut, de grootste menhir van België staat nabij Doornik.
  • Naast en uit de standvoetbekercultuur ontstaat de klokbekercultuur. Hiermee begint een tijd van intensieve contacten overzee, wat verklaart waarom de prehistorische culturen van de Lage Landen en Engeland aan weerszijden van de Noordzee altijd zoveel met elkaar gemeen hebben. Ze bereiken zelfs Noord-Afrika.

Bronstijd

~2100 v.Chr.

  • De Bronstijd zorgt in de Lage Landen niet direct voor nieuwe culturen, maar leidt wel tot meer specialisatie. De handel wordt in deze tijd belangrijker. Bij Wageningen zijn uit deze tijd een hellebaard, bijl, mes en armband gevonden.

~1900 v.Chr.

~1800 v.Chr.

Bestand:Nordwestblock.png
Noordwestblok - tussen 1800 en 800 v.Chr., de Elp- en de Hilversum-cultuur.
  • De Hilversumcultuur spreidt zich uit van het midden der Lage Landen tot Calais en duurt tot ca. 1200 v.Chr.
  • Het Noordwestblok zou van de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) hebben bestaan, ongeveer tot de tijd dat er in de 1e eeuw na Chr. voor het eerst geleidelijk aan sprake is van historische bronnen. Het grondgebied ervan wordt beschouwd als dat van het geheel van de Elp- en de Hilversum-cultuur samen en beslaat een area in noordwest Europa die ruwweg wordt begrensd door de rivieren de Maas, de Elbe, de Somme en de Oise (het huidige noorden van Frankrijk, heel België, Nederland, en het westen van Duitsland, en mogelijk ook het oostelijk deel van Engeland).
  • Het bronzen zwaard van Jutphaas, gevonden bij Utrecht, is een van de vijf bijna identieke zwaarden die in Bretagne, Bourgondië, Zuid-Engeland en de Lage Landen zijn gevonden. Deze dienen niet voor de strijd, maar om de status van de eigenaar te benadrukken.

~1500 v.Chr.

Bestand:Régions naturelles de Belgique.jpg
De geografische streken van België

██ Condroz

██ Fagne-Fammene

  • In de middenbronstijd van ca. 1500 tot 1100 v.Chr. is onder andere in Vlaanderen en de Kempen onder meer de Famennegroep gevestigd. Aan de hand van verschillende grafvormen worden de verschillende andere groepen onderscheiden.

~1300 v.Chr.

  • In heel Europa ontstaat vrij plotseling de urnenveldencultuur doordat men overstapt op crematie, mogelijk door nieuwe religieuze inzichten. Op de Boshoverheide bevindt zich het grootste teruggevonden urnenveld uit de Lage Landen, maar dat zou tussen 1100 en 700 v.Chr. zijn gebruikt.
  • In het skelet van de Krabbeplasman is het oudste menselijke DNA aangetroffen dat ooit in de Lage Landen is gevonden.

~1250 v.Chr.

Bestand:Tempeltje van Barger-Oosterveld.JPG
Replica van het tempeltje van Barger-Oosterveld in het Drents Museum.

~1200 v.Chr.

~1150 v.Chr.

  • In 1961 wordt bij Barger-Oosterveld een ijzeren pennetje van vier centimeter gevonden. Het zal echter nog lang duren voordat ijzer op grote schaal gebruikt wordt.

IJzertijd

~1000 v.Chr.

  • Rituele activiteit manifesteert zich in heiligdommen bij thermische bronnen. Bewijsmateriaal voor gezondheidscultussen in Keltisch Europa toont een nauwe band tussen genezing, herstel en vruchtbaarheid. Veel Keltische genezers zijn vrouwen en er is ook een sterke associatie van deze cultussen met de moedergodin.[4]
  • De functie van priester en dokter is bij de Kelten vaak gecombineerd in één persoon. Uit Romeinse getuigenissen weten we dat ook in hun tijd bij de Galliërs priesteressen nog een belangrijke sociale plaats bekleedden. Ze werden Veleta genoemd, verwant aan het Noordse Völva en met een gelijkaardige functie in de samenleving.
  • Genezende en moedergodinnen komen vaak in hun onderscheiden vormen in een godinnentriade bij bronheiligdommen voor.[5]

~800 v.Chr.

Bestand:Tonnenarmbaender.JPG
Hallstatt-armbanden.

~750 v.Chr.

~700 v.Chr.

Bestand:Les Francs en Belgique romaine.svg
Het Kolenwoud (groen gekleurd)
  • In deze tijd ontstaan enkele versterkte markt- en handelsplaatsen en heuvelforten. Bovendien onderscheiden krijgers zich van de gewone bevolking.
  • In Friesland en Groningen worden de eerste wierden aangelegd, in Friesland terpen genoemd. Bewoners zijn waarschijnlijk de stam der Friezen.
  • Tussen de Rijn en de Seine, een streek tussen Germanië en Gallië (Kelten), wonen de Belgen.
  • Het Kolenwoud overdekt het grootste deel van Midden-België. De Oude Belgen jagen in dit woud, oogsten er kruiden, paddenstoelen en vruchten, en starten er geleidelijk ook een primitieve vorm van akkerbouw en veeteelt. (De naam slaagt op het algemeen gebruik van de winning van houtskool voor het smelten van de ijzerhoudende zandsteen (limoniet) die er wordt gegraven.)

~650 v.Chr.

Bestand:Celtes-carte.PNG
Verspreiding Kelten over Europa
1: Oorsprongsgebied ten noorden van de Alpen
L: La Tène
H: Hallstatt
2: Grootste verspreiding in ongeveer 400 v.Chr.
B: Britse eilanden
G: Galatië in Klein-Azië
I: Iberisch schiereiland
Bestand:500vc ex leg copy.jpg
Het Flevomeer wordt groter, terwijl de westkust zich vrijwel geheel sluit

~500 v.Chr.

~450 v.Chr.

  • De munt doet zijn intrede.

~390 v.Chr.

  • De Keltische aanvoerder Brennus van de Senones (het volk bij de Seine) voert op 18 juli, 390 v.Chr. of 387 v.Chr. een aanval op Rome uit. De Romeinen vormen blijkbaar geen partij voor de geoefende Keltische soldaten en worden verslagen. Rome wordt voor een groot deel geplunderd en pas na het betalen van een hoge losprijs vertrekken Brennus en de meeste van zijn mannen uit Rome.

~350 v.Chr.

~150 v.Chr.

  • De Germanen dringen op naar het westen en zuiden en verdrijven in het noorden van de Lage Landen langzaam de Kelten tot beneden de Rijn. De Cananefaten hebben het gebied van de delta aan de Noordzeekust bevolkt. De Bataven hebben zich gevestigd op eilanden en broeken aan de monding van de Rijn, terwijl, meer naar het Oosten, andere Germaanse volksstammen naar de linkeroever afzakken. Ten Zuiden van die nederzettingen zijn de bekkens van Maas en Schelde ingenomen door volksstammen van Keltisch ras: Morienen (Vlaanderen), Menapiërs en Nerviërs (Brabant en Henegouwen), Eburonen (Limburg), Aduatieken, Condruzen, Cerezen, Pemanen en Trevieren (Ardennen).
  • Veel van die volksstammen zijn betrekkelijk recent in de streek gevestigd. Als Julius Caesar naar hun oorsprong laat onderzoeken (57 v.Chr.), draagt de overlevering nog de herinnering aan een tijdvak, waarin hun voorouders ten oosten van de Rijn woonden.

~100 v.Chr.

~55 v.Chr.

Verdeling van Gallië rond 54 v.Chr.
Bestand:Ambiorix.jpg
Standbeeld van Ambiorix in Tongeren.
  • De Belgae worden van 57 tot 51 v.Chr. onderworpen door Julius Caesar. Wel vinden er nog opstanden tegen de Romeinse overheersing plaats tot de eerste eeuw na Chr.
  • Het gebied van de Lage Landen tussen de Rijn en de Seine wordt nu Gallia Belgica, een Romeinse provincie. Daar ontstaan Romeinse nederzettingen.
  • Julius Caesar komt min of meer door toeval in het gebied boven de Rijn terecht tijdens de Gallische Oorlog, waarbij hij de Germaanse Usipeti en Tencteren vrijwel uitroeit. Met zijn Commentarii Rerum in Gallia Gestarum maakt hij een einde aan de prehistorie in de Lage Landen, al zijn geschreven bronnen na de Romeinen in België en in Nederland schaars en zou een deel van de Middeleeuwen er in die zin als prehistorie opgevat kunnen worden.

53 v.Chr.

  • Een volledig Romeins legioen en 5 cohorten (alles tezamen zo'n 7200 soldaten) worden door de Eburonen onder leiding van Ambiorix volledig vernietigd. Ambiorix vormt terzelfder tijd een alliantie van alle andere Belgische stammen om zich collectief tegen de Romeinen te verzetten. Na zijn overwinning voegt zijn leger zich bij de Nervische strijdmacht en belegert Quintus Cicero's winterkamp [6].
  • De Romeinse strijd duurt een aantal jaren, maar tegen de negen legioenen van ongeveer 50.000 getrainde soldaten die Caesar naar Belgica stuurde zijn de Belgen uiteindelijk niet opgewassen. De stammen worden geleidelijk afgeslacht of verdreven en hun akkers systematisch platgebrand. De Eburonen verdwijnen vanaf dat moment volledig uit de geschiedenis. Ambiorix weet echter samen met enkele manschappen de Rijn over te steken naar Germania, waarna hij spoorloos is.
  • "...Horum omnium fortissimi sunt Belgae..." ("van al dezen zijn de Belgen de sterksten"), schrijft Caesar naar aanleiding van zijn ervaringen in zijn De Bello Gallico.

27 v.Chr.

Bestand:Continental.coast.150AD.Germanic.peoples.jpg
Stammen langs de kustlijn, 150 na Chr.
  • Octavianus wordt princeps van het Romeinse Rijk.
  • De Germaanse stam van de Tungri wordt het vruchtbare gebied in Gallia Belgica toegewezen van de door Caesar uitgeroeide Eburonen.
  • De Bataven wonen in het rivierengebied, terwijl de Cananefaten zich westelijk van hen hebben gevestigd. In Overijssel bevinden zich de Chamaven, in het noorden de Friezen. Deze eveneens Germaanse stammen worden door Tacitus beschreven in zijn Germania.

17 v.Chr.

15 v.Chr.

Bestand:Nehalennia.jpg
Domburgs Nehalennia-altaar volgens Plaat 7 No. 15a van L.J.F. Janssen, De Romeinsche Beelden en Gedenksteenen van Zeeland, Leiden, 1845
  • Er ontstaan veel nieuwe plaatsen, waaronder Trier, Keulen, Tongeren en Doornik. Vaak hebben deze het achtervoegsel '(i)acum' of 'domein' (vb. in Cortoriacum), 'castra' of 'kamp' (vb. in Kester), of 'castellum' of 'kasteel' (vb. in Kassel). Deze plaatsen maar ook kleinere gemeenschappen (vici) worden een afzetgebied voor de producten van de Noord-Gallische landbouw en de inheemse ambachten. Zo ontstaat er een bloeiende handel met Italië en ook met de rest van Gallia wordt die steeds intensiever.
  • Er zijn aanwijzingen van toenemende handel met Brittania, ook vanuit de Rijndelta. Votiefaltaren voor de vruchtbaarheidsgodin Nehalennia, verwant met de moedergodin Aveta van de Treveren, wijzen op de wens van schippers voor een behouden overvaart. Het gaat vaak om zoutleveringen, een lekkernij voor de Romeinen die er doorlopend ettelijke tonnen van verbruiken.
  • Aan de kust groeien de vissersdorpen en worden de oude zoutwinningsbedrijven van de Menapiërs gemoderniseerd. In Haspengouw ontstaan grote landbouwbedrijven (villae) en ook de textielnijverheid komt sterk opzetten en er worden grote kuddes schapen gehouden voor de wol. Paarden worden gefokt en verkocht door de Trevieren. Andere economische activiteiten zijn houthakken, kolenbranden, ijzer-, zink-, en kalksteenwinning.

12 v.Chr.

10 v.Chr.

  • De oude Keltische baan Boulogne-Keulen (Chaussée Brunehaut), ook bekend als deVia Belgica is, naast de rivieren, een belangrijke economische ader in de Lage Landen. Hij bestaat nog vooral uit sintels, en wordt ook voor de Romeinen belangrijk. De soldaten leggen op delen ervan een heerweg aan. Tegelijk maken zij een aftakking noordoostwaarts via de nieuw gestichte stad Tongeren, de oudste stad van de Lage Landen.

9 v.Chr.

  • Drusus overlijdt na een val van zijn paard ergens langs de Lippe, zij het na een zeer succesvolle veldtocht enkele jaren daarvoor. De Friezen kozen toen volgens de latere Romeinse senator en geschiedschrijver Cassius Dio eieren voor hun geld, en met hun hulp versloeg hij vervolgens de Chauken bij de Eemsmonding. Hij liet de Drususgracht en Drususdam aanleggen. Hij had zijn hoofdkwartier op het Kops Plateau ten oosten van het huidige Nijmegen.

~1

  • Het is niet duidelijk of veenlijken, zoals het meisje van Yde en het paar van Weerdinge, het gevolg zijn van mensenoffers of van de Germaanse rechtspraak.
  • Het Romeinse leger heet in de provincia Germania inferior "Exercitus Germaniae Inferioris" ("strijdkrachten van Neder-Germanië") op inscripties afgekort als EXGERINF. Het bestaat uit meerdere (tot vier) legioenen en Auxilia of hulptroepen. Van de Bataven en de Cananefaten samen zijn constant 5000 tot 6500 mannen in dienst. Daarvoor leveren de Cananefaten jaarlijks 24 nieuwe rekruten, de Bataven meer dan het tienvoud. Daarvan komen amper de helft terug als veteranen.[7]
  • Dat de meeste vrouwen niet met hun mannen mee op zending gaan, resulteert de facto in een sociaal gedomineerd Germanina Inferior van vrouwen, kinderen en ouderen.

4

  • Princeps Augustus zegt toe dat Tiberius, de oudere broer van Drusus, zijn opvolger is. Deze heeft de veldtochten van zijn broer voortgezet, waardoor het gebied tussen de Rijn en de Elbe nu in handen is van de Romeinen.
  • In 1996 wordt bij Vlaardingen een boemerang gevonden, waarschijnlijk van een Cananefaat.

9

  • De Friezen, Bataven en Cananefaten komen niet in opstand na de Romeinse nederlaag in de Slag bij het Teutoburgerwoud tegen Arminius. De eerste vermelding van de Cananefatenstam heeft betrekking op een ala Caninefas, een Cananefaatse ruitereenheid in Romeinse dienst.

14

Bestand:Limes1.png
De limes aan de Rijn
  • Nadat Augustus overlijdt, breken er onlusten uit onder de Romeinse troepen. Germanicus weet deze te bezweren en de twee jaar daarna besteedt hij aan veldtochten tegen Arminius, geholpen door zijn Bataafse cohorten. Keizer Tiberius geeft Germanicus uiteindelijk in 16 opdracht de strijd in Germanië op te geven.
  • De Rijn vormt nu de definitieve grens tussen het Gallische Rijk en Germanië.
  • De Bataven dienen ook als de lijfwacht (corporis custos) van onder andere Tiberius en de latere Nero.

28

  • Nadat Olennius onredelijke belastingen eist, komen de Friezen in opstand. De ala Caninefas, de Cananefaatse ruitereenheid in Romeinse dienst, vecht tegen de Friezen tijdens de Slag van Baduhenna. Daar lijden de Romeinen een nederlaag, waarna Olennius zich terugtrekt in het castellum Flevum. De opstand veroorzaakt paniek tot in Noviomagus. Dat weten we omdat iemand zijn geld in allerijl begroef en het nooit weer heeft gevonden. Uit het verslag van Tacitus van de gevechtshandelingen kunnen we opmaken dat ook de Cananefaten een gevoelig verlies lijden. Veel mannen sterven in de omgeving van castellum Flevum en het bos van Baduhenna.

29

  • De Tolsumer Akte, gevonden in Friesland, is de oudste bewaarde geschreven tekst van de Lage Landen
Bestand:50nc ex leg copy.jpg
Het Flevomeer krijgt in het noorden via het Vlie een verbinding met zee.

47

  • Corbulo brengt de vloot van de Chauken tot zinken. Dezen plunderen onder de oud-legionair Gannascus de kust van Gallia Belgica. De Rijn wordt door Claudius als limes vastgesteld, hoewel de Friezen onder Romeins bestuur blijven. De rivier geldt zowel als scheidingslijn tussen de gebieden, als bindend element, doordat deze transport en communicatie vereenvoudigt.
  • Claudius verbiedt verdere veldtochten tegen de Germanen, omdat hij de prioriteit geeft aan de invasie van Brittannië. Corbulo laat dan maar het kanaal van Corbulo graven, een verbinding tussen de Maas en de Oude Rijn.

58

  • De Friese aanvoerders Malorix en Verritus worden Romeins staatsburger, maar moeten het stuk grond ten zuiden van de Rijn dat zij bezet hebben verlaten.

60

69

  • De legendarische priesteres-koningin Veleda moedigt een Bataafse Opstand aan waarvan zij de gunstige afloop voorspelt.
  • Tijdens het machtsvacuüm van het Vierkeizerjaar na de dood van Nero wordt die Bataafse Opstand onder leiding van Julius Civilis uitgevoerd. Alle Romeinse vestingen en vestigingen in Germania Inferior en Gallia Belgica gaan in de vlammen op, inclusief Oppidum Batavorum en Tongeren. Ook vrouwen nemen deel aan de strijd.[8] Het jaar daarop wordt de opstand neergeslagen.

78

~89

Bestand:Germania inferior roads towns.png
Wegen en plaatsen bij de limes

121

~160

  • Ook Forum Hadriani wordt een municipium.

~167

  • De Friese ruiters van het Cuneus Frisionum worden ingezet in Britannia
  • De Chauken trekken plunderend rond, wat de reden is dat uit deze tijd veel muntschatten gevonden worden die om die reden begraven worden.

~175 v.Chr.~250

Bestand:Leiden-sarcofaag-Simpelveld2.JPG
Binnenzijde van de sarcofaag van Simpelveld met afbeelding van de rustende dame
  • De Sarcofaag van Simpelveld is aan de binnenkant in reliëf gebeeldhouwd, tonend een liggende vrouw op een 'houten' rustbed uit de Gallo-Romeinse periode. Naast haar is het interieur van haar huis weergegeven met meubels en ander huisraad. De kist bevatte nog een aantal typisch vrouwelijke grafgiften zoals enkele gouden sieraden, een zilveren spiegeltje, een glazen flesje, een flacon van aardewerk. De stijl komt overeen met die van de Etrusken.

212

235

240

  • De Franken worden voor het eerst genoemd als zij zich in het Rijk willen vestigen en de Rijn oversteken, waarna hun krijgers plunderend door Gallië trekken. Ze worden echter bij Mainz verslagen, waarna ze zich aan de oostoever vestigen.
  • Een steeds groter wordend aantal Germanen steekt de Rijn over om dienst te nemen in de grenslegioenen of zich als landbouwers in de provinciën te vestigen.

~250

Bestand:NasaBenelux.jpg
De lage landen, vanuit de ruimte, zoals vandaag.
  • Kusterosie zorgt ervoor dat het water komt tot aan het castellum van Oudenburg (waarschijnlijk Portus Epiatici). Ook Brittenburg, de meest westelijke Romeinse fortificatie aan de Oude Rijn, komt onder water te staan. De Romeinen kunnen de strijd tegen het water niet winnen en verlaten het gebied.

256

  • Vanaf 256 steken Frankische krijgers de Rijn over en wordt geheel Gallia geplunderd en worden vele steden en dorpen verwoest.

260

  • Een nieuwe inval van de Franken markeert het begin van het einde van Germania Inferior als welvarende Romeinse provincie.
  • Door het heersende machtsvacuüm kan onder Postumus het Gallische keizerrijk ontstaan naast het echte Romeinse Rijk. Het Gallische keizerrijk (260-274) (Imperium Galliarum) omvat de drie Gallische provincies, Germania Inferior, Germania Superior, Britannia, Hispania en korte tijd ook Raetia.
  • Postumus weet de tot in Spanje doorgedrongen Franken daar te verslaan en bestrijdt de Frankische zeerovers bij de Nederlandse kust.

~270

Bestand:Map of Ancient Rome 271 AD.svg
Het verdeelde Romeinse Rijk in 271 n.Chr. na de crisis.
  • Na de dood van Postumus weten de Franken zich toch over de Rijn te vestigen, waarmee een einde komt aan de romanisering.
  • Zo tussen 270 en 300 n.Chr verdwijnt een groot deel van de bevolking in het westen en zuidwesten van Nederland. Grote delen van het gebied raken zo goed als ontvolkt.

~280

  • In het kielzog van de opstand van Carausius (286-293), een vooraanstaand Menapiër die met de bewaking van de zeekust belast was, hebben de Salische Franken zich meester gemaakt van het eiland der Bataven en bedreigen zij de Lage Landen langs het noorden, terwijl de Ripuariërs ze langs het oosten bedreigen.

~295

  • Keizer Constantius I Chlorus onderwerpt de Franken, van wie hij een deel naar Noord-Frankrijk overbrengt, maar uiteindelijk wordt rond 296 een verbond gesloten met de Saliërs. Deze Salische Franken beschermen nu de grens tussen Nijmegen en de zee tegen andere Germanen.

~297

  • Vanaf ca. 297 wordt Belgica door keizer Diocletianus gesplitst in Belgica Prima (letterlijk : Eerste België) met hoofdstad Trier in het zuidoosten en Belgica Secunda met als hoofdstad Reims in het westen. Het in het noordoosten gelegen Germania Inferior (met hoofdstad Keulen) was al op het einde van de eerste eeuw van Belgica losgemaakt.
  • Belgica Prima wordt nu de Romeinse provincie die de Ardennen in de meest ruime betekenis omvat, met als civitates :
    • Civitas Treverorum, hoofdstad Augusta Trevorum, nu Trier in Duitsland
    • Civitas Leucorum, hoofdstad Tullum , nu Toul in Frankrijk
    • Civitas Mediomatricorum, hoofdstad Diuodurum, nu Metz in Frankrijk
    • Civitas Verodunensium, nieuwe stad uit de 4e eeuw, Verdunum, nu Verdun in Frankrijk.
  • Belgica Secunda omvatte als civitates :
    • Ciuitas Remorum, hoofdstad Durocortorum, nu Reims (Riemen), waarvan later werd afgesplitst de Ciuitas Catalaunorum, hoofdstad Catalaunum, nu Châlons-en-Champagne
    • Ciuitas Siluanectum, hoofdstad Augustomagus, nu Senlis
    • Ciuitas Suessionum, hoofdstad Augusta Suessionum, nu Soissons
    • Ciuitas Ambianorum of Ambianensium, hoofdstad Samarobriua, nu Amiens
    • Ciuitas Viromanduorum of Veromanduorum, hoofdstad Augusta Viromanduorum, nu Saint-Quentin (Sint-Kwintens), later Vermand
    • Ciuitas Atrebatium, hoofdstad Nemetacum, nu Arras (Atrecht)
    • Ciuitas Bellouacorum, hoofdstad Caesaromagus, nu Beauvais
    • Ciuitas Neruiorum, hoofdstad Bagacum, nu Bavay (Bavik); dit werd later de Ciuitas Camaracensium, hoofdstad Camaracum, nu Cambrai (Kamerijk)
    • Civitas Morinorum, waarvan later werd afgesplitst de Ciuitas Bononensium, hoofdstad Bononia, nu Boulogne-sur-Mer (Bonen).
Bestand:TabulaPeutingeriana2.jpg
Tabula Peutingeriana, kopie van een Romeinse reiskaart uit de 3e tot 4e eeuw.

~299

  • In de 3e eeuw blijven de Germaanse stammen binnentrekken. Daarom beginnen de Romeinen de bouw van nieuwe limes, namelijk de Litus Saxonicum[9] langs de kust en de fortengordel langs de belangrijkste wegen tussen de kust en de Rijn. Zo was er een fort in Oudenburg. Toen het gebied ten noorden van deze laatste linie opgegeven moest worden, kon deze limes nog enige tijd weerstand bieden en het gebied ten zuiden ervan bezet blijven. Daaraan zou de taalgrens haar ontstaan te danken hebben.[bron?]

~300

  • Bij de aanvang van de 4e eeuw is de streek, die begrensd is door de Rijnbocht, tussen Keulen en de Noordzee, het terrein van onophoudelijke grensoorlogen tussen Franken en Romeinen. Hoewel de overweldigers teruggedreven worden door Constantius Chlorus, door Constantinus, en door Julianus, hernieuwen zij onvermoeibaar de aanval, die steeds moeilijker af te slaan is. De streek ten noorden van de Ardense heuvels en van Henegouwen wordt door de heirscharen doorkruist en door de barbaren verwoest, ontvolkt en in een woestenij herschapen. De Rijn volstaat niet meer om de vijand af te houden.
  • Oude cultusplaatsen blijven in gebruik, zoals die van Chartres,"Lieux Forts" ('Sterke Locaties') en vervolgens "Saints Forts" ('Sterke Heiligen') genoemd, waar later rond de Keltische waterput de eerste kathedraal in Romaanse stijl zal komen. De ronde waterput van meer dan 33 meter diepte steunt op een vierkante voet, waarvan de hoeken naar de vier windstreken wijzen.
  • Voor het eerst wordt de bisschoppelijke inrichting gesticht te Trier. De bisschop breidt in de loop van de 3e eeuw zijn invloed over gans Neder-Germanië uit.

~310

Bestand:Xanten - APX 09 ies.jpg
Gallische Matres (Xanten)
  • Reeds ten tijde van Maternus (313) maakt Keulen een onderscheiden bisdom uit, dat wellicht de civitas Tungrorum omvat. De kerstening loopt echter met zulke rasse schreden, dat een afzonderlijk bisdom Tongeren wordt opgericht.

~350

  • Nadat Constantijn de Grote in 312 bekeerd is tot het christendom dagen in de Lage Landen de eerste christenen op.
  • Servaas van Maastricht, wiens aanwezigheid bij de kerkvergaderingen te Sardika (347) en te Rimini (359) met oorkonden bevestigd is, was de eerste authentieke bisschop van wie in de geschiedenis der Lage Landen gewag wordt gemaakt.
  • In Chartres wordt de eerste kathedraal gebouwd rond de oude Keltische waterput. Deze kerk in Romaanse stijl wordt "cathédrale d'Aventin", (kathedraal van Aventin) genoemd naar de eerste bisschop van de stad.

358

383

Bestand:Hope-coventina01a.jpg
Een Keltische godinnentriade
  • Rond het einde van de 4de eeuw zijn de Morienen nog heidenen, en het feit dat hun apostel Victricius (tussen 383 en 407) uit de ver verwijderde stad Rouans komt, laat vermoeden dat de bisdommen van Noord-België in die tijd nog maar weinig structuur hebben.[10]

402

  • Stilicho roept de Romeinse troepen terug van de grensgebieden om Italië te verdedigen tegen de Goten.
  • De villa's in de Lage Landen vervallen. De bewoners beginnen zich van de Romeinse gewoonten af te wenden en deels terug te keren tot hun oude cultuur.

406

451

Bestand:Voelkerwanderungkarte.png
Grote Volksverhuizing: Belangrijkste verhuizingstromen
  • 20 juni - De Slag op de Catalaunische velden (het gebied van de Catalauni bij Troyes in de zuidoostelijke uithoek van de Lage Landen) eindigt in een onbeslist bloedbad. Attila verlegt zijn veroveringsplannen van Gallië naar Italië. Het gevaar van de Hunnen is geweken.

454

  • Moord op de Romeinse opperbevelhebber Flavius Aëtius. De verzwakking van het West-Romeinse Rijk, die volgt, heeft tot gevolg dat meerdere Germaanse volken hun macht in Gallië proberen te vergroten. Het antwoord van de Romeinen hierop is een veldtocht in de zomer van 457, onder leiding van Aegidius, tegen de Ripuarische Franken (Rijnfranken) aan de Rijn, waarbij Keulen ontruimd moet worden.

461

Bestand:Reame di Siagrio (486).png
Het Gallische koninkrijk (461-486)

463

476

481

Bestand:Verovering Gallie door de Franken v2.gif
Uitbreiding Frankische heerschappij onder Clovis
  • Clovis I wordt na de dood van Childerik I koning van het gebied beneden de Rijn, dat door de Salische (zuidwesten) en Ripuarische Franken (oosten) wordt bewoond (latere West-Francië)
  • Het graf van Childerik I in Doornik wordt in 1653 ontdekt, en geldt als het rijkste Frankische koningsgraf dat ooit is gevonden. Hij vecht enkele malen aan de zijde van de Romeinen, onder meer met Aegidius tegen de Visigoten bij Orléans in 463 en met comes Paulus tegen de Angelsaksen in Angers in 464.

493

494

Bestand:Chlodwigs taufe.jpg
Clovis I laat zich dopen door Remigius.

496

  • Clovis I laat zich dopen als hij overgaat naar het christelijke geloof, dat daarmee de officiële godsdienst in zijn rijk wordt. Dit maakt hem tot de held van de katholieke Gallo-Romeinse bevolking. De bekering van Clovis leidt de kerstening van West-Europa in, in de Lage Landen door voornamelijk de missionarissen Willibrord en Amandus. Dorpen krijgen als centrum een kerk.

~500

Bestand:Lex Salica Vandalgarius.jpg
Handschrift van de Salische Wet

511

~525

  • Een Friese koning van wie de naam niet is overgeleverd, verslaat tijdens de Slag aan de Rijn met zijn leger de Deense of Zweedse indringers, die worden aangevoerd door koning Hygelac.

~560

  • Chlotarius I verovert een deel van Friesland. Volgens de Frankische gewoonte is zijn rijk echter een persoonlijk gebied en wordt als zodanig bij zijn dood onder zijn zonen verdeeld. Vaak ontstaan door de rivaliteit onderlinge oorlogen, wat zorgt voor een machtsvacuüm in de randgebieden. Hierdoor kunnen de Friezen meermalen gebieden heroveren.

~570

Bestand:Austrasie752.jpg
Austrasië (in 752)
  • Sigebert I van Austrasië huwt in 567 de Visigotische prinses Brunhilde, wat de afgunst opwekt van vooral zijn broer Chilperik, die daarop Brunhilde's zuster Galswintha uit Spanje ontbiedt en met haar huwt.
  • Galswintha wordt in een hofintrige vermoord en Brunhilde wijst Fredegonde, een vooraanstaande courtisane van haar zwager, aan als oorzaak. Wanneer Chilperic ook nog met deze Fredegonde huwt betrekt de rivaliteit tussen beide koninginnen de twee koningen in een oorlog tegen elkaar.
  • Aartsbisschop van Parijs Germanus weet een tijdelijke vrede te regelen, waarbij de morgengavebezittingen van Galswintha aan Brunhilde toekomen.
  • Chilperic verbreekt de vrede door een inval van Autsrasië, maar wordt verslagen en vlucht naar Doornik. Een bede van Germanus aan Brunhilde om haar gemaal te overtuigen zijn broer te sparen wordt door haar genegeerd. Daarop wordt Doornik onder beleg geplaatst.
  • Fredegonde heeft twee huurmoordenaars geronseld, die Sigebert om het leven brengen in Vitry-en-Artois. Brunhilde wordt in gevangenschap meegevoerd naar Rouen. Daar huwt zij met een zoon van Chilperic en diens eerste vrouw, Childebert II, en eist in zijn naam het regentschap over Austrasië weer op. In de 33 jaar van haar bewind zorgt zij voor herstelling van de oude Romeinse wegen, bouwt veel kerken en abdijen, ook de nodige verdedigingsforten, herorganiseert de koninklijke financiën, en herstructureert het leger.
  • Na een opstand van adellijken, die Neustrië aanhangen, laat haar leger haar in de steek. Zij zal op gruwelijke wijze vermoord worden.
Bestand:Supplice de Brunehaut.jpg
"Doodstraf van koningin Brunhilde". Grandes Chroniques de France van Karel V van Frankrijk, 14e eeuw. Parijs, Bibliothèque nationale de France.

~600

  • In de 7e eeuw ontstaan veel dorpen, vaak strategisch gelegen aan een abdij, klooster, versterking, weg of rivier. De achtervoegsels 'heim' (thuis) (in vb. 'Stockheim' en 'Reckheim'), 'zele' (nederzetting) (in vb. 'Dudzele en 'Londerzeel') en 'gem' (plaats) (in vb. 'Waregem' en 'Zedelgem') wijzen daarop.
  • Dorestad komt tot bloei door de handel tussen de Chamaven van Hamaland, de Friezen en de Franken en met Scandinavië en Engeland.

614

630

  • Na een periode van interne strijd in Frankrijk, waardoor de Frankische invloed in de Lage Landen vrijwel verdwijnt, komt Dagobert I met een klein leger naar het noorden. In Utrecht wordt een kerkje gesticht. Na het overlijden van Dagobert volgt weer een periode van neergang van de Frankische macht en vervalt het kerkje.

~633

Bestand:Sint-Baafsabdij Gent, uitsnede uit kaart van Gent, 1534.jpg
Sint-Baafsabdij in Gent op een kaart van 1534, niet lang voor de afbraak.

639

~645

  • De heilige Eligius bezoekt de Andouerpii, de Antwerpenaren, die links en rechts van de beneden Schelde wonen. Hij richt zich op de kerstening van de Vlamingen, de inwoners van Antwerpen, de Friezen en de stammen langs de kust.
  • De hoofdgeul van de Schelde stroomt nog onder Zwijndrecht door, dus veel meer naar het Westen. In de 5de-6de eeuw groeien de oude afwaartse beddingen van de Schijnriviertjes en de rivierarm voor Antwerpen uit tot hoofdarm, en verzandt de geul voor Zwijndrecht.[13]
  • Amandus zou er op vraag van de Merovingische koning Dagobert I een kerk hebben gesticht, gewijd aan Sint-Pieter en Paulus.

~650

  • De Romeinse keerploeg keert weer terug om langzaam de haakploeg te vervangen, waardoor het land beter bewerkt kan worden en opbrengsten groter worden.

656

675

678

687

Bestand:St Hubert of Liège offers his services to Pepin of Heristal.jpg
Bisschop Hubertus van Luik biedt Pepijn van Heristal zijn diensten aan.
* Pepijn van Herstal, hofmeier van Austrasië, verslaat Bercharius, de hofmeier van Neustrië en Bourgondië, in de Slag bij Tertry, en neemt ook diens plaats in.

689

Bestand:Willibrord van Utrecht.jpg
Willibrord zet zich in voor de kerstening van de Friezen.

695

  • Willibrord wordt te Rome door paus Sergius I tot aartsbisschop der Friezen gewijd, dat wil zeggen van de Nederlanders boven de grote rivieren, met Utrecht als zijn zetel.
  • De Sint-Pieter en Pauluskerk van Antwerpen is in de 7de eeuw in handen van adel (Rauchingus) uit de omgeving van de Pepinieden, het geslacht van Karel de Grote, die deze kerk rond 695 wegschenken aan de heilige Willibrordus ter ondersteuning van de bekering van het gebied dat nu Nederland is.

714

  • Pepijn van Herstal overlijdt, waarna een opvolgingsstrijd uitbarst.

716

717

718

Bestand:Francia at the death of Pepin of Heristal, 714.jpg
Frankische rijk aan het begin van de burgeroorlog in 715

719

  • Radboud maakt plannen om andermaal het Frankenrijk binnen te vallen en trekt daartoe een groot leger samen [14]. Hij krijgt evenwel daartoe niet meer de gelegenheid, want door een ernstige ziekte getroffen sterft de Friese koning in de nazomer of vroege herfst van 719[15]. Radboud laat Friesland ontredderd achter zonder geschikte opvolgingskandidaat.

720-724

  • Door hofmeier Karel Martel wordt kort na de dood van Radboud een deel van de Friezen onderworpen. Vanaf 720 is het Friese gebied ten westen van de Vlie (Zeeland, Holland en Utrecht) in Frankische handen.
  • Karel Martel stelt Willibrord in staat om de zending onder de Friezen vanuit Utrecht te hervatten.
  • Karel voert campagnes tegen Beieren waarbij hij wordt gesteund door de Alemannen. De Beierse hertog Hugbert erkent het gezag van Karel.
  • Bonifatius wordt in 722 benoemd tot bisschop van de Germaanse gebieden die hij onder het gezag zou brengen van de Kerk van Rome.
  • Terwijl Karel langere tijd in Beieren verblijft, komt Ragenfried (nog altijd graaf van Anjou) in opstand. In 724 wordt deze opstand door Karel onderdrukt.

730

Bestand:Maaseik.Catharinakerk.kerkschat017.jpg
Relieken van Harlindis en Relindis, dochters van de stichters van het klooster, bewaard in de St. Catharinakerk, Maaseik
  • Karel Martel verslaat de Alemannen en doodt hun hertog Lantfrid. Hij benoemt geen opvolger, wat betekent dat hij zelf het feitelijke gezag over de Alemannen heeft.
  • Het klooster van Aldeneik bij Maaseik wort gesticht. (jaartal bij benadering).

732

734

  • Karel Martel verslaat in de Slag aan de Boorne de Friezen en doodt hun aanvoerder Poppo. De Franken plunderen Friesland en vernietigen heidense heiligdommen. Het Friese Rijk houdt op te bestaan, waarbij het gebied ten westen van de Lauwers in Frankische handen komt. Met deze Frankische overwinning is de macht van de Friese koningen gebroken.
  • De in dit jaar[bron?] gestichte kloosterschool bloeit later onder Gregorius van Utrecht op en wordt door de studie van Latijnse en christelijke literatuur één van de centra van de Karolingische renaissance.
  • Karel financiert zijn leger door kerkelijke bezittingen in beslag te nemen. De bisschoppen dreigen daarop om Karel te excommuniceren, wat alleen wordt voorkomen doordat Bonifatius krachtige steun aan Karel geeft.

740

Bestand:Charles Martel Saint Denis.jpg
De graftombe van Karel Martel, in de Kathedraal van Saint-Denis, het beeld dateert uit de Gotiek.
  • De gebieden van Karel Martel worden onder zijn volwassen zonen verdeeld: Carloman krijgt Austrasië en Alemannië (met Beieren als een vazalstaat), Pepijn de Korte Neustrië en Bourgondië (met Aquitainië als vazalstaat) en Grifo krijgt niets, hoewel sommige bronnen aangeven dat er over gesproken was hem een strook land tussen Neustrië en Austrasië te geven.
  • Pepijn III de Korte huwt Bertrada van Laon.

741

742

743

Bestand:20050921CathChartresB.jpg
Kathedraal van Chartres
  • Childerik III wordt na een interregnum van zeven jaar koning in naam van de Franken. Werkelijke heersers blijven de hofmeiers Pepijn en Carloman. Deze laatste trekt zich na vier jaar echter terug in een klooster.
  • In 743 of 748 wordt de eerste (Romaanse) Kathedraal van Chartres afgebrand door de Wisigoten van de Aquitaanse hertog Hunold bij de plundering van de stad. Een tweede kathedraal wordt dan gebouwd.

~750

751

  • Pepijn de Korte laat zich tot koning van de Franken zalven te Soissons.
  • Hij vervangt de referendaris, de beheerder van de koninklijke administratie -een leek- door een geestelijke kanselier. Het bestuur verbetert, maar topambtenaren zullen tot het eind van de 13e eeuw geestelijken zijn.

752

Bestand:Chrodegang.jpg
Bisschop Chrodegang, (Glas-in-lood in de Sainte Glossinde-kapel in Metz).

754

756

  • Pepijn verslaat Aistulf, de koning van de Longobarden en legt hem het verdrag van Pavia op. Hiermee verkrijgt de paus veel gebied, hoewel dat zonder keizerlijke toestemming op basis van een vervalst document gebeurt.

768

Bestand:Frankenrijk.jpg
De expansie van het Rijk der Franken onder Karel de Grote.
  • Pepijn dringt diep tot aan de Garonne door. Aquitanië ligt nu aan zijn voeten en de Basken geven zich gewonnen. Aquitaine is wel volledig verwoest na jaren oorlog en zal zich niet snel herstellen.
  • Karel de Grote wordt koning van het Frankische rijk, samen met zijn broer Carloman I, waarbij ze ieder de helft van het rijk besturen.
  • De Engelse missionaris Lebuïnus trekt de IJssel over. Hij is waarschijnlijk de stichter van Deventer.

771

Bestand:Hildegard Vinzgouw.jpg
Hildegard, Koningin-gemaal van Frankrijk
  • In 771 wordt Karel verliefd op Hildegard, de 13-jarige dochter van de machtige graaf Gerold van de Vinzgau uit Alemannië (dus een onderdaan van Carloman). Hij verstoot zijn vrouw, Desiderata, dochter van Desiderius, de koning van de Longobarden. Begin van het conflict tussen Karel en de Longobarden. Volgens de normen van die tijd is Hildegard echter nog niet huwbaar, en pas drie jaar later, als de paus verlegen zit om Karels hulp, zal het huwelijk erkend worden.
  • Carloman sterft op 5 december 771, waarna Karel koning wordt van het gehele Frankische rijk. Hij weet dit tijdens zijn heerschappij enorm uit te breiden. Alle vrije inwoners moeten een eed van trouw aan hem zweren, waardoor hij meer macht heeft dan zijn voorgangers.

772

773

  • Karel de Grote trekt, na een expeditie tegen de Saksen, de Alpen over en valt het Longobardenijk binnen.

774

775

  • De Franken vallen het land van de Saksen binnen. Zij weten tot aan de Wezer door te dringen en stationeren garnizoen in hun gebied.

776

Bestand:View on the waal janvangoyen.jpg
Gezicht op de Waal en de Valkhofburcht door Jan van Goyen, 1641. Een van de stukken uit de collectie van het Valkhofmuseum.

777

782

Bestand:Raban-Maur Alcuin Otgar.jpg
Hrabanus Maurus (links), gesteund door Alcuinus (midden), draagt zijn werk op aan aartsbisschop Otgar van Mainz (rechts)
  • Alcuinus wordt leraar aan het hof van Karel de Grote. Hij krijgt het beheer over verschillende abdijen.
  • Alcuinus is de meest prominente figuur van de Karolingische renaissance. Hij brengt de Franken in contact met de Latijnse cultuur die in Engeland nog bestond. Zijn grootste betekenis ligt in de rol die hij vervulde voor de verbreiding van wat in zijn dagen restte van de literatuur uit vroeger eeuwen. Oorspronkelijk zijn zijn eigen werken niet, maar ze hebben juist tot doel gehad de verbreiding van kennis te bevorderen. Als Karel de Grote's "minister van Onderwijs" zorgt Alcuinus voor het behoud van de literaire bronnen, voor de organisatie van de scholen, en voor het peil van het gegeven onderricht.
  • Karel de Grote vaardigt de Capitulatio de partibus Saxoniae uit. Het is een drakonische maatregel die de Saksen met strenge straffen (waaronder de doodstraf) bedreigt indien ze weerstand bieden aan de gedwongen kerstening.

785

788

789

  • Karel de Grote vertrouwt het bestuur van de grensgebieden met Bretagne aan zijn oudste zoon Karel toe, nu de oorlog tegen de Kelten op vrijwel niets is uitgelopen.
  • Met hulp van troepen van de Friezen, Saksen, Abodriten en Sorben valt Karel de Grote het land van de Slaven binnen. Hij dringt door in de richting van de Oostzee tot aan de rivier de Havel.

~790

Bestand:Liudger.jpg
Liudger geneest Bernlef
Bestand:800nc ex leg.jpg
Het Flevomeer groeit door afslag uit tot het Almere, in Zeeland erodeert het veen vrijwel volledig.

792

793

799

  • De rooftochten van de Vikingen strekken zich voor het eerst uit tot het grondgebied van de Franken.

800

~802

  • De Ewa quae se ad Amorem habet is de eerste wettekst die het heeft over een waterkering (sclusam, sluis) in het gebied van de de Lage Landen.

810

  • Godfried van Denemarken valt met 200 schepen Friesland aan als vergelding voor de pogingen van Karel de Grote om Denemarken bij zijn rijk te voegen, na daarvoor al de Danevirke versterkt te hebben. Hij wordt dat jaar vermoord door één van zijn Huskarls. Als verdediging tegen de aanvallen van de Vikingen laat Karel de Grote vlooteenheden plaatsen in Boulogne en Gent en maakt Friesland - wat in deze tijd strekt van Sincfala (het Zwin) tot de Wezer - een mark met de verplichting tot permanente paraatheid.
Bestand:Talisman de Charlemagne Tau.jpg
De talisman van Karel de Grote (thans in Reims)
  • Omstreeks deze tijd verrijst te Ingelheim (Duitsland) een paleis voor Karel de Grote. Het wordt ook in Karel ende Elegast vermeld.
  • Onder het bewind van Karel de Grote en zijn opvolger heerst er rust en vrede en bloeit de (landbouw)economie hoog op.

803

804

Bestand:Aachener Dom.jpg
Dom van Aken tussen 796 en 804 gebouwd.
  • De Dom van Aken wordt opgebouwd uit de hofkerk van Karel de Grote. Ze is gemaakt naar Byzantijnse voorbeelden. Bouwmeester is Odo van Metz.

805

  • De Saksen zijn eindelijk voorgoed verslagen. Karel de Grote zal nu iets anders aan zijn mannen moeten gaan bieden dan buit verworven door verovering.
  • De wijding tot het christendom van keizer Karel vindt plaats in de paltskapel van Karel de Grote in Aken.

806

Bestand:Germigny des Pres.jpg
Kerk van Germigny (806)

809

  • Karel de Grote stuurt zijn zoon Karel naar de Deense grens om zijn belaagde bondgenoten de Abodriten bij te staan. De Frankische prins trekt echter liever in het Baltische gebied op tegen minder geduchte tegenstanders.
  • Een Frankisch-Deense vredesconferentie in Beidenfleth aan de Stör leidt tot betere betrekkingen. De Abodritenvorst Drosuk zou door de Denen vrijgelaten worden, maar wordt uiteindelijk vermoord.
  • 26 maart - Liudger, Nederlands bisschop en missionaris overlijdt.

810

Bestand:Viking ship museum Roskilde Denmark 201172962.jpg
Nagebouwde Vikingschepen bij het Vikingschipmuseum in Roskilde, Denemarken
  • Koning Godfred van Denemarken vertoont opnieuw zijn overmacht ter zee. Hij houdt een strafexpeditie langs de Friese kust waar hij in een aantal schermutselingen rijke buit behaalt. Hij dwingt de Friezen schatting te betalen. Het Frankische leger en vloot komen te laat, als de Denen alweer vertrokken zijn.
  • Karel de Grote beveelt de bouw van vloten op alle bevaarbare rivieren om zich te weren tegen invallen van de Vikingen.
  • De ambitieuze Deense koning Godfred wordt in Friesland door zijn eigen lijfwacht vermoord. Zijn neefje Hemming volgt hem op.

811

812

Bestand:Charlemagne denier Mayence 812 814.jpg
Een munt van Karel de Grote met als opschrift: KAROLVS IMP AVG
("Carolus Imperator Augustus").
  • In Aken erkennen de Byzantijnse gezanten van Michael I Karel de Grote als βασιλευς ('basileus' keizer).

813

814

Bestand:AachenerDomSarg.jpg
Persephonesarcofaag van Karel de Grote in de Dom van Aken
  • Karel overlijdt aan een longontsteking en wordt opgevolgd door zijn enige nog levende zoon, Lodewijk de Vrome, waardoor het wederopgestane "West-Romeinse Rijk" nog een generatie lang ongedeeld blijft. Dit is een vrij zeldzame situatie, aangezien het Frankisch recht vereist dat het rijk verdeeld wordt onder de nog levende zonen, wat vaak voor onderlinge strijd en verdeeldheid zorgt.

815

  • Lodewijk de Vrome zet de uitbouw van een kustverdediging tegen de Noormannen verder.
  • Lodewijk de Vrome valt Jutland binnen. Hoewel de Danevirke geen hindernis blijkt, weten de Denen zich op het eiland Funen te verschansen, beschermd door een overmacht ter zee. De Franken trekken zich na enige tijd onverrichter zake terug.

816

Bestand:Louis Ier le Pieux ou le Débonnaire.jpg
Lodewijk de Vrome

818

  • Bisschop Theodulf van Orléans wordt afgezet en gevangengezet, nadat hij betrokken geraakt was bij een samenzwering van de koning van Italië, Bernard tegen Lodewijk de Vrome.

819

  • Lodewijk de Vrome treedt in het huwelijk met Judith Welf.
  • de Nederzetting Hat-Heim wordt voor het eerst vermeld. Deze nederzetting staat nu bekend als het historische stadje Hattem in Gelderland.

820

Bestand:Aerial View of the Monastry of Sankt Gallen 14.02.2008 14-48-17.JPG
Abdij van Sankt Gallen

826

830

  • Bij de Franken ontstaat een burgeroorlog die tot 834 zal duren tussen keizer Lodewijk de Vrome en zijn zoons over de verdeling van zijn rijk na zijn dood.
    • April - Lodewijk de Vrome bereidt een veldtocht tegen de Bretons voor, maar zijn oudere zoons komen tegen hem in opstand. De keizer wordt onder huisarrest geplaatst.
    • Lodewijk de Vrome weet door geheim overleg met zijn jongere zoons een wig te drijven in het bondgenootschap dat Lotharius steunt. Hij belooft Lodewijk de Duitser en Pepijn van Aquitanië gebiedsuitbreiding.
    • Oktober - Op de vergadering van Nijmegen weet Lodewijk de Vrome zijn vrijheid te herkrijgen en terug te keren op de troon. Lotharius keert vernederd naar Italië weer.

833

  • De Franksiche koning Lodewijk de Vrome wordt bij Colmar door zijn eigen zoons verslagen en moet voorlopig aftreden. Lotharius volgt zijn vader op.

834

Bestand:Frisia 716-la.svg
Dorestad in vroegmiddeleeuws Nederland
Bestand:Leiden-dorestad.jpg
Fibula van Dorestad uit circa 775-800 gevonden in een put, thans in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden
  • Vikingen plunderen Dorestad en Quentovic tot 837. Dorestad, dat nu één van de belangrijkste en succesvolste handelssteden in Noordwest-Europa is, weet zich steeds te herstellen, maar vervalt uiteindelijk, waarschijnlijk door verzanding van de Kromme Rijn.

836

  • De Annales Fuldenses vermelden dat Antwerpen in 836 door de Noormannen wordt gebrandschat. Deze raid past in een reeks aanvallen waarbij ook het Frankische garnizoen in de koninklijke villa op Walcheren wordt verslagen en de Vikingen van Harald en Rorik de Schelde onder controle krijgen (tot 876).
  • De Zak- en Mattestraat zijn de eerste straten van het dorp Antverpia, ten tijde van de Noormannen.

837

  • Denen bestormen een fort op Walcheren en doden een groot aantal verdedigers.

838

  • Lodewijk de Vrome belegt een bijeenkomst in Nijmegen om maatregelen tegen de aanvallen van de Vikingen te bespreken.
  • Een Deense aanval in Frisia blijft uit doordat de Deense vloot in een storm vergaat.
  • Gezanten van de Deense leider Hárekr bereiken de keizer en verzekeren dat zij onruststokers zelf ter dood gebracht hebben. Op hun verzoek het gebied van de Friezen en Obodriten over te dragen wordt niet ingegaan.
  • Het dorp Duiven wordt voor het eerst genoemd in een document als het dorp Thuvine. Dit is het dorp in Gelderland waar de laatste zondag in augustus de jaarlijkse sacramentsprocessie nog in het openbaar trekt.
  • Door tegenstanders van de kerstening uit Walcheren wordt bisschop Frederik van Utrecht vermoord.
  • Bij de stormvloed van 838 op 26 december raakt een groot deel van Noordwest-Nederland onder water. De Lek breekt door ten koste van de Kromme Rijn.

839

840

  • Door de ramp, maar ook door de twisten tussen Lodewijk en zijn zoons neemt de Karolingische macht in de Lage Landen verder af. Een twist over de opvolging zal tot deling van het rijk leiden.
  • 20 juni: Lodewijk de Vrome, koning der Franken en keizer overlijdt.
  • In een poging de aanvallen van de Vikingen te weren, beleent Lotharius I de Deense broers Rorik en Harald met Friesland.

841

843

Bestand:Partage de l'Empire carolingien au Traité de Verdun en 843.JPG
Verdeling van het Frankische Rijk bij het Verdrag van Verdun (843):

██ Karel de Kale (West-Francië)

██ Lotharius I (Midden-Francië)

██ Lodewijk de Duitser (Oost-Francië)

844

850

  • Oudste stadskerk Sint-Salvator, oorspronkelijk een Romaans kerkje, wordt gebouwd in Brugge.
  • Brugge, gelegen op of bij het punt waar de pagus Flandrensis (Vlaanderengouw), de pagus Rodanensis (Rodenburg- of Aardenburggouw) en de pagus Mempiscus (Mepsegouw) elkaar raken, staat nog rechtstreeks in verbinding met de Noordzee en oefent de functie uit van handelsnederzetting.
  • De stad Brugge is een uitgelezen doelwit voor de Noormannen omwille van de strategische ligging en haar functie als gouwhoofdplaats, waar de vertegenwoordiger van het centrale gezag zetelt. Daarom wordt in de loop van de eerste helft van de 9e eeuw, dus nog vóór het aantreden van de eerste met naam bekende graaf van Vlaanderen, Boudewijn I (862-879), ter hoogte van het huidige Burgplein een versterkte burcht met aarden wallen en paalwerk gebouwd. De versterkte burcht ligt op het knooppunt van de mogelijk Romeinse weg Oudenburg-Aardenburg en de Reie en met een oppervlakte van circa 1 ha.

854

  • Er wordt opnieuw een bijeenkomst van de drie koningen van het Frankische Rijk georganiseerd, maar Lodewijk de Duitser weigert deze bij te wonen.

855

Bestand:Deling Prüm 855.png
  • Met het Verdrag van Prüm wordt na de dood van keizer Lotharius het Middenrijk onder zijn drie zoons verdeeld, waarbij Lotharius II het noordelijke deel krijgt, het koninkrijk Lotharingen. Het Rijk der Franken heeft nu vier koningen en een keizer van twee verschillende generaties. De broederlijke samenwerking komt hiermee aardig op de tocht te staan.
  • Volgens de legende zou Pausin Johanna in dit jaar verkozen zijn.
  • Er wordt vermeld dat Wichman de graaf van Hamaland is, een gouwe die in verband met de Chamaven wordt gebracht.
  • Na het overlijden van de kinderloze Karel van Provence in 863 worden diens bezittingen verdeeld onder zijn twee broers.

857

858

Bestand:Francia occidentalis es.svg
West-Francië

864

  • In de Lage Landen heerst watersnood. De loop van de rivier bij Dorestad verschuift, waardoor de stad nog meer in de problemen komt.

870

  • Na het overlijden van de volgens de wet kinderloze Lotharius II in 869 wordt zijn rijk verdeeld in het Verdrag van Meerssen. Zijn ooms, Karel de Kale en Lodewijk de Duitser, respectievelijk de koningen van West- en Oost-Francië, verdelen de nalatenschap van Lotharius II. In Lotharingen wordt de grens tussen het Franse en Duitse koninkrijk gevormd door de loop van de rivieren de Maas, de Ourthe en de Moezel. Italië en Bourgondië worden bij het Duitse Rijk gevoegd.

875

Bestand:OLVBrugge.jpg
De OLV-kerk van Brugge gezien vanaf de Rozenhoedkaai.
  • De Noormannen onder leiding van Rollo vallen Walcheren binnen. Ze plunderen en brandschatten het eiland. De bewoners roepen de Friese koning Radboud en de Henegouwse graaf Reinier te hulp. Deze laatste komt inderdaad maar wordt verslagen en de Noormannen achtervolgen hem over de Schelde, onderwijl de oevers plunderend.
  • De Onze-Lieve-Vrouwkerk in Brugge wordt gebouwd.De oudste tastbare bron waarop voor het eerst de naam van de stad wordt gebruikt zijn enkele munten van voor 875. Ze vermelden Bruggia en Bruccia.

878

880

Bestand:Viking Expansion.svg
Scandinavische vestigingen in de achtste (donker rood), negende (rood), tiende (oranje) en elfde (geel) eeuw. Groen duidt de gebieden aan die frequent door Viking raids werden geteisterd.

881

882

884

  • Karel de Dikke betaalt Godfridus en Sigifridus 2412 pond goud en zilver om deze Vikingen af te kopen van plundering en tevens hun bekering tot het christendom te bekostigen. Sigifridus krijgt Friesland als "leen" en Godfried vestigt zich in de Rijndelta vanwaaruit hij het Frankenrijk desondanks toch verder plundert.
  • Ook de Westfrankische koning Carloman is gedwongen schatting te betalen.
  • De Westfrankische edelen nodigen keizer Karel de Dikke, koning van het Oost-Frankische Rijk en Italië, uit ook het westen over te nemen. Hiermee is het Karolingische Rijk ' herenigd '.

885

  • Godfried wordt opgepakt door Hendrik van Babenberg en te Herispich om het leven gebracht vanwege zijn aandeel in het complot met Hugo, de broer van Gisela, tegen Karel de Dikke. Zijn zwager Hugo worden de ogen uitgestoken.
  • De Fries Gerolf is bij de terechtstelling betrokken en wordt in 889 beleend met Kennemerland en het gebied rond Tiel. Gerolf wordt wel gezien als de stamvader van het Hollandse huis, al worden tot ± 1100 de bewoners van zijn gebied nog Friezen genoemd.

886

  • Oktober. Keizer Karel de Dikke komt in persoon met een leger naar Parijs en legert op de heuvel van Montmartre buiten de stad. Hij weet echter niet beter dan de Noormannen af te kopen en ze toe te staan in Bourgondië te 'overwinteren' (lees: plunderen). De doodzieke keizer trekt zich terug op zijn landgoed. Dit is echter een grote klap voor de geloofwaardigheid van de Karolingische koningen.

888

  • Na de dood van Karel de Dikke begint de lokale adel steeds meer het heft in handen te nemen. De zwakte van het Karolingisch gezag en het onvermogen om de burgerbevolking tegen de Noormannen te beschermen speelt daar een belangrijke rol in.
  • In Francia zorgt de dood van Karel de Dikke voor een machtsvacuüm. De wettige opvolger Karel de Simpele is te jong en te zwak en zo wordt graaf Odo van Parijs, zelf geen Karolinger, tot koning gezalfd.
  • Boudewijn II, zelf een kleinzoon van Karel de Kale en dus wel een Karolinger doet geen poging Odo het koningschap te betwisten, maar erkent hem ook niet. In plaats daarvan tracht hij als graaf van Vlaanderen zijn gebied verder uit te breiden.

889

891-892

  • Slag bij de Dijle: Arnulf van Karinthië verslaat de Vikingen die al 13 jaar het land onveilig maken bij Leuven, waarmee hij een einde maakt aan hun overheersing. De meeste Noormannen trekken zich nu terug tot Boulogne. Een deel van hen probeert naar Engeland terug te keren maar koning Alfred weert hen af. Anderen blijven echter en vermengen zich met de autochtone bevolking.
  • Boudewijn II maakt van de verwarde toestand gebruik om zijn eigen macht uit te breiden. Hij richt houten versterkingen op in Sint-Omaars, Brugge en Gent.

896

898

  • Everhard Saxo, de graaf van Hamaland wordt vermoord door de Fries Waldger.
  • Koning Odo uit het Robertingische Huis (de voorouders van het Huis Capet) wordt door de Karolingische partij gedwongen Karel de Eenvoudige aan te wijzen als zijn opvolger. Daarmee wordt het Karolingische Huis hersteld op de troon van Francia. Odo's broer Robert krijgt echter een flink gebied tussen Seine en Loire in bezit.

~899

  • De historische bronnen bevestigen het bestaan van Antwerpen als vroege stad aan het einde van de 9de eeuw. Ze wordt als vicus of handelswijk omschreven.

~900

Bestand:Hanswijk madonna.JPG
Hanswijkprocessie (Mechelen, België)
  • De vroegste handschriften van het ‘processionale’ type dateren uit de 10e eeuw. Deze processies brachten al veel vroeger (christelijke) verenigingen en lokale volkspraktijken met betrekking tot de oogst tezamen. Oude geliefde gezangen, vaak van heidense origine zoals de processie zelf, en litanieën worden mits enige aanpassing in leven gehouden en opgetekend in responsoriums. De rituele processie of 'ommegang' blijft tot op vandaag vooral in de zuidelijke Nederlanden voortbestaan. Sommige zijn uitgegroeid tot grote culturele evenementen.

907

  • Boudewijn II van Vlaanderen laat Herbert I van Vermandois uit de weg ruimen, die zijn pogingen op machtsuitbreiding aan de bovenloop van de Somme in de weg stond.

910

  • De Noormannenhoofdman Rollo wordt verslagen bij Auxerre en trekt zich terug richting Chartres. De bisschop van deze stad vraagt om hulp, en koning Karel de Eenvoudige stelt voor om Rollo het gebied rond Rouen aan te bieden om zich te vestigen.
Bestand:Dehio 212 Cluny.jpg
Reconstructieschets van de Abdij van Cluny
Bestand:Clocher abbaye cluny 3.JPG
De twee overgebleven torens van de kloosterkerk van Cluny.

911

  • Koning Karel de Eenvoudige, ook de Simpele, bereikt bij Saint-Clair-sur-Epte een overeenkomst met Noormannenhoofdman Rollo. Deze wordt graaf van de Noormannen, laat zich dopen en zweert de eed als leenman van de koning. Hij krijgt daarvoor het gebied tussen het Kanaal en de rivieren Epte, Eure en Dives. Dit is de kern van het latere hertogdom Normandië.
  • Lodewijk het Kind overlijdt. Hij is de laatste Karolinger in Oost-Francië, maar er is geen sprake van dat de Karolingse West-Frankische koning Karel de Eenvoudige de macht overneemt, de rijkseenheid is voorbij. Hoewel Oost-Francië ook uiteen had kunnen vallen in de vier stamhertogdommen Franken, Saksen, Beieren en Zwaben, kiezen de rijksgroten Koenraad, de hertog van Franken, die echter alleen over zijn eigen gebied reële macht heeft. In Lotharingen kiest men er echter wel voor om zich onder Karel de Eenvoudige te scharen.

918

  • Met zijn harde en gewelddadige politiek en zijn strijd tegen de Vikingen heeft Boudewijn II van Vlaanderen in de jaren na 900 zijn positie en die van zijn graafschap veilig gesteld. De laatste periode van zijn bewind tot aan zijn dood in 918 is rustig verlopen. Boudewijn wordt begraven in de abdij van Sint-Bertinus (maar wordt na de dood van zijn vrouw (929) bijgezet in de Sint-Pietersabdij van Gent.)
  • De Vikingen vallen Bretagne binnen.

920

922

  • Karel de Eenvoudige laat op 15 juni een akte opmaken in Pladella Villa, waarin hij graaf Dirk I "Hollant ende die kerck t'Egmonde met haren toebehoren" schenkt, als dank voor zijn steun bij een opstand van zijn vazallen. Egmond ligt ten noorden van de bezittingen die hij van Gerolf heeft gekregen en sluit daar dus uitstekend op aan. Kort hierna sticht hij er de Abdij van Egmond. Pladella Villa was gelegen op het grondgebied van Bladel en Netersel, zodat hier de wieg van het gewest Holland heeft gestaan.
Bestand:Central Europe 919-1125.jpg
Historische kaart 919-1125.

923

925

  • Na in 922 Karel de Eenvoudige al uit Lotharingen te hebben verdreven, lijft Hendrik de Vogelaar ook Holland, Kennemerland en Texel als onderdeel van Lotharingen in. De band van dit deel van de Lage Landen met het Duitse rijk zal officieel tot 1648 blijven bestaan.
  • Antwerpen wordt tussen 923 en 927 bij Oost-Francië ingedeeld en is tegelijkertijd hoofdplaats van de pagus Rien. De Schelde fungeert als grensrivier tussen West-Francië, (Frankrijk) (linkeroever) en Oost-Francië (Duitsland) (rechteroever).
  • Koning Giselbert II van Maasgouw, lekenabt van een aantal grote abdijen, moet zijn soevereiniteit overdragen aan de Duitse vorst Hendrik de Vogelaar. Hij ontvangt het in leen terug als Hertogdom Lotharingen.
  • Na de dood van aartsbisschop Seulfus van Reims weet koning Rudolf I zijn vijfjarig zoontje op de aartsbisschoppelijke troon te zetten. Hij breidt daarmee zijn macht aanzienlijk uit.

927

932

Bestand:Arms of Flanders.svg
Wapen van Vlaanderen

936

938

939

942

944

  • Otto I stelt zijn broer Bruno de Grote aan als hertog van Lotharingen. Deze is ook aartsbisschop van Keulen en kan als geestelijke niet trouwen, waardoor Otto niet hoeft te vrezen dat Bruno een eigen dynastie zal vestigen, zoals in andere delen van zijn rijk. Deze benoeming legde de basis van het Ottoonse stelsel, waardoor de Duitse koning in vergelijking met de koningen van omringende landen - die vaak slechts werkelijke macht bezitten in een klein gebied, terwijl hun vazallen dynastieën stichten - veel invloed kunnen uitoefenen
  • Eerste vermelding van het Drentse esdorp Amen
Bestand:St Servaas Maastricht.jpg
Sint-Servaasbasiliek Maastricht.

~950

  • Er wordt tol op het handelsverkeer op de Schelde geheven, hetgeen aantoont dat de stad Antwerpen onder controle is van het hoogste gezag, dat van Keizer Otto I (de Grote). Door hem en zijn opvolgers wordt de versterking van Antwerpen verder omgevormd tot burcht, met een prestigieuze Walburgakapel en een indrukwekkende stenen muur die aangelegd wordt rond het jaar 1000.
  • De Wachtendonckse Psalmen zijn een vertaling uit het Latijn naar het Oud-Oostnederfrankisch.
  • Aanvankelijk op kleine schaal beginnen ontginningen in de enorme veengebieden in Holland en rond Utrecht.

956

962

963

964

966

  • Stichting van het Benedictijnse klooster op de Mont-Saint-Michel in Frankrijk. Burgers komen er op het rotseiland wonen.
  • In een schenkingsacte van keizer Otto I aan het Sint-Pantaleonsklooster te Keulen wordt het eiland Urk voor het eerst vernoemd.

967

968

  • Het Gooi wordt overgedragen aan de Abdij te Elten.
  • Otto I wordt bij Bari verslagen door de Byzantijnen.
  • juni - Het gezantschap van Liutprand van Cremona aan het Byzantijnse hof wordt een mislukking. Nicephorus II Phocas weigert de zoon van Otto met een Byzantijnse prinses te laten trouwen.
  • Otto I organiseert de evangelisatie onder de Saksen en sticht het aartsbisdom van Maagdenburg en de bijbehorende bisdommen Meissen, Merseburg en Zeitz met het oogmerk de Slaven van het Elbe-gebied te bekeren.

970

Bestand:Lotharingen-959.svg
Groen: Neder-Lotharingen na 977

~975

Bestand:Evangeliarum van Egmond.jpg
Evangeliarum van Egmond.
Bestand:Codex egberti - egbert.jpg
Egbert van Trier in de Codex Egberti.

978

979

  • Otto II opent een politieke tegenaanval door Karel, de broer van de Roomse koning Lotharius III, tot tegenkoning van West-Frankenland uit te roepen. Deze aanval mislukt, omdat Karel niet door de adel en de kerkvaders in West-Francië wordt gesteund. Otto II en Lotharius III sluiten daarop vrede.

983

987

993

996

998

  • Volgens sommige bronnen wordt het Keltische Samhain-feest door de abt van Cluny gekerstend.

~1000

Bestand:Belfort van Gent 2.jpg
Het belfort, symbool van de Gentse stedelijke macht
  • Een deel van Friesland wordt geclaimd door de graaf van Holland.
  • Door keizer Otto I (de Grote) en zijn opvolgers wordt de versterking van Antwerpen verder omgevormd tot burcht, met een indrukwekkende stenen muur.
  • Vanaf het jaar 1000 is Gent gedurende honderden jaren de grootste stad van de Nederlanden (tot rond 1550). Het is dan groter dan Londen of Keulen.
  • Oude vermeldingen van Ieper gelden als "Iprensis" en "Ipera". De naam zou afkomstig zijn van de het riviertje de Ieperlee, vroeger Ieper genoemd. Reeds vroeger zou zich hier een domein en bedehuis bevonden hebben. De Ieperlee vormt een waterweg in noordelijke richting naar de zee.

1001

1003

Bestand:Lambert Gerberga.jpg
Geerberga (links) en Lambertus (rechts), graaf en gravin van Leuven 1003-1015

1004

1005

1006

  • Ene Godefridus is net als het jaar hierop als prefectus belast met de kustverdediging. Hoewel hij niet veel kan uitrichten tegen de Vikingen, stoppen de aanvallen uiteindelijk, waarschijnlijk onder andere doordat zij overstappen op het christendom. Een andere oorzaak kan het groeiende potentieel van de bevolking in Europa zijn.
  • Tiel wordt door de Noormannen geplunderd.
  • Poppo treedt in bij de benedictijnen in het klooster Saint-Thierry in Reims. Tot de kloosters die hij tien jaar later zal gaan leiden, behoren die in Atrecht, Trier, Limburg, Echternach en Sankt-Gallen.
  • Liudolf van Brunswijk krijgt zeggenschap over de Friese gouwen Zuidergo, Oostergo en Westergo, die gezamenlijk het Graafschap Midden-Friesland vormen.

1007

1008

Antwerpen, Grote Markt
  • De stad Antwerpen krijgt haar eigen stadszegel.
  • Mechelen wordt voor het eerst genoemd in een nog bestaande oorkonde als Machlines.

1010

1012

Bestand:Low Countries Locator Flanders.svg
Graafschap Vlaanderen.

1013

  • Brabant vecht het stadsrecht van Hoegaarden aan om een versterking te bouwen.
  • Op 10 oktober komt hertog Lambert van Brabant in botsing met prinsbisschop Balderik II van Luik in de Slag bij Hoegaarden. Robert II van Namen verleent hulp aan de hertog van Brabant (de schoonbroer van zijn moeder) in zijn strijd tegen Balderik II van Luik. Robert neemt daarbij graaf Herman van Verdun (broer van Godfried III van Lotharingen) gevangen, wat de toorn oproept van keizer Hendrik II. Door tussenkomst van zijn moeder, Ermengarde, wordt de gevangene vrijgelaten en herwint Robrecht het vertrouwen van de keizer.

1014

Bestand:Heinrich II und Kunigunde.JPG
Hendrik II en Cunegonde van het Duitse Rijk.
  • 14 februari - Paus Benedictus VIII kroont Hendrik II tot keizer. Hendrik II richt vele scholen op, verdedigt de rijksgrenzen, en beijvert zich om vrede te stichten en de kerk tot ontwikkeling te brengen.
  • De Geloofsbelijdenis van Nicea wordt voor het eerst op verzoek van keizer Hendrik II toegevoegd aan de Katholieke mis samen met het filioque. Voorheen werd het credo in het geheel niet gebruikt in de liturgie.[18]
  • 28 september - De kust wordt zwaar getroffen door een stormvloed, met grote schade en vele doden als gevolg. In Zeeland bouwt men vliedbergen om als mottekasteel te fungeren, in Friesland legt men dijken aan.

1015

1017

Bestand:DomTorenUtrechtNederland.jpg
Domtoren Utrecht
  • De dom van Utrecht, de enige als kathedraal gebouwde kerk in het noorden, wordt vernietigd door brand.

1018

1020

Bestand:France Eure et Loir Chartres Cathedrale nuit 02.jpg
De kathedraal van Chartres (Cathédrale Notre-Dame de Chartres).

1021

1022

1024

Bestand:Sticht-Oversticht Utrecht.png
Grondgebied van het Sticht Utrecht

~1025

  • Katharen worden verbrand in Turijn, Toulouse en Aquitanië.
  • De laatste eland wordt in Nederland gejaagd.

1027

Bestand:Map France 1030-fr.svg
Koninkrijk Frankrijk in 1030

1031

1039

1041

1044

1046

Bestand:Thierry IV de Hollande.png
Dirk IV, Graaf van Holland
  • Hendrik III, koning sinds 1039 wordt door de paus tot keizer gekroond.
  • Boudewijn V van Vlaanderen palmt het gebied tussen de Schelde en de Dender in. De westgrens wordt vanaf nu de Dender en de steden op deze rivier moeten het nieuw verworven gebied beschermen.
  • Keizer Hendrik III dwingt Dirk IV afstand te doen van het door hem veroverde gebied. De keizer kan zich echter niet handhaven en moet zich terugtrekken, waarna Dirk de bisdommen Utrecht en Luik begint te plunderen. Bovendien sluit hij een verbond met Godfried met de Baard, de hertog van Opper-Lotharingen en de graven van Vlaanderen en Henegouwen. Hierop volgt het jaar daarop een tweede strafexpeditie waarbij de keizer Vlaardingen en de grafelijke burcht te Rijnsburg verovert. De burcht wordt geheel verwoest. Tijdens de terugtocht lijdt de keizer echter grote verliezen, waardoor Dirk's bondgenoten nu ook openlijk tegen de keizer in opstand komen
  • Wegens Boudewijns aansluiting bij de rebellie van hertog Godfried II van Lotharingen worden hem zijn Duitse rijkslenen ontnomen, meer bepaald de mark Valenciennes.

1047

Bestand:Brussel St. Michael and Gudula Cathedral - Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele.jpg
Kathedraal van Sint Michiel en Sint Goedele.

1049

~1050

Bestand:Meister des Codex Aureus Epternacensis 001.jpg
Folio 78 recto van de Codex Aureus van Echternach, Lazarus en Dives.
  • Vanaf ca. 1050 breekt een periode van economische groei aan, vooral in Noordwest-Europa. Het betreft hier voornamelijk Champagne, Vlaanderen en Brabant. Belangrijk is de handel in het Vlaamse laken. De jaarmarkten zorgen voor veel handel, die ook buitenlandse kooplieden aantrekt. De mensen verenigen zich in een Hanze en gildes. Op deze manier ontstaan de Vlaamse Hanze, de Hanze der XVII steden en de Duitse Hanze.
  • Mathildis van Vlaanderen trouwt rond 1051 met Willem de Veroveraar en wordt al snel een van zijn belangrijke adviseurs. In 1059 sticht ze de Abbaye-aux-Dames te Caen. Hun huwelijk helpt Willem niet alleen aan Vlaamse steun voor de inval in Engeland (in 1066) maar ook rust Mathildis van eigen geld een schip uit voor de invasievloot.

1054

1057

1058

1060

  • 4 augustus - Onder het regentschap van Anne van Kiev Volgt Filips I zijn vader op als koning van Frankrijk.

1061

Bestand:Lspn comet halley.jpg
Komeet Halley
  • 24 april - Komeet van Halley wordt waargenomen. De middeleeuwers hadden verwacht dat in het jaar 1000 de messias zou weerkeren. Nu dat op zich laat wachten treedt bij het volk een sfeer van wanhoop en gelatenheid in. Maar er heerst ook al geruime tijd wrevel, nervositeit en ridderstrijd, die deels gekanaliseerd zal worden in het plan voor een kruistocht, waartoe de paus begint op te roepen. Het motief is een vals gerucht als zouden de Moren de toegang tot Jeruzalem belemmeren. Paus Gregorius VII, voormalige abt van Cluny, wil echter vooral Constantinopel veroveren.
  • Floris I wordt opgevolgd door Dirk V als Graaf van Holland.

1064

1067

1068

Bestand:Matilda of Flanders Jardin du Luxembourg.jpg
Mathildis van Vlaanderen, hertogin van Normandië en koningin van Engeland.
  • Met pinksteren wordt Mathildis van Vlaanderen tot koningin van Engeland gekroond in Westminster Abbey. Mathilde regeert bij afwezigheid van Willem in zijn naam, waarbij Mathilde steeds in Engeland is als Willem in Normandië is en omgekeerd.

1070

Bestand:Robrecht de Fries.png
Robrecht de Fries.

1075

1076

Bestand:Antwerpen1477.png
De mark Antwerpen (1477)

1077

1082

1084

Bestand:La Grande Chartreuse.JPG
Grande Chartreuse.

1086

Bestand:Affligem - Abdij van Affligem.jpg
De Benedictijnenabdij van Affligem.

1088

Bestand:Seal of the University of Bologna.svg
Zegel van de eerste universiteit.

1089

Bestand:Godefroi 4.jpg
Godfried van Bouillon

1093

1094

Bestand:04-06-13 Arras 01.JPG
Grote markt van Arras.

1095

1096

Bestand:PeoplesCrusadeMassacre.jpg
Het volk trekt op kruistocht

1099

~1100

  • Boudewijn van Boulogne laat het graafschap Edessa over aan Boudewijn van Bourg en wordt in Jeruzalem tot koning gekroond.
  • Omstreeks 1100 verleent de graaf van Vlaanderen aan de stad Gent het recht een eigen schepenbank in te stellen. Zo groeit de stad langzamerhand uit tot een autonome macht met volledig zelfstandige instellingen. Gent is altijd een vrijheidslievende en rebelse stad gebleven. De burgers vechten er honderden jaren tegen de vorsten om hun privileges of vrijheden te vrijwaren.
  • In de 12e eeuw richten de Gentenaren een Hanze op voor de handel op het Rijnland en in Sint-Omaars wordt een Hanze opgericht die handel op Engeland en Frankrijk beoogt.
  • Het Oudfries wordt geplaatst als een taal die werd gebezigd van 1100 tot 1575.
Bestand:Hebban olla vogala fragment.jpg
Hebban olla uogala nestas bigunnan hinase hi(c) (e)nda thu uuat unbidan uue nu.

1101

  • Hendrik de Vette van Northeim wordt door keizer Hendrik IV beleend met de Friese gebieden nadat in 1099 bisschop Koenraad van Utrecht door een Friese koopman is gedood. Voor de graafschappen Stavoren, Westergo en Oostergo deed dit waarschijnlijk te veel denken aan de tijd van de Brunonen. Hoewel hij in Stavoren aanvankelijk vriendelijk ontvangen wordt, vermoedt Hendrik een list en vlucht, waarna hij door Friese schippers gedood wordt. In de periode hierna wordt het gebied betwist door de graven van Holland - Dirk VI trouwt met Sophie, een kleindochter van Hendrik de Vette - en de bisschoppen van Utrecht die echter geen permanente macht uit kunnen oefenen. Geholpen door landschappelijke omstandigheden is er geen sprake van een landsheerlijk gezag. Het gebrek hieraan zorgt voor een voortdurende strijd tussen herenboeren.
  • De bisschop van Utrecht, Burchard van Lechsgemünd ziet zich gedwongen Floris II, de graaf van Holland als leenheer te erkennen.
  • Limburg verandert van graafschap in hertogdom.
  • Kruisvaart van 1101.

1104

  • Keizer Hendrik V van Duitsland versterkt de Burcht van Antwerpen. De muren worden verhoogd van 5 meter naar 12 meter en de dikte van de muren van 1,35 meter naar 2 meter.

1105

  • Bisschop Burchard van Utrecht wijdt de kapittelkerk van Zutphen, welke graaf Otto van Zutphen na oorlogsverwoesting liet wederopbouwen, in en wijdt het godshuis aan Walburga.
  • Hendrik I van Engeland stuurt een vloot naar Normandië om een eind te maken aan het gestook van zijn broer Robert.

1106

  • De politiek om Lotharingen in het rijk te integreren is mislukt.
  • Godfried I - graaf van Leuven en vorst van Brabant - ontvangt van keizer Hendrik V de hertogstitel die bij Neder-Lotharingen hoort, nadat Godfried van Bouillon is overleden op de Eerste Kruistocht. Vanaf nu is Brabant een hertogdom.
  • Lambert, de Heer van Lissewege schenkt een domein met kapel aan de benedictijnen die er een abdij stichten, de abdij Ter Doest. In deze periode schenken veel adellijken, voor ze op kruistocht trekken, onroerend goed voor gebruik aan abdijen tot zij terugkeren. Velen keren niet terug.

1108

1109

1111

1112

1113

  • Bisschop Frederik I van Bremen sluit een verdrag met priester Heinricus en een groep kolonisten. In het verdrag worden zij Hollanders genoemd, als eersten in de geschiedenis. In de periode daarna vestigen zich nog regelmatig Hollanders in Noord-Duitsland om grond te ontginnen.

1114

1115

Bestand:BernhardClairvaux Lactatio SourceUnknown.jpg
Bernard ontvangst melk uit de borsten van de Maagd Maria. De scène is een legende die zich naar verluidt zou hebben afgespeeld in de Dom van Speyer in 1146.

1117

  • Dünnwald bij Keulen (aan de overkant van de Rijn) wordt tot parochie verheven; tegelijk staat de Keulse bisschop toe er een klooster van reguliere koorheren te vestigen.

1118

1119

1120

Bestand:Vezelay Ste-Madeleine Langhaus.jpg
Interieur van de basiliek La Madeleine in Vézelay, gewijd aan Maria Magdalena.
  • De jonge Boudewijn IV van Henegouwen volgt onder voogdijschap van zijn moeder Yolanda van Gelre zijn vader op als graaf van Henegouwen.
  • De Abdijkerk van Vézelay gaat in vlammen op. Zo'n duizend pelgrims die zich op weg naar Santiago de Compostella verzameld hadden komen om het leven. Er wordt snel besloten te gaan bouwen aan een nieuwe basiliek.
  • Homoseksualiteit wordt quam faciens tam patiens -zowel de actieve als de passieve partij- bestraft met de brandstapel, tenzij de passieve partij te jong of te oud is en aannemelijk gemaakt kan worden dat er sprake was van dwang.

1121

1123

1124

1125

1127

Bestand:KareldeGoede.jpg
Middeleeuws reliëf, waarop de moord op Karel de Goede is uitgebeeld.

1128

1129

1132

Bestand:Abbaye d'Orval - Fontaine Mathilde 1.jpg
De "Fontaine Mathilde" in Orval.

1133

1134

  • 4 oktober - Vlaanderen, Walcheren en Zuid-Beveland worden zwaar getroffen door een watersnood. Deze maakt veel ontginningen ongedaan. Vlaardingen raakt geïsoleerd, maar het Zwin is vergroot en Brugge wordt via die zeearm juist beter bereikbaar vanuit de Noordzee. In plaats van getijdenvaart kunnen de grotere schepen, vooral de kogge (afgeleid van het vikinschip), nu tot dicht bij Brugge varen.
  • Vanuit vele richtingen worden initiatieven ontplooid voor dijkenbouw en waterschappen en hoogheemraadschappen opgericht.
  • Als gevolg van die bedijkingen is de zeearm van het Zwin gaan verlanden. Door verdere aanslibbing en verzanding is er op vandaag niet veel meer dan een strandgeul met achterliggende slufter van over.
  • De Abdij van Berne in Gelderland wordt gesticht als canonie samen met de priorijen in Hierden en Tilburg en is onderdeel van de Brabantse circarie.

1135

1139

1141

Bestand:Michele.jpg
De Friezenkerk gezien vanaf de koepel van de Sint-Pietersbasiliek.

1145

  • Begin van de bouw van de Kathedraal van Chartres. Door een brand in 1194 is daar echter weinig meer van over.
  • Bernard van Clairvaux wordt naar Zuid-Frankrijk gestuurd om de Katharen te overtuigen zich terug bij de Katholieke Kerk aan te sluiten. Zijn preken vinden geen gehoor. Hij wordt zelfs enkele malen door de plaatselijke bevolking uitgejouwd.

1146

1150

Bestand:Van-Veldeke-Denkmal.jpg
Veldekemonument in Hasselt.
  • Hendrik van Veldeke (ook: He(y)nric van Veldeke(n), Duits Heinrich von Veldeke, voor of omstreeks 1150 – na 1184) is de eerste volkstalige schrijver van de Lage Landen die we bij naam kennen. Vermoedelijk behoorde Veldeke tot een geslacht van ministerialen, (onvrije lagere edelen). Het bestaan van dit geslacht wordt in oorkonden van de dertiende eeuw vermeld. Uit het feit dat hij in zijn werken Latijnse bronnen heeft gebruikt, blijkt dat hij een goede opleiding heeft genoten.

1157

1160

  • De stad Grevelingen wordt versterkt. De plaats is belangrijk geworden dankzij graaf Diederik van de Elzas, die hier een haven sticht. Deze zal lange tijd als voorhaven voor Sint-Omaars dienen via de gekanaliseerde Aa en een thuishaven zijn voor een vloot van haringvissers en een aanvoerhaven van zout, wijn en fruit.

1163

Bestand:NotreDameDeParis.jpg
De Notre-Dame van Parijs in vroege Gotiek.
  • 21 december - Sint-Thomasvloed, door de enorme kracht van de stormwind wordt het water van de Oude Rijn bij de toch al verzande monding bij Katwijk teruggedreven in de rivier. Hierdoor lopen de polders van eerst Holland en later Utrecht onder water.
  • In opdracht van bisschop Maurice de Sully wordt in Parijs een begin gemaakt met de bouw van de Notre-Dame van Parijs, die in 1285 voltooid zal worden.
  • Concilie van Tours.

1164

1165

  • Nadat Floris III van Holland in conflict is gekomen met bisschop Godfried van Rhenen doordat de graaf de Oude Rijn laat blokkeren bij Zwammerdam om de wateroverlast in zijn gebied te verminderen, brengt de bisschop de zaak voor keizer Frederik Barbarossa. De keizer beslist dat de Suadenborchdam moet worden verwijderd. Het is één van de laatste malen dat iets blijkt van een keizerlijk oppergezag in de Lage Landen en Floris trekt zich ook niets aan van de uitspraak.

1167

1168

  • Er wordt een dwarsdam aangelegd in de Zwinbedding, die zijn naam aan de stad Damme zal verlenen.

1171

Bestand:Creiler woud.jpg
Locatie van het Creiler Woud omstreeks het jaar 1000. Exacte grenzen van het bos zijn onbekend.

~1175

Hendrik van Veldeke, zoals afgebeeld in de 14e-eeuwse Codex Manesse

1179

1180

Bestand:Gravensteengent22042008.JPG
Het Gravensteen

1182

1183

1184

Bestand:Evangeliarum Maasland.jpg
Evangeliarum uit Maasland.

1185

1187

Bestand:BNF, Mss fr 68, folio 399.jpg
Onthoofding van Reinoud van Châtillon

1188

  • Bredevoort komt voor het eerst voor op de lijst met bezittingen van de aartsbisschop van Keulen van dit jaar, die drie aandelen van het kasteel Bredevoort bezit.
  • Haaksbergen wordt gesticht.

1190

1191

1192

Bestand:Prince-Bishopric of Liége (topogaphy)-nl.png
Luik (tweede helft 14e eeuw).

1194

  • De kathedraal van Chartres wordt verwoest door brand. Begin van de bouw van de huidige kathedraal (tot 1220), het grootste en hoogste bouwwerk dat het Westerse christendom tot dan toe had voortgebracht.

1195

1196

1197

1199

Bestand:The Cloth Hall, Ypres, Belgium.jpg
Lakenhalle van Ieper


1200

Bestand:0 Het Steen - Antwerpen (1).JPG
Het Steen
  • Het Steen, de voormalige ringwalburg, wordt gebouwd vanaf dit jaar tot aan 1225.
  • Lodewijk VIII van Frankrijk trouwt op 12-jarige leeftijd met Blanche van Castilië.
  • De stad Borgloon krijgt in een tweede omwalling rondom de burcht.
  • De Kogge doet voor het eerst haar intrede, oorspronkelijk ontwikkeld uit het Vikingschip.
  • Naar het voorbeeld van de jaarmarkten in de Champagne wordt de jaarmarkt "Brugghemarct" van Brugge bekrachtigd door het charter van Boudewijn IX. Brugge groeit uit tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa en is in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt.
  • De Vlaamse Hanze van Londen wordt in het begin van de 13e eeuw opgericht. Ze is interstedelijk van karakter en gericht op de handel met Engeland en Schotland. Ze staat onder leiding van Brugge en Ieper. Als tegen het einde van de 13e eeuw de handel in Vlaanderen in het algemeen terugloopt, raakt deze Hanze in verval.
Bestand:Santa Lutgarda-Goya.JPG
"Santa Lutgarda" door Francisco Goya, 1787. Monasterio de San Joaquín y Santa Ana, Valladolid.

1202

1203

Bestand:Onze-Lieve-Vrouwekerk te Kortrijk.jpg
De Onze-Lieve-Vrouwekerk van Kortrijk

1204

1205

1207

1208

1211

Bestand:Cathedral Notre-Dame de Reims, France.jpg
Onze-Lieve-Vrouw-kathedraal van Reims

1212

1213

1214

Bestand:Bataille de Bouvines gagnee par Philippe Auguste.jpg
Horace Vernet : De Slag bij Bouvines

1215

1216

1217

1223

Bestand:Conquetes Philippe Auguste.gif
De groei van de huismacht van de Franse koning onder Filips II

1224

1226

1227

1229

1230

1231

1232

1234

Bestand:Johannavanconstantinopel.jpg
Johanna van Constantinopel.

1235

1240

1241

1242

1244

Bestand:Cathars expelled.JPG
Katharen worden verbannen uit Carcassone
  • 16 maart: De kruistocht tegen de Katharen loopt ten einde. Montségur valt en 200 ketters worden verbrand.
  • Jeruzalem gaat voorgoed verloren voor de kruisvaarders.
  • Margaretha II wordt gravin van Vlaanderen en Henegouwen.
  • De gravin van Vlaanderen sticht het Begijnhof van Rijsel (zie:Begijnhoven in de Franse Nederlanden) en het jaar daarna dat van Douai. Een begijnhof wordt beheerd door een grootmeesteres, die zich door meesteressen laat adviseren en bijstaan. Maar voor hun geestelijk leven staan begijnen noodgedwongen onder het gezag van de bisschop, die door de pastoor wordt vertegenwoordigd. Ook bezoeken soms dominicanen of franciscanen de begijnconvenanten om er te prediken, biecht te horen, en eventueel het bestuur van de (groot-)meesteres te controleren.

1247

1248

  • 12 januari - Hertog Hendrik II van Brabant verleent op zijn sterfbed aan zijn onderdanen het eerste algemeen landsprivilegie voor Brabant, waarbij hij onder meer rechtszekerheid belooft. Het is ook bedoeld om de opvolging door zijn nog jonge zoon Hendrik III in de ogen van zijn onderdanen te vergemakkelijken.
  • 15 augustus - Begin bouw van de Dom van Keulen.
  • Start van de bouw van de Ridderzaal (Den Haag) door graaf Willem II. Hij belegert Aken gedurende zes maanden, waarna hij zich in dezelfde stad als Karel de Grote tot Rooms koning laat kronen. In 1256 zou hij zelfs tot keizer gekroond worden, maar voordat de kroning kan plaatsvinden, wordt hij gedood bij Hoogwoud terwijl hij tegen de Westfriezen optrekt.
  • De Zuiderzee ontstaat door het binnenstromen van zeewater in het Flevomeer na duinbreuken.
  • Start van de Zevende kruistocht onder leiding van Lodewijk IX de Heilige.

~1250

Bestand:Hadewijch gedicht1 HsGent f49r.jpg
Hadewijchs 1e strofische gedicht (lied): Ay al es nu die winter cout / cort die daghe / ende die nachte langhe. Handschrift Gent, UB, 941, f. 49r.
  • De werken van Hadewijch van Antwerpen worden geschreven in een Brabantse variant van het Middelnederlands. Naar alle waarschijnlijkheid was zij een begijn. Brabant strekt zich in die tijd verder uit dan de grenzen van de provincies Noord-, Vlaams- en Waals-Brabant in België en Nederland: ook de Belgische provincie Antwerpen maakt deel uit van het Brabant van Hadewijchs tijd. Hadewijch is zowel met Latijnse theologische teksten als met een overwegend Franse traditie van minneliederen (chansons) vertrouwd: voor een vrouw is dat in die tijd op zich al uitzonderlijk, en enkel denkbaar in milieus met financiële armslag. In de Lijst der volmaakten noemt zij een begijn die door een inquisiteur vermoord is. Ook Van den vos Reynaerde wordt rond deze tijd geschreven door ene Willem.
  • 8 februari - Zevende kruistocht: Robert I van Artesië, broer van koning Lodewijk IX van Frankrijk, sneuvelt met een groot aantal Tempeliers in een overmoedige aanval op Caïro. De plaats van de veldslag zal later El-Mansoera worden genoemd.
  • De Westfriese Omringdijk wordt voltooid. De 126 kilometer lange dijk die om West-Friesland loopt, moet het land beschermen tegen de Noordzee en de Zuiderzee.
  • De bisschop van Utrecht is de bouwheer/eigenaar van de stoomkorenmolen, de Bisschopsmolen, in Oldenzaal.
  • Vlaanderen geniet een speciale status binnen het Franse koninkrijk: het is weliswaar in naam afhankelijk van Frankrijk, maar voert sinds graaf Boudewijn II een onafhankelijke koers (einde 9e eeuw). Economisch is het immers veel meer afhankelijk van de handel met Engeland, voornamelijk door de wolhandel. Het feodale systeem is al lang ondermijnd sinds de opkomst van de macht van de drie grote Vlaamse steden Brugge, Gent en Ieper.
Bestand:Kaart Hanzesteden en handelsroutes.jpg
Hanzesteden en handelsroutes
  • Aanvankelijk voeren veel schepen tussen Brugge en Noord-Duitsland binnenduins, wat voor de kleine schepen veiliger was. Vanaf 1250 begint de Ommelandvaart, waarbij men Jutland rondt op weg naar de Oostzee.

1251

1252

1253

1256

1261

  • De joodse gemeenschap in Antwerpen wordt voor het eerst vermeld in het 'testament', een voorloper van de hertogelijke oorkonden of constituties, van Hendrik III van Brabant. Zijn wil is dat Joden die zich schuldig maken aan leen- en woekerpraktijken volledig zouden worden uitgeroeid.

1266

Bestand:Der naturen bloeme volkeren Detmold LB 70 f 12r.jpg
Vreemde volkeren in Der naturen bloeme (Jacob van Maerlant) .

1267

1269

Bestand:Amiens-cathédrale.jpg
Notre-Dame van Amiens (1269)

1270

  • Jacob van Maerlant schrijft aan de vertaling/bewerking van de Historia scholastica van Pierre le Mangeur alias Petrus Comestor († 1179), een toonaangevend handboek Bijbelse geschiedenis (lett. heilsgeschiedenis voor de schoolbanken), dat gebruikt wordt aan de theologische faculteit te Parijs, en voltooit deze "Rijmbijbel" het jaar daarop op 25 maart.
  • 1 september - Gravin Margaretha II van Vlaanderen laat beslag leggen op alle bezittingen van Engelse kooplieden vanwege achterstallige betalingen van een beursloon dat al rond 1066 was aangegaan door de Engelse koningen.
  • 24 september - Hendrik III van Engeland reageert op de gebeurtenissen in Vlaanderen door de Vlaamse handelaren in Engeland te arresteren en hun goederen en schepen in beslag te nemen. Hoewel vele handelaren vlak daarvoor het land hebben verlaten, zijn de gevolgen ernstig, doordat het embargo voor de Vlaamse kooplieden duurt tot 1274, met moeilijkheden tot 1278.
  • Na het Engels-Vlaams handelsconflict van 1270-1274 wordt de "Londense Hanze" in Brugge uitgebreid met verschillende steden tot de "Vlaamse Hanze van Londen".

1275

1276

1277

Bestand:Dollart.png
Dollard

1278

1280

Bestand:Gewelf Mariakerk Krewerd.jpg
Gewelf in de Mariakerk van Krewerd.
  • De romanogotische Mariakerk van Krewerd wordt gebouwd in Groningen.
  • Grote overstromingen hebben plaats in Noord-Nederland en leiden tot het ontstaan van de Lauwerszee.
  • De Gooise boeren krijgen van graaf Floris V de gebruiksrechten over de woeste (onontgonnen) Gooise gronden, bestaande uit heide, bos, en stuifduinen.
  • Brugge kent als handelscentrum haar grootste bloei tussen 1280 en 1480. In deze periode verblijft er een bont gezelschap van vreemde kooplui met meestal een eigen natiehuis en pakhuizen. Als meest zuidelijke kantoor van de Duitse Hanze (zie Hanzekantoor van Brugge), wordt Brugge de belangrijkste en meest zuidelijke handelsvestiging in het buitenland. Het fungeert daardoor als draaischijf voor de handel tussen Zuid- en Noord-Europa.

1281

1282

1283

Bestand:Spiegel Historiael.jpg
Spieghel Historiael van Jacob van Maerlant.

1287

1288

1289

  • Limburg maakt voortaan deel uit van het Hertogdom Brabant. Een contingent van Keulse burgers vecht mee aan de kant van de hertog van Brabant, de vijand van de prins-bisschop van Keulen. Dankzij de nederlaag van de aartsbisschop kan de stad zich van diens heerschappij bevrijden en in feite een onafhankelijke stadstaat worden middenin de rest van het keurvorstendom, dat onder het gezag van de aartsbisschop blijft. Die aartsbisschop zal voortaan zijn zetel hebben te Bonn.

1294

  • Edward I wijst Dordrecht aan als wolstapel. Alle export van Engels wol en laken moet daarheen gaan, zodat de koning controle heeft voor zijn belastingheffing.

1296

1297

Bestand:Meuble héraldique Fleur de lys.svg
Fleur-de-lys.

1298

Bestand:Brugge - Waterhalle 1294 - 1787.jpg
Detail van een Brugs stadsplan van Marcus Gerards (1562) met rechtsonder de Grote Markt met onder meer de Waterhalle en het belfort met stadshallen.
  • Het Zwin verzandt geleidelijk. Rond de vaargeul worden daarom verschillende havens gesticht, zoals Muide (bij de monding van het Zwin, cf. Sint Anna ter Muiden), Hoeke (dichter bij Damme), Monikerede en Lamminsvliet (vanaf 1303 bekend onder de naam Sluis), om mogelijk te maken dat Brugge nog steeds handel kan drijven.
  • Eduard I van Engeland trekt zijn hulptroepen uit Vlaanderen terug.

1299

1300

1301

1302

Bestand:Goedendag on chest of Kortrijk.jpg
Relief van de Guldensporenslag op de Kist van Oxford.
Bestand:Nicaise de Keyser02.jpg
Willem van Saeftinge doodt Robert II van Artois
Voorstudie door Nicaise De Keyser
  • Maart - de Liebaards van Gent komen in opstand na het opnieuw verhogen van de belastingen. Daarbij worden de Fransgezinde Leliaards uit de stad Gent gezet. Ook in Brugge grijpen de Liebaards opnieuw de macht.
  • De landvoogd organiseert zijn leger in Kortrijk om Gent en Brugge weer in zijn greep te krijgen. Uit vrees voor represailles geeft het Gentse stadsbestuur toe en zegt het toe zich verder afzijdig te houden.
  • 18 mei (Goede Vrijdag) - Brugse Metten: Als het kleine Franse garnizoen van de landvoogd Brugge bezet, worden zij in de nacht van 18 op 19 mei door de Liebaards massaal afgeslacht. De landvoogd zelf kan maar op het nippertje ontkomen. De Bruggelingen richten ook een slachting aan onder de Leliaards, de Fransgezinde hoge burgerij. Leiders van de opstand zijn de wever Pieter de Coninck en Willem van Gulik de Jongere, bijgestaan door de slager Jan Breydel.
  • Het wordt duidelijk voor alle aanhangers van de graaf dat een gewapend optreden van Frankrijk nu onvermijdelijk is geworden. Willem van Gulik, een kleinzoon van Gwijde van Dampierre, en Gwijde van Namen, een zoon, organiseren het verzet. Het verzetsleger bestaat vooral uit boeren, ambachtslieden en poorters, samen met enkele stedelijke milities en ridders. Het wordt vooral door het stadsbestuur van Brugge gefinancierd.
  • Woensdag 11 juli - Guldensporenslag: op het Groeningheslagveld te Kortrijk tussen milities van het graafschap Vlaanderen en het leger van de koning van Frankrijk. De slag is in militair opzicht opmerkelijk, omdat piekeniers en boogschutters in staat blijken een ridderleger te bedwingen. De Franse adel verliest een zestigtal baronnen en heren, honderden ridders en meer dan duizend schildknapen. Ook de Franse tros valt in Vlaamse handen. Langs Vlaamse zijde onderscheiden zich, volgens Velthem, Boudewijn van Popperode (de burggraaf van Aalst) en de Zeeuws-Vlaming Willem van Boenhem. Vooraf was onder de Vlamingen afgesproken geen gevangenen te maken en ook geen oorlogsbuit te verzamelen. Dit is voor deze tijd een uitzonderlijke instelling. Volgens de regels van de toenmalige oorlogsvoering wordt een ridder, die van zijn paard geslagen is, gevangengenomen maar niet gedood. Gevangen ridders brengen immers heel wat losgeld op. Als de Fransen zien dat hun ridders worden afgeslacht, slaan zij op de vlucht. Slechts op het einde worden enkele Franse ridders, zoals Raoul de Grantcourt, gevangengenomen uit respect voor hun dapperheid en in bescherming genomen door een Vlaamse ridder. Ze worden door Willem van Gulik overgedragen aan de Gentenaar Jan Borluut, om dan het losgeld te innen.
  • De stad Kassel geeft zich aan Willem van Gulik de Jongere over en in november verovert hij het kasteel van Rupelmonde.
  • De Zwarte Welfen grijpen de macht in Florence en verbannen Dante Alighieri en zijn familie.

1303

1304

1305

  • 23 juni - Verdrag van Athis-sur-Orge gesloten tussen graafschap Vlaanderen en het koninkrijk Frankrijk. Er wordt een groot bedrag vastgesteld dat betaald dient te worden aan de Franse koning. Het voorziet in een algehele amnestie, de vrijlating van alle gevangenen en het herstel van Vlaanderen als vorstendom met erkenning van de graaf als hoogste gezag; maar ook een boete van 20.000 pond en een herstelbetaling van 400.000 pond, te betalen door de Vlamingen, en het recht van de Franse koning om in geval van oorlog Vlaamse krijgers op te eisen. Als waarborg worden de kasselrijen van Dowaai, Orchies en Rijsel naar Frankrijk overgeheveld. Na de ondertekening wordt Robrecht III van Béthune na 5 jaar vrijgelaten uit Franse gevangenschap, waarna hij zich officieel met de Franse koning verzoent.

1308

1310

  • Eén van de bekendste slachtoffers van de begijnenvervolging is Margarete Porete. Zij sterft op de brandstapel, met haar boek “Spiegel der eenvoudige zielen”, een werk dat later herontdekt wordt.

1311

  • Het Concilie van Vienne (1311-12) roept op tot maatregelen tegen ‘ketterse’ begijnen. Als gevolg worden veel begijnenconventen, vooral in het Duitse Rijk, ofwel gesloten, of omgevormd tot kloostertjes van franciscaanse tertiarissen, wat ze afhankelijk en beter controleerbaar maakt voor de clerus.

1312

Bestand:Grafrobrecht.jpg
Robrecht III van Vlaanderen ook wel Robrecht van Dampierre, bijgenaamd De Leeuw van Vlaanderen was graaf van Nevers van 1273 tot 1322 en graaf van Vlaanderen van 1305 tot 1322.

1314

1315

  • Vanaf het begin van de veertiende eeuw wordt Europa getroffen door een aantal crisissen, waaronder de Grote hongersnood van 1315-1317. De bevolking is zo sterk gegroeid dat men kwetsbaar is geworden voor misoogsten.
  • In vele delen van Europa begint een periode van slecht weer die een aantal jaar zal duren. Dit is het begin van de kleine ijstijd. Het regent onophoudelijk en overal mislukken de oogsten. De veranderende omstandigheden leiden tot een economische neergang en veel ellende.

1316

1317

1318

1322

1323

1324

1325

  • Tussen 1325-1330 zijn er een aantal politieke showprocessen waarin vorsten hun tegenstanders ervan beschuldigen met hulp van de duivel samenzweringen tegen hen te smeden. Dit lijkt enigszins op de latere heksenprocessen.
  • De bisschop van Luik bepaalt dat begijnen van Saint-Christophe, op straf van excommunicatie, “niet in het openbaar zullen dansen of onbehoorlijke liederen zingen”. Gelijkaardige clausulen vindt men terug in de begijnenstatuten van St.Truiden en Antwerpen uit deze tijd. Enkele al te schaarse gegevens laten een niet-liturgische traditie van religieuze dans en zang onder begijnen vermoeden.

1326

Bestand:Flandry1.jpg
Lodewijk II van Nevers, de problematische graaf van Vlaanderen.

1327

1328

1330

  • In de jaren tussen 1329 en 1331 vaardigt graaf van Vlaanderen graaf Lodewijk de mauvais privilèges (de "nadelige privileges") uit voor de opstandige Vlaamse steden en kasselrijen.
  • 6 augustus - Jan van Boendale voltooit het werk "Der leken spiegel".
  • Van heksenprocessen tussen 1330 en 1375 zijn van slechts 25 gevallen in Europa de stukken bewaard gebleven. Heksen worden alleen nog maar van maleficiën beschuldigd. De heks krijgt daarvoor een passende straf. Tussen 1300-1400 is 50-60% van de heksen vrouw.

1333

  • De graaf van Holland en de bisschop van Utrecht zijn in oorlog. Geyne wordt verwoest.
  • In een document, bewaard in de archieven van het St-Janshospitaal wordt Het Leen beschreven.

1336

1337

  • De tussen Frankrijk en Engeland bemiddelende Willem III overlijdt en kort daarna breekt de Honderdjarige Oorlog uit.

1338

1339

  • Begin februari wordt de Vlaamse weerstand tegen Lodewijk, de graaf van Vlaanderen, zo groot dat hij moet vluchten naar Sint-Omaars en in december verlaat hij voorgoed zijn graafschap, waar Simon de Mirabello ruwaard wordt.

1340

Bestand:Getijdenboek Geert Grote Kasteel Huis Bergh 's Heerenberg.jpg
Middeleeuws getijdenboek (handschrift 1340 -1384)

1345

Bestand:Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort.jpg
Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort, ~1380. Tussen Maria met kind en Sint Joris de vier heren van Montfoort, waarvan de eerste drie sneuvelen onder Willem van Henegouwen tijdens de Slag bij Warns. Het is het oudste overgebleven schilderij van de Lage Landen.
  • 8 juni - Graaf Willem IV van Holland slaat het beleg voor Utrecht. Na 8 weken moet het bisdom het Hollands leengezag erkennen.
  • De strijdlustige Willem IV komt om tijdens de Slag bij Warns. Hij laat geen kinderen na en de door zijn vader gevoerde politiek zorgt er nu voor dat de koningen van Engeland en Frankrijk en de keizer van Duitsland aanspraak kunnen maken op de opvolging. Als opperleenheer beleent keizer Lodewijk zijn vrouw Margaretha, de oudste zus van Willem IV, met de graafschappen.
  • 17 juli - Tijdens een opstand van de volders, die het bewind van de wevers onder Artevelde willen omvergooien, wordt Jacob van Artevelde in zijn woning op de Kalandeberg vermoord.

1346

1347

1348

  • De Zwarte Dood die Europa van 1347 tot 1351 in haar greep heeft, arriveert in de Lage Landen. De pandemie zorgt voor grote sterfte, hoewel minder dan in omliggende gebieden.
  • In het noorden doet zich ook de enige jodenpogrom voor die men hier heeft gekend. Dankzij de joodse reinigingswetten worden joden minder snel ziek. Ook gebruiken de joden geen water uit de openbare putten. Mede daardoor worden ze ervan verdacht het water in de openbare putten te hebben vergiftigd. Als gevolg hiervan worden in het jaar daarop, in 1349, in diverse IJsselsteden alsook in Arnhem, Nijmegen en Utrecht alle daar woonachtige joden levend verbrand.

1349

  • 5 januari - Margaretha stelt haar zoon Willem V aan als graaf en bedingt een uitkering van 15.000 gulden met een jaargeld van 6000 gulden. Gezien de financiële situatie wijzen de steden en edelen dit in maart in Geertruidenberg af, waardoor er niet veel overblijft van het gezag van Willem V.
  • In dit begin van de Hoekse en Kabeljauwse twisten, die tot 1428 zullen duren, overwegen opstandige edelen het jaar daarop een staatsgreep, maar dit wordt verhinderd door de terugkeer van Margaretha.
  • Na de Goede Disendach ('Goede dinsdag') wordt in Gent het gezag van de nieuwe graaf, Lodewijk van Male, erkend. Maar het blijft woelig, het volk wil medezeggenschap en de sterk georganiseerde gilden nemen deel aan de politieke strijd.

1350

Bestand:Political map of the Low Countries (1350)-NL.svg
De Lage Landen rond 1350
Bestand:Ruusbroecminiatuur.jpg
De Ruusbroec-miniatuur in het handschrift K.B. Brussel, 19.295-97.
  • 16 mei - Slag bij Naarden. De handelsplaats Naarden wordt door een leger onder Koenraad Cuser in brand gestoken en brandt geheel af.
  • De edelen geven niet op en sluiten op 23 mei de Kabeljauwse Verbondsakte, waarmee zij aangeven dat Willem V landsheer moet worden zonder de betalingsverplichting aan zijn moeder. Hoewel enkele steden zoals Delft zich direct aansluiten, wordt op 5 september een verbond gesloten door de Hoeken.
  • Jan van Ruusbroec schrijft Chierheit der gheesteliker Brulocht. De mysticus wordt gezien als de beste prozaschrijver van de Middeleeuwen en schrijft in het Middelnederlands.
  • Vanaf het midden van de veertiende eeuw zorgt de pest of "zwarte dood" dat een derde van de bevolking sterft. Gedurende driehonderd jaar komt de pest elke 12-20 jaar terug. Toch hebben de toekomstige Belgische gewesten minder van de economische recessie te lijden dan andere streken. Zo verschijnen in Luik de eerste hoogovens en wordt Brugge een voorname handelsstad. Deze stad is door haar strategische ligging (ze was via het Zwin verbonden met de Noordzee en dus de rest van Europa) zo groot en rijk geworden dat ze 'het Venetië van het Noorden' genoemd wordt. Het belfort en de lakenhalle getuigen van het belang ervan.
  • Van de vele tienduizenden slachtoffers van heksenvervolging tussen ca. 1350-1720 zijn ongeveer 80% vrouwen. Tussen 1300-1400 is dat nog 50-60%.

1351

1352

Bestand:P1010905GroenplaatsAntwerpen.JPG
Zicht op Onze-Lieve-Vrouwekathedraal vanop de Groenplaats

1354

  • Willem en Margaretha sluiten vrede. Twee jaar later overlijdt Margaretha en erft Willem ook Henegouwen. Hij had de steden veel privileges moeten geven voor hun steun, maar met het traktaat De cura reipublicae et sorte principantis van Filips van Leiden als theoretische grondslag trekt hij een aantal van deze privileges in.
  • Keizer Karel IV verheft Luxemburg tot hertogdom.
  • De Maas gaat onder Ammerzoden door en daardoor wordt de Oude Maas de Meersloot.

1355

1356

  • 3 januari - De Blijde Inkomst van hertog Wenceslaus I van Luxemburg in Brabant.
  • De Brabantse steden stellen als voorwaarde voor de opvolging door Johanna (dochter van Jan III) dat zij de verworven privileges erkent. Dit wordt vastgelegd in de Blijde Inkomst waarin de macht van de vorst beperkt wordt. De opvolging wordt echter betwist, waardoor de Brabantse Successieoorlog uitbreekt.
  • Brabantse Successieoorlog: Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, getrouwd met Margaretha, een zuster van de jonge hertogin, heeft vruchteloos op de betaling van de rente aan zijn vrouw gewacht en komt zijn leger opstellen op de hoogte van Scheut (nu een wijk van Anderlecht), in het gezicht van Brussel. Na de Slag tussen Lodewijk en de Brabanders op het Scheutveld, planten de Vlamingen hun vlag in het centrum van de Grote Markt in Brussel ten teken van overwinning.
  • Lodewijk van Male benoemt Jacob Buuc tot "admiraal van de vlote" met de opdracht om Antwerpen te veroveren.
  • Hertogin Johanna van Brabant laat Brabant driemaal schatten om de uitbreiding van het kasteel in Heusden te betalen.

1357

Vlaanderen 2e helft 14e eeuw.

1358

1360

  • Koning Eduard III van Engeland moet zijn aanspraken opgeven.
  • Sociale conflicten breken uit in de stad Gent ('den quaden maendach').

1361

Bestand:Grafschaft Hennegau 1250.PNG
Duitstalige kaart van de zuidelijke Nederlanden in 1250. Loon (Looz) in het geel

1362

1363

1364

  • Het machtige prinsbisschoppelijke leger (zie prinsbisdom Luik) valt met 50.000 à 55.000 manschappen het graafschap Loon binnen.
  • Karel de Slechte, koning van Navarra is woedend omdat Bourgondië door koning Jan II van Frankrijk aan diens jongste zoon Filips de Stoute als leen uitgegeven wordt als beloning voor Filips' steun aan zijn vader. Karel meent oudere rechten te hebben op het belangrijke hertogdom en komt in opstand.
  • Karel V van Valois volgt zijn vader op als koning van Frankrijk.

1365

1366

1369

1373

Bestand:Beatrijs.jpg
Beatrijs.
  • Beatrijs is een Middelnederlandse Marialegende uit de veertiende eeuw. Het enige handschrift waarin de legende overgeleverd is, dateert van kort voor 1374. Deze vrouw gaat gekweld door het leven. Zij voelt tegelijk berouw voor haar zonden en angst voor de biecht. In de Middeleeuwse opvatting kan vergeving enkel plaats vinden door de zonden te belijden en te boeten.

1375

1377

  • 21 juni - Na de dood van Eduard III van Engeland wordt zijn kleinzoon Richard II zijn opvolger. Karel V van Frankrijk roept de hele adel bijeen voor een plechtig Requiem en hervat de oorlog.
  • De vredesconferentie van Brugge (1375) komt tot een eind. Hoewel de partijen over de kernvraag -wie is de rechtmatige koning van Frankrijk- niet tot overeenstemming gekomen zijn, is er wel een overeenkomst over een aantal territoriale aanspraken. De hertog van Bourgondië vindt dat best een feestje waard.

1378

1379

1382

1383

1384

1385

1386

  • Juli - Hoewel De Fransen in de Brugse voorhaven Sluis een invasiemacht aan het samenstellen zijn en er in Engeland grote ongerustheid is over een ophanden zijnde wraaktocht op eigen bodem, vertrekt Jan van Gent met een expeditieleger naar Castilië om daar de kroon op te eisen.

1387

  • Maart - De Engelse Earl of Arundel, de gehate voogd van Richard II, kaapt een Vlaamse wijnvloot bij Cadzand, die op weg was van La Rochelle naar Sluis. De wijn wordt voor een habbekrats op de Londense markt verkocht. Dit maakt de Earl -tijdelijk- een popluair man.
Bestand:HengwrtChaucerOpening.jpg
De eerste bladzijde van het Hengwrt Chaucer manuscript met het begin van de General Prologue.

1388

1389

  • 18 juni - Engeland en Frankrijk sluiten een wapenstilstand in Leulinghen bij Kales. Zowel Richard II, Karel VI als Filips van Bourgondië willen vrede, maar in Engeland zien sommigen daar niets in omdat de plundertochten in Frankrijk jarenlang uitstekende gelegenheid tot verrijking en promotie geboden hebben.

1392

  • Aleid van Poelgeest, de minnares van Albrecht van Beieren, en Willem Cuser worden tijdens een wandeling bij de Gevangenpoort vermoord door Hoeken. Als wraak laat Albrecht kastelen van edelen die partij hadden gekozen voor de Hoeken veroveren en afbreken. Albrecht vermoedt de hand van zijn zoon Willem die hij laat verbannen. Twee jaar later verzoenen vader en zoon zich.

1396

1398

  • Tweede tocht van graaf Albrecht van Holland, die resulteert in de Vrede van Bolsward (1401). Geheel Friesland wordt onderworpen aan het grafelijk gezag. Na een opstand in 1399 is echter slechts nog Stavoren in Hollandse handen.

~1400

Bestand:Rila Monastery wall painting.jpg
Muurschildering in het Rilaklooster.
(Klik op de afbeelding voor een vertaling van de tekst.)
  • In de 15e eeuw begint de stad Antwerpen zich bliksemsnel te ontwikkelen tot één van Europa's grootste handelssteden. Hand in hand met de toenemende welvaart kent Antwerpen een ongekende culturele bloei.
  • In de historie van de klassieke muziek duidt de Renaissancemuziek een periode aan die globaal aanvangt in dit jaar, en de benaming wordt tot 1600 gebezigd.
  • In het begin van de 15e eeuw worden zogenaamde 'blokboeken' gemaakt. Tekst en afbeeldingen worden in hout uitgesneden, waarna ze handmatig kunnen worden afgedrukt.
  • Het haring kaken vindt ingang in de Nederlanden en die techniek, in combinatie met een nieuw scheepstype, de haringbuis, zorgt ervoor dat vissers langer weg kunnen blijven en verder uit de kust kunnen vissen. De haringvangst gaat een grote economische rol spelen.
  • Rond 1400 is er sprake van ketterse duivelsverering en van abortus (middels kruidendrank) door heksen en het vermoorden van baby's om magische dranken te maken. De bekentenissen worden door marteling verkregen. Vanuit het volk kwam tussen 1375 en 1580 bijna nooit een aanklacht over duivelsverering, het volk klaagde desgevallend alleen over maleficiën.
  • Tussen 1400-1500 is 60-70% van de heksen vrouw.

1402

Bestand:Hôtel de Ville de Bruxelles 01.JPG
Stadhuis van Brussel

1403

1404

1405

Bestand:Peper of Geertruitsgasthuis2.jpg
Geertruidsgasthuis

1407

1413

1414

  • Stavoren werpt, als laatste, het Hollands grafelijk gezag weer af, en Friesland is weer volledig onafhankelijk, waarop het onderlinge uitvechten van vetes en roverijen tussen Schieringers en Vetkopers er weer als vanouds begint.

1416

Bestand:Folio 79r - Pentecostes.jpg
Les Très Riches Heures du duc de Berry, folio 79r, gebroeders Van Limburg.

1417

Bestand:Jacoba van Beieren (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland.jpg
Jacoba van Beieren (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland.

1418

1419

1420

1421

Bestand:Master of the St Elizabeth Panels 001.jpg
Sint Elisabethsvloed in 1421, ~1490-1495, Meester van de Heilige Elisabeth-Panelen.

1422

1423

Bestand:Thomas à Kempis - De Imitatione Christi.gif
De Imitatione Christi, Thomas a Kempis. Het wijdverspreide en veelgelezen boek van de Moderne Devotie.

1424

  • Bedfords jongere broer Humphrey van Gloucester wordt verliefd op Jacoba van Beieren, de erfdochter van Holland, Zeeland en Henegouwen. Dit zet een streep door de Bourgondische rekening en zet Bedford voor een groot probleem omdat hij de steun van zijn Bourgondische zwager niet kan missen.
  • Samen met Humphrey gaat Jacoba terug naar Holland om de strijd op te pakken tegen haar ex-echtgenoot Jan IV, die gesteund wordt door Filips van Bourgondië.
  • 18 november - De derde Elizabethsvloed treft de Nederlanden. De herstelwerkzaamheden die de schade van 1421 moesten herstellen worden weggevaagd en dit breekt de wil om de Hollandse Waard te herwinnen.

1425

Bestand:Jacqueline de Bavière.png
Jacoba van Beieren.

1426

1427

1428

Bestand:Fragment kaart van Gouda van Jacob van Deventer.png
De enige steun die Jacoba van Beieren had tijdens het beleg van Gouda, was die van de vloot onder leiding van Willem van Brederode, die in de haven lag.
  • In mei/juni vindt het Beleg van Gouda door Filips de Goede plaats met een enorme Bourgondische legermacht.
  • 3 juli - Met de Zoen van Delft komt een eind aan de Hoekse en Kabeljauwse twisten, die in 1349 begonnen. Jacoba sluit vrede met Filips van Bourgondië. Na het overlijden van haar oom Jan van Beieren in 1425 had zij de strijd tegen Filips van Bourgondië weer opgepakt. In dit vredesverdrag wordt bepaald dat Filips van Bourgondië erfgenaam van Jacoba van Beieren wordt en dat Jacoba van Beieren niet meer in het huwelijk mag treden. Jacoba van Beieren mag zich nog wel gravin van Holland blijven noemen, maar verliest de feitelijke macht.
  • Einde van de onafhankelijkheid van het Hollands/Zeeuwse gewest, dat nu het gezag van Filips de Goede van Bourgondië moet erkennen.
  • Ook Henegouwen wordt door de Bourgondiërs ingelijfd.

1429

  • 8 mei - De Engelsen beëindigen het beleg van Orléans, nadat Jeanne d'Arc het Franse leger heeft gemobiliseerd.
  • 17 juli - De troonopvolger (de dauphin) van Frankrijk wordt in Reims tot koning Karel VII gekroond, 6 jaar na de dood van zijn voorganger Karel VI (de Waanzinnige).

1430

Bestand:Philip the good.jpg
Filips de Goede, Rogier van der Weyden. De hertog draagt de keten van de door hem opgerichte Orde van het Gulden Vlies.
  • Filips de Goede richt de Orde van het Gulden Vlies op bij gelegenheid van zijn huwelijk met Isabella van Portugal. De Orde van het Gulden Vlies is de tegenhanger van de Engelse Orde van de Kousenband, die uit 1348 dateert. Met de instelling van deze Orde wil Filips de Goede nog meer aanzien geven aan zijn dynastie. De nieuwe Orde is een select gezelschap waarmee de hertog zijn beste medewerkers en buitenlandse bondgenoten kan eren. De Orde wordt erkend door de paus en geniet pauselijke privileges.
  • Tussen 1430-1500 zijn er 300 bewezen heksenprocessen in heel Europa.

1431

1432

Bestand:Retable de l'Agneau mystique.jpg
Het Lam Gods.

1433

Bestand:Meester van Catharina van Kleef - Getijdenboek van de Meester van Catharina van Kleef.jpg
Getijdenboek van Katharina van Kleef, Meester van Catharina van Kleef.

1435

1438

Bestand:Haupthandelsroute Hanse.png
De hoofdhandelsroute van de Hanze 1438–1441.
  • De strijd tussen Holland, Brabant en Vlaanderen is tot een einde gekomen nu de gewesten onder de Bourgondiërs verenigd zijn. De toenemende Hollandse scheepvaart leidt echter wel tot wrijvingen met de Hanze. Die adviseert haar lidsteden om eerder via Vlaanderen te varen dan Holland of Zeeland. Dit wordt de Hollands-Wendische Oorlog.
  • Hoewel er in dit en het hieropvolgend jaar sprake is van zware crisis en torenhoge graanprijzen, delen de Lage Landen niet in de algemene malaise in Europa en is er eerder sprake van economische expansie.
Bestand:Kmska Jan Van Eyck (ca.1390-1441) - Madonna bij de fontein (1439) 28-02-2010 13-41-46.png
Madonna bij de fontein in een Hortus conclusus (1439) Jan van Eyck.

1441

  • Hendrik II van Borselen - Monsieur De La Vère - zeilt de Elbe en de Wezer op en sleept een aantal Hanzekoggen weg bij Hamburg en Bremen. Hierop wordt de voor Vlaanderen, Holland en Zeeland gunstige Vrede van Kopenhagen gesloten, waarbij de gewesten opnieuw vrije doorgang krijgen door de Sont. Daarmee komt een einde aan de Hollands-Wendische Oorlog. Weliswaar moet Holland schadevergoeding betalen, maar de Hanze moet de vaart op de Oostzee gedogen.

1442

1443

1447

1450

Bestand:Jean Fouquet 005.jpg
Maria met kind, c.1450, hout, 93 x 85 cm, Jean Fouquet (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen).

1451

  • 30 juni - Bordeaux, sinds 1259 in bezit van de Engelse koningen, valt in Franse handen.
  • 26 oktober - In hun conflict met de Bourgondische hertog Filips de Goede, die een belasting op het levensnoodzakelijke zout wil laten opleggen, roepen de Gentse gilden een algemene staking uit en nemen ze de wapens op. Het conflict draait wezenlijk om de invloed van de gilden, met name die van hun overdekens, die voor Filips in strijd is met het Charter van Senlis (1301).
  • Jan IV van Nassau, Heer van Breda, erft de Duitse bezittingen van zijn kinderloos gestorven broer Hendrik. Zo worden de Nederlandse en de Duitse gronden herenigd.

1452

Bestand:20040103 Middelburg Stadhuis.jpg
Stadhuis van Middelburg.

1453

1454

Bestand:Vœu du faisan.jpg
Vœu du faisan (Eed bij de fazant).

1455

Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg
De Gutenbergbijbel

1458

Bestand:Simon-Marmion - Les grandes Chroniques des France.JPG
Filips de Goede neemt in 1457 de Grands Chroniques de France van Simon Marmion in ontvangst.

1460

~1462

1464

Bestand:Karte Haus Burgund 4 EN.png
Bourgondische gebieden en toevoegingen vanaf 1465
  • 9 januari - Er vindt in Brugge een vergadering plaats van vertegenwoordigers van de Staten van alle Bourgondische gewesten. Hoewel zij politiek gezien slechts in personele unie verenigd zijn, is dit de grondslag van de latere Staten-Generaal. Op de agenda staat het regentschap tijdens de afwezigheid van Filips, maar voor deze op kruistocht kan vertrekken, zakt hij in 1465 weg in seniliteit en zijn zoon Karel neemt vanaf dan de staatszaken waar.

1465

1467

  • 5 mei - Hugo van der Goes wordt toegelaten tot het kunstenaarsgilde van Gent.
  • Karel de Stoute volgt zijn overleden vader als graaf van Vlaanderen op. Bij zijn inhuldiging komt het in Gent tot ongeregeldheden, die met harde hand worden beëindigd.
  • 28 oktober - Slag bij Brustem. Bij het overlijden van Filips de Goede komen de Luikenaars opnieuw in opstand tegen de gehate prinsbisschop, die de vlucht neemt. Zij hopen op steun van de Franse koning Lodewijk XI, de tegenstander van de Bourgondiër Karel de Stoute. Als Karel merkt dat Lodewijk zijn belofte niet nakomt trekt hij met een beroepsleger van 25.000 man op naar Luik. De Luikse en Loonse milities bestaan uit een samenraapsel van 12.000 man waaronder 500 ruiters. Ze worden aangevoerd door Raes van Heers, zijn vrouw Pentacosta van Grevenbroek en Jan de Wilde, graaf van Kessenich. Luik en Loon moeten het gezag van Karel de Stoute na zijn overwinning erkennen. Karel beveelt alle Loonse steden hun muren binnen een maand na 8 november (1467) af te breken.

1468

Bestand:Delftse bijbel (proloog 1).jpg
Proloog van de Delftse Bijbel, het eerste gedrukte Nederlandstalige boek, gedrukt in 1477. Het bevat alleen het Oude Testament.
  • 1 oktober - Margriete Achtels wordt door de rechtbank van de Proosdij van Brugge veroordeeld tot "verbranding aan de staak" wegens het "op bovennatuurlijke wijze" vergiftigen van verscheidene mensen.
  • Karel de Stoute belegert en verwoest Luik. Zijn soldaten misdragen zich in de stad: ongeveer een kwart van de 20.000 inwoners verliest hierbij het leven.

1473

1474

  • De Vrede van Utrecht maakt een einde aan een lange periode van handelsoorlogen in Noordwest-Europa.

1477

Bestand:Karte Haus Burgund 4.png
Het Bourgondische rijk in 1477.
  • 5 januari - Slag bij Nancy: Karel de Stoute, de laatste hertog van Bourgondië, sneuvelt tegen de Zwitserse Garde bij een poging Lotharingen in zijn bezit te krijgen. Dit veroorzaakt een crisis in het hertogdom. Zijn dochter Maria van Bourgondië volgt hem op en wordt onmiddellijk geconfronteerd met de ontevredenheid over het oorlogszuchtige en centralistische beleid van haar vader.
  • Frankrijk valt haar Franse gewesten aan. Lodewijk XI van Frankrijk bezet Bourgondië. De Bourgondiërs zijn niet in staat zich te weren.
  • Hertogin Maria komt in grote problemen. De gewesten zien hun kans schoon haar te dwingen tot het verlenen van allerlei privilegies.
  • 3 februari wordt met spoed een vergadering van de Staten-Generaal belegd. Vertegenwoordigers van Holland, Vlaanderen, Brabant en Namen plegen overleg om tot een gezamenlijke opstelling te komen. Hier blijkt dat de Staten wel bereid zijn om Maria van Bourgondië als hun vorstin te erkennen en te ondersteunen met financiële middelen, maar wel tegen een zekere prijs. De macht van het centrale bestuur moet ingeperkt worden.
  • 11 februari - Toekenning van het Groot Privilege: Maria verkrijgt financiële en militaire steun van de Staten-Generaal. Ook moet zij, om tegemoet te komen aan het particularisme, aan verscheidene gewesten en steden eigen keuren (landsprivileges) verlenen.
Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg
Het schepenhuis te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609

1478

Bestand:Map France 1477-fr.svg
Frankrijk en de Bourgondische landen
  • Lodewijk XI neemt de Franse gewesten van de Bourgondische hertogen in beslag en er breekt daarmee weer oorlog uit tussen Maximiliaan en Lodewijk.
  • Maximiliaan weet met een leger van Zwitserse huurlingen en Engelse boogschutters de Fransen tot Atrecht terug te dringen. Doornik wordt heroverd.
  • Juli - Er is opnieuw een wapenstilstand tussen Maximiliaan en Lodewijk XI, de laatste belooft alle steden in Henegouwen terug te geven.
  • Het gedrag van de vreemde huurlingen leidt tot onrust en oproer in Vlaanderen. Jan van Dadizele, een Vlaams edelman die trouw blijft aan de Bourgondiers weet echter het oproer te bedwingen.
  • De Wedderborg lijdt grote schade in het conflict tussen de Heer van Westerwolde en de bevolking van Wedde, gesteund door de stad Groningen.

1479

Bestand:Leonardo da Vinci- Vitruvian Man.JPG
De Vitruviusman van Leonardo da Vinci zou uitgroeien tot de verzinnebeelding van het renaissance-humanisme (ca. 1490, Gallerie dell' Accademia, Venetië, inv. 228).

1480

  • Maximiliaan slaagt erin Luxemburg onder controle te krijgen.
  • Gent staat erop dat de jonge kinderen van Maximiliaan en Maria beurtelings in de verschillende gewesten verblijven, maar als het tijd wordt ze aan Brabant af te staan weigert de stad de kinderen te laten gaan. Zij zijn nu in feite gijzelaars.
  • Bij overstromingen van de Vlaamse kust wordt het dorp Breskens verzwolgen.
  • Antwerpen telt 33.000 inwoners.

1481

1482

Bestand:Spanish Netherlands.svg
De Habsburgse Nederlanden (oranje), het prinsbisdom Luik (paars) en de rijksabdij Stavelot-Malmedy (roze), (situatie sinds 1548)
  • 27 maart - Maria van Bourgondië overlijdt op 25-jarige leeftijd door een val van haar paard. Haar 4-jarige zoontje Filips de Schone volgt haar op, onder het regentschap van zijn onpopulaire vader Maximiliaan van Oostenrijk. De kleine graaf en zijn zusje zijn echter nog steeds in handen van de Gentenaren.
  • Maximiliaan wil het Groot Privilege echter niet bevestigen en voert bovendien een expansiepolitiek met oorlogen die veel kosten en dus veel belastingen meebrengen.
  • Het voogdijschap van Maximiliaan valt bij Vlaanderen en Brabant in slechte aarde. Zij staan erop dat er vrede met Frankrijk gesloten wordt, maar de vorst voelt er weinig voor om de ongunstige voorwaarden van de vrede te aanvaarden, onder andere omdat daarmee het hertogdom Bourgondië voorgoed prijsgegeven wordt.
  • 16 juli - De Kabeljauwse ruiteraanvoerder Jan van Schaffelaar springt van de toren van Barneveld. Hij overleeft de val en wordt alsnog door de Hoeken gedood.
  • 23 december - De Staten-Generaal van de Habsburgse Nederlanden erkennen het regentschap van Maximiliaan en onder druk van de Vlaamse steden sluit de regent van de Nederlanden Maximiliaan van Oostenrijk de Vrede van Atrecht (1482) met Frankrijk en legt zich daarmee neer bij het verlies van de Bourgondische erflanden.
  • In de strijd tussen de Kabeljauwse ridder Egbert van Wassenaar en de Hoekse burgemeester van Utrecht, Dirk van Zuylen, wordt het kasteel de Haar verwoest.[21]

1483

1484

  • Institoris en Sprenger, de auteurs van de Heksenhamer, wenden zich voor steun bij hun heksenvervolging tot Rome. Paus Innocentius VIII vaardigt voor hen de bul Summis desiderantes affectibus uit, waarin hij echter uitsluitend goedkeuring geeft tot opsporing, verbanning en andere straffen tegen personen die beschuldigd worden van magie en hekserij. De bul keurt verbranding en de doodstraf niet goed, maar bevestigt slechts de bevoegdheid van de inquisitoren inzake hekserij.
Bestand:Geertgen tot Sint Jans 003.jpg
De heilige maagschap, 1485 tot 1493, Geertgen tot Sint Jans.

1486

  • 17 maart - De Heer van Arenberg, bondgenoot van Gelre, valt met een legertje Eindhoven binnen. De stad wordt geplunderd en in brand gestoken. er blijven niet meer dan zes huizen (op de Grote Berg) gespaard.
  • Maximiliaan I van Oostenrijk wordt gekozen tot koning van het Heilige Roomse Rijk.
  • De Heksenhamer wordt, zonder kerkelijke goedkeuring, gedrukt en is het bekendste boek omtrent de hekserij. Hierin komt steeds meer de nadruk te liggen op de vrouwelijke minderwaardigheid. De vrouw zou eerder voor de duivelse verleidingen bezwijken. Het verbond met de duivel wordt als vaststaand beschouwd. Vanaf die tijd worden steeds meer oude, armlastige vrouwen als heks opgepakt.

1487

  • Na de recente nederlagen die Maximiliaan tegen de Franse koning Karel VIII heeft geleden, barst er nu ook een opstand los in Vlaanderen tegen het Habsburgse gezag. Gent verwelkomt een Frans garnizoen.

1488

  • 31 januari - Maximilaan komt naar Brugge om de opstand te onderdrukken, maar wordt gevangengenomen.
  • 12 mei - De Staten-Generaal komen bijeen en er wordt een einde gemaakt aan Maximiliaans regentschap over Vlaanderen. Maximiliaan belooft zich hieraan te houden en wordt vrijgelaten in ruil voor gijzelaars. Als borg wordt zijn raadsman Filips van Kleef gevangen gehouden. Eenmaal vrij houdt Maximiliaan zich niet aan de afspraak. Hij voert strafexpedities uit in het Brugse ommeland. Filips van Kleef voelt zich verraden en sluit zich vanwege deze eedbreuk aan bij de opstandelingen en wordt zelfs de leider. De opstand is ditmaal succesrijker. Mede doordat ook buiten Vlaanderen het regentschap in vraag wordt gesteld.
  • 18 november - De Jonker Fransenoorlog: Jonkheer Frans van Brederode leidt een opstandig legertje in Holland en brengt Rotterdam in Hoekse handen.
  • Maximiliaan van Oostenrijk, regent van de Bourgondische gewesten voor zijn minderjarige zoon, vaardigt de Ordonnantie op de Admiraliteit uit, waarin de afzonderlijke oorlogsvloten van de zeegewesten onder één admiraal worden gesteld.

1489

1490

1491

1492

1494

1495

1496

Bestand:PhillippeJeanne.jpg
Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige

1498

~1500

Bestand:Wildweibchen mit Einhorn.jpg
Wandtapijt "Wilde vrouw met eenhoorn": het symbool voor kuisheid (Bazel).
  • De eerste helft van de 16e eeuw is voor de Zuidelijke Nederlanden een periode van enorme groei. Een van de troeven van de Nederlanden is hun buitengewoon gunstige geografische ligging, waardoor ze tegelijkertijd als schakel, verkeersknooppunt en eindbestemming dienst doen voor de handel tussen de landen van de Baltische en Middellandse Zee. De Lage Landen scoren hoog op het vlak van handel, industrie en landbouw, en zijn door verschuiving van de wereldhandel van de Middellandse Zee naar de Atlantische Zeeruimte het nieuwe centrum van de wereldeconomie. Brabant en Vlaanderen zijn hierbij de toonaangevende regio’s.
  • De oudste Vlaamse wandtapijten dateren uit de 13e eeuw. De belangrijkste productiecentra waren toen Doornik en Arras. Deze twee centra kregen in de 15e eeuw heel wat opdrachten van de Hertogen van Bourgondië. (In de veertiende eeuw werden ook al wandtapijten gemaakt in Brugge, Oudenaarde, Geraardsbergen, Edingen en Gent). In de 16e eeuw worden Brussel, Mechelen en Antwerpen belangrijk. Antwerpen gaat zorgen voor de verspreiding over de rest van Europa. Vlaanderen is daarmee het centrum van de Europese wandtapijtenproductie geworden.
  • Omstreeks 1500 is Gent samen met steden als Firenze, een van de belangrijkere steden in Europa, een politiek, economisch en juridisch zwaargewicht en telt tussen 40.000 en 50.000 inwoners.
  • In het begin van de 16e eeuw bereikt de stad Antwerpen haar hoogtepunt. De grootste invoer is die van Engelse lakens, Duitse metaalprodukten en de Portugese specerijen.
  • In 1500 heeft Antwerpen ongeveer 40.000 inwoners, omstreeks 1560 wordt het aantal van 100.000 bereikt. Hand in hand met de toenemende welvaart kent de stad een ongekende culturele bloei. Vooral neemt de schilderkunst in Antwerpen een hoge vlucht in de zestiende en zeventiende eeuw.
  • Een aantal provinciale raden verklaren zich soeverein in het begin van de 16e eeuw zoals Brabant en Henegouwen.
  • In de 16e eeuw verspreiden protestantse evangelisten de heksenvervolging vanuit hun thuisland (Wittenberg, Genève en Zürich) elders in Europa, op de voet gevolgd door hun rivalen van de contrareformatie, de jezuïeten.[23]

1502

1504

Bestand:Werken van Barmhartigheid, Meester van Alkmaar (1504).jpg
Zeven werken van Barmhartigheid, 1504, Meester van Alkmaar.
Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg
Het schepenhuis te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609

1506

1507

1509

1511

Bestand:HolbeinErasmusFollymarginalia.jpg
Lof der zotheid

1512

  • De Habsburgse bezittingen in de Lage Landen worden samen ingedeeld in de Bourgondische Kreits, een verband van verschillende staatjes binnen het Heilige Roomse Rijk.
  • Huurtroepen van Karel van Gelre vallen Amsterdam aan. Ze plunderen de Lastage, de winterhaven en scheepshelling van de stad. Er wordt grote schade aangericht.

1514

Bestand:Albrecht Dürer 080.jpg
Jakob Fugger de Rijke. Schilderij door Albrecht Dürer van rond 1519.
Bestand:Quentin Massys 001.jpg
De goudweger en zijn vrouw (1514) Quinten Matsijs, Musée du Louvre, Parijs

1515

1516

1517

Bestand:Kasteel Radboud 2010 Nr. 2 SteDi.jpg
Kasteel Radboud te Medemblik

1519

  • Karel, zoon van Filips de Schone van Bourgondië en Johanna de Waanzinnige van Spanje, volgt zijn grootvader Maximiliaan I van Oostenrijk op en wordt Keizer Karel V.

1520

1521

Bestand:Junker-Jörg-ML.jpg
Maarten Luther rond 1522

1522

1523

1524

Bestand:Medieval crane - Brugge.jpg
Reconstructie van de historische kraan van Brugge.
  • Zowel Oost-Friesland als Bremen gaan tot het hervormde geloof over. Deze ontwikkeling bij de buren baart het hof van Karel V grote zorg, omdat het het instromen van ketterse geschriften des te gemakkelijker maakt.
  • Friesland erkent Karel V als landsheer.

1525

1526

1527

1528

1529

Bestand:Margaretha van Oostenrijk.jpg
Standbeeld van Margaretha van Oostenrijk in Mechelen, met de rol van de Damesvrede in de hand.

1530

Bestand:Kaiser Karl V. 1519.jpg
Afdruk grootzegel van Karel V, dat bij grootkanselier Gattinara in bewaring was.

1531

Bestand:HabsburgMaria.jpg
Maria van Hongarije landvoogdes der Nederlanden .

1532

1535

  • 11 februari - Wederdopers rennen naakt door de straten van Amsterdam en trachten vergeefs de stad in te nemen. Het rijk van de Wederdopers in Münster onder leiding van Jan van Leiden komt ten val. Een golf van vervolging van Doopsgezinden leidt tot terechtstellingen in vele steden. De Batenburgers, een groep extremistische Doopsgezinden onder Jan van Batenburg maken het platteland van de noordelijke Nederlanden en Westfalen onveilig. Zij beweren de goddelijke wraak op de goddelozen te belichamen.
  • Maart - Een groep van circa 300 Doopsgezinden onder leiding van Menno Simons' oudere broer Pieter neemt de Cisterciënser abdij van Oldeclooster nabij Bolsward in en richt versterkingen op. Zij vernielen de altaren en beelden en stichten er hun "Nieuw Jeruzalem". Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg neemt de abdij in. De overlevenden worden gehangen, onthoofd of indien vrouwelijk, verdronken.

1536

1537

  • Maart - Koning Frans I van Frankrijk valt het Vlaamse graafschap Artesië binnen met een leger van 30 000 man.
  • 24 en 27 maart - Bijeenroeping van de Staten-Generaal door Maria van Hongarije rond de bedeaanvraag, een belasting die Karel haar vraagt op te leggen van 1.200.000 Carolusgulden en die zij voor een gelijkaardig leger wil bestemmen, vormt de directe aanleiding van de opstand in Gent.[27] Alle Nederlandse gewesten stemmen zonder morren in, maar Gent niet. Het zit al met een schuldenberg (boetes wegens opstandigheid), geërfd uit de Bourgondische periode. Kasselrij Kortrijk, het Land van Waas, en Ninove sluiten zich bij Gent aan. Het Eerste Lid van Vlaanderen beroept zich voor de bedeweigering op het unanimiteits– en het minderheidsbeginsel uit het Vlaamse Privilegie van 1477. Dat houdt in dat aan het graafschap geen belasting kan worden opgelegd als er geen unanieme toestemming van de Vier Leden is.
  • Landvoogdes Maria van Hongarije poogt vruchteloos om met de Gentse opstandige raadsleden tot een akkoord te komen. Zij beveelt iedere Gentse burger die in Antwerpen of Brussel komt te arresteren.

1538

1540

Bestand:Ghent, map 1534.jpg
Gent in 1534
Bestand:Stroppendragers.jpg
Stroppendragers gedurende het jaarlijks Festival van Gent.
  • De Gentse Opstand is tot een hoogtepunt gekomen als de Grote Raad het Kalfsvelverdrag uit 1515 verscheurt.
  • Januari - Karel V is met toelating voor vrije doorgang van Frans I, die op betere betrekkingen hoopt, met een klein leger vanuit Spanje door Frankrijk noordwaarts getrokken naar Valenciennes waar hij eerst zijn zuster Maria samen met een delegatie uit Gent ontmoet.
  • 14 februari - Karel V komt bij Gent aan met een leger van 5000 soldaten. De Gentenaren zijn verrast dat hij persoonlijk en met een leger komt en bieden geen weerstand als hij de stad binnenkomt. De leiders van de opstand worden gearresteerd en 25 van hen worden geëxecuteerd. De overigen wacht een publieke vernedering om hun macht te breken. De officiële gezagsdragers moeten van het stadhuis naar het Prinsenhof, Karels verblijf, stappen, blootvoets, in een donker kleed gehuld en met een strop rond de hals. Ook 318 gildeleden en 50 wevers . Aan het Prinsenhof moeten ze Karel om vergiffenis smeken. Na de onderdrukking van de Gentse Opstand komt aan de zelfstandigheid van de stad Gent nu definitief een einde.
  • De zomer van 1540, ook wel "het grote Zonnejaar" genoemd, is uitzonderlijk lang, warm en droog en duurt zeven maanden. Naar aanleiding hiervan besluiten veel boeren wijn aan te planten.

1543

Bestand:Vesalius Fabrica portrait.jpg
Andreas Vesalius

1544

1545

1547

1549

Bestand:Locator Burgundian Circle.svg
De Bourgondische Kreits binnen het Heilige Roomse Rijk. Na de Transactie van Augsburg in 1555.

1550

  • Karel V vaardigt in de Nederlanden het Bloedplakkaat uit. Hiermee wordt het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse religie en het huisvesten van ketters, met de doodstraf en inbeslagname van alle goederen beantwoord. Een derde van de vervolgden bestaat uit anabaptisten. Omdat ze zo sterk aan hun geloof vasthouden, wacht hen de brandstapel.
  • Bij de Heksenprocessen te Bredevoort moeten tussen 1550 en 1675 een hele reeks wegens hekserij verdachte personen in het Gelderse Bredevoort terechtstaan.

1554

  • De Franse koning Hendrik II valt de Habsburgse Nederlanden binnen. Een Frans leger neemt het uitstekend versterkte vestingstadje Mariembourg in en dringt door tot in Dinant, waar het tot staan kan worden gebracht. Tijdens deze campagne in Henegouwen verwoesten Franse troepen ook de kastelen van landvoogdes Maria van Hongarije in Binche en Mariemont. Een tegenaanval verjaagt de Fransen uit Henegouwen. Het is de laatste veldtocht van de zieke Karel V.

1555

Bestand:Frans Francken II - Troonsafstand Karel V.jpg
Allegorie op de troonsafstand van keizer Karel V op 25 oktober 1555 te Brussel, ~1620, Frans Francken II.

1556

Bestand:The Low Countries.png
De Spaanse Nederlanden in de zestiende en Zuidelijke Nederlanden met in het noorden de Zeven provinciën eind zestiende en zeventiende eeuw (vanaf 1581).

1557

  • Spaanse troepen brengen Frankrijk een verpletterende nederlaag toe bij Saint-Quentin, net ten zuiden van de Spaanse Nederlanden, waarmee de weg naar Parijs open ligt.
  • Filips II schort de rentebetalingen op. Dit eerste van een serie Spaanse staatsbankroeten heeft als gevolg dat de Zuid-Duitse bankiers en Antwerpse kleine spaarders geruïneerd raken.

1558

  • De Staten-Generaal in Brussel besluiten aan Filips II de Negenjarige Hulp toe te kennen, een financieel plan waarbij zij de komende negen jaar gelden beheren, innen en aan de koning afstaan. De koning is bijzonder ontevreden over deze parlementaire inmenging, maar stemt toe. Dit is de laatste keer dat de Staten en de koning tot overeenkomst komen.
  • In de oorlog halen de Fransen een beperkt aantal successen, maar worden door graaf Lamoraal van Egmond in de slag bij Grevelingen in Frans-Vlaanderen verslagen.

1559

Bestand:Netherlands 1559-1608.jpg
Kaart van de Spaanse Nederlanden 1559-1609
Bestand:Cateau-Cambresis.jpg
Vrede van Cateau-Cambrésis.

1560

Bestand:Scan10014.JPG
Pijnlijke ondervraging
  • Omdat de heksen er na 1560 ook van beschuldigd worden meegedaan te hebben aan heksensabbats, kunnen zij er nu door marteling toe gedwongen worden de namen van andere deelnemers aan die bijeenkomsten te noemen, wat tot een proliferatie van vervolgingen leidt.
  • Vanaf 1560 maken vrouwen 80-90% van de beschuldigden uit in de heksenvervolging.

1561

1562

1563

1564

1565

Bestand:Nieuwe werck.png
Het onafgewerkte grotere koor van de Kathedraal van Antwerpen op de kaart van Vergilius Bononiensis uit 1565.

1566

Bestand:Dirck van Delen - Beeldenstorm in een kerk.jpg
Beeldenstorm in een kerk, 1630, Dirck van Delen.

1567

1568

Bestand:Antonio Moro - Willem I van Nassau.jpg
Willem van Oranje, de invloedrijkste edelman in de Nederlanden.

1569

Bestand:Mercator 1569.png
Mercator introduceert de Mercatorprojectie, van groot belang voor de scheepvaart, omdat een loxodroom op de kaart een rechte lijn is.

1570

  • Jan van der Noot is door toedoen van de hertog van Alva wegens zijn calvinistische sympathieën veroordeeld tot levenslange verbanning uit de Nederlanden.
  • Johan van Oldenbarnevelt wordt advocaat bij het Hof van Holland, waar hij zich specialiseert in zaken die met dijken en drainage te maken hebben.
Het Theatrum Orbis Terrarum.
  • In Antwerpen wordt de eerste wereldatlas, samengesteld door Abraham Ortelius, uitgegeven door Gilles Coppens van Diest (Aegidius Coppenius Diesth).
  • Invoering van de Criminele Ordonnantiën en de Ordonnantiën op de Stijl van Procederen in criminele zaken, de eerste geüniformeerde geschreven strafwetgeving in de Nederlanden. (De wet werd (gedeeltelijk) buiten werking gesteld bij de pacificatie van Gent in 1576, en nooit meer hersteld.)
  • In de Spaanse Nederlanden moet volgens een decreet van Filips II van dit jaar af permissie voor de marteling gevraagd worden aan een hogere rechtbank met beroepsjuristen. Een bekentenis onder marteling verkregen, kan daags erna herroepen worden. En dan kan alleen de hogere rechtbank een hernieuwde marteling toestaan. Daarna is marteling alleen nog toegestaan als er nieuw bewijs komt..
  • De derde Allerheiligenvloed teistert de Nederlandse kusten en vernielt vele dijken en andere waterkeringen. Hierbij vallen honderden doden en raken tienduizenden dakloos. Veestapels en wintervoorraden worden verzwolgen. Het is het begin van de ondergang van Bergen op Zoom als welvarende handelsstad. Er treedt een algemene verarming op van de Noord-Nederlandse bevolking, waardoor ook Alva's belastinghervormingen mislukken. Zijn resulterende geldnood zorgt voor muitende Spaanse troepen.
  • Caspar de Robles, een Spaans krijgsoverste, zorgt dat de dijken in Friesland hersteld worden. Later wordt hij stadhouder van Friesland.
  • Jeroen Duquesnoy de Oudere maakt het originele "Manneken Pis van Brussel".

1571

Bestand:Witch-scene4.JPG
Anna Hendricks wordt terechtgesteld in Amsterdam, 1571

1572

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572a.png
De in de eerste helft 1572 door Geuzen en Oranjes huurlingen ingenomen steden.
Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572b.png
De Opstand tweede helft 1572
Bestand:Giorgio Vasari San Bartolomeo.jpg
De Bartholomeusnacht door Giorgio Vasari.

1573

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1573.png
De Nederlandse Opstand in 1573
  • Het Spaanse leger onder Alva's zoon Don Frederik herovert bijna alle steden in Overijssel en Gelderland.
  • Amersfoort wordt door Spaanse troepen ingenomen.
  • Het Beleg van Haarlem door de Spanjaarden onder Don Frederik met daarin een heldinnenrol van Kenau Simonsdochter Hasselaer. Tal van burgers worden onthoofd of verdronken. Haarlem geeft zich na zeven maanden ontberingen en geweld over aan de Spanjaarden.
  • Don Frederik blaast Huis ter Kleef (Haarlem) op, om te voorkomen dat de Geuzen dit kasteel gebruiken als uitvalsbasis om Haarlem weer te veroveren.
  • 17 april - slag bij Vlissingen, een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder Lieven Keersmaker.
  • 22 april - Slag bij Borsele, een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder admiraal Worst. De meeste Spaanse schepen moeten terugkeren.
  • 26 mei - slag op het Haarlemmermeer, een zeeslag tussen Spaanse schepen onder Bossu en een geuzenvloot onder leiding van admiraal Brandt. De geuzen worden verslagen, Haarlem houdt nog stand tot juli.
  • 12 juli - Haarlem geeft zich over aan de Spanjaarden. Kapitein Ripperda en 700 manschappen worden door de Spanjolen terechtgesteld.
  • 15 augustus - Willem van Oranje benoemt Lodewijk van Boisot tot luitenant-admiraal van Zeeland.
  • 8 oktober - Het Spaans beleg van Alkmaar wordt afgeslagen ('bij Alkmaar begint de victorie'). Als dank geeft Willem van Oranje de stad het eeuwigdurend recht tot het houden van de Kaaswaag.
  • 11 oktober - De Slag op de Zuiderzee tussen de watergeuzen en een Spaanse vloot, die eindigt in een overwinning voor de watergeuzen.
  • Hertog Alva wil zelf het verzet in de Nederlanden breken. Hij stuurt Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi, die Filips op advies van Granvelle als opvolger van Alva naar de Nederlanden gezonden had, terug; maar het succes blijft uit en Alva legt zijn ambt neer.
  • 1 december - Alva wordt op eigen verzoek vervangen door Requesens, omdat de hertog van Medina Celi uiteindelijk voor de opdracht bedankt. Requesens begint het Beleg van Leiden. Willem van Oranje sluit zich openlijk aan bij de calvinisten. De Staten van Holland verbieden het uitoefenen van de katholieke godsdienst.
  • 18 december - Alva verlaat de Nederlanden. Hij vertrekt naar Spanje waar hij in ongenade blijft tot 1578.
  • De Alkmaarse provinciale synode schrijft voor, dat in de middagdienst uit de Heidelbergse Catechismus gelezen zal worden.
  • Reimerswaal dat al danig door alle watersnoden aan belang heeft ingeboet wordt ingenomen door de watergeuzen omdat de stad de Spaanse kant gekozen had. De stad wordt in brand gestoken en staat drie jaar leeg.
  • De abdij en het kasteel van Egmond worden verwoest door de Geuzen onder leiding van Diederik Sonoy en op bevel van Prins Willem I van Oranje-Nassau. Met de bezittingen van de abdij wordt de oprichting van de universiteit van Leiden gefinancierd.

1574

Bestand:Veen01.jpg
Leidens ontzet, 1574, Otto van Veen.

1575

  • 8 februari - De Universiteit Leiden, de eerste van het huidige Nederland, wordt opgericht, waar ook de opleiding van predikanten voor de gereformeerde kerk wordt gedoceerd. Willem van Oranje betuigt hiermee zijn erkentelijkheid aan de Leidenaren, die het beleg door de Spanjaarden hebben weerstaan (Leids Ontzet, 1574).
  • 12 juni - Willem van Oranje trouwt met Charlotte de Bourbon, waardoor de band met de Franse hugenoten wordt versterkt.
  • 8 september - Aanvang van het Beleg van Woerden door het Spaanse leger.
  • Het Spaanse leger verovert Schouwen-Duiveland; het Beleg van Bommenede vangt aan, gevolgd door het Beleg van Zierikzee. Vanuit Utrecht plunderen Spaanse troepen enkele steden (Oudewater, Schoonhoven); Buren, lid van de Unie van Dordrecht, wordt ingenomen.
  • Koning Filips II van Spanje kondigt aan dat de rentebetalingen zullen worden gestaakt. Het gevolg is een financiële crisis. Door de hoge kosten van de militaire campagnes in de Lage Landen en tegen de Ottomanen wordt Spanje op 1 september voor de tweede keer bankroet verklaard, waardoor bezuinigd moet worden op de soldij van de troepen.
  • Na circa 1575 verspilt men op het continent geen tijd meer aan de lastig te bewijzen maleficiën. Elke vermoedelijke omgang van een heks met de duivel is voldoende om haar op de brandstapel te brengen. De wet is gewijzigd. Aanklachten uit het volk zijn niet langer nodig.

1576

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576a.png
De Nederlandse Opstand in 1576 (tot november)
Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png
De Nederlandse Opstand vanaf november 1576 tot en met 1577
  • 5 maart - De Spaanse landvoogd over de Nederlanden, Requesens overlijdt onverwacht zonder een opvolger te hebben aangewezen. Door de achterstallige soldij en het ontbreken van een leider, beginnen Spaanse troepen te muiten. Zierikzee en Aalst worden door plunderende soldaten leeggeroofd; Mechelen en Brussel zijn bedreigd. Bij gebrek aan een opvolger neemt de Raad van State het bestuur in handen. Om het eigen land tegen de plunderaars te beschermen nemen ze soldaten in dienst.
  • 29 juni - Val van Zierikzee na Spaans beleg olv. Mondragón.
  • September - De Staten van Henegouwen en Brabant roepen begin deze maand tegen de zin van Filips II de Staten-Generaal bijeen en knopen onderhandelingen aan met de opstandige gewesten Holland en Zeeland.
  • Oktober - In Gent worden eind van deze maand afspraken gemaakt tussen de opstandige en de koningsgetrouwe gewesten over het verdrijven van de muitende Spaanse troepen. De godsdienstige meningsverschillen hoopt men later op te lossen. Uiteindelijk wijst Filips II Don Juan van Oostenrijk aan als landvoogd.
  • De Westerschelde wordt afgesloten door de Noordelijke Provinciën.
  • 10 september - Na een belegering van ruim een jaar breken de Spanjaarden het Beleg van Woerden af.
  • 23 oktober - Door onvoorzichtigheid van ingekwartierde soldaten breekt in de nacht van 22 op 23 oktober in Haarlem een grote stadsbrand uit. De brand ontstaat in een brouwerij op het Slepershoofd. Aangewakkerd door een noordoostenwind breidt het vuur zich uit in westelijke richting door de stad en worden 449 huizen verwoest.
  • 3 november - Don Juan van Oostenrijk wordt landvoogd van de Spaanse Nederlanden. Aanvankelijk krijgt hij weinig macht toegewezen.
Bestand:Spaansefurie.jpg
De Spaanse Furie, de plundering van Antwerpen door muitende Spaanse troepen vanwege het uitblijven van soldij.
  • 4 november - Gewelddadige plundering van Antwerpen door muitende Spaanse troepen, die 8000 burgers vermoorden; duizenden gebouwen gaan in vlammen op tijdens deze "Spaanse Furie".
  • 8 november - Willem van Oranje weet direct munt te slaan uit de intussen algemene anti-Spaanse stemming in noord en zuid bij protestanten en katholieken, hetgeen leidt tot de Pacificatie van Gent, op basis van een aanzienlijke mate van religieuze tolerantie. Hierdoor gaan Brabant, Vlaanderen, Holland en Zeeland nauwer samenwerken. De zeventien gewesten lijken zich weer verenigd te hebben in hun verzet, alhoewel de oostelijke gewesten voorbehoud maken.
  • De stad Antwerpen is na zich bij de Pacificatie van Gent te hebben aangesloten gedurende de komende 9 jaar min of meer de hoofdstad van de anti-Spaanse opstand. Dit tijdperk staat bekend als de Antwerpse (Calvinistische) Republiek. De troebelen van de opstand tegen Spanje hebben de Antwerpse havenstad grote schade berokkend.
  • 9 november - De Spanjaarden worden verdreven uit Gent.
  • 15 december - Zwolle sluit zich aan bij de Pacificatie van Gent.
  • Muiterij in Aalst.
  • Na drie jaar leegstand vestigt een aantal bewoners zich weer in Reimerswaal maar zij slagen er niet in de stad weer tot bloei te brengen.
Bestand:Visboek van Adriaen Coenen - Walvis van Saaftinge.jpg
Walvis van Saaftinge uit het Visboeck van Adriaen Coenen.

1577

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png
De Nederlandse Opstand in 1577

1578

  • Januari - Prins Mathias doet zijn blijde intrede in Brussel, met Oranje als zijn luitenant. De nieuwe Raad van State wordt aangesteld, en vestigt zich in Antwerpen. Er worden vooruitstrevende instellingen in het leven geroepen.
  • Alexander Farnese wordt door landsheer Filips II tot landvoogd van de Lage Landen aangesteld. De Staten-Generaal weigeren hem te erkennen.
  • 31 januari - Don Juan behaalt een grote overwinning op de Staatse troepen in de Slag bij Gembloers. De kleinere legermacht van Alexander Farnese zaait paniek en verslaat het leger van de opstandelingen. Legeraanvoerder Maarten Schenk verlaat de Staatsen en loopt over naar het Spaanse kamp.
  • Calvinisten plunderen in Vlaanderen de kerken en richten in enkele steden calvinistische republieken in, zodat een aantal katholieken wegtrekt.
  • 26 mei - Alternatie van Amsterdam: Amsterdam gaat naar de prins over. Het Katholieke stadsbestuur wordt afgezet. Protestanten nemen het over. Vrijheid van geloof wordt gewaarborgd. De roomsen worden echter algauw de stad uitgedreven. Dit voorbeeld krijgt navolging in andere noord-Nederlandse steden.
  • 25 juni - Om de gewesten Holland en Utrecht beter te beschermen tegen plunderingen van buitenaf wordt Graaf van Rennenberg naar Overijssel gestuurd, waarna hij het Beleg van Kampen en Beleg van Deventer opzet en beide steden tot overgave dwingt.
  • 1 augustus - Te Rijmenam heeft een gewapend treffen plaats tussen de Spaanse landvoogd Don Juan van Oostenrijk en de versterkte Staatse legers die zich met 17.000 manschappen hebben verschanst in de Dijlevallei aan de grens met Muizen. Alexander Farnese voert het bevel over de Spaanse troepen. De Spanjaarden delven op 2 augustus het onderspit.
  • 23 september - Intocht van Willem van Oranje in Brussel, dat nu ook een calvinistische republiek is. De prins benoemt Olivier van den Tympel tot burggraaf van de stad.
  • 1 oktober - Don Juan overlijdt en wordt onmiddellijk opgevolgd door Alexander Farnese.
  • 4 oktober - Jacob Hessels, lid van de Bloedraad, wordt in Gent opgehangen.
  • Oktober - In de zuidelijke gewesten Henegouwen en Artois ontstaat rond Emanuel de Lalaing, heer van Montigny, een partij van malcontenten. Zij willen dat niet verder aan de calvinisten wordt toegegeven.
  • Omdat Brussel weer in handen van de koning dreigt te vallen, verplaatsen de Staten-Generaal zich naar Antwerpen. De stad groeit als Calvinistische Republiek uit tot een internationaal trefpunt van protestanten.
  • Er wordt een eerste complete kerkorde gemaakt, op de" Nationalen Synodi der Nederlandischen Duytschen ende Walschen Kerkcken", gehouden in Dordrecht.
  • Jan VI van Nassau-Dillenburg, stadhouder van Gelre, onderneemt pogingen tot de "Nadere Unie", vereniging van Brabant, Vlaanderen en de Noordelijke Gewesten om een tweede verdedigingslinie tegen de Spanjaarden op te bouwen.

1579

Bestand:Zeventien provincien.png
De XVII provinciën (Antwerpen, 1579)
Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1579.png
De Unies van Utrecht en Atrecht.
  • Parma's negen jaren: Herovering van de Nederlanden door Alexander Farnese.
  • Bij de Nederlandse Opstand is het noorden voor een groot deel protestants en blijft het zuiden, gesteund door de adel en de patriciërs, voornamelijk katholiek. Toch probeert Willem religievrede te bewerkstelligen in de Nederlanden, waarbij zowel protestanten als katholieken vrij hun geloof kunnen belijden. De Staten-Generaal in Brabant proberen hun macht boven de grote rivieren te vergroten, maar slagen daar niet meer in, terwijl de noordelijke gewesten de Hollandse invloedssfeer binnendrijven.
  • 6 januari - Verklaring van de Unie van Atrecht door de Waalse gewesten, waarin zij hun trouw aan de Spaanse koning en het rooms-katholicisme bevestigen. Samengaan van de staten van Arras en de gedeputeerden van Henegouwen - de confederatie van Arras verenigt de katholieke zuidelijke (Waalse) provincies.
  • 23 januari - Na de verklaring van de Nadere Unie in het noorden volgt op initiatief van Gent de Unie van Utrecht (doorgaand verzet tegen de Spaanse overheersing) door de noord-Nederlandse calvinistische gewesten onder leiding van Jan van Nassau . De Unie wordt eerst door de afgevaardigden van Gelre, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden ondertekend. Spoedig sluiten zich ook Vlaamse en Brabantse steden aan, evenals Oranje en Friesland.
  • 12 maart - 1 juli: Beleg van Maastricht door de hertog van Parma.
  • 17 mei - Henegouwen, Artois en Frans-Vlaanderen sluiten definitief vrede met hertog Alexander Farnese van Parma die ze als landvoogd erkennen.
  • Juni-juli - Alexander Farnese van Parma belegert Maastricht al vier maanden, en neemt de stad uiteindelijk in.
  • 1 september - Willem van Oranje benoemt François van Ryhove tot Grootbaljuw van Gent, nadat ze samen de radicale Jan van Hembyze uit het bestuur van de Gentse Republiek hebben verdreven.
  • Onder bemiddeling van keizer Rudolf II van het Heilige Roomse Rijk hebben van mei tot december vredesonderhandelingen plaats tussen Spanje en de opstandelingen in de Lage Landen. Echter zonder succes, Filips II wil op gebied van geloofsbelijdenis geen toegevingen doen.

1580

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1580.png
Oorlogstoestand van de Tachtigjarige Oorlog in 1580.
Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1581.png
De Nederlandse Opstand in 1581.

1581

Bestand:Intocht hertog van Anjou in Antwerpen.jpg
Blijde inkomst van François, hertog van Anjou (1556-1584) in Antwerpen, met de erepoort op de St. Jansbrug, 19 februari 1582.
  • Hertog Frans van Anjou wordt (tot 1584) de nieuwe landvoogd. Deze zoon van koning Hendrik II van Frankrijk wordt, eenmaal in Antwerpen aangekomen, uitgeroepen tot vorst en heer der Nederlanden. Aangezien hij aangesteld wordt als soeverein vorst, eist hij ook dat deze zich onafhankelijk verklaren van Filips II van Spanje.
  • 28 juni - De stad Breda wordt, zonder dat men erop voorbereid is, door Spaanse troepen ingenomen.
  • 5 juli - De Staten-Generaal van de Nederlanden benoemen Willem van Oranje tot stadhouder van alle zeven de noordelijke provinciën.
  • 22 juli - Verklaring van de onafhankelijkheid van Nederland. Op een vergadering van de Staten-Generaal van de Nederlanden in Antwerpen wordt door een aantal noordeijke provincieën (inclusief Vlaanderen en belangrijke delen van Brabant) de gehoorzaamheid aan koning Filips II opgezegd.
  • De Nederlanden worden in het Latijn Belgica Confoederata genoemd, een verwijzing naar de vroegere Romeinse aanduiding van het gebied.
  • De Staten-Generaal van de Nederlanden worden naar Den Haag verplaatst.
  • 23 juli - De Spaansgezinde stadhouder Rennenberg overlijdt te Groningen op ruim 40-jarige leeftijd.
  • 23 juli - Slag om Goor, een mislukte aanval op Goor door de Staatsen.
Bestand:Espagnols.PNG
Kaart van de Habsburgse Nederlanden van 1543 tot 1585 (Zeventien Provinciën) met in rood de afscheidingslijn van de Noordelijke Nederlanden van de Zuidelijke.
  • 26 juli - Plakkaat van Verlatinghe ("het volk is er niet voor een vorst, maar een vorst voor het volk"). Daarin wordt Filips II vervallen van de troon van de Lage Landen verklaard, waarbij de noordelijke provinciën zich afscheiden.
  • 29 november - Parma dwingt na een langdurig beleg Doornik tot overgave, de enige Waalse stad die trouw was gebleven aan de Staten-Generaal van de Nederlanden.
  • Leidse studenten vragen toestemming aan de academische senaat om een collegia singularum nationem te mogen oprichten, maar deze vergunning wordt nadrukkelijk geweigerd, omdat dergelijke verenigingen tot ordeverstoring zouden kunnen leiden. Hoewel de goedkeuring niet wordt verkregen worden de nationes toch opgericht: de Friese natio en de Hollandse.

1582

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1582.png
De Nederlandse Opstand in 1582.

1583

  • Januari - De door de opstandelingen aangestelde Landsheer van de Nederlanden, Frans van Anjou dringt met zijn Franse troepen Duinkerke, Menen, Diksmuide, Aalst, Dendermonde en Vilvoorde binnen en poogt aldus zijn macht in het zuiden van de Nederlanden te verstevigen.
  • 17 januari - Frans van Anjou, ontketent de Franse Furie in Antwerpen. De stedelingen slaan zijn aanval af en zijn positie in de Lage Landen is verloren.
  • 12 april - Willem van Oranje heeft na de dood van Charlotte van Bourbon Antwerpen verlaten en huwt zijn vierde echtgenote, Louise de Coligny, dochter van de Franse Hugenotenleider.
  • 23 april - Eervolle overgave van de stad Eindhoven na 3 maanden van beleg.
  • Juli - De Staten-Generaal worden van Antwerpen verplaatst naar Middelburg, als de Spaanse troepen in het zuiden naderen.
  • 22 juli - Ook Willem de Zwijger verruilt nu voorgoed de Scheldestad, waar hij langere tijd in de Citadel heeft gewoond. Hij verhuist, zijn bezittingen op acht schepen meenemend samen met Louise de Coligny naar Middelburg. De prins van Oranje heeft zowat zijn hele leven in de zuidelijke Nederlanden gewoond en verbleef daarnaast, als graaf van Zeeland, van 1574 tot 1583 al regelmatig in Middelburg. Vanaf eind 1583 verhuist Willem van Oranje naar Delft, waar hij een half jaar later wordt vermoord.
  • De Spaanse Hertog van Parma herovert tot in 1585 alle steden in de Zuidelijke Nederlanden; de Zeven Provinciën van de noordelijke Nederlanden ondernemen geen actie.

1584

1585

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1585.png
De Nederlandse Opstand in 1585.
  • De belegerende troepen voor Antwerpen sluiten met tientallen schepen de Schelde af, waardoor de bevoorrading van de stad onmogelijk wordt.
  • 23 juni - Slag bij Amerongen. Na verraad van de Graven van Bergh worden de Staatse troepen onder aanvoering van Villers, Graaf van Meurs (stadhouder van Utrecht), door de Spaanse troepen onder bevel van Gouverneur Taxis van Zutphen, vernietigend verslagen.
  • 29 juli - De Friese stadhouder Willem Lodewijk sticht te Franeker een universiteit, in feite een theologische hogeschool.
  • 17 augustus - De onderhandelingen met Parma die de katholieken in Antwerpen hebben geëist worden door Marnix van Sint-Aldegonde gevoerd in het Spaanse hoofdkwartier in Beveren waar hij de overgave van de stad tekent. De Peis (vrede) wordt uitgeroepen op de Grote Markt. Veel protestantse kooplieden en intellectuelen vertrekken daarop naar het noorden. Tien dagen later neemt het Leger van Vlaanderen de stad in.
  • 27 augustus - De hertog van Parma heeft in de voorgaande jaren reeds alle steden in de zuidelijke Nederlanden veroverd; de noordelijke Nederlanden ondernamen geen actie. In augustus boekt Parma zijn grootste succes met de Val van Antwerpen, de grootste en rijkste stad van de Lage Landen. De katholieke godsdienst wordt verplicht. Hij forceert hiermee een definitieve scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden.
  • Pas na de val van Antwerpen wordt het onderscheid gemaakt tussen de Noordelijke Nederlanden en de Zuidelijke Nederlanden. Het prinsbisdom Luik blijft onafhankelijk.
  • Na de herovering is ongeveer de helft van de Antwerpse bevolking van meer dan 100.000 inwonders naar Holland vertrokken. Het bevolkingscijfer daalt tot 45.000. Hollandse en Zeeuwse schepen versperren daarop de Scheldemonding en sluiten op hun beurt de thans in Spaans bezit zijnde stad af van de overzeese handel. De Antwerpse bloeiende handel, kunsten en wetenschappen worden echter verder ontwikkeld in de Hollandse "gouden eeuw".
  • Den Haag wordt de vergaderplaats van de Staten-Generaal van de zeven noordelijke provincies (de latere Republiek), vanaf het jaar dat de belangrijke Brabantse steden Brussel en Antwerpen voorgoed aan de Spanjaarden komen. Vooral de Val van Antwerpen is een grote klap voor de rebellen, die vrezen dat zonder die stad de Opstand verloren is.
  • 15 oktober - Na het Beleg van IJsseloord moet Francisco Verdugo capituleren voor de Staatse belegeraars.
  • 1 november - Maurits, graaf van Nassau, wordt stadhouder van Holland en Zeeland. Daarnaast krijgt hij o.a. door bemiddeling van Oldenbarneveldt de titels van gouverneur, kapitein-generaal en admiraal.
  • December- Na de moord op Willem van Oranje zoeken de Staten Generaal steun bij de koningin van Engeland. Zij weigert een koningstitel, maar zegt wel haar protectie toe aan de Lage Landen. Als reactie op de Spaanse opmars stuurt Elizabeth I de graaf van Leicester in het geheim met 5000 man de Noordzee over. Twee jaar later worden de manschappen teruggeroepen.
  • Spanje stelt op vraag van Granvelle in de Spaanse en Portugese havens het eerste embargo in tegen de Noordelijke Nederlanden, dat zal duren tot 1589. Dit heeft gedurende een aantal maanden een impact op de handel.
  • Pieter Brueghel de Jonge wordt als meester van de Sint-Lucasgilde in Antwerpen ingeschreven. Tot dan is hij in het atelier van Gillis van Coninxloo geweest. Hij krijgt de bijnaam de Helse Breughel.

1586

Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1586-1587.png
De Nederlandse Opstand in 1586-'87.
  • Januari - Graaf Robert Dudley van Leicester laat zich, tegen de uitdrukkelijke voorschriften van koningin Elisabeth van Engeland in (zij wil een oorlog met Spanje vermijden), tot landvoogd van de Nederlanden uitroepen..
  • 8 maart- Johan van Oldenbarnevelt wordt landsadvocaat van de Staten van Holland.
  • April- Robert Dudley verbiedt alle handel met "de vijand". De handel tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje is voor de Nederlandse kooplieden echter, mede door licenties die ze hierop hebben verworven, een noodzaak.
  • Juni - De graaf van Leicester beslist een Kamer van Financiën op te richten, waar de koopmansboeken kunnen gecontroleerd worden.
  • Juni-juli: Alexander Farnese van Parma verovert Venlo, Grave en Neuß(26 juli), een blaam die hem niet in dank wordt afgenomen door graaf Dudley. Farnese heeft grote moeite om zijn manschappen te blijven betalen en, wegens de gebrekkige aanvoer uit Spanje, de bevoorrading te blijven voorzien.
  • 17 juli - Prins Maurits van Nassau, de latere Prins van Oranje verovert de stad Axel op de Spaanse troepen.
  • 26 juli - De Duitse stad Neuss wordt volledig vernietigd tijdens de Keulse Oorlog door een aanval op de stad door de Hertog van Parma tijdens het Bloedbad van Neuss. Daarbij worden in totaal ongeveer 3000 burgers gedood, op een bevolking van ongeveer 4500, en het complete garnizoen bestaande uit 1600 soldaten wordt vermoord. Nadat de stad in brand wordt gestoken blijven slechts acht huizen gespaard.
  • 22 september - Slag bij Warnsveld tussen een Staats leger onder leiding van Leicester met daarin veel Britse eenheden, en troepen die namens Spanje vechten. Het Staatse leger van de Noordelijke Nederlanden heeft als doel de bevoorrading van Zutphen door de Spanjaarden te beletten, maar slaagt daar niet in.
  • 18 november - William Stanley (1548-1630) krijgt het gezag over Deventer, waar 1200 Ierse soldaten gelegerd zijn.
  • December - Graaf Dudley van Leicester keert naar Engeland terug voor verslag over zijn manier van besturen. Gedurende zijn afwezigheid neemt de Raad van State het bestuur waar, met duidelijke instructies van de graaf om inzake gouvernementen en bevelhebbers geen wijzigingen door te voeren.
  • Simon Stevin schrijft zijn belangrijkste werk De Thiende, waarin hij decimale breuken introduceert. Het Nederlands kreeg dankzij Stevin eigen wetenschappelijke woorden zoals "wiskunde" en "wijsbegeerte".
  • Protestantse synode van Den Haag.
  • Vanaf nu heten de noordelijke provincies officieel de Verenigde Provinciën, terwijl de zuidelijke de Spaanse of Katholieke Nederlanden worden genoemd.

1587

  • Januari - De (katholieke) Engelse aanvoerders Stanley en York geven Deventer en De Schans in Spaanse handen over. De Staten-Generaal verwittigen graaf Leicester in een schrijven, opgesteld door Johan van Oldenbarneveldt. Na antwoord van Thomas Wilkes wordt een onderzoek ingesteld, dat onder leiding van François Vranck gebeurt. Hij betoogt dat de soevereniteit in Holland altijd bij de Provinciale Staten heeft berust.
  • 26 januari - Maarten Schenk van Nydeggen neemt in naam van de Unie van Utrecht de stad Ruhrort in.
  • Juni - Geldern wordt door Claudius van Berlaymont, de Spaansgezinde stadhouder van Gelre, veroverd.
  • Juli - Graaf Leicester komt weer in Vlissingen aan met een nieuw leger. Koningin Elisabeth heeft hem opdracht gegeven met de Spanjaarden vrede te sluiten. Onder impuls van Johan van Oldenbarneveldt wordt dit request gepubliceerd, wat onvrede bij de calvinisten oproept, waardoor Leicester hun steun verliest.
  • 5 augustus - Leicester kan niet verhinderen dat landvoogd Alexander Farnese, de hertog van Parma, Sluis verovert, ter voorbereiding van de komst van de Spaanse Armada.
  • September - Leicester wil Johan van Oldenbarnevelt en Maurits van Oranje gevangennemen. Deze weten in Delft te ontsnappen. Leicester valt Amsterdam, Leiden en West-Friesland aan, wat telkens op een mislukking uitloopt.
  • 31 oktober - De Universiteitsbibliotheek Leiden opent haar deuren na oprichting van de universiteit in 1575.
  • Stadsbrand in Helmond.
  • Eindhoven wordt eerst door Staatsen, daarna weer door Spanjaarden ingenomen.
  • De komst van de graaf van Leicester is geen succes. De graaf blijkt geen goede militaire leider te zijn en verschillende steden gaan voor de opstandelingen verloren. Ook probeert hij in Utrecht een landsbestuur op basis van een sterke centrale macht op te bouwen, maar dit wordt door de gewesten, die gewend zijn aan hun autonomie, niet geaccepteerd. De graaf van Leicester wordt gedwongen de Lage Landen te verlaten. In de Nederlanden wordt hij door Willoughby als hoofd van de Engelse troepen opgevolgd.
  • Justificatie of Deductie - De Staten-Generaal besluiten voortaan de Verenigde Nederlanden zelf te besturen; hiermee scheiden de Noordelijke Nederlanden zich definitief af.

1588

Bestand:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.svg
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Bestand:Oudewater heksenwaag.JPG
De heksenwaag van Oudewater.
  • Juli-augustus - In Duinkerke heeft Alexander Farnese 40.000 soldaten verzameld om Engeland te veroveren. Hij wacht op de Armada om ze te verschepen.
  • De Spaanse Armada wordt verslagen door een Engelse vloot onder admiraal Francis Drake, terwijl Hollandse watergeuzen de hertog van Parma verhinderden zich vanuit Vlaanderen bij de Armada aan te sluiten.
  • Alexander Farnese van Parma belegert de stad Bergen op Zoom zonder succes. Zijn bevelhebbers Chimay en Verdugo boeken in het Rijngebied wel enig succes in de noordelijke Nederlanden.
  • Na de nodige tegenslagen volgt een periode waarin de situatie voor de Republiek sterk verbetert, door Fruin de Tien jaren genoemd. De Nederlandse Opstand ontwikkelt van vrijwel hopeloos in 1588 tot vrijwel gewonnen in 1598. Deels is deze ontwikkeling toe te schrijven aan internationale factoren zoals de hernieuwde oorlog tussen Frankrijk en Spanje, deels echter ook aan de politieke bekwaamheid van Johan van Oldenbarnevelt en de militaire bekwaamheid van Maurits van Nassau.
  • De personele unie van Portugal met Spanje maakt de Portugees-Nederlandse oorlog mogelijk, waarbij de Republiek zijn koloniën uitbreidt.

1589

  • 10 april - de stad Geertruidenberg wordt door Engelse muiters tegen betaling aan Alexander Farnese van Parma en de Katholieke Nederlanden overgeleverd.
  • Alexander Farnese trekt zich een hele tijd terug in Spa om van een ziekte te herstellen. Bij zijn afwezigheid ontstaat muiterij in Tercio Viejo, zijn meest toegewijde regiment.
  • 2 augustus - Koning Hendrik III van Frankrijk overlijdt. Filips II van Spanje geeft Alexander Farnese van Parma opdracht de rechten van zijn dochter Isabella op de Franse troon te gaan verdedigen. Daardoor ziet Parma af van de verovering van een heel gebied in de Nederlanden, waar hij zich op voorbereidde.

1590

Bestand:Inquisitie-Hendrick Goltzius.jpg
Salomo's Oordeel. ~1590, Hendrick Goltzius
Deze prent lijkt slechts Salomo's oordeel voor te stellen, maar is een allegorische aanklacht tegen de inquisitie. Filips II is afgebeeld als de Crudelis princeps, de wrede vorst, die omgeven wordt door slechte raadgevers (die de inquisitie voorstellen, Dr. Gladius (zwaard), Dr. Laqueus (touw), Dr. Aqua (it dilutes) en Dr. Ignis (vuur)) en een ware moeder, Vera Ecclesia, en een valse moeder, Falsa Ecclesia. Het dode kind op de trap stelt Barabbas voor.

1591

Bestand:Nederlanden 1590-1592.PNG
Situatie in de Nederlanden rond 1591

1592

  • Coevorden en Steenwijk worden door Maurits tot voldoening van Friesland en ongenoegen van de Zeeuwse Staten veroverd op de Spanjaarden.
  • Jan Huygen van Linschoten keert na jaren van reizen voor Portugal terug in de Lage Landen en zijn publicaties van de "geheime" zeevaartroutes naar Oost-Indië openen de deur van de Gouden Eeuw.
  • Cornelis de Houtman wordt door de Compagnie van Verre naar Lissabon gestuurd om nieuwe handelsmogelijkheden voor peper te onderzoeken.
  • Cornelis Cornelisz. van Uitgeest verkrijgt het octrooi voor de paltrokmolen. Dit type houtzaagmolen is van groot belang voor de bouw van de schepen van de VOC en de WIC. De uitvinding draagt in belangrijke mate bij aan de economische opbloei van de Republiek. De mechanisatie van het houtzagen levert namelijk aanzienlijke besparingen op personeelskosten op. Aanvankelijk stuit dit dan ook op bezwaren bij het Amsterdamse houtzagersgilde. Dat probleem bestaat niet in de Zaanstreek, waar de gilden geen politieke invloed hebben. Dit gebied groeit uit tot het grootste scheepsbouwcentrum ter wereld.
  • In de loop van dit jaar komt Filips II met een nieuw decreet waarin die veiligheidsmaatregelen uit het decreet van 1570 voor beschuldigden niet meer voorkomen. Er wordt alleen maar gemaand dat de sterk toegenomen Hekserij harder aangepakt moet worden. In de Zuidelijke Nederlanden is er zodoende na 1592 een opleving van de heksenvervolging.
  • 3 december - Alexander Farnese van Parma overlijdt in Atrecht, nog voor graaf Pedro Henriquez de Acevedo van Fuentes, die opdracht heeft hem naar Spanje terug te brengen - indien nodig met geweld, of als gevangene -, hem bereikt. Farnese wordt als landvoogd van de Nederlanden in naam opgevolgd door graaf Peter Ernst von Mansfeld (tot 1594), maar het feitelijk bestuur wordt door koning Filips II van Spanje in handen van Fuentes gegeven.

1593

1594

1595

Bestand:Jan Huygen van Linschoten Itinerario.jpg
Itinerario, voyage ofte schipvaert, naer Oost ofte Portugaels Indien inhoudende een corte beschryvinghe der selver landen ende zee-custen van Jan Huygen van Linschoten met daarin ook de Beschryvinghe van de gantsche custe van Guinea en het Reys-gheschrift vande navigatien der Portugaloysers in Oriënten.

1596

1597

1598

  • 2 mei - Frankrijk sluit met Spanje de Vrede van Vervins.
  • 6 mei - Isabella van Spanje, de dochter van Filips II, huwt Albrecht van Oostenrijk, waarbij Filips de gehele Nederlanden als bruidsschat schenkt mits inachtame van de Akte van Afstand die ze aan haar vader doen. Daarmee treedt Isabella feiitelijk als vorstin aan het bewind in de Zuidelijke Nederlanden.
  • Augustus - Bijeenkomst van de Staten Generaal in Brussel, waarbij verhoopte hereniging met de Noordelijke Nederlanden in de Unie uitblijft.
  • 13 september - Koning Filips II overlijdt in El Escorial de Arriba in Spanje.
  • Vrijwel direct na zijn troonsbestijging breekt Filips III met de praktijk dat de opstandelingen in de Noordelijke Nederlanden handel drijven met de Spanjaarden om de oorlog te betalen. Hij stelt opnieuw een embargo in, laat alle in Spaanse en Portugese havens aanwezige Nederlandse schepen met hun lading in beslag nemen en de bemanning gevangennemen. Deze politiek brengt minstens evenveel schade toe aan de Spaanse economie als aan de Hollandse. Het embargo is van kracht tot 1608, maar de Nederlandse scheepvaart heeft zich ondertussen gestort op het Verre Oosten, waar grote winsten gehaald worden.
  • Door het grote succes van de tochten naar Indië, worden nog meer "Compagnieën van Verre" opgericht. De Staten-Generaal roepen op tot samenwerking van de vertegenwoordigers van elke compagnie.
  • 5 november - Albrecht en Isabella doen hun Blijde Intrede in Mechelen.
  • In Amsterdam wordt de "Kamer van Assurantie" opgericht ter verzekering van de risico's met name van de zeevaart.
Bestand:VROOM Hendrick Cornelisz Arrival of a Dutch Three master at Schloss Kronberg.jpg
Hollandse driemaster in de Sont, 1614, Hendrick Cornelisz. Vroom. De graanhandel op de Oostzee is in deze periode de belangrijkste pijler van de scheepvaart en wordt wel de moedernegotie genoemd.
Bestand:VOC Octrooigebied 2.jpg
Het feitelijke octrooi- of handelsgebied van de VOC. Officieel lag het aan de VOC verleende octrooi tussen Kaap de Goede Hoop en Straat Magellaan (dat niemant, (-)uit deze vereenigde Landen zal mogen vaaren, (-) Beoosten de kaap de Bonne Esperance, ofte door de straat van Magellanes, op de verbeurte van de schepen en goederen).

1599

  • Vlootvoogd Pieter van der Does slaagt er niet in om de Spaanse blokkade voor de kust op te heffen. Als gevolg van de inbeslagname van de Noord-Nederlandse koopvaardijschepen door koning Filips III van Spanje en zijn aartshertogen verbieden de noordelijke Staten-Generaal de handel met de vijand (Spanje).
  • 18 april Het kerkelijk huwelijk van Isabella en Albrecht was wegens het overlijden van haar vader een jaar uitgesteld en nu wordt in Valencia voltrokken. De vorstin vestigt zich met haar gemaal in de Nederlanden in het Paleis op de Koudenberg. Met het vorstenpaar komt de oudste zoon van Willem de Zwijger, Filips Willem van Oranje mee om in het Nassaupaleis te Brussel wonen, waar hij ridder in de Orde van het Gulden Vlies wordt.


Tijdlijn van de geschiedenis van België en Jaartallentabel België
Tijdlijn van de geschiedenis van Nederland

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

rel=nofollow