Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Arnhem
Gemeente in Nederland 
| |||||
| |||||
| Locatie van de gemeente Arnhem | |||||
| Provincie |  Gelderland
| ||||
| Coördinaten | 51°059′N 5°055′E | ||||
| Oppervlakte | 101,53 km² | ||||
| - land | 98,14 km² | ||||
| - water | 3,39 km² | ||||
| Inwoners (1 april 2011) | 148.320? (1511 inw/km²) | ||||
| Hoofdplaats | Arnhem | ||||
| Belangrijke verkeersaders | A12 A50 A325 A348 | ||||
| Station(s) | Arnhem Centraal, Arnhem Velperpoort, Arnhem Presikhaaf, Arnhem Zuid | ||||
| Burgemeester (lijst) | Ahmed Marcouch (PvdA) | ||||
| Gemiddeld inkomen (2006) | € 12.800 per inw. | ||||
| Gem. WOZ-waarde (2008) | € 188.000 | ||||
| WW-uitkeringen (2007) | 21 per 1000 inw. | ||||
| Autobezit (2007) | 380 per 1000 inw. | ||||
| Postcode(s) | 6800-6846 | ||||
| Netnummer(s) | 026 | ||||
| CBS-code | 0202 | ||||
| CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||||
| Website | www.arnhem.nl | ||||
| John Frostbrug | |||||
| John Frostbrug | |||||
| |||||
Arnhem (uitspraakː /ˈɑrnɛm/ of /ˈɑrnɛm/ , Arnhems: Ernem, Duits: Arnheim) is een stad en gemeente in Nederland en de hoofdstad van de provincie Gelderland. Tot de gemeente Arnhem behoren de stad Arnhem, de dorpen Elden en Schaarsbergen, de buurtschappen De Praets en 't Vlot, en delen van de buurtschappen Terlet en Deelen. De gemeente telt 148.320 inwoners per 1 april 2011 (bron: CBS) en is daarmee de dertiende gemeente van Nederland. De agglomeratie Arnhem, bestaande uit onder andere de gemeenten Arnhem, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Westervoort, Duiven en Zevenaar, telt bijna 450.251 inwoners op een oppervlakte van ongeveer 713,96 km².
Arnhem ligt aan de rivier de Nederrijn, de IJssel en de Sint-Jansbeek. De stad ligt aan beide zijden van de Rijn. Vooral het zuidelijke stadsdeel heeft zich na de Tweede Wereldoorlog grootschalig ontwikkeld. De stad staat internationaal bekend om de Slag om Arnhem. In de Tweede Wereldoorlog speelde Arnhem een belangrijke hoofdrol vanwege de luchtlanding en veldslag van de geallieerde troepen in september 1944, als onderdeel van Operatie Market Garden. Op verschillende plekken in de stad markeren monumenten de plekken waar tijdens de oorlog hevig werd gevochten.
De rechtbank Gelderland en het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden zijn in de stad gevestigd, en het is de basis van de landelijke militaire kamer en de luchtmobiele brigade. Daarnaast is de stad standplaats van vele nationale en internationale bezienswaardigheden, waaronder het Nederlands Openluchtmuseum en dierentuin Koninklijke Burgers' Zoo.
Etymologie en taal
De naam Arnhem zou afgeleid zijn van Arn of Aro - van het Germaanse arnu (arend) - en heem (thuis).[1]
De naam Arneym wordt voor het eerst genoemd in 893 in een goederenregister van de Abdij van Prüm. Eerder, rond 814, werd al een schriftelijke melding gemaakt van Meginhardeswich; dit is het huidige Meijnerswijk in Arnhem-Zuid. De stad werd in 847 geplunderd door de Vikingen.
In de Arnhemse tongval heet de stad Èrnem. Het Arnhemse dialect (Ernems) wijkt sterk af van andere Zuid-Gelderse dialecten door de Haagse invloeden: in de tweede helft van de 18e eeuw trokken rijke Hagenaars naar buitenhuizen in de bossen rondom Arnhem. Het Haagse accent werd door de lokale Arnhemse bevolking overgenomen omdat dit accent status verschafte. Het accent wordt heden ten dage nog voornamelijk in de volkswijken als 't Broek, de Geitenkamp en Klarendal (uitspraak klèrendoal) gesproken.
Arnhem heeft ook enkele bijnamen. Zo werd de stad in de tweede helft van de 19e eeuw het 'Haagje van het Oosten' genoemd; in Arnhem vestigden zich net als in Den Haag in die periode veel oud-Indiëgangers. Vooral in Indië rijk geworden handelaren, oud-officieren en suiker- en tabaksplanters bouwden huizen langs de Velper-, Utrechtse- en Amsterdamseweg. De middenstand en het culturele leven floreerden door hun komst. Arnhem werd daardoor een stad met elitaire uitstraling.[2]
Geschiedenis
 Zie Geschiedenis van Arnhem voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Prehistorie
Archeologische vondsten wijzen er op dat zo'n 70.000 jaar geleden al menselijke bewoning was in het gebied waar nu de stad Arnhem ligt. Er zijn twee vuurstenen schavers gevonden uit de tijd van de neanderthalers die in de steentijd het gebied bevolkten. Als jagers en verzamelaars hadden de Neanderthalers over het algemeen geen vaste verblijfplaats, zij zwierven door de regio op zoek naar prooi. De oudste overblijfselen in de regio van de moderne mens dateren van ca. 5000 v.Chr.. Er zijn overblijfselen van een jagerskamp gevonden op twee meter diepte in het gebied van de wijk Schuytgraaf.
In de buurt van Warnsborn en Schaarsbergen zijn de eerste sporen gevonden van boeren, bewoners dus met een vaste verblijfplaats. Deze grafheuvels van het standvoetbekervolk dateren van ca. 2400 v.Chr.. Uit de bronstijd (ca. 1500 v.Chr.) zijn sporen gevonden van een nederzetting op de Hoogkamp in de vorm van boerderijen. Waar nu het centrum van Arnhem is zijn overblijfselen gevonden van bewoners uit de ijzertijd.
Middeleeuwen
Arnhem wordt (als Arneym) voor het eerst genoemd in 893 in een register van de bezittingen van de Abdij van Prüm in de Eifel. Het wordt beschreven als een aan Sint Maarten gewijde kerk, met omliggende landerijen. Hoewel de vroege sporen van nederzettingen getoond hebben dat de vroege Arnhemmers zijn afgedaald uit de hoger gelegen bossen, is Arnhem oorspronkelijk niet gebouwd op de oevers van de Rijn, maar op het hoger gelegen deel langs de Sint-Jansbeek. Arnhem ontstond op de plek waar de weg tussen Nijmegen en Utrecht/Zutphen zich splitste. Zeven sprengbeken voorzagen de stad van water en pas toen de loop van de Rijn in 1530 door de Arnhemmers verlegd werd kwam Arnhem aan de rivier te liggen.
De nederzetting kreeg op 13 juli 1233 stadsrechten van graaf Otto II van Gelre, de graaf van Zutphen. Arnhem had in de 13e eeuw 2000 tot 3000 inwoners, die binnen de vestingwallen van de huidige binnenstad woonden. Hoewel Arnhem al voor de stadsrechtsverlening een vorm van verdediging had, groeide deze in 1291 uit tot stadsmuur, die in 1505, 1519 en 1533 werd uitgebreid om ten slotte in de 19e eeuw te worden afgebroken. De stad Arnhem was daarmee de eerste vestingstad van het Koninkrijk die haar muren mocht slechten.
Al in 1543 was Arnhem een van de vier de hoofdsteden in Gelre door de vestiging van het gerecht en de rekenkamer. Als gevolg van de Tachtigjarige Oorlog werd het hertogdom Gelre gesplitst. De drie noordelijke kwartieren namen deel aan de Unie van Utrecht (1579) en gingen daarna deel uitmaken van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1543 komt Gelre in handen van Karel V. Het is Karel V die de rekenkamer en het Hof van Gelre en Zutphen in Arnhem vestigt waarmee Arnhem vanaf die tijd de facto als hoofdstad beschouwd kan worden. Een officiële status werd in de 19e eeuw toegekend.
Eind november 1813 vonden er in en nabij Arnhem zware gevechten plaats tussen de Franse bezettingsmacht en Pruisische troepen, ondersteund door Russische Kozakken. In 1817 werd het de hoofdstad van de provincie Gelderland in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
Moderne tijd
Aan het begin van de negentiende eeuw kwam Arnhem wegens het gunstige belastingklimaat in de belangstelling te staan van de gegoede burgerij uit het westen van Nederland. Arnhem groeide snel, en veel huizen uit die tijd getuigen van de rijkdom van de nieuwe bewoners. De nieuwe burgerij van Arnhem bracht overigens wel een belangrijke stimulans in het sociale en culturele leven. De rijke bewoners die uit Den Haag en Amsterdam naar Arnhem waren gekomen hadden behoefte aan de faciliteiten die zij gewend waren. Uit deze tijd stammen dan ook onder andere Musis Sacrum, de Stadsarmenapotheek en het Stedelijk Ziekenhuis.
Rond 1870 werd de migratie naar Arnhem langzaam minder, en ging de stad op zoek naar andere inkomstenbronnen. Door de ontwikkeling van toeristische attracties werd Arnhem in de belangstelling gehouden van de rijken. Er werden congressen en tentoonstellingen georganiseerd, en om het vervoer werd gemoderniseerd met een elektrisch tramnet. Met de Nederlandsche Heidemaatschappij en de Eerste Nederlandse Kunstzijdefabriek Arnhem trok Arnhem een tweetal belangrijke werkgevers naar de stad. Toch werd ook Arnhem zwaar getroffen tijdens de depressie van de jaren dertig. Door de aanleg van nieuwe stadswijken kon er nog enig werk worden gegenereerd.
Tijdens de tweede helft van de 19e eeuw groeide Arnhem sterk. Van 9.000 inwoners in 1820 tot bijna 24.000 in 1859.[3] Ook in de 20e eeuw is Arnhem sterk uitgebreid.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de stad het toneel van de Slag om Arnhem, een historische luchtlanding en veldslag die van 17 tot 25 september 1944 plaatsvond, als onderdeel van Operatie Market Garden. Het is de grootste operatie op Nederlands grondgebied tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het was voor de geallieerden en Nederland grotendeels een mislukking doordat de laatste brug (die bij Arnhem) niet kon worden ingenomen en het westen van Nederland mede hierdoor niet bevrijd kon worden. Hierop kreeg het westen van Nederland te maken met de Hongerwinter. Arnhem zelf werd in grote mate door bombardementen van zowel de Duitse als de geallieerde zijde verwoest. Ook werd de stad geplunderd door de Duitse bezetters toen deze de stad in 1944 lieten ontruimen. Zo ontdekten veel Arnhemmers pas na de oorlog hoezeer hun stad was verwoest.
Op 12 en 13 april 1945 vond bij de bevrijding van Arnhem een tweede slag plaats die zich concentreerde op de wijk Geitenkamp. Arnhem was eind 1944 op last van de Duitsers geëvacueerd en in de wijk waren dwangarbeiders gevestigd en er woonden ook NSB'ers in de vrijgekomen huizen. De Canadese troepen dachten dat Arnhem flink verdedigd werd en voerden een zwaar artilleriebombardement uit op de Geitenkamp. Onder de bewoners, die wel gewaarschuwd waren maar geen kant uit konden, viel een onbekend aantal slachtoffers.
Na de Tweede Wereldoorlog
Na de oorlog, en vooral na 1980, zijn veel oude stadswijken opgeknapt en werden het centrum en de buitenwijken gerenoveerd. Het ernstig beschadigde tramnet werd vervangen door een trolleybusnet, een plan dat er voor de oorlog al lag. Maar het was inmiddels noodzaak geworden, omdat de remise en een groot aantal trams onherstelbaar beschadigd waren door de oorlogshandelingen. Op 5 september 1949 werd de eerste trolleylijn, tussen Arnhem en Velp in gebruik genomen.
In de jaren vijftig werd de bebouwing van Malburgen afgerond, waarmee men al voor de oorlog was begonnen. Presikhaaf werd grotendeels in de jaren zestig bebouwd, gevolgd door Vredenburg, Elderveld, de Laar, Rijkerswoerd en Schuytgraaf. Arnhem wist ook enkele grote bedrijven binnen zijn grenzen te krijgen.
In het najaar van 1989 kwam het in de wijk Klarendal tot een 'volksopstand' tegen de drugsoverlast waar bij politiecharges talloze gewonden vielen. Nadien is in Klarendal veel vernieuwd en verbeterd met na 2006 onder andere het Modekwartier met talloze winkeltjes. In 1999 bestond het Sonsbeekpark 100 jaar en werden omvangrijke renovaties uitgevoerd alsmede werd de 'Steile Tuin' aangelegd. Voorts kwam het Watermuseum (2003) tot stand. Sinds 1949 is er in het park eens in de circa zeven jaar de 'Internationale Beeldententoonstelling', een maanden durende kunstmanifestatie.
Na een relatief lange bouwtijd (1997-2016) is de nieuwe OV-terminal van de stad, met een capaciteit van 110.000 trein- en busreizigers per dag, op 19 november 2015 feestelijk geopend. Het station heet sindsdien officieel Arnhem Centraal.[4]
Na de oplevering van het station werd er verder hard gewerkt aan het heropbouwen en inrichten van het zuidelijke binnenstad. Zo werd het Kerkplein weer volgebouwd, De Markt opnieuw ingericht, keerde de Sint-Jansbeek terug in de binnenstad en werden er woningen in de nieuwe binnenstedelijke woonbuurten het Paradijs en Bartok gebouwd.[5]
Voor de toekomst staat de verdere herinrichting op stapel van de zuidelijke binnenstad, het Gele Rijders Plein en Vinex-wijk Schuytgraaf. Tevens moeten er woningen gaan verrijzen op het Stadsblokkenterrein en het noordelijk deel van Meinerswijk, het uiterwaardengebied aan de zuidoever van de Rijn.
Geografie
Topografie
| Aangrenzende gemeenten | ||
|---|---|---|
| Ede | Apeldoorn | Rozendaal |
| Renkum |  |
Rheden |
| Overbetuwe | Lingewaard | Westervoort |
Arnhem ligt in de provincie Gelderland, in het oosten van Nederland. De stad ligt aan de rivier de Nederrijn, de IJssel en de Sint-Jansbeek. De stad op beide oevers van de Rijn. Vooral het zuidelijke stadsdeel heeft zich na de Tweede Wereldoorlog grootschalig ontwikkeld.
In Arnhem stromen verschillende beken. Hoewel de stad in de loop van de eeuwen flink groeide zijn deze beken bewaard gebleven. Naast de Sint-Jansbeek, is er de Klarenbeek en de Molenbeek of Boekhorstbeek[bron?], de Klingelbeek of Slijpbeek en de Lichtenbeek. Naast deze natuurlijke wateren kent Arnhem ook een netwerk van sloten, voornamelijk gelegen in de wijk Presikhaaf in Arnhem-Noord en in Arnhem-Zuid. Daarnaast heeft Arnhem een aantal (recreatie-)plassen; een plas in het Arnhemse deel van de Rosandepolder, de Immerlooplas in de wijk Malburgen, een plas ten oosten van Schuytgraaf en verschillende plassen in uiterwaardenpark Meinerswijk. De Rijkerswoerdse Plassen liggen in de gemeente Overbetuwe, maar grenzen aan de wijk De Laar in Arnhem.
Arnhem staat op een gedeelde zevende plaats van de groenste steden van Nederland.[6] Ongeveer een derde van alle openbare ruimte in Arnhem is "groen" en de stad is rijk aan wandel- en fietsroutes. De aanwezigheid van een aantal grote parken dankt de stad mede aan de ligging aan de zuidrand van de Veluwe. De parken waren tot aan het eind van de 19e eeuw grotendeels als landgoederen in bezit van rijke families (Het Gelders Arcadië). Deze verkochten de landgoederen, toen ze onrendabel werden, vaak aan de gemeente. Het landgoed Zijpendaal grenzend aan het park Sonsbeek kwam pas in 1924 te koop en werd met hulp van ENKA-oprichter Dr. J.C. Hartogs aangekocht. Arnhem kent nu 15 parken. Behalve Sonsbeek en Zijpendaal zijn dat onder meer Park Klarenbeek, Park Presikhaaf en Park Angerenstein.
Klimaat
Arnhem ligt, net als in een groot gedeelte van Nederland, in een gebied met een gematigd zeeklimaat, waarbij de weerpatronen sterk worden beïnvloed door de nabijheid van de Noordzee in het westen en de daarmee gepaard gaande noordwestenwinden en stormen. De wintertemperaturen zijn er mild; gemiddeld boven nul, al is vorst niet ongewoon tijdens vlagen van oostelijke of noordoostelijke wind vanuit het Europese binnenland, zoals uit Scandinavië, Rusland en zelfs Siberië. De zomers zijn er warm, maar zelden heet.
Er worden regelmatig dagen met grote neerslag waargenomen, maar de jaarlijkse neerslag komt niet boven de 800 mm uit. De meeste neerslag valt als aanhoudende motregen of lichte regen. De aanwezigheid van veel waterbekkens zorgt ervoor dat bewolkte en vochtige dagen veel voorkomen, met name in de koelere maanden van oktober tot maart.
| Weergemiddelden voor Arnhem | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | jan | feb | mrt | apr | mei | jun | jul | aug | sep | okt | nov | dec | Jaar |
| gemiddeld maximum (°C) | 4,2 | 5,3 | 8,9 | 13,2 | 17,6 | 20,8 | 21,7 | 21,6 | 19,3 | 14,5 | 8,6 | 5,6 | 13,4 |
| gemiddelde temperatuur (°C) | 1,7 | 2,3 | 5,4 | 8,6 | 12,6 | 15,8 | 17,0 | 16,9 | 14,7 | 10,7 | 5,9 | 3,1 | 9,6 |
| gemiddeld minimum (°C) | −0,7 | −0,6 | 2,0 | 4,1 | 7,7 | 10,8 | 12,4 | 12,3 | 10,1 | 6,9 | 3,2 | 0,7 | 5,7 |
| neerslag (mm) | 64 | 49 | 51 | 49 | 59 | 71 | 77 | 76 | 65 | 62 | 69 | 72 | 764 |
| bron: https://nl.climate-data.org/location/912/ | |||||||||||||
Stadsbeeld
| Zie Wijken van Arnhem voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De stad Arnhem wordt bestuurlijk verdeeld in 3 stadsdelen: (Arnhem-)Centrum, Arnhem-Noord en Arnhem-Zuid.
Arnhem Centrum is het centrum van Arnhem, ook wel de oude binnenstad, en beslaat het gebied dat vanaf de 10e eeuw tot in de 19de eeuw de stad Arnhem was. Het centrumgebied wordt aan de noord- en oostkant begrensd door de John Frostbrug en de singels, aan de westkant door de Nelson Mandelabrug en aan de zuidkant door de rivier de Rijn. De binnenstad van Arnhem is opgedeeld in 8 kwartieren, elk met een eigen karakter en een eigen icoon. De kwartieren zijn: Rijnkwartier, Rozetkwartier, Musiskwartier, Korenkwartier, Stationskwartier, Eusebiuskwartier, 7 Straatjes (kwartier) en het Janskwartier.
Arnhem-Noord is het gedeelte van Arnhem ten noorden van de rivier de Rijn, met uitzondering van het gedeelte Arnhem-Centrum. De stad Arnhem is ontstaan rond de St. Jansbeek en heeft zich in de 10e eeuw uitgebreid naar het zuiden, naar het huidige centrum. Ten noorden van het stad bevinden zich de toeristische trekpleisters Koninklijke Burgers' Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum. Tevens zijn ziekenhuis Rijnstate, Sportcentrum Papendal, ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen gevestigd in Arnhem-Noord.
Arnhem-Zuid is het gedeelte van Arnhem ten zuiden van de huidige loop van de rivier de Rijn. Arnhem-Zuid telt ongeveer 80.000 inwoners. In Arnhem-Zuid bevindt zich het multifunctionele stadion Gelredome, thuisbasis van Vitesse en grote evenementen, het overdekte Winkelcentrum Kronenburg, de woonboulevard en de historische uiterwaarden Meinerswijk. Arnhem-Zuid heeft een treinstation: station Arnhem Zuid, gelegen tussen de wijken Elderveld, De Laar West en Schuytgraaf.
Demografie
Bevolkingssamenstelling
| Bevolkingssamenstelling van Arnhem 2017[7] | |
|---|---|
| Bevolkingssamenstelling | Aantal in 2017 |
| Nederlands |
107.424 |
 Westerse allochtonen |
17.860 |
 Turks |
8.353 |
 Marokkaans |
3.468 |
 Surinaams |
3.267 |
| Antilliaans |
2.595 |
| Overig niet-westerse | 14.604 |
| Totaal | 155.694 |
Op 1 januari 2016 telde Arnhem 155.694 inwoners, waarvan 69% van Nederlandse afkomst is en 31% van allochtone afkomst.[8] Qua inwonertal (na Nijmegen en Apeldoorn) is het de derde gemeente en de tweede stad van Gelderland. Volgens een prognose van de gemeente Arnhem zal dat aantal tot 2030 stijgen tot ongeveer 160.000 inwoners. Met de aangrenzende plaatsen Velp, Elst, Westervoort en Oosterbeek ligt het inwoneraantal momenteel boven de 216.532.[9] Groot Arnhem (De Connectie) is een samenwerkingsverband tussen de gemeente Arnhem, Renkum en Rheden. Door de samenwerking die in 2017 is gestart, raken de gemeenten Renkum en Rheden steeds meer met Arnhem vervlochten.
De laatste groepen instromers hebben geen grote veranderingen gebracht in de segregatie. Gegoede burgers en intelligentsia domineren van oudsher in de Burgemeesterswijk en Hoogkamp, de Singels, Alteveer en Cranevelt, het Spijkerkwartier en sinds de bouw ervan de wijk Schuytgraaf. Mensen met lagere inkomens per gezinslid zijn te vinden in onder andere Klarendal, Het Broek, de Geitenkamp, Presikhaaf, Monnikenhuizen en Malburgen. Middengroepen wonen sinds de bouw in de Elderveld, De Laar, Rijkerswoerd en Vredenburg/Kronenburg.
De stad verandert mee met haar bevolkingsstructuur. Voormalige eenvoudige wijken met kleine en slechte woningen als Klarendal en Presikhaaf gingen door een fase van gentrificatie en hebben nu een sociaal gemengde bevolking.
Historische bevolkingsontwikkeling
| Historische ontwikkeling van het aantal inwoners te Arnhem | |||
|---|---|---|---|
| Jaar | Inwoners | Jaar | Inwoners |
| 1795 | 10.080 | 1935 | 83.999 |
| 1830 | 14.509 | 1949 | 101.357 |
| 1840 | 16.758 | 1950 | 103.317 |
| 1849 | 19.111 | 1960 | 124.611 |
| 1859 | 25.869 | 1971 | 130.395 |
| 1879 | 40.978 | 2001 | 139.228 |
| 1899 | 56.812 | 2004 | 141.599 |
| 1909 | 64.019 | 2008 | 143.596 |
| 1920 | 71.599 | 2012 | 149.277 |
| 1928 | 76.619 | 2014 | 150.828 |
| 1930 | 87.594 | 2015 | 152.228 |
| 2017 | 155.694 | ||
| 2019 | 159.277 | ||
| Bron 1: www.volkstellingen.nl (tot 1971) Bron 2: Arnhem in Cijfers | |||
Stadsregio-subregio Arnhem
Arnhem speelt als centrumgemeente een centrale rol in de regio. Dit tabel geeft aan welke gemeenten tot de stadsregio-subregio Arnhem behoren. De tabel gaat uit van de WGR-gebieden. Het aantal inwoners en de oppervlakten zijn in de tabel per WGR-gebied aangegeven.
| Regio | Oppervlakte | Aantal inwoners 1-01-2015 | Gemeenten in Gelderland |
|---|---|---|---|
| Stadsregio subregio Arnhem | 713,96 km² | 450.251 | Arnhem, Doesburg, Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rozendaal, Westervoort, Zevenaar |
Economie
Vandaag de dag fungeert Arnhem als het centrum van technologie en energie in het oosten van Nederland. In Arnhem barst het van de innovatieve bedrijvigheid en het creatief talent. Daarnaast profiteert de stad van haar gunstige ligging tussen de Randstad en Ruhrgebied. Door de gunstige ligging op routes tussen West-Oost en Noord-Zuid-Nederland en dicht bij Duitsland, heeft Arnhem zich kunnen ontwikkelen als handelsregio. De meeste werknemers van bedrijven uit Arnhem, komen uit de Stadsregio Arnhem-Nijmegen en Noordrijn-Westfalen.
De Gelderse hoofdstad is de achtste stad in Nederland met een World Trade Centre-vestiging. Dit WTC is gevestigd bij het centraal station in de blauwe Rijntoren. Atos Origin heeft een kantoor hierin gevestigd. Naast de Rijntoren staat de groene Parktoren. Aan de voet van de beide torens staat het hoofdkantoor van verzekeraarscombinatie Coöperatie VGZ UA. Tevens hebben de Chinese gemeenten Yichang en Wuhan hun handelspost in de WTC-toren. Ook Granch Biopack Europe uit Wuhan, gespecialiseerd in biologisch afbreekbare verpakkingen, nam zijn intrek in het WTC.
De stad kent onder meer een meubelboulevard en vijf industrieterreinen: Kleefse Waard, Het Broek, IJsseloord I en II en Overmaat. Daarnaast is er het parkachtige bedrijventerrein Arnhems Buiten, het voormalige KEMA-terrein, dat ruimte biedt aan onder andere het kantoor van DNV, het hoofdkantoor van de beheerder van energienetten TenneT en vestigingen van Nuon en NRG. De KEMA Laboratories is het grootste commerciële laboratorium ter wereld, voor het testen van elektrische apparatuur. Industriepark Kleefse Waard is een locatie voor bedrijven die zich richten op energie- en milieutoepassingen (EMT, ook wel cleantech genoemd) en innovatieve industriële activiteiten. Kleefse Waard biedt ruimte aan onder andere het hoofdkantoor van Teijin Aramid en Vestas Benelux. Daarnaast hebben onder andere AkzoNobel, DNV GL Energy, General Electric Energy Europe en Accsys Technologies hun productiecentrum op het industriepark.
Bekende ondernemingen en instellingen in de stad zijn onder meer netwerkbedrijf Alliander, DEKRA, Essent, OHRA, Arcadis, CITO, Ballast Nedam, CCV Group, KPMG, ING, Beslist.nl, Oliecentrale Nederland (Shell), TÜV Rheinland, EIFFEL, Kamer van Koophandel, IrisZorg, het UWV, Gelders Archief, Koninklijke Burgers' Zoo en Nederlands Openluchtmuseum. Een van de grootste werkgevers is ziekenhuis Rijnstate met meer dan 5000 werknemers. Tevens is Arnhem zetel van de rechtbank Gelderland, het Ministerie van Justitie, Rijkswaterstaat Oost-Nederland en de landelijke militaire kamer. Ook de luchtmobiele brigade is gelegerd in de provinciehoofdstad.
Sportcentrum Papendal is een vestigingsplaats van een aantal nationale verenigingen, stichtingen en instellingen, zoals: de Atletiekunie, Sport Medisch Centrum Papendal en De Gelderse Sportfederatie. Tevens is Papendal de vaste thuisbasis van de Nederlandse sportorganisatie NOC*NSF. Bij het NOC*NSF zijn 90 landelijke sportorganisaties aangesloten. Het organisatie treedt zowel op als Nationaal Olympisch Comité als Nationaal Paralympisch Comité. Sinds januari 2013 is Sportcentrum Papendal officieel afgesplitst van NOC*NSF en daarmee als organisatie verzelfstandigd. Sportcentrum Papendal is nu, net als Hotel Papendal, dochterorganisatie van NOC*NSF. In totaal werken er zo'n 850 mensen op het topsporttrainingscentrum.
Winkelen
Veel mensen komen naar Arnhem om te winkelen, vooral in Arnhem-Centrum met de bekende Ketelstraat, Roggestraat, Vijzelstraat, Rijnstraat, Koningsstraat, Bakkersstraat en de Jansstraat. De straten zijn autovrij en zijn een van de belangrijkste commerciële trekpleisters van het centrum. Naast vele kleine winkeltjes hebben de meeste grote (kleding)winkelketens zoals H&M, Zara en Primark er een vestiging. In de Bakkersstraat vindt men de grote namen; onder andere Tommy Hilfiger en Laura Ashley zijn hier gevestigd. Rondom het hoofdgebied proberen diverse gebieden zich te profileren, zoals het Eiland, het Hemelrijk, de Singels en de kwartieren (Stegenkwartier, Rijnkwartier, Rozetkwartier, Korenkwartier, Musiskwartier, Spijkerkwartier, Boulevardkwartier, Eusebiuskwartier, 7 straatjeskwartier, Janskwartier en Stationskwartier). Op loopafstand van de binnenstad is het Modekwartier gevestigd. Hier bevinden zich vijftig winkels en zeventig bedrijfsruimten op het gebied van mode en design.[10] De Steenstraat en de Hommelseweg vormen samen het centrum van de Turkse gemeenschap in Arnhem. Men vindt er vele Turkse winkeltjes, supermarkten en restaurants.
Daarnaast heeft Arnhem een aantal overdekte winkelcentra, zoals het Winkelcentrum Kronenburg in Kronenburg (Arnhem-Zuid) en het Winkelcentrum Presikhaaf in de gelijknamige wijk (Arnhem-Noord). Het winkelcentrum Presikhaaf gold in 1971 op een tentoonstelling in Parijs als het modernste winkelcentrum van Europa. Sindsdien is het meerdere malen vernieuwd en werd het bovendien grotendeels overdekt. De meeste wijken in Arnhem hebben een wijk- en winkelcentrum. In het zuiden van de stad bevindt zich een grote woonboulevard.
-
Ketelstraat (Arnhem-Centrum)
-
Vijzelstraat (Arnhem-Centrum)
-
Koningstraat (Arnhem-Centrum)
-
Winkelcentrum Presikhaaf
-
Woonboulevard Arnhem
Verkeer en vervoer
| ||||||||||||||||||||
Door zijn centrale ligging in oostelijk Nederland is Arnhem een knooppunt voor verkeer via weg, water en later het spoor.
Er lopen diverse provinciale en rijkswegen door en langs Arnhem (zie rechts) en rond de binnenstad ligt een Centrumring. Deze ringweg heeft een lengte van 3,3 kilometer en is hiermee een van de kortste (centrum)ringwegen in Nederland. De centrumring is deels éénrichtingsverkeer tegen de klok in.
De rivier de Rijn loopt vanuit Duitsland, door Arnhem, naar Rotterdam. Vanuit Arnhem loopt de rivier de IJssel ook richting het noorden, onder meer naar Zutphen. Aan de zuidoever van de Rijn ligt een haven voor de pleziervaart en in de haven liggen verschillende rondvaartboten die vanuit Arnhem de IJssel en de Neder-Rijn bevaren. Aan de Nieuwe Haven heeft zich het industrieterrein Kleefse Waard ontwikkeld, met onder meer een vestiging van AkzoNobel. De Sint-Jansbeek is een waterloop die van de heuvels van Park Zypendaal door Park Sonsbeek en de Arnhemse binnenstad naar de rivier de Rijn stroomt. Aan de rand van park Angerenstein in Arnhem-Noord ontspringt de Julianabeek.
Arnhem heeft vier bruggen over de Rijn: de John Frostbrug, Nelson Mandelabrug, Andrej Sacharovbrug en de spoorbrug Oosterbeek. Er zijn twee bruggen over de rivier de IJssel: de Westervoortse brug, die loopt van industrieterrein Kleefse Waard naar Westervoort, en een brug waar de A12 vanaf knooppunt Velperbroek richting Oberhausen loopt. Aan de Arnhemse zijde van de Westervoortsebrug bevindt zich het uit 1865 stammende Fort Westervoort.
Arnhem staat erom bekend dat er goede faciliteiten zijn voor fietsers. Tevens is de fiets één van het meest gebruikte vervoersmiddel in de stad. Het RijnWaalpad is een 17 km lange fietssnelweg en verbindt Arnhem met Nijmegen. Het is de eerste snelfietsroute van de regio. Het is een vrijliggende snelfietsroute waar fietsers niet hoeven te wachten bij verkeerslichten. In 2018 werd de tweede snelfietsroute geopend en verbindt Arnhem met Wageningen.
Het openbaar vervoer in Arnhem wordt gekenmerkt door het plaatselijke trolleybusnet, het enige nog bestaande trolleybusnetwerk in de Benelux en een van de grootste in West-Europa. De stad kende in het verleden een tramnet, maar na de Tweede Wereldoorlog kwamen de trams niet meer terug. Vanaf 1949 ging Arnhem over op trolleybussen. Tot medio jaren zestig hadden Groningen en Nijmegen ook trolleybussen. De stad heeft tevens een van de grootste trolleybusnetten in West-Europa. Hoewel voor de overige stadslijnen en het regionale busverkeer CNG-bussen worden gebruikt, maken de belangrijkste stadsbuslijnen in Arnhem gebruik van de trolleybus. Vanuit Arnhem Centraal rijden trolleybussen door de hele stad en naar Oosterbeek en Velp. Het busstation ligt op het Stationsplein bij het centraal station in het centrum. Vanaf medio december 2009 hebben de bussen een nieuwe huisstijl gekregen en rijden ze onder de naam Breng.[11]
| De eerste auto?
In 1896 reed de, zo dacht men jarenlang, eerste auto, een Benz Victoria, in Arnhem op Nederlandse bodem. De auto was voor de Haagse fotograaf Adolf Zimmermans. Zimmermans had bij fabrikant Benz en Co in Mannheim een Benz Victoria besteld. Benz en Co liet de auto op 18 mei 1896 per schip afleveren aan de Rijnkade in Arnhem. Op de Rijnkade onder de Nelson Mandelabrug (1977) staat de gedenksteen die in 1996 bij de festiviteiten Stichting 100 Jaar Automobiel ter ere van deze gebeurtenis werd geplaatst. Tot in 1996 werd deze auto als de eerste auto beschouwd die in Nederland reed. Naar aanleiding van het 100-jarig bestaan van de auto in Nederland doken rond 1996 meerdere publicaties op. Daarin kwam een ingezonden artikel uit de krant "Het Nieuws van den Dag" van 16 oktober 1896 aan het licht, dat de Heer Jos. Bogaers-Swagemakers, uit Tilburg, reeds sedert het vorige jaar in het bezit is van een automobile, welke op een goeden weg 20 K.M. per uur aflegt en in dien tijd 2 K.G. benzine verbruikt. Eén vulling is voldoende voor 100 à 120 K.M.[12] |
Naast het busvervoer heeft Arnhem vier treinstations: Arnhem Centraal (sinds 1845), Arnhem Velperpoort (sinds 1953), Arnhem Presikhaaf (sinds 1969) en Arnhem Zuid (sinds 2005). Sinds december 2014 is Arnhem aangesloten op het Nachtnet van de NS. Het centraal station vormt een belangrijk knooppunt van openbaar vervoer in Oost-Nederland en in het spoorwegverkeer met Duitsland. Bovendien is het een overstapknooppunt voor het stads- en streekvervoer in Gelderland.
Arnhem Centraal is een halteplaats voor een aantal internationale buslijnen van verschillende maatschappijen zoals Eurolines, Flixbus (Meinfernbus). De parkeerplaats van de Rijnhal is jarenlang een vaste opstapplaats voor vakantiebussen van reisorganisaties zoals Sundio Group en Solmar Tours.
Arnhem heeft een eigen vliegbasis: Vliegbasis Deelen, dat iets ten noorden van de stad ligt. Na de bevrijding werd het een vliegbasis van de Koninklijke Luchtmacht. Deelen wordt sinds 1995 alleen nog tijdens oefeningen gebruikt. Een ander vliegveld is Nationaal Zweefvliegcentrum Terlet, dat bedoeld is voor zweefvliegtuigen. Naast enkele zweefvliegclubs is op het vliegveld het Service Center Terlet gevestigd, hier kan men terecht voor onderhoud en keuringen van zweefvliegtuigen.
De verlegging van de Rijn onder Karel van Gelre in de 16e eeuw zorgde voor betere handel voor de stad. De eerste havenkraan werd gebouwd in 1449 aan de Oude Haven. In 1526 en 1569 werd deze vervangen. Doordat de Oude Haven vlak voor de verlegging gelegen is, hoefde deze niet te verhuizen toen de Rijn verlegd werd. In 1603 werd aan de oostkant van de stad de Nieuwe Haven aangelegd, inclusief een nieuwe kraan in 1610. In 1782 werd de oude kraan, die in een gemetseld gebouw stond, vervangen door een nieuw, houten model met een tredmolen. In 1824 werd de houten kraan vervangen door een ijzeren stoomhijskraan, die tot aan de Tweede Wereldoorlog dienst bleef doen.
Politiek en bestuur
Provinciebestuur
Sinds het jaar 1813 is Arnhem de provinciehoofdstad van Gelderland. Al in de vroege 14e eeuw speelt de stad een centrale rol in wat toen het Hertogdom Gelre was. In die periode kreeg Arnhem de beschikking over een rekenkamer en een rechtscollege. In 1579 werd de stad officieel de hoofdstad van Gelre. In 1585 ging Arnhem, als hoofdstad van het gewest Gelre, bij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden horen. Als in 1813 het Koninkrijk der Nederlanden ontstaat, is het dan ook bijna logisch dat Arnhem de hoofdstad van de provincie Gelderland wordt.
De provincie Gelderland wordt bestuurd vanuit het provinciehuis (ook wel Huis der Provincie of Het Gelders Huis genoemd) aan de Grote Markt van Arnhem.
Gemeente Arnhem
De gemeente Arnhem omvat naast de gelijknamige stad de dorpen Elden en Schaarsbergen, de buurtschappen De Praets en 't Vlot, en delen van de buurtschappen Terlet en Deelen. De dorpen worden echter als volwaardige stadswijken gezien.
-
Arnhem
Gemeenteraad
Samenstelling van de Arnhemse gemeenteraad sinds 1994 (collegepartijen vetgedrukt):
| Gemeenteraadszetels | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 1994 | 1998 | 2002 | 2006 | 2010 | 2014 | 2018 | ||||||||
| GroenLinks | 4 | 5 | 4 | 4 | 5 | 45 | 7 | ||||||||
| VVD | 6 | 7 | 6 | 5 | 6 | 4 | 6 | ||||||||
| D66 | 7 | 2 | 2 | 1 | 4 | 8 | 5 | ||||||||
| PvdA | 9 | 10 | 8 | 13 | 7 | 5 | 4 | ||||||||
| SP | 2 | 4 | 3 | 6 | 7 | 8 | 3 | ||||||||
| Arnhem Centraal1 | - | 3 | 5 | 3 | 3 | 2 | 3 | ||||||||
| Partij voor de Dieren | - | - | - | - | - | 1 | 2 | ||||||||
| CDA | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 3 | 2 | ||||||||
| DENK Verenigd Arnhem3 | - | - | - | - | - | 1 | 2 | ||||||||
| ChristenUnie2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 26 | 2 | ||||||||
| PVV | - | - | - | - | - | - | 2 | ||||||||
| Arnhemse Ouderen Partij | - | - | - | - | - | 1 | 1 | ||||||||
| CD | 1 | - | - | - | - | - | - | ||||||||
| Trots op Nederland | - | - | - | - | 1 | - | - | ||||||||
| Pro Arnhem4 | - | - | 4 | 2 | 2 | - | - | ||||||||
| Stadspartij | 2 | 1 | 1 | - | - | - | - | ||||||||
| Totaal | 39 | 39 | 39 | 39 | 39 | 39 | 39 | ||||||||
- Tot 24 juni 2016 Zuid Centraal geheten.
- De ChristenUnie deed in 1994 en 1998 mee als combinatie RPF/GPV.
- In 2018 gingen DENK en Verenigd Arnhem samen de gemeenteraadsverkiezingen in onder de naam DENK Verenigd Arnhem.
- In 2002 nam Pro Arnhem deel aan de verkiezingen onder de naam Leefbaar Arnhem.
- Aanvankelijk behoorde GroenLinks tot de collegedragende partijen, door een meningsverschil over het al dan niet mogelijk maken van woningbouw in Stadsblokken-Meinerswijk stapte zij in oktober van 2015 uit het college.[13]
- Na het opstappen van GroenLinks werd ChristenUnie onderdeel van de coalitie. In juni van 2017 stapte zij uit het college, een gebrek aan samenwerking, waarbij discussie over de tippelzone de spreekwoordelijke druppel was volgens de partij.[14]
College van B&W
Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2018-2022 wordt gevormd door een coalitie van GroenLinks, D66, PvdA en de VVD. Ahmed Marcouch (PvdA) is sinds september 2017 burgemeester van Arnhem.
Eind 2017 kwam er een onafhankelijk rapport naar buiten over de verziekte bestuurscultuur in Arnhem. De Arnhemse gemeenteraad is zeer kritisch over het functioneren van twee wethouders van SP en D66. Dit bleek ook invloed te hebben op de gemeenteraadsverkiezingen in 2018. Met het verlies van de twee grootste partijen in het college, kiezen de inwoners voor verandering. GroenLinks profiteert daarvan en is met 7 zetels de grootste partij in de nieuwe gemeenteraad.
De volgende personen maken deel uit van het bestuur:
| College van burgemeester en wethouders | ||
|---|---|---|
| Burgemeester | Ahmed Marcouch (PvdA) | Openbare orde en Veiligheid, Bestuursdienst en Driehoek, Communicatie en Citymarketing |
| Wethouders | Cathelijne Bouwkamp (GroenLinks) | Wethouder van Duurzaamheid, Groen, Ruimtelijke Ordening en Omgevingswet, en Vluchtelingen- en Asielzaken. |
| Roeland van der Zee (VVD) | Wethouder van Vastgoed, Grondzaken, Mobiliteit en Stadsblokken-Meinerswijk. | |
| Hans de Vroome (D66) | Wethouder van Cultuur en erfgoed, Onderwijs, Jeugdzorg, Evenementen en Toerisme en de Binnenstad | |
| Martien Louwers (PvdA) | Wethouder van Werk en Inkomen, Wijkzaken, Schulddienstverlening en Welzijn | |
| Jan van Dellen (VVD) | Wethouder van Economische Zaken, Sport, Communicatie, Automatisering en Publieke dienstverlening | |
| Ronald Paping (GroenLinks) | Wethouder van Financiën, Wonen, Armoedebeleid en Vergunningen en handhaving. | |
| Zie ook de Lijst van burgemeesters van Arnhem |
Stedenbanden
Arnhem heeft zusterbanden met de volgende steden:[15]
Zorg, veiligheid en recht
Rijnstate is een algemeen ziekenhuis in de regio Arnhem. De hoofdvestiging van het ziekenhuis bevindt zich in Arnhem-Noord. In Velp, Zevenaar en Arnhem-Zuid (polikliniek met laboratorium en diverse paramedische instellingen) bevinden zich nevenlocaties. Er werken bijna 4.300 personen, verdeeld over 5 locaties. Het heeft een verzorgingsgebied van circa 450.000 inwoners. Het ziekenhuis heeft een opleidingsstatus voor 21 medisch-specialistische opleidingen en voor klinische chemie, klinische farmacie, spoedeisende geneeskunde en klinische psychologie.
Vroeger bezat Arnhem drie ziekenhuizen: het Gemeenteziekenhuis (met Irene kinderziekenhuis), het St. Elisabeth Gasthuis en het Diaconessenziekenhuis. In 1986 fuseerden het St. Elisabeths Gasthuis en het Gemeenteziekenhuis tot De Malberg. Na de fusie met het Diaconessenhuis in 1988 ontstond het Ziekenhuis Rijnstate, met 843 bedden en met 5.300 medewerkers.[16] In 2001 fuseerden Ziekenhuis Rijnstate Arnhem, Ziekenhuis Velp, Ziekenhuis Zevenaar en twee verpleeghuizen tot de Alysis Zorggroep. Op 1 januari 2011 zijn de verpleeghuizen uit Alysis getreden en zelfstandig verdergegaan. De ziekenhuizen gingen verder onder de naam Rijnstate.[17]
In de 19e eeuw ontstond de Johanna KinderFonds in de bossen van Arnhem-Noord, waar in de jaren zestig door de tv-actie van Mies Bouwman en Arie Klapwijk dicht bij een woongemeenschap voor gehandicapten uit voortkwam (Het Dorp). Later is daar het revalidatiecentrum Klimmendaal (door fusies) bijgekomen. In de bossen vlak bij Papendal ligt vakantieoord Stichting Bio Kinderrevalidatie wat oorspronkelijk ook als revalidatiecentrum begon en dat nu een regionale mytylschool en een vakantiepark voor gezinnen met (meervoudig) gehandicapte kinderen, plus een manege omvat.
De brandweer heeft een kazerne aan de Rietgrachtstraat (uitrit aan de Eusebiusbuitensingel) voor Arnhem-Centrum, Arnhem-Noord en Westervoort.[18] Een kleinere kazerne staat aan de Groningensingel, in de wijk Vredenburg. De ambulance heeft haar hoofdpost aan de Meander (industrieterrein IJsseloord2) en een dependance op de brandweerkazerne aan de Rietgrachtstraat. De Meldkamer van de Ambulance en Brandweer zijn gevestigd in de Gezamenlijke MeldKamer van de Regio in het politiebureau aan de Beekstraat in Arnhem. In Arnhem-Noord bevindt zich het hoofdbureau van de nationale politieregio Oost-Nederland.
In het centrum staat het Paleis van Justitie. Arnhem heeft één gevangenis: de penitentiaire inrichting Arnhem-Zuid, bekend als de "bluebandbajes" vanwege het blauwe randje op het gebouw, in de wijk Malburgen-Immerloo. In Arnhem-Noord fungeerde de koepel , officieel: penitentiaire inrichting De Berg tot 2013 als gevangenis.
Heraldiek
| Zie Wapen van Arnhem voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Het wapen van Arnhem is blauw van kleur en bestaat uit een zilveren Arend. De bekken en klauwen zijn allemaal goud van kleur. De kroon is goud en bestaat uit vijf bladeren. Het hartschild wordt vastgehouden door twee staande leeuwen van natuurlijke kleur. De leeuwen kijken de toeschouwer aan.
Zegels uit 1281 en daaropvolgende eeuwen vertonen al dubbele adelaars; in de 17e eeuw komt de adelaar op een schild te staan. Als oorsprong van het wapen van Arnhem wordt door historici het wapen van de familie Van Arnhem genoemd. Dat wapen bestond uit een zilveren schild met daarop een rode eenkoppige adelaar. De familie heeft verscheidene hoge functies bekleed aan het hof van verschillende keizers en ook in de raad van de stad Arnhem. Op 20 juli 1816 werd het wapen officieel.
Cultuur
Kunst
Arnhem heeft een rijke cultuur op topniveau en profileert zich als de culturele hoofdstad van het oosten. De stad telt meerdere theaters, waarvan het Stadstheater Arnhem het belangrijkste is. Dit theater doet dienst als schouwburg en als concertzaal. Musis Sacrum op het Velperplein is het vaste concertgebouw van Het Gelders Orkest. Theater aan de Rijn, KAB Posttheater, Huis van Puck, Theater Het hof, Theater aan de Rijn, Theater Huis Oostpool, Theater de Plaats en Theater de Leeuw zijn kleinere podia. Toneelgroep Oostpool is een van de vier grotere toneelgezelschappen van Nederland. Net als Het Gelders Orkest, Philharmonie Gelre en het professionele dansgezelschap Introdans is Oostpool gevestigd in Arnhem. Daarnaast treedt het gezelschap ook op in schouwburgen, theaters en festivals in het hele land. Arnhem heeft ook twee theaterfestivals: Hoogte 80 en Sonsbeek Theatre Avenue.
Luxor Live is het centrum voor popmuziek in Arnhem, met Willemeen en de Jacobiberg als kleinere podia voor amateurs en beginnende bandjes. Ook zijn er veel concerten in het GelreDome met een capaciteit voor 40.000 bezoekers. Filmhuizen in de stad zijn Focus filmtheater en de bioscopen Vue Eurocinema en Pathé Arnhem.
In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte. Vele komen voort uit de internationaal gerenomeerde tentoonstelling Sonsbeek, die elke vier jaar plaatsvindt.
Uitgaansleven
Arnhem is een bekende uitgaansstad. Centraal gelegen bevinden zich de Korenmarkt en de Varkensstraat met voornamelijk grand cafés, discotheken, clubs en grote terrassen. De Korenbeurs is omgebouwd tot een vanaf 2019 dagelijks geopende foodhal. Aan de zuidkant van het centrum ligt de Rijnkade, ingericht met terrassen tijdens de zomermaanden. Ook op het Jansplein, Willemsplein, Audrey Hepburnplein en het Jonas Daniël Meijerplaats bevinden zich onder meer enkele restaurants en cafés. Bij het Centraal Station op het Stationsplein zijn grand cafés, terrassen, restaurants en een bioscoop te vinden, net als op het Velperplein.
Arnhem kent vergeleken met andere gemeenten een overschot aan horeca. Bekende horecagelegenheden zijn Dudok, De Frites Atelier van Sergio Herman, STAN & CO aan het Willemsplein, 't Amusement en Slaatje-Bla van televisiekok Estée Strooker en café-restaurant Jans van de bekende familie Van Hooff, in samenwerking met de eigenaren van sterrenrestaurant O Mundo.[bron?]
De Prostitutie in Arnhem bestond uit raamprostitutie in en rond het Spijkerkwartier, maar in 2006 liet de gemeente al deze ramen sluiten. Daarnaast is er een officiële tippelzone aan de Oude Veerweg.
Gastronomie
Een lokale lekkernij, verbonden met de naam Arnhem, maar ook bekend buiten de stad, zijn de Arnhemse meisjes. Arnhemse meisjes zijn ovale hardgebakken koekjes van bladerdeeg die rijkelijk zijn bestrooid met suiker. De koekjes werden voor het eerst gebakken in 1829 door de Arnhemse bakker Hagdorn. Toen Roald Dahl in Arnhem was, vond hij deze lekkernij zo lekker dat hij met de bakker had afgesproken het geheime recept van de Arnhemse meisjes te krijgen.[19]
Toerisme
Als gevolg van Operatie Market Garden en de Slag om Arnhem trekt de stad veel geïnteresseerden in de Tweede Wereldoorlog. Doordat de belangstelling, in het bijzonder van de westerse wereld, voor de slag groot is, zijn er verschillende films, documentaires, computergames, museums en exposities verschenen over De Slag en Operatie Market Garden in de regio Arnhem. Het bekendste museum over De Slag is het Airborne Museum. Het museum is gevestigd in het voormalige hoofdkwartier van de Britse troepen tijdens de slag. Het museum bevat naast de tentoongestelde collectie tevens de met prijzen bekroonde Airborne Experience, waar bezoekers zelf in de voetsporen treden van een soldaat. Vanuit het informatiecentrum Airborne at the Bridge, aan de Arnhemse Rijnkade, kijken de bezoekers uit over de John Frostbrug, waar zo hard om is gestreden.
De Liberation Route is een route die de geallieerden volgden tijdens de bevrijding van Europa. De route loopt van Normandië via Arnhem over de Zuid-Veluwe richting Berlijn. In 2008 werd in Nederland begonnen met het zichtbaar maken van een deel van de Liberation Route aan de hand van zogeheten luisterplekken. Per regio zijn speciale routes uitgezet voor wandelaars, fietsers en auto's en er is een mobiele app beschikbaar.
Bezienswaardigheden
Verschillende delen van Arnhem zijn een beschermd stadsgezicht: Geitenkamp, Mussenberg, Patrimoniumbuurt-Vogelwijk, Sonsbeekkwartier-Noord, Sonsbeekpark e.o., Spijkerkwartier / Boulevardkwartier en Van Verschuerwijk. Verder zijn er in Arnhem honderden rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, en een aantal oorlogsmonumenten.
De Grote of Eusebiuskerk vormt sinds de 15e-16e eeuw het middelpunt van Arnhem. De Eusebius is bekend als een voorbeeld van de laatgotiek in Nederland. Vooral de overvloed aan beeldhouwwerk, zowel binnen als buiten, is uniek. De belangrijkste bouwheer van de Eusebiuskerk was Karel van Egmond, hertog van Gelre en graaf van Zutphen (1467-1538). Zijn praalgraf bevindt zich in de kerkzaal, evenals zijn wapenrusting wat tevens het oudste harnas van Nederland is. In de kerkzaal staan meer historische objecten zoals de Salvatorklok uit 1539, een 16e-eeuws freco, de spreekstoel en het Strumphlerorgel. Vanuit de kerkzaal zijn de fundamenten van de voorloper van de Eusebius te bezoeken (de St. Maartenskerk uit 1000-1100) en de grafkelders met onder andere de skeletten van drie neven van Willem van Oranje. De toren van de Eusebius beschikt over een panoramalift. De panoramalift neemt de bezoeker mee langs het grootste carillon van Europa naar de belvedère op 73 meter hoogte. Vanaf deze hoogte is het mogelijk Arnhem en zijn omgeving te aanschouwen. De wenteltrap geeft de mogelijkheid om te voet naar een hoogte van 83 meter te klimmen. Daarnaast zijn er diverse tentoonstellingen over o.a. de geschiedenis van de Eusebiuskerk en de Slag om Arnhem te bekijken.
Andere bezienswaardigheden zijn:
- Airborneplein, Herdenkingsplaats van de Slag om Arnhem;
- De Arnhem-Oosterbeek War Cemetery is een militaire begraafplaats, gelegen in Oosterbeek. Op dit ereveld liggen 1754 militairen van de landmacht, luchtmacht en zeemacht begraven die in de periode september 1944 tot april 1945 sneuvelden (plus enkele burgers van de CWGC). De meeste van deze mensen zijn omgekomen in de omgeving van Arnhem, tijdens de slag.
- Arnhemse stationskoepel, voormalig entree van het station aan de Sonsbeekzijde;
- Arnhemse trolleybusremise, de Trolleybusremise (Westervoortsedijk) en museum over trolleybus historie;
- Belvédère, negentiende-eeuws uitzichttoren in Park Sonsbeek;
- Bronbeek, voormalig landgoed en Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen;
- Burgemeesterswijk, een villawijk met verschillende bouwstijlen zoals de Amsterdamse School, de Delftse School, Chaletstijl en Art Nouveau;
- Castra Herculis, voormalig fort uit de Romeinse Rijk gelegen in Stadsblokken-Meinerswijk;
- Christuskoepel, kapel op Landgoed Mariëndaal in Arnhem, gebouwd in 1939/1940;
- Diogenesbunker, kolossale bunker en tevens het grootste rijksmonument van Nederland;
- Divisionsdorf, voormalig gebouwenterrein van de Luftwaffe tijdens WOII;
- Duivelshuis, stadskasteel uit de 16e eeuw;
- Elisabeths Gasthuis, voormalig ziekenhuis, ook bekend uit de Slag om Arnhem;
- Feestaardvarken, kunstobject van 30 meter lang, 9 meter hoog en 13 meter breed, nabij de Rozet in het Bartokpark, een mini-stukje Veluwe midden in de binnenstad. Het kunstwerk is geschonken door Burgers Zoo;
- Fort Westervoort, gebouwd ten oosten van Arnhem als onderdeel van de IJssellinie die dienstdeed tot in 1940;
- Geitenkamp, pittoreske stadswijk op de stuwwallen van Arnhem;
- Het Dorp, woonwijk specifiek voor gehandicapten, vlak bij Johanna Stichting en Klimmendaal in wijk Heijenoord, Arnhem-Noord;
- Historische kelders, 36 historische kelders uit de 13e, 14e en 15e eeuw, in het Centrum;
- Herenhuis Molendal, gebouw met een jugendstilarchitectuur;
- Hoogte 80, bijzonder uitzichtpunt over de stad en omgeving;
- Hotel Bosch, oudste kraakpand van Nederland. Tegenwoordig een café, restaurant en cultuurcentrum;
- Huis Sonsbeek, landhuis in het Arnhemse Park Sonsbeek, gelegen op een heuvel;
- IJskelder, losstaande kelder uit de vroege negentiende eeuw in Park Sonsbeek;
- Jacob Groenewoudplantsoen, monument slag om Arnhem; (John Frostbrug);
- John Frostbrug, wereldberoemde brug van de Slag om Arnhem;
- Kasteel Zijpendaal, landhuis gelegen in het landgoed Park Zypendaal;
- Klarendal, authentieke volksbuurt;
- Koepelgevangenis, voormalig gevangenis en geregistreerd als rijksmonument;
- Koepelkerk, monumentale kerk op het Jansplein;
- Korenmarkt, het plein met diverse uitgaansgelegenheden;
- Luxor Live, historisch pand in het centrum van Arnhem. Het gebouw deed dienst als filmtheater en is sinds 2008 een poppodium;
- Modekwartier, winkels gericht op mode en haute couture;
- Musis Sacrum, concertgebouw gelegen aan het Velperplein;
- Presickhaeffs Huys, middeleeuws huis in het centrum van Arnhem, dat volgens onderzoek in het jaar 1354 gebouwd is;
- Rijnhal, voormalig evenementenhal;
- Rijnkade, kade langs de Rijn;
- Rozet, cultureel centrum, met onder andere de bibliotheek;
- Sabelspoort, stadspoort van Arnhem;
- (De) Singels, binnen- en buitensingels gelegen op de voormalige grachten. Het is opgenomen als beschermd stadsgezicht;
- Sint-Eusebiuskerk, meer dan vijf eeuwen het stadsgezicht van Arnhem met op circa 85 meter hoogte een uitzichtplatform;
- Sint-Walburgiskerk, oudste kerkgebouw van Arnhem;
- Spijkerkwartier, staat bekend als de voormalige rosse buurt van Arnhem;
- Station Arnhem Centraal, stationsgebouw;
- Station Klarendal, oude postdistributiekantoor in Arnhem (Klarendal);
- Vestagebouw, neoclassicistisch gebouw aan de Jansbinnensingel;
- De Witte Molen, de enige overgebleven korenmolen uit 1470 in Park Sonsbeek;
- Sint-Petersgasthuis, oudste gebouw van Arnhem;
Musea
Het grootste museum in Arnhem is het Nederlands Openluchtmuseum. Het museum geeft een beeld van het leven in Nederland gedurende de laatste eeuwen. In 1996 werd een tramlijn op het museumterrein aangelegd. Dankzij deze ringlijn kunnen ook bezoekers die minder goed ter been zijn gemakkelijker de verder van de hoofdingang gelegen delen van het museum bezoeken. Een replica van een kwart van de in 1944 verwoeste Arnhemse tramremise werd gebouwd. Ook een Arnhemse tram uit 1929 werd gereconstrueerd. Deze kwam in 1998 in gebruik. Het museum biedt sinds 2017 een tentoonstelling rond de Canon van Nederland. Stap voor stap wordt de geschiedenis van het dagelijks leven met de grote gebeurtenissen uit het verleden verbonden.
Andere diverse musea, exposities en instellingen in Arnhem zijn:
| Museum | Omschrijving |
|---|---|
| Airborne at the Bridge | Informatiecentrum gewijd aan de slag bij de John Frostbrug. |
| Arnhems Oorlogsmuseum 40-45 | Museum gewijd aan de Tweede Wereldoorlog, met name in en rond Arnhem. |
| Airborne Museum (Oosterbeek) | Museum gewijd aan de slag om Arnhem. |
| Museum Arnhem | Museum voor moderne kunsten. |
| Nederlands Watermuseum | Museum dat zich richt op informatie over alles aspecten van (zoet) water, zoals waterhuishouding, drinkwater en waterzuivering. |
| Museum Bronbeek | Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en museum over de koloniale geschiedenis en het Indische leger. |
| Het Gelders Archief | Regionaal Historisch Centrum voor de provincie Gelderland, de gemeenten Arnhem, Overbetuwe, Renkum, Rheden en Rozendaal en het Waterschap Vallei en Veluwe. Het beheert archieven en collecties van de 11e tot en met de 21e eeuw. |
| Erfgoedcentrum Rozet | Expositie met de kunst- en cultuurhistorische collectie van de gemeente Arnhem en provincie Gelderland. |
| Arnhemse Trolleybus Museum | Museum gewijd aan de trolleybussen.[20] |
| Museum vliegbasis Deelen | Museum met een historische collectie van vliegbasis Deelen. |
| Vitesse-museum | Expositie met een historische collectie van voetbalclub Vitesse. |
| Nederlands Wijnmuseum | Expositie van alle onderdelen van de wijnbouw. |
| Museum Grenadiers en Jagers | Museum over de historie van het Garderegiment. |
| Collectie De Groen | Expositie voor moderne kunsten. |
| Museumwoningen Arnhem | Woningen die zijn teruggebracht in hun oorspronkelijke staat met een interieur uit diezelfde periode.[21] |
| Kadastermuseum | Museum dat laat zien hoe het Kadaster in vroeger tijden werkte.[22] |
| First National Rolls Royce & Bentley museum | Verzameling Rolls-Royces en Bentleys. Gevestigd sinds juni 2012.[23] |
Evenementen
| Zie Evenementen in Arnhem voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
In Arnhem worden elk jaar verschillende evenementen verspreid over de stad gehouden. Een aantal vindt plaats in het centrum, op de Grote Markt, Stadsblokken-Meinerswijk en in het GelreDome.
Arnhem is samen met Amsterdam en Utrecht een van de grootste en populairste steden van Nederland voor Koningsnacht en Koningsdag festiviteiten. Veelal komen er gemiddeld een half miljoen feestvierders naar de hoofdstad. Om de drukte in de stad te verminderen worden er evenementen op diverse locaties in het centrum georganiseerd. Volgens traditie worden de Koningsdag festiviteiten afgesloten met een groots vuurwerk ontstoken vanaf de Rijn.
Jaarlijks trekt de internationale herdenking, tijdens de herdenkingsweek, bij het monument op het Airborneplein duizenden bezoekers naar het centrum van Arnhem. Tijdens de officiële herdenking worden alle geallieerden herdacht, die gesneuveld zijn bij hun pogingen om de brug over de Rijn (de John Frostbrug) te veroveren en te behouden in de periode 17-26 september 1944. Na de herdenking op het Airborneplein, vindt The Bridge to Liberation plaats bij de John Frostbrug. Duizenden mensen worden meegenomen in het verhaal van de Slag om Arnhem met beeld en muziek van Het Gelders Orkest en bekende Nederlandse artiesten. In de herdenkingsweek zijn er herdenkingen en evenementen in de regio, waarbij stil wordt gestaan bij de Slag om Arnhem.
Sinds 1996 vindt in Arnhem ieder jaar het World Statues plaats. Het officieuze wereldkampioenschap is inmiddels uitgegroeid tot het grootste evenement ter wereld op het gebied van levende standbeelden en trekt jaarlijks ongeveer 500.000 bezoekers. In Park Sonsbeek wordt elke zomer vanaf einde mei tot einde augustus op zondagmiddagen Park Open georganiseerd, een serie van gratis culturele evenementen met theater, muziek en dans. In augustus wordt de serie afgesloten met een vierdaags festival Sonsbeek Theater Avenue. Tevens geniet het park internationale bekendheid als naamgever van de Sonsbeek-beeldententoonstellingen, die om de zoveel jaar plaatsvinden gedurende de zomermaanden. In de Stadsblokken wordt jaarlijks diverse gratis dance-evenementen gehouden en zijn vooral populair onder de jongeren. De UITboulevard is jaarlijks in het eerste weekeinde van september. Het kondigt de start van een nieuw cultureel seizoen aan. De UITboulebard bestaat uit een grootschalige publieksmanifestatie in de binnenstad van Arnhem. In november wordt Sinterklaas verwelkomd aan de Rijnkade. Het Winterfestijn biedt naast de kerstmarkt en een winterkermis op het Gele Rijders Plein ook diverse activiteiten in verschillende delen van de binnenstad.
Natuur en recreatie
Een groot deel van het landelijke gebied van Arnhem kenmerkt zich door veel natuur. Park Sonsbeek, Stadsblokken-Meinerswijk en Nationaal Park De Hoge Veluwe geven de gemeente een 'groene' karakter. Nationaal Park Veluwezoom leent zich door zijn uitgestrekte padennetwerk uitstekend voor wandelen, fietsen en paardrijden. Er zijn diverse wandel-, fiets- en ruiterroutes in het gebied uitgezet. Ook is er een rondlopende mountainbikeroute. Langs de paar wegen die door het park lopen, is een aantal grotere en kleinere parkeerplaatsen aanwezig, soms met voorzieningen zoals picknicktafels en speeltoestellen. Het heuvelachtige gebied bestaat grotendeels uit gevarieerd bos, heide, en een enkele zandverstuiving. Centraal in het nationaal park ligt het bekende uitzichtpunt de Posbank. Het dorp Schaarsbergen markeert de overgang tussen het stedelijke gebied van Arnhem en de natuurgebieden van de Veluwe, en ligt in een bijzonder groene omgeving. Ook zijn er enkele agrarische bedrijven gevestigd. Schuytgraaf ligt in de streek Over-Betuwe. Het is een landelijke streek met veel vee- en fruitteelt en boomkwekerijen. Ook vindt men hier veel wandel- en fietsroutes.
Arnhem is door zijn ligging aan de Rijn en IJssel ook een rivierenlandschap. De regio heeft verschillende waterrecreatiegebieden voor talloze doeleinden zoals zwem- en watersporten. Bekendste recreatiegebieden zijn de Rijkerswoerdse Plassen en de Lathumse plas. Men vindt bij de plassen in de zomer vooral zonaanbidders. Buiten het hoogseizoen kan de natuur van de plassen verder haar gang gaan. Ook bezoeken dagrecreanten vaak de plassen, om te wandelen en de hond uit te laten. Op de stranden zijn speelvoorzieningen, kiosken en toiletvoorzieningen aanwezig. In Arnhem en omgeving zijn er talloze hotels, B&Bs, campings en bungalow-/recreatieparken.
Koninklijke Burgers' Zoo is een dierentuin in Arnhem-Noord. Met bijna 1,5 miljoen bezoekers in 2013[24] is de Arnhemse Zoo de meest bezochte attractie in Gelderland. Landelijk is Burgers' Zoo de op vier na best bezochte attractie in Nederland.
Ten zuiden van de binnenstad ligt een versnipperd gebied, bekend onder de verzamelnaam Stadsblokken-Meinerswijk. In december 2018 droeg KondorWessels Projecten, die alle losse gebieden had opgekocht, het gebied over aan Gemeente Arnhem. Die zullen het gebied vergroenen en openstellen, wat het grootste uiterwaardenpark van Europa zal vormen.
Defensie
De Oranjekazerne, ook aangeduid als Complex Schaarsbergen, is een militaire kazerne gelegen in een bos- en heiderijke omgeving ten noorden van Arnhem. Het complex is in gebruik bij de Luchtmobiele Brigade. De kazerne is gelegen in een uitgestrekt, bos- en heiderijk gebied van (voormalige) militaire complexen en oefenterreinen rondom de Koningsweg, dat zich uitstrekt vanaf het noordelijker gelegen vliegveld Deelen en het Nationaal Park De Hoge Veluwe, tot aan de zuidelijk gelegen Rijksweg 12. De helikopters van de Koninklijke Luchtmacht bezoeken vliegveld Deelen regelmatig voor training voor uitzending van het Koninklijke Landmacht personeel van de Luchtmobiele Brigade. Tevens vindt ook de afstemming van het KL personeel plaats op de operaties met de KLu tactische aanvals en transporthelicopters. MLT Deelen ligt even ten noorden van de Gemeente Arnhem, waar 11 en 12 Luchtmobiele bataljon in de Oranjekazerne zijn gelegerd, en ligt op korte afstand van de oefenterreinen Ederheide en Ginkelse Heide.
De Willemskazerne was meer dan honderd jaar de garnizoensplaats van de Gele Rijders. Voor het gebouw ontstond een plein, dat in 1855 de naam Willemsplein kreeg. Het einde van de Willemskazerne kwam in de Tweede Wereldoorlog. Vlak voor de Slag om Arnhem werden belangrijke posities van de Duitse troepen door de geallieerden gebombardeerd. De kazerne viel hieronder en na de bombardementen bleef er weinig over van de kazerne. De restanten van de kazerne werden na de Tweede Wereldoorlog weggehaald, waarna een parkeerplaats op de locatie kwam te liggen. Het gedeelte van het Willemsplein dat direct voor de kazerne lag, werd omgedoopt tot het Gele Rijders Plein. Op het plein staat het ruiterstandbeeld de Gele Rijder. Dit standbeeld is ter herinnering aan het korps Gele Rijders dat gelegerd was in de Willemskazerne. Na de heroprichting van het korps begin jaren zestig, waren ze gelegerd in de Oranjekazerne. Daarna verhuisden de Rijders naar de Saksen Weimarkazerne om ruimte te bieden aan de Luchtmobiele Brigade. In 1999 verliet de inmiddels fors gedecimeerde artillerie de stad voor een kazerne in 't Harde.
Onderwijs
Arnhem neemt binnen de provincie een belangrijke plaats in op het gebied van onderwijs. De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen is een van de grotere hogescholen van Nederland en verzorgt hbo-opleidingen. Internationaal afficheert de school zich onder de naam HAN University of Applied Sciences. ArtEZ is eveneens gevestigd in Arnhem. Artez is een hogeschool voor de kunsten waar men een opleiding kan volgen in de muziek, theater/dans, bouwkunst en beeldende kunst. De academie heeft een goede reputatie op het gebied van modevormgeving, interaction design en grafische vormgeving en biedt ook een postacademische vervolgopleiding. Artez heeft drie locaties in Arnhem. ArtEZ hogeschool voor de kunsten en het ArtEZ Conservatorium bevinden zich vlak bij het centraal station. ArtEZ Fashion Masters en DAI heeft een vestiging in de Kortestraat en de werkplaats Typografie in de Agnietenplaats. Hogeschool Van Hall Larenstein (Velp) is een van de drie hogescholen in de regio Arnhem.
Daarnaast zijn er in Arnhem een aantal middelbare scholen, waaronder het Lorentz Lyceum het Olympus College en het Stedelijk Gymnasium Arnhem. Daarnaast zijn er in de wijk Presikhaaf naast de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, de mbo-instellingen ROC Rijn IJssel en ROC A12 gevestigd. Particuliere Hoger hbo-instellingen in Arnhem zijn onder meer HBO Nederland en het Luzac College. Ook huisvest Arnhem een Internationale school voor primary en secundary onderwijs in de wijk Schuytgraaf. Op sportcomplex Valkenhuizen, aan de Beukenlaan, in Arnhem-Noord en op Papendal zijn er locaties van het CIOS gevestigd. Het opleidingsinstituut dient als vooropleiding voor de Academie voor Lichamelijke Opvoeding.
Media
De Gelderlander is een regionale krant die verschijnt in het grootste gedeelte van Gelderland. De krant is eigendom van krantenconcern Wegener. De Gelderlander had tot de jaren vijftig een uitgesproken rooms-katholiek karakter. In die jaren kwam daar enige verandering in en ging de krant zich richten op een breder publiek. Door dat afschudden van die confessionele veren kon de krant de Arnhemse editie van Het Vrije Volk overnemen. Na samenvoeging met het Arnhems Dagblad ging de krant tijdelijk door het leven als De Nieuwe Krant (1971), daarna als Arnhemse Courant tot de opheffing in 2001. Arnhemse Courant ging eind 2001 op in de Gelderlander. De redactie van Arnhem, Renkum, Veluwezoom en de Betuwe is gehuisvest in Royal, aan het Willemsplein. De hoofdredactie van De Gelderland zit in Nijmegen.
De Arnhemse Koerier is een lokaal nieuwsmedium voor Arnhem en omgeving. De Sensor verschijnt voor studenten en personeel van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.
De provinciale Omroep Gelderland en de lokale omroep RTV Arnhem berichten veelvuldig over Arnhem.
Sport
Binnen Arnhem zijn vele vormen van sportbeoefening mogelijk. Op internationaal en nationaal topniveau heeft Arnhem onder meer voetbalclub SBV Vitesse. De club won KNVB Beker in 2017. De thuisbasis is het GelreDome. In dit stadion worden naast voetbalwedstrijden ook speciale evenementen georganiseerd, zoals interlandwedstrijden van het Nederlands Elftal, het Europees kampioenschap voetbal 2000 en het EK voetbal onder 21 in 2007. De Arnhemse voetbalclub is in 1892 opgericht en komt uit in de Nederlandse Eredivisie. Andere bekende sportverenigingen uit Arnhem zijn de American Footballclub Arnhem Falcons en de korfbalvereniging Oost-Arnhem. Arnhem Falcons komt uit in de Eredivisie en heeft haar thuisbasis op sportpark 't Cranevelt. Oost-Arnhem speelt topkorfbal, werd driemaal Nederlands kampioen in de zaal en eenmaal op het veld en heeft haar thuisbasis op sportpark De Paasberg. In 1988 en 1989 won Oost-Arnhem de Europa Cup voor clubs.
In 1911, 1974 en 1975 was de stad gastheer van de NK Atletiek. Tijdens de Olympische Zomerspelen 1928 in Amsterdam was Monnikenhuize het stadion waar de voetbalwedstrijd Chili - Mexico werd gespeeld. In 2018 werd in Arnhem het wereldkampioenschap inline-skaten gehouden.
In 2017 werd Arnhem door de European Capitals and Cities of Sport Federation (ACES Europe) uitgeroepen tot de ‘European City of Sports’. De erkenning ging naar de Gelderse hoofdstad, omdat Arnhem volgens de organisatie door middel van sport en beweging zich inzet voor een gezonde stad. In 2011 werd Arnhem al uitgeroepen tot Nederlandse sportgemeente van het jaar.
Faciliteiten
Onder de leiding van Arnhem Sport, biedt Arnhem een keur aan faciliteiten en verenigingen voor sportieve bewoners en bezoekers van de stad; zowel voor professionals als voor amateurs. Voor amateursporters zijn in Arnhem 2 sportcentra, 3 zwembaden, 1 duikschool, 1 openluchtzwembad ('Klarenbeek', sinds 1954) 12 sportparken, 6 sporthallen, verschillende gymlokalen, dansstudio's en speelzalen. In Arnhem zijn meer dan 100 sportverenigingen voor meer dan 70 verschillende sporten, waaronder ook minder bekende sporten als American football, rugby, honkbal en gehandicaptensporten.[25] Ook het Centraal Instituut Opleiding Sportleiders (CIOS) is gevestigd in Arnhem.
Sportcentrum Papendal
Aan de rand van Arnhem ligt Sportcentrum Papendal, een groot sportcentrum met faciliteiten voor verschillende topsporten. Zo is er destijds de eerste kunststof atletiekbaan van Nederland aangelegd en is er een 18-holes golfbaan. Papendal wordt regelmatig door topsporters en atleten gebruikt als trainingsfaciliteit. Het kantoor van het NOC*NSF is op Papendal gevestigd. Nadat de Sovjet-Unie afzag van het organiseren van de Olympische Spelen voor gehandicapten, werd Arnhem in 1980 de gastheer van de zesde Paralympische Spelen op Papendal. Ook werd er tussen 1975 en 2008 de Papendal Games georganiseerd, een van de grootste atletiekwedstrijden van Nederland. De wedstrijd is van oudsher al een van de laatste mogelijkheden voor Nederlandse atleten om zich te kwalificeren voor grote internationale toernooien. In de voorbereiding voor de Olympische Zomerspelen 2012 werd op Papendal een replica gemaakt, door het NOC*NSF, van een BMX parcours. In 2016 is de baan aangepast naar het ontwerp voor de Spelen in Rio de Janeiro. Sinds 2012 wordt er jaarlijks de UCI BMX Supercross World Cup gehouden. De BMX Supercross World Cup 2017 op Papendal werd, net als in 2013, door de internationale wielerbond UCI uitgeroepen tot het beste event van de BMX World Cup Serie.
Rijnhal
Tot in de jaren zeventig werd de Rijnhal voornamelijk gebruikt als sportcentrum en was het decor van spring- (paardensport), zaalvoetbal, tennis en vechtsporten. In 1995 won Nederland het EK volleybal voor vrouwen, wat plaats vond in de Rijnhal. Ook werden er vele concerten gegeven door (inter)nationale artiesten. Op 1 juni 2015 ging de hal definitief dicht. Het grootwinkelbedrijf in sport- en vrijetijdsartikelen Decathlon werd de nieuwe eigenaar van het gebouw. In 2017 opende Mountain Network, in een leegstaand gedeelte van de Rijnhal, de grootste bouldercentra van Nederland, genaamd RijnBoulder.
Wielrennen
Arnhem is zowel nationaal als internationaal bekend als locatie van wielerevenementen. De omgeving van Gelderse stad, met onder andere de Posbank, de Veluwe en de Betuwe, nodigt uit tot wandelen en fietsen, wat door velen wordt gedaan. In 2016 begon de Giro d'Italia in Gelderland. Er voerden drie etappes van de Giro door Gelderse provincie. De eerste was in Apeldoorn en de tweede en derde voerden van Arnhem naar Nijmegen en vice versa. Beide hadden een lengte van zo'n 190 kilometer. Op 8 mei 2016 ging de derde etappe van de Giro d'Italia over de Posbank. Arnhemmer Maarten Tjallingii kwam als eerste boven en veroverde daarmee de blauwe bergtrui. De stad fungeerde in 2018 als startplaats van de Boels Ladies Tour.
In de jaarlijkse wielerwedstrijd Veenendaal-Veenendaal Classic (voorheen Dutch Food Valley Classic en Arnhem-Veenendaal) vormen Arnhem en de Posbank een belangrijke obstakel. De wedstrijd maakte deel uit van de UCI Europe Tour, in de categorie 1.1.
Ome Joop's Tour is de jaarlijkse Arnhemse fietstour van tien dagen voor jongens en meisjes in de leeftijd vanaf 10 jaar. Voorwaarde is dat het kind nog op de basisschool zit en verder geen vakantiemogelijkheid heeft. Er wordt geen onderscheid gemaakt ten aanzien van afkomst, godsdienst, nationaliteit, of anderszins. Naast de gezelligheid wordt ook aan wedstrijdjes gedaan: sprints, heel langzaam fietsen en behendigheidsritten. Hiermee zijn - net als in de Tour de France - heuse truien te verdienen. In 2016 vond de 66e Tour plaats.
Hardlopen
De Bridge to Bridge is hét hardloopevenement van de stad. Ieder jaar klinkt op de tweede zondag van september het startschot. Het parcours van de Bridge to Bridge is uniek. De deelnemers lopen niet alleen door de binnenstad, maar ook door het prachtige natuurgebied Meinerswijk. Op de eerste dag van de Nijmeegse Vierdaagse lopen de deelnemers van de 50 kilometer door het dorp Elden. In het laatste weekend van september wordt de Posbank door een grote groep hardlopers beklommen tijdens de zogenoemde Posbankloop. Ook de Kennedymarsen Winterswijk-Arnhem (in februari) komt hier langs.
Prijzen
Arnhem heeft de afgelopen jaren diverse prijzen gewonnen.
- 2007: Beste binnenstad van Nederland 2007-2009, categorie grote steden
- 2008: Groenste stad van Nederland
- 2009: Beste evenementenstad van Nederland
- 2009: Groenste stad van Europa
- 2010: Beste openbare ruimte (Park Sonsbeek)
- 2011: Nederlandse sportgemeente van het jaar
- 2012: Mooiste stadspark van Nederland (Park Sonsbeek)
- 2015: De Nationale Betonprijs (Station Arnhem Centraal)
- 2016: Internationale Architizer A+ award en The European Concrete Award (Station Arnhem Centraal)
- 2017: 2e binnenstad van Nederland 2017-2019, categorie grote steden
- 2018: Europese Sportstad
Bekende Arnhemmers
| Zie ook: Lijst van Arnhemmers |
Trivia
- Loesje is een fictief meisje dat posters met kritische en/of humoristische teksten schrijft en in de openbare ruimte plakt. Loesje is in 1983 opgericht door zes mensen uit diverse actiegroeperingen in Arnhem. De teksten van Loesje worden gekenmerkt door een positieve en humanistische benadering. Sinds december 2010 heeft Loesje ook een winkel in Arnhem, in de Hommelstraat.
- Arnhemland in Australië is genoemd naar het VOC-schip Arnhem, dat op zijn beurt naar de stad is genoemd.
- Het Ernemse volkslied van Jofele Japie en de Beunhazen uit 1983, wordt wel het officieuze volkslied van Arnhem genoemd.
- De film Theirs is the glory van Brian Desmond Hurst werd voor een groot deel in Arnhem opgenomen. De film A Bridge Too Far gaat over de stad Arnhem. De film is niet in Arnhem opgenomen maar in Deventer, omdat er niets van de oorspronkelijke bebouwing rond de brug nog intact was. Voor de film zijn er wel Arnhemse gebouwen nagemaakt als filmdecor.
- De gemeente reikt ieder jaar Het Arnhems Meisje (beeldje) uit aan mensen die zich zeer verdienstelijk hebben gemaakt voor de stad.
- Het Rembrandt Theater was van 1955 tot 1983 het centrum van het internationale Filmfestival.[26]
- De Gemeente Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum worden ook wel de Airborne-gemeentes van Nederland genoemd.
Externe links
| Plaatsen in de gemeente Arnhem |  |
|---|
|
Stad: Arnhem Dorpen: Elden · Schaarsbergen |
| Gemeenten in de provincie Gelderland |
|---|
|
Aalten · Apeldoorn · Arnhem · Barneveld · Berkelland · Beuningen · Bronckhorst · Brummen · Buren · Culemborg · Doesburg · Doetinchem · Druten · Duiven · Ede · Elburg · Epe · Ermelo · Geldermalsen · Groesbeek · Harderwijk · Hattem · Heerde · Heumen · Lingewaal · Lingewaard · Lochem · Maasdriel · Millingen aan de Rijn · Montferland · Neder-Betuwe · Neerijnen · Nijkerk · Nijmegen · Nunspeet · Oldebroek · Oost Gelre · Oude IJsselstreek · Overbetuwe · Putten · Renkum · Rheden · Rijnwaarden · Rozendaal · Scherpenzeel · Tiel · Ubbergen · Voorst · Wageningen · West Maas en Waal · Westervoort · Wijchen · Winterswijk · Zaltbommel · Zevenaar · Zutphen |
| Hanze |
|---|
.png){kind=link}
-district_-_panoramio.jpg){kind=link}
_Arnhem_2.JPG){kind=link}
.jpg){kind=link}
