Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Gelderland
Provincie van Nederland 
| |||||
| |||||
| <imagemap>
Image:Gelderland-Position.png | |||||
| Hoofdstad | Arnhem | ||||
| Oppervlakte - Land - Water |
5.136,51 km² 4.971,76 km² 164,75 km² | ||||
| Geografische ligging | {{{GPS}}} | ||||
| Inwoners (30 september 2011) | 2.009.498 | ||||
| – Bevolkingsdichtheid | 404 inw./km² | ||||
| – Aantal gemeenten | 51 | ||||
| Commissaris van de Koningin (lijst) |
John Berends (CDA)[1] | ||||
| Volkslied | {{{Volkslied}}} | ||||
| Religie (1999) | {{{Religie}}} | ||||
| ISO 3166 | NL-GE | ||||
| Bestand:Prov-Gelderland-OpenTopo.jpg | |||||
| |||||
Gelderland ( uitspraak ) (Nedersaksisch: Gelderlaand) is de grootste provincie van Nederland. De provincie is gelegen in het midden en oosten van Nederland en wordt in het noordoosten begrensd door Overijssel, in het oosten door de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, in het zuiden door Limburg en Noord-Brabant, in het uiterste zuidwesten door Zuid-Holland, in het westen door de provincie Utrecht, in het noordwesten door de Veluwerandmeren, met aan de overkant Flevoland.
De hoofdstad van Gelderland is Arnhem. De stad met de meeste inwoners is Nijmegen en qua oppervlakte is Apeldoorn de grootste gemeente.
Geschiedenis
 Zie geschiedenis van Gelderland voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De provincie behoorde tussen 1339 en 1795 tot het Hertogdom Gelre, officieel "hertogdom Gelre en graafschap Zutphen". Het historische hertogdom omvatte in het huidige Nederland Gelderland en Noord-Limburg. Het strekte zich ook uit over een klein deel van het noorden van de huidige bondsstaat Noordrijn-Westfalen. Gelre was verdeeld in vier kwartieren, samen vormden zij de Staten van de Kwartieren.
Geografie
Gelderland is, naar landoppervlakte, de grootste provincie van Nederland. Qua totale oppervlakte, inclusief wateroppervlakte, is Friesland de grootste provincie. De provincie kent 54 gemeenten. Arnhem, Apeldoorn en Nijmegen zijn de grootste steden. Gelderland heeft verschillende landstreken, waaronder de Veluwe, de Gelderse Vallei, de Betuwe, de Bommelerwaard, de Tielerwaard, het Land van Maas en Waal, het Rijk van Nijmegen, de Liemers en de Achterhoek. De Stadsregio Arnhem-Nijmegen is een van de grootste stedelijke gebieden van Nederland.
Gelderland wordt doorsneden door de Rijn met zijn aftakkingen Waal en IJssel. De Maas vormt de grens met Noord-Brabant. Het hoogste punt van Gelderland is het Signaal Imbosch (109,9 m) op de Veluwe.
Rechterlijke indeling
Sinds 1 april 2013 is er één arrondissement Gelderland met vier zittingsplaatsen: Arnhem, Nijmegen, Zutphen en Apeldoorn.[2] Voor 1 januari 2013 kende Gelderland twee arrondissementen: het Arrondissement Arnhem en het Arrondissement Zutphen. Tussen 1 januari en 1 april maakte Gelderland deel uit van het Arrondissement Oost-Nederland.
Aangrenzende provincies
| Aangrenzende provincies | ||
|---|---|---|
| Utrecht | Flevoland | Overijssel |
| Zuid-Holland |  |
Noordrijn-Westfalen (Duitsland) |
| Noord-Brabant | Limburg | |
Grootste gemeenten
Onderstaand een overzicht van de grootste (naar aantal inwoners) Gelderse gemeenten per 1 april 2011 (bron: CBS) Uit de laatste kolommen blijkt de groei per gemeente.
| Gemeente | sub|1 april 2011|8}} | Inwonertal 1947 | Inwonertal 1930 | Inwonertal 1899 | Opmerkingen | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Nijmegen | 164.540 | 106.523 | 81.699 | 62.756 | |
| 2. | Apeldoorn | 156.355 | 83.449 | 60.332 | 25.761 | De stad Apeldoorn heeft zelf 144.867 inwoners. |
| 3. | Arnhem | 148.320 | 97.350 | 78.201 | 51.812 | |
| 4. | Ede | 108.255 | 42.667 | 30.688 | 15.195 | |
| 5. | Doetinchem | 56.100 | 19.953 | 14.330 | 8.515 | Voor 1899 zijn Stad en Ambt Doetinchem bij elkaar opgeteld |
| 6. | Barneveld | 53.156 | 19.064 | 14.107 | 7.846 | |
| 7. | Zutphen | 47.112 | 21.714 | 19.732 | 18.381 | 1 januari 2005 is Warnsveld toegevoegd aan Zutphen |
| 8. | Overbetuwe | 46.003 | 15.226 | Sinds 1 januari 2001 zijn Elst, Heteren en Valburg samengevoegd tot Overbetuwe | ||
| 9. | Harderwijk | 45.025 | 11.124 | 8.661 | 7.327 | |
| 10. | Lingewaard | 45.689 | 13.039 | Sinds 1 januari 2001 zijn Bemmel, Gendt en Huissen samengevoegd tot Lingewaard |
Onderstaand een overzicht van de grootste (naar oppervlakte) Gelderse gemeenten
| Gemeente | Landoppervlakte (in km2) | |
|---|---|---|
| 1. | Apeldoorn | 339,91 |
| 2. | Ede | 318,25 |
| 3. | Bronckhorst | 283,56 |
| 4. | Berkelland | 258,69 |
| 5. | Lochem | 213,20 |
| 6. | Barneveld | 175,96 |
| 7. | Epe | 156,29 |
| 8. | Winterswijk | 138,15 |
| 9. | Oude IJsselstreek | 136,40 |
| 10. | Buren | 134,26 |
Politiek
| Zie politiek in Gelderland voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Gelderland wordt in de periode 2015-2019 bestuurd door een coalitie van VVD, PvdA, CDA en D66. Sinds 6 februari 2019 is John Berends commissaris van de Koning.
Cultuur
Er zijn vele musea, zoals onder andere het Nederlands Openluchtmuseum en Museum voor Moderne Kunst in Arnhem, Museum Het Valkhof in Nijmegen, het Paleis Het Loo in Apeldoorn en in Otterlo het Kröller-Müller Museum. Ook beschikken enkele steden over een groot theater zoals het Musis Sacrum in Arnhem, Concertgebouw de Vereeniging en Orpheus in Apeldoorn. De bij een groter publiek bekende poppodia zijn Luxor Live en Doornroosje, en de GelreDome in Arnhem biedt concerten aan van grote artiesten. De gemeenten Renkum en Overbetuwe krijgen jaarlijks toeristen die de streek bezoeken vanwege de Slag om Arnhem. Vaak worden dan de historische locaties bezocht, zoals de John Frostbrug, Ginkelse Heide en de Airborne War Cemetery in Oosterbeek.
| Zie Lijst van musea in Gelderland voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Evenementen
In vele (grote) plaatsen worden evenementen gehouden. Ook zijn er in de kleinere plaatsen en dorpen vaak jaarmarkten, braderieën, muziek- en sportevenementen of andere jaarlijks terugkerende evenementen. De meest bezochte evenementen in Gelderland zijn de Vierdaagsefeesten (gelijktijdig georganiseerd met de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen), de Zevenheuvelenloop, World Statues Festival, Zwarte Cross, Fruitcorso, Appelpop, Bloemencorso Lichtenvoorde en de Aaltjesdagen.
Sport
Gelderland is de thuisbasis van drie betaald voetbalclubs en talloze amateurverenigingen. De bekendste zijn:
- Vitesse Arnhem (Eredivisie)
De grootste en rijkste club van de provincie is de Arnhemse Vitesse. De club werd in het jaar 1892 opgericht en is daarmee de op een na oudste voetbalclub van de Nederlandse profclubs in de Eredivisie. Al jaren speelt Vitesse in de (sub)top van Nederland. In het seizoen 2016/2017 won de club zijn eerste grote prijs, de KNVB Beker. Ook speelde Vitesse meerdere malen Europees voetbal. De traditionele uitrusting van Vitesse bestaat uit een verticaal gestreept geel-zwart shirt, gebaseerd op de kleuren van de provincie Gelderland.
- De Graafschap (Eerste Divisie)
De gemoedelijkste club is De Graafschap.[bron?] De Graafschap werd nog nooit landskampioen en won nog nooit de KNVB beker. De hoogste eindklassering in de Eredivisie was de achtste plaats in 1997. De Graafschap heeft een rijke geschiedenis in zowel de Eredivisie als de Eerste divisie. Om de vele promoties en degradaties staat De Graafschap bekend als een 'heen en weer'. De aanhang van de club noemt zichzelf 'boeren' en staat bekend om haar Achterhoekse mentaliteit en gemoedelijke sfeer. De Graafschap dankt daaraan de bijnaam de Superboeren.
- N.E.C. Nijmegen (Eerste Divisie)
Volksclub N.E.C. werd opgericht op 11 april 1910, na een fusie tussen Eendracht (15 november 1900) en NVV Nijmegen (1 augustus 1908). De club speelde jaren vast in de Eredivisie. De Nijmegenaren wonnen nog nooit een grote prijs. N.E.C. haalde vier keer de finale om de Nederlandse beker. In 1973 was NAC Breda te sterk, in 1983 Ajax, in 1994 Feyenoord en in 2000 Roda JC. De club speelde driemaal Europees voetbal. De laatste keer was dit in het seizoen 2008-2009. Sinds de degradatie in 2017 is N.E.C. actief in de Eerste divisie.
- Overige
In de Tweede divisie spelen twee Gelderse ploegen. De Treffers uit Groesbeek en SV TEC uit Tiel.
In de Derde divisie spelen vier Gelderse voetbalclubs, verdeeld over de beide speeldagen. Op zaterdag spelen DVS '33 uit Ermelo, VVOG uit Harderwijk en vv Sparta Nijkerk. Op zondag speelt FC Lienden.
- Wielrennen
In 2016 organiseerde Gelderland de eerste drie etappes van de Giro 'd Italia. In 2009 was Zutphen startplaats van de derde etappe van de Vuelta á España.
Naamgeving
De naam Gelderland is afkomstig van het toenmalige Graafschap Gelre. Gelre verwees vroeger naar het Duitse Geldern. De Oudnederlandstalige naam wordt niet meer gebruikt. Daardoor is het makkelijker in te zien dat Gelderland naar Geldern verwijst.
Zie ook
- Beschermde stads- en dorpsgezichten in Gelderland
- Tabel van gemeenten in Gelderland
- Lijst van voormalige gemeenten in Gelderland
- Lijst van steden en dorpen in Gelderland
- Lijst van gouverneurs en commissarissen van de Koning(in) van Gelderland
- Stads- en streekvervoer in Gelderland
Externe links
Voetnoten
|
| Provincies van Nederland | |
|---|
|
Drenthe · Flevoland · Friesland · Gelderland · Groningen · Limburg · Noord-Brabant · Noord-Holland · Overijssel · Utrecht · Zeeland · Zuid-Holland |
