Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Kartuizers
| Kartuizers | ||
| Ordo Cartusiensis (O. Cart.) | ||
| Wapen van de Kartuizers | ||
| Wapen van de Kartuizers | ||
| Basisgegevens | ||
| Motto Latijn | Stat crux dum volvitur orbis | |
| Motto Nederlands | Terwijl de wereld draait, staat het Kruis | |
| Gesticht | 1084 te Saint-Pierre-de-Chartreuse, Frankrijk | |
| Stichter | Bruno van Keulen | |
| Website | http://www.chartreux.org/ | |
| Deel van de serie over kloosters | |
|
en het christelijke monastieke leven | |
| |
"Terwijl de wereld draait, staat het kruis"
De orde der kartuizers is in 1084 gesticht door de heilige Bruno van Keulen in het onherbergzame Massif de la Chartreuse, een bergachtig gebied ten noorden van Grenoble. Het is een contemplatieve orde van kluizenaars die toch in gemeenschap willen leven.
Hun samenlevingsverbond is een compromis tussen afzondering (kluis) en gemeenschap. Zij verblijven alle dagen in afzondering behalve op zondag. De orde heeft nooit een zogenaamde observantiebeweging nodig gehad, omdat ze altijd is blijven vasthouden aan haar regel en de idealen van haar stichter. In het Latijn heet dit beknopt: numquam reformata, quia numquam reformanda, nimmer hervormd, omdat er nooit hervorming nodig was; of nog numquam reformata, quia numquam deformata, nimmer hervormd omdat het nooit vervormd is geweest.
Kluizenaars
Strikt gesproken is een kartuizerklooster een laura, een gemeenschap van kluizenaars. Dit is ook aan de gebouwen te herkennen: aparte kluizenarijen in door muren omsloten tuintjes die door lange gangen met elkaar verbonden zijn. Op een centrale binnenplaats staan doorgaans een kerk en een groot houten kruis. Voor ieder klooster zijn/waren vaste grenzen aangewezen, waarbinnen de monniken zich mochten begeven voor enige ontspanning of een wandeling. Dit gebied moest ver genoeg van de bewoonde wereld af liggen.
Levenswijze
De kartuizers hebben de naam de strengst levende monniken van het Westerse kloosterwezen te zijn. Zelf zullen ze daar waarschijnlijk om glimlachen, al is die reputatie moeilijk te controleren, omdat ze nooit een stap buiten hun kloosters zetten en zelfs hun familie maar sporadisch schrijven. In ieder geval besteden ze dagelijks veel tijd aan het koorgebed (een uitgebreid Officie en dan ook nog dagelijks de getijden van de Heilige Maagd), spreken alleen met elkaar op een wekelijkse wandeling en op feestdagen, en dan nog zeer kort, doen maar een klein gedeelte van het dagelijkse programma samen en blijven de rest van de tijd in hun kluis. Ze leven zeer afgezonderd van de vroeg 21e-eeuwse consumptiemaatschappij. Toch staat daar dan weer tegenover dat ze wél zeer betrokken zijn bij de zorgen buiten de kloostermuren. Ze vinden daar zelfs hun bestaansrecht in door met hun gebed het leven van hun medemensen te willen helpen dragen.
Eer men een volwaardig lid wordt kent men een lange opleidingsperiode. Na één of meerdere onderscheidingsretraites kan men als postulant toetreden. Dit duurt de tijd die nodig is om correct te kunnen kiezen en duur meestal tussen de 6 maand en maximaal 2 jaar. Niet iedereen gaat door deze fase, want sommigen die reeds een langere onderscheidingsretraite hadden beginnen meteen aan het noviciaat. De gemeenschap stemt met unanimiteit in dat een kandidaat aan het noviciaat kan beginnen. Bij deze gelegenheid wordt hij 'ingekleed' en betrekt hij zijn cel. Met name dit laatste is voor kartuizers van groot belang. In principe is het immers ook de plaats waar zij de rest van hun leven zullen doorbrengen. Nadien legt men -mits unanieme toestemming van de gemeenschap- kleine geloften af en dit voor een periode van 5 jaar. Hierop volgend legt men plechtige geloften af voor het leven. Afhankelijk van de roeping wordt de monnik ook tot priester gewijd.
In 2005 maakt de Duitse cineast Philip Gröning de film Die große Stille (Engelse titel: Into great silence) over het leven van de kartuizers. Hij mocht hiervoor bij wijze van grote uitzondering meer dan een jaar het dagelijkse leven delen van de monniken van de Grande Chartreuse.
Kloosters
De orde telde anno 2006 ongeveer 370 monniken en 75 monialen. Het moederhuis van de kartuizerorde is de Grande Chartreuse in de omgeving van Grenoble. Verder heeft de orde 24 kloosters verspreid over drie continenten:
Europa
- Duitsland
- Frankrijk
- La Grande Chartreuse
- Chartreuse de Portes (Ain)
- Chartreuse de Montrieux (Var)
- Chartreuse de Nonenque (Aveyron) (zusters)
- Chartreuse de Notre dame (Alpes de Hautes Provence) (zusters)
- Chartreuse de Sélignac, departement Ain. Dit klooster is in 2001 door de Kartuizers verlaten, maar is wel bezit van de orde gebleven. Er is nu een religieuze gemeenschap gevestigd, die hier aan de buitenstaanders de mogelijkheid biedt kennis te maken met de spiritualiteit van de Kartuizers.
- Groot-Brittannië
- Saint Hugh's Charterhouse (Parkminster)
- Italië
- Certosa di Farneta
- Certosa de Serra San Bruno (Met het gebeente van de heilige Bruno van Keulen)
- Certosa della Trinità (zusters)
- Certosa de Vedana (zusters)
- Portugal
- Slovenië
- Spanje
- Cartuja de Aula Dei (Zaragoza)
- Cartuja de Miraflores (Burgos)
- Cartoixa de Montalegre (Barcelona)
- Cartuja de Scala Dei(Tarragona)
- Cartuja de Porta Coeli (Serra)
- Cartuja Santa Maria de Benifaçà (zusters)
- Kartuizerklooster van Valldemossa (Majorca, nu een museum)
- Het klooster bij Jerez de la Frontera is in 2001 door de orde verlaten.
- Zwitserland
Amerika
- Argentinië
- Brazilië
- Verenigde Staten van Amerika
Azië
- Zuid-Korea
- Notre Dame de Corée
- Annonciation (zusters)
Voormalige kloosters
- Belgische (voormalige) kartuizerkloosters:
- Kartuizerklooster te Herne (1314-1783). Dit was het eerste kartuizerklooster van de Nederlanden. Het hart van Margaretha van York lag hier begraven. Nu nog verwijst de straatnaam Oud Klooster naar de plaats waar de kartuis lag. Tegenover het gemeentehuis van Herne is er ook een monument opgericht ter nagedachtenis van dit klooster.
- Kartuizerklooster Sint-Jansberg te Zelem (deelgemeente van Halen bij Diest) (1328-1794).
- Voormalig kartuizerklooster te Lier (1544-1783). Overgekomen vanuit Antwerpen.
- Kartuizerklooster Sint-Catharina-op-de-berg-Sinaï te Antwerpen, gevestigd op het Kiel in de Sint-Rochusstraat (1323-1542). Thans in het bezit van het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Deze kartuize verhuisde naar Lier.
- Kartuizerklooster Sinte Sophie van Constantinopel te Antwerpen (1625-1783). Opgericht door de uit Nederland gevluchte kartuizers van Vught.
- Kartuizerinnenklooster Sint-Anna-ter-Woestijne te Brugge (1348-1783).
- Kartuizerklooster van Genadedal (Sint-Kruis) bij Brugge (1318-1577). Dit was het tweede kartuizerklooster in de Nederlanden.
- Kartuizerklooster 's-Koningsdale aan het Fratersplein te Gent (1328-1783).
- Kartuizerpriorij Sint-Martens-Bosse te Sint-Martens-Lierde (Lierde) (1328-1783).
- Kartuizerklooster op de Mont Cornillon bij Luik (1360-1793).
- Kartuizerklooster Onze-Lieve-Vrouw-van-Gratie: gesticht te Scheut (1455-1578) en nadien overgebracht naar Brussel (1585-1783).
- Kartuizerklooster Heilige Maria Magdalena-onder-het-kruis te Leuven (1491-1783). Dit was de laatste echt nieuwe vestiging in de Nederlanden.
- Kartuizerklooster Sheen Anglorum te Nieuwpoort (1626-1783). Gesticht door gevluchte Engelse kartuizers van Sheen. Na omzwervingen via Brugge, Noord-Frankrijk, Namen, Leuven, Antwerpen en Mechelen, vestigden ze zich definitief in Nieuwpoort.
- Kartuizerklooster Zepperen
- Kartuizerklooster Doornik
- Kartuizerklooster Chercq
- Kartuizerklooster Burdinne
- Franse (voormalige) kartuizerkloosters:
- Champmol te Dijon, voormalige begraafplaats van hertogen van Bourgondië
- Kartuizerklooster van Le Mont-Dieu in Le Mont-Dieu, eerste kartuizerklooster in het koninkrijk Frankrijk
- Nederlandse (voormalige) kartuizerkloosters:
- Kartuizerklooster Nieuwlicht, Bloemendaal of Nova Lux. Opgericht ten noordwesten van Utrecht (1391-1583).
- Kartuizerklooster Monnikhuizen bij Arnhem (1340-1585).
- Kartuizerklooster St. Andries-ter-Zaliger-Haven bij de Lindengracht in Amsterdam (1392-1578).
- Kartuizerklooster Bethlehem te Roermond (1376-1783).
- Kartuizerklooster 'Het Hollandse Huis' bij Geertruidenberg (1336-1573). Gesticht door Willem van Duivenvoorde.
- Kartuizerklooster 'Sint-Bartholomeus in Jeruzalem' te Delft (1471-1572).
- Kartuizerklooster Sion te Noordgouwe bij Zierikzee (1434-1572).
- Priorij Sinte Sophie te Vught bij 's Hertogenbosch, gesticht in 1466 door Dionysius van Rijkel. In 1578 werd het klooster platgebrand. Tussen 1620 en 1640 vluchten de overgebleven kartuizers naar Antwerpen, waar ze in een refugié van de kartuizers van Lier een nieuwe kartuize stichten.
- Kartuizerklooster Sonnenberg te IJsselmuiden bij Kampen (1485-1580).
Het laatste Kartuizerklooster op (huidige) Nederlandse bodem was dat te Roermond, dat in 1783 werd gesloten. Een kartuizerklooster wordt ook wel 'kartuis' of 'kartuize' genoemd.
Boeken
Algemene werken
- De kracht van de stilte. Geest en geschiedenis van de kartuizerorde. Tom Gaens & Jan De Grauwe, Uitg. Peeters, Leuven, 2006. (ISBN 978-90-429-1835-1).
- Gods eenzame zwijgers. De spirituele weg van de kartuizers. Tim Peeters, Carmelitana, Gent, 2007. (ISBN 9076671648).
- Een reis in stilte. Leven als kartuizers. Joost Reijnders, Ten Have, Kampen, 2006. (ISBN 9025957072).
Studies over specifieke kloosters
- Het geheim van de stilte. De besloten wereld van de Roermondse kartuizers. Krijn Pansters (red.), Uitg. Waanders, Zwolle, 2009. (ISBN 978-90-400-8488-1).
- "Qui vult orare, adeat Mare, De invloed van het kartuizerklooster St. Andries-ter-Zaliger-Haven op het praktisch schriftgebruik van zijn monniken, op het geestelijk leven, de kunst en de politiek in Amsterdam en op de familiegeschiedenis van het geslacht Boelens." B. ten Dam, (Utrecht 2006).
Film
- Die große Stille (Engelse titel: Into great silence) van Philip Gröning. Duitsland, 2005.
Externe links
- www.cartusiana.org Website van Cartusiana over de geschiedenis van de kartuizerorde in de Nederlanden.
- www.kartuizers.nl Officiële website Stichting de Roermondse Kartuizers.
- www.chartreux.org Officiële website van de kartuizerorde (Frans/Engels/Duits/Spaans/Italiaans).
Literatuur
- Jan De Grauwe, Historia Cartusiana Belgica, Salzburg, 1985 (= Analecta Cartusiana, nr. 51)
Bronnen, noten en/of referenties
|