Hebreeuwse Bijbel

De vrijwel als synoniem gebruikte uitdrukkingen Tenach, het Oude Testament en de Hebreeuwse Bijbel of Hebreeuwse Schriften zijn zowel de heilige schriften van het jodendom alsook het grootste deel van de christelijke Bijbel. Het grootste deel van de oorspronkelijke tekst is in het Hebreeuws geschreven, behalve een paar passages in het Bijbelboek Daniël, die in het Aramees zijn geschreven.

Naamgeving

Neutraal bedoeld

De term ’Hebreeuwse Bijbel’ is populair bij academische Bijbelgeleerden omdat het een neutrale term is. Voor religieuze of traditionele joden en christenen ligt dat soms verschillend. Het woord Bijbel kan christocentristisch overkomen op joden. Ook voor christenen ligt de term soms gevoelig. ’Hebreeuws’ kan hier zowel op de Hebreeuwse taal als op het Hebreeuwse volk (een synoniem voor Israëlieten/Joden) slaan. En omdat het Oude Testament in de christelijke Bijbel is opgenomen, stellen christenen soms dat de Hebreeuwse Bijbel eigenlijk hetzelfde is als de Tenach. Anderzijds rekenen bijvoorbeeld de Rooms-Katholieke Kerk en Oosters-Orthodoxe kerk een aantal „deuterocanonieke boeken” ook tot het Oude Testament. Deze boeken worden door anderen „apocrief” genoemd.

’Testament’

Het woord Testament dat wordt gebruikt in de namen van het Oude en het Nieuwe Testament, is afgeleid van het Latijnse woord testamentum, dat gebruikt wordt in de Vulgaat-vertaling van Hebreeën 8:10: „Zou het eerste verbond zonder gebreken zijn geweest, dan zou er geen tweede voor in de plaats hebben hoeven komen.” (NBV) en Hebreeën 9:15 „Zo is hij dan bemiddelaar van een nieuw verbond; hij is immers gestorven om ons te verlossen van de overtredingen tegen het eerste verbond. Nu kunnen allen die geroepen zijn het beloofde eeuwige erfdeel ontvangen.” (NBV)

Sommige Joden en christenen vinden de benaming ’Oude Testament’ niet correct: zij stellen dat deze boeken noch oud zijn, noch een testament vormen.

Sommigen merken op dat „verbond” in modern Nederlands een correctere weergave is van het Griekse woord διαθήκη (diatheke). Een bezwaar tegen het woord ’Testament’ is hierop gebaseerd dat een testament in de huidige betekenis een document is waarin iemand bepaalt wat er na zijn dood dient te gebeuren. Het woord is verwant aan testimonium (getuigenis). Terwijl ’testimonium’ vooral een mondelinge verklaring betekent, is ’testament’ een schriftelijk vastgelegde verklaring. In die zin is het woord ’Testament’ wel degelijk van toepassing op het ’Oude’ en het ’Nieuwe’ Testament.

’Oud’

De uitdrukking „Oude Testament” heeft voor sommige christenen de connotatie dat het verouderd is, aangezien de christelijke leer in het Nieuwe Testament staat vervat. Het „Oude Testament” wees vooruit naar de komst van Jezus Christus; de beloftes en profetieën van het Oude Testament zijn door Jezus Christus volledig vervuld en daardoor is men een nieuw tijdperk of een nieuwe ’dispensatie’ ingegaan. Andere christenen zijn van mening dat het Oude Testament nog onverminderd geldig is, en verwijzen hiervoor naar Matteüs 5:17-18. Zij vinden dat het Hebreeuws-Aramese deel van de Bijbel geen „Oud” Testament is.

Anderen vinden de benaming „Oud” wel passend, in zoverre dat de Hebreeuwse Bijbel inderdaad ouder is dan het „Nieuwe Testament”. Zelfs al zijn de benamingen „Oud” en „Nieuw Testament” niet ideaal, is er niets principieels verkeerds aan, en aangezien dit de algemeen bekende en gebruikelijke begrippen zijn, waarbij iedereen begrijpt waarover men het heeft.

Voor de joden, die het Nieuwe Testament niet aanvaarden, gaat deze redenering niet op.

De term Hebreeuwse Bijbel wordt door joden zowel als christenen eerder zelden gebruikt. Zij gebruiken gewoonlijk hun eigen termen, Tenach (joden) en Oude Testament (christenen). Christenen vertalen ’Tenach’ vaak als de Hebreeuwse Bijbel als ze spreken over het joodse heilige geschrift, synoniem voor wat onder christenen bekend staat als het Oude Testament.

In het jodendom

Vroeger was onder joden de benaming Kara/Qara קְרָא in gebruik (Het Geschrevene/De Schriften). De hiervan afgeleide benaming Mikra (Miqra’, מקרא, ’dat wat gelezen wordt’) is nog in gebruik. De term Tenach (Hebreeuws: תנ״ך, TNK) kwam de laatste 500 jaar in gebruik. Deze benaming is een Hebreeuws acroniem, gevormd uit de eerste letters van de drie onderdelen waaruit het geschrift is opgebouwd: תורה הנביאים והכתובים (Tora Neviim ve Ketoevim).

1. T van Thora (Wet)
2. N van Newie'iem (Profeten)
3. CH van Ketoewiem (Geschriften). De letter kaf kan zowel de k-klank als de ch-klank hebben. Aan het begin van het woord ketoeviem heeft deze letter de k-klank, maar aan het einde van het woord Tenach wordt gewoonlijk de uitspraak ch gebruikt.

In het christendom

Over het algemeen noemen christenen de Hebreeuws-Aramese Geschriften het Oude Testament. Dit vormt het eerste en grootste deel van de christelijke Bijbel. In een aantal kerken wordt een uitgebreidere canon gebruikt, die naast de Hebreeuwse canon van de Tenach ook nog een aantal apocriefe boeken bevat, die dan deuterocanonieke boeken worden genoemd.

Inhoud

De Hebreeuwse Bijbel bevat boeken van verschillende genres of soorten inhoud. Er zijn „historische boeken”, „profetische boeken”, wetboeken en poëtische boeken en wijsheidsboeken.

Volgens de Hebreeuwse indeling telt de Hebreeuwse Bijbel 24 boeken.

Geschiedenis

Het Hebreeuwse schrift was niet geschikt voor kleitafeltjes, die in de Oriënt werden gebruikt. Ook potscherven (ostraka) die met heilige teksten werden beschreven, werden in Israël tot nu toe niet gevonden. Het gebruikelijke schrijfmateriaal waren handgemaakte papyrusrollen, en soms lederrollen, die beschreven werden met een inkt die samengesteld was uit roethoudende olijfolie of metaalhoudend vitriool. De rollen waren even goed houdbaar als hedendaags kwaliteitspapier, maar bleven slechts in gunstige klimatologische omstandigheden bewaard.

De oudste bekende samenhangende Bijbelteksten zijn de Dode-Zeerollen, die tussen 250 v. en 100 n.Chr. werden geproduceerd. Ze omvatten de meeste boeken van de Wet en de Profeten, waaronder een bijna 7,5 meter lange rol met het volledige boek Jesaja (66 hoofdstukken). Tot verbazing van de Bijbelwetenschap week de tekst slechts miniem af van de tot dusver bekende, 1100 jaar jongere middeleeuwse Bijbelhandschriften, zodat men uitgaat van een enorme discipline en tekstgetrouwheid bij het gedurende vele generaties afschrijven van Bijbelteksten.

Sinds de eerste eeuw begon het perkament het papyrus als schrijfmateriaal te vervangen. Nu werd het mogelijk om meerdere omvangrijke schriftrollen samen te bundelen tot een „codex”. De oudste bewaard gebleven Hebreeuwse Bijbelcodex is de Codex Cairensis uit het jaar 895; hij bevat slechts de boeken van de 12 „kleine” profeten.

De consonantentekst, vooral van de Thora, werd rond 135 vastgelegd, na de nederlaag van Simon Bar Kochba in de laatste Joodse poging tot opstand tegen het Romeinse rijk.

Toen de consonantentekst vastlag, begon een 1000-jarig taalkundig werk, de „Masora”, door de „Masoreten”: joodse schriftgeleerden die in Palestina (vooral in Tiberias) en in Babylonië actief waren met het verzamelen, kopiëren en redigeren van Bijbelse handschriften. Zij voerden onder andere klinkertekens in, accenten, leestekens en versindelingen. Volgens hun strenge voorschriften moesten afwijkende afschriften worden vernietigd.

In de vroege Middeleeuwen codificeerden ze de mondeling overgeleverde uitspraak van de Tenach, door twee systemen van tekens in te voeren. Het ene, de Nikoed (Hebreeuws: נִקּוּד), is een systeem om de klinkers aan de Hebreeuwse tekst toe te voegen in de vorm van puntjes, waardoor de oorspronkelijke consonantentekst niet werd aangetast. Het andere systeem zijn de cantillatietekens of Teamim (Hebr. ta`amei ha-mikra of kort te`amim), die de manier van voordragen aangeven, zoals toonverhogingen en zinseinden. Een aantal van deze tekens werden ook in de middeleeuwse Misjnahandschriften gebruikt. Met de toevoeging van deze tekens luidt het begin van het boek Genesis (Beresjiet):

בְּרֵאשִׁ֖ית בָּרָ֣א אֱלֹהִ֑ים אֵ֥ת הַשָּׁמַ֖יִם וְאֵ֥ת הָאָֽרֶץ׃ Genesis (Beresjiet) 1:1 in gevocaliseerd Hebreeuws.

De oudste bekende versie van een Masoretische tekst is het bijbelhandschrift B19 (Codex Leningradensis), dat in 1008 werd geschreven. De Hebreeuws-Aramese masoretische tekst werd ten tijde van de Renaissance en de Reformatie door christenen „herontdekt” en werd de basis voor Bijbelvertalingen. Deze sinds de Middeleeuwen bekende masoretische Bijbelhandschriften golden lang als de „originele tekst” van de Bijbel. Alle moderne uitgaven van de Tenach, zoals de Biblia Hebraica (uitgegeven door Rudolf Kittel) en de Biblia Hebraica Stuttgartensia (uitgegeven door Karl Elliger en Wilhelm Rudolph) zijn gebaseerd op de codices van de masoretische tekst.

Canon en indeling

Boeken, per hoofddeel
	Thora	De Wet
1.	Beres'jiet	Genesis
2.	Sjemot	Exodus
3.	Wajikra	Leviticus
4.	Bemidbar (Bamidbar)	Numeri
5.	Devariem	Deuteronomium
	Neviïem	Profeten
		De 7 „grote Profeten”
6.	Jehosjoea‘	Jozua
7.	Sjofetiem	Richteren
8.	Sjemoeël	1 en 2 Samuël
9.	Melachiem	1 en 2 Koningen
10.	Jesja‘jahoe	Jesaja
11.	Jirmejahoe	Jeremia
12.	Jechezkel	Ezechiël
13.	Treisar	De 12 „kleine Profeten”: (als één boek geteld)
i.	Hosjea‘	Hosea
ii.	Joël	Joël
iii.	Amos	Amos
iv.	'Ovadja	Obadja
v.	Jona	Jona
vi.	Micha	Micha
vii.	Nachoem	Nahum
viii.	Chavakoek	Habakuk
ix.	Tsefanja	Zefanja
x.	Chaggai	Haggai
xi.	Zecharja	Zacharia
xii.	Mal’achi	Maleachi
	Ketoeviem	Geschriften
14.	Tehiliem	Psalmen
15.	Misjlee	Spreuken
16.	Iov	Job
	Megilot	5 (Feest)rollen
17.	Sjier Hasjiriem	Hooglied
18.	Roet	Ruth
19.	Echa	Klaagliederen
20.	Kohelet	Prediker
21.	Esther	Esther
22.	Daniël	Daniël
23.	Ezra, Nechemja	Ezra en Nehemia (samen)
24.	Divree Hajamiem	1 en 2 Kronieken

Hebreeuwse volgorde

De verzameling boeken die deel uitmaken van de „Tenach” of het „Oude Testament” worden in verschillende tradities in verschillende volgordes geplaatst. De traditionele Hebreeuwse volgorde van de boeken is als volgt:

Thora

De Thora bestaat uit de vijf boeken van Mozes: Beres'jiet, Sjemot, Wajikra, Bemidbar en Dewariem. De Thora (Pentateuch) is het belangrijkste onderdeel van de Tenach. Ten behoeve van de wekelijkse lezing en studie is de Thora verdeeld in 54 gedeeltes, de zogenaamde parasjot.

Profeten

De Profeten (Hebreeuws: Newie'iem) volgt op de Thora en begint met de nieuwe leider Jozua die Mozes opvolgde. Newie'iem is onderverdeeld in de vroege profeten (Jozua, Richteren, Samuël en Koningen) en de late profeten (Jesaja, Jeremia, Ezechiël en twaalf kleine profeten).

Geschriften

De Geschriften (Ketoeviem) bestaan uit een zeer diverse verzameling van literatuur en bestaat uit 11 boeken. Het bevat alle resterende geschriften van de Tenach inclusief de vijf rollen. Ze worden ook wel ingedeeld volgens de categorieën de sifree emet (ספרי אמת, boeken van de waarheid), die bestaan uit Psalmen, Spreuken en Job, wijsheidsboeken: Prediker, Job en Spreuken, poëtische boeken: Psalmen, Hooglied en Klaagliederen en geschiedenis: Ezra, Nehemia en 1 en 2 Kronieken. De telling komt in totaal op 11 aangezien Ezra en Nehemia, zoals de beide Kronieken, als één boek worden gezien.

De geschriften zijn bedoeld voor specifieke gebruiken, zo wordt Esther gelezen met Poerim.

Talmoed

Volgens de tradities van het rabbijns jodendom wordt dat wat Mozes leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ’mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de Misjna, de Talmoed en de Gemara. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is ’open’: iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden, waarbij vooral door de kabbala gesteld wordt dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn. Volgens de tradities van het rabbijns jodendom wordt dat wat Mozes leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ’mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de Misjna, de Talmoed en de Gemara. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is ’open’: iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden, waarbij vooral door de kabbala gesteld wordt dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn.

In de joodse traditie geldt, dat de boeken van de Profeten (die overigens vooral verhalend materiaal bevatten) commentaar leveren op de Thora. Zo wordt de akeda of ’binding van Izaak’ (in de Thora) weerspiegeld in het offer van Jefta’s dochter in het boek Richteren. De Talmoed geeft dan weer commentaar op de Profeten en op de Thora, in de vorm van opgetekende discussies tussen verschillende rabbi’s, afgewisseld met korte, dikwijls allegorische verhalen.

In het christendom

Binnen de christelijke kerken is de samenstelling van het Oude Testament niet overal gelijk. Enkele Bijbelboeken en delen van boeken die een deel zijn van de rooms-katholieke en de oosters-orthodoxe canon maar niet van de protestantse of de Hebreeuwse canon. Deze zijn bekend als deuterocanonieke boeken en worden door kerken die deze niet erkennen als apocrief gezien. De katholieke versie van het Oude Testament telt 46 boeken, de protestantse 39. De protestantse inhoud van het Oude Testament is gelijk aan die van de Tenach; enkel de volgorde of indeling verschilt.

Kritische zienswijzen

In de historisch-kritische school wordt gesteld, dat het grootste gedeelte van de Tenach in de Babylonische ballingschap op schrift kwam, met als leidraad de vraag: „Wat ging er fout, zodat we uit het beloofde land verdreven werden?” Literair-historische kritiek stelt, dat veel Bijbelauteurs allerlei gebeurtenissen naar hun hand hebben gezet, om profetieën uit de Tenach naar Jezus te laten verwijzen. Dit was een manier om het christendom aantrekkelijker te maken in de Romeinse wereld.

Zie ook

• Bijbelse handschriften
• Bijbelvertaling
• Tekstkritiek van de Bijbel
• Uitdrukkingen en gezegden ontleend aan de Bijbel

Bronnen, noten en/of referenties

Noten

Online lezen en opzoeken

• (en) (he) Tenach: Hebreeuwse tekst met Engelse vertaling (ook in het Hebreeuws te beluisteren)
• (he) De Tenach in het Hebreeuws (per boek gerangschikt)
• (en) (he) The Complete Jewish Bible, de Tenach in Engelse vertaling (met bij sommige boeken Hebreeuws ernaast), en de commentaren van Rasjie.
• (la) Het Oude Testament in het Latijn (Nova Vulgata)
• (nl) Zes vertalingen van de Bijbel in het Nederlands: Statenvertaling, Statenvertaling 1977, Nederlands Bijbelgenootschap 1951, Willibrordvertaling 1995, Groot Nieuws Bijbel 1996 en Nieuwe Bijbelvertaling 2004

Andere weblinks

• (nl) De canonvorming van de Hebreeuwse bijbel, het Oude Testament door A. van der Kooij

  (en) Bible Canon, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  (en) Hebrew Bible, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Old Testament, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Old Testament op Wikimedia Commons.

Bijbelboeken

Jodendom