Rijksmonument

Het blauw-witte schildje behorend bij de Haagse Conventie

Een rijksmonument is in Nederland een zaak ((restant van een) bouwwerk of object) die van algemeen belang is wegens de schoonheid, de betekenis voor de wetenschap of de cultuurhistorische waarde. Een formeel juistere aanduiding is: 'beschermd monument als bedoeld in de Monumentenwet 1988', omdat met rijksmonumenten ook wel eens wordt geduid op monumenten in rijksbezit.

Een monument moet 50 jaar of langer geleden zijn vervaardigd om in het kader van de Monumentenwet voor bescherming in aanmerking te komen. Gemeenten en provincies beschermen vaak ook monumenten (die we dan aanduiden als gemeentelijke en provinciale monumenten). Daarbij geldt lang niet altijd hetzelfde ouderdomsvereiste - dat naar verwachting ook uit de Monumentenwet zal worden geschrapt.

Nederland heeft ongeveer 61.000 inschrijvingen (circa 52.000 objecten) met de status rijksmonument, waarvan circa 1500 archeologische rijksmonumenten.

Inschrijving in het register

De rijksmonumenten zijn ingeschreven in het Monumentenregister (artikel 1 Monumentenwet 1988), die geautomatiseerd is te vinden in de Objectendatabank (ODB), beheerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De Objectendatabank is niet publiekelijk toegankelijk. De bescherming is wel altijd aangetekend in de openbare registers (Kadaster) en moet bij verkoop ook door de verkoper aan de koper worden gemeld.

In 2000 werd het project Actualisering Monumentenregister gestart, om het landelijke register bij te werken en betrouwbaarder en toegankelijker te maken.

Rechten en plichten van de bescherming

Rechtsgevolg van de bescherming is onder andere dat voor wijzigingen van het monument (zowel binnen als buiten en ook bij zaken als gevelreiniging of het wijzigen van het kleurbeeld) een vergunning van Burgemeester en Wethouders nodig is. Dit vereiste van een vergunning geldt overigens ook voor vrijwel alle gemeentelijke en provinciale monumenten.

Voor het onderhoud van rijksmonumenten bestaan fiscale faciliteiten. De overdrachtsbelasting bij aankoop van een rijksmonument door particuliere kopers werd in de periode vanaf 1 mei tot en met 31 december 2009 tijdelijk afgeschaft na een uitspraak van het gerechtshof in Den Haag. Zie ook: Regeling rijkssubsidiëring instandhouding monumenten.

Schildje

Sommige (lang niet alle) rijksmonumenten zijn voorzien van een blauw-wit schildje (zie afbeelding). Dat schildje is in het leven geroepen tijdens de Haagse Conventie van 1954 en duidt een pand aan dat in oorlogstijd beschermd moet worden en kan dus ook voorkomen op moderne panden zoals belangrijke archieven, bibliotheken en musea. De herkenbaarheid van de objecten door dit schildje moet leiden tot eerbiediging van het erfgoed door strijdende partijen tijdens gevechtshandelingen. Het is een internationaal herkenningsteken, dat reeds in vredestijd kan worden aangebracht op bepaalde rijksmonumenten, en waarvan uiterlijk, vorm en gebruik zijn vastgelegd in 1954. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed denkt anno 2010 aan het introduceren van een apart, afwijkend, schildje voor rijksmonumenten die geen blauw-wit schildje mogen dragen

Tijdelijke beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten

Op 1 juli 2007 ging een tijdelijke beleidsregel van kracht (Tijdelijke beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten 2007) in opdracht van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, R.H.A. Plasterk, waarin de aanwijzing van rijksmonumenten tot 1 januari 2009 is opgeschort voor zaken gebouwd voor 1940. Alleen bij hoge uitzondering worden beschermde rijksmonumenten aangewezen, alleen wanneer de zaak behoort tot de ongeveer 100 meest waardevolle monumenten die zijn gebouwd in de periode 1940 tot en met 1958 (de z.g. wederopbouw-periode). Deze lijst werd in de herfst van 2007 gepubliceerd, zie: Top 100 Nederlandse monumenten 1940-1958. Een groot aantal bouwwerken op die lijst is nadien inderdaad aangewezen als rijksmonument, enkele werden afgewezen. De minister koos voor deze beleidsregel omdat hij snel met de modernisering van de monumentenzorg wil beginnen.

Een vergelijkbare maatregel gold voor de periode juli 2006 tot juli 2007.

Zie ook

• Monumentenzorg
• Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten
• Gemeentelijk monument
• Provinciaal monument
• Monumenten van geschiedenis en kunst, publicatie van de rijksoverheid
• Regeling rijkssubsidiëring instandhouding monumenten, subsidieregeling van de rijksoverheid
• Beschermde stads- en dorpsgezichten
• Cultureel erfgoed

Externe links

• Nieuwe rijksmonumenten (nos.nl)
• Lijst van "nieuwe rijksmonumenten" (per 1 oktober 2007)

Referenties

Referenties:

Lijsten van rijksmonumenten per provincie