Spreuken

Spreuken
Auteur	toegeschreven aan Salomo, Agur, Lemuël
Tijd	2e eeuw v.Chr.
Taal	Hebreeuws
Categorie	Wijsheid
Hoofdstukken	12
Vorige boek	Psalmen (in de Tenach Psalmen)
Volgende boek	Prediker (in de Tenach Job)

Het boek Spreuken is een van de boeken in de Hebreeuwse Bijbel. In het Oude Testament hoort het bij Poëzie en wijsheid. In de Tenach, hoort het bij de Geschriften.

De naam van het boek in het Hebreeuws van de Masoretische Tekst luidt voluit „Mísjlê Sjelomo” (Spreuken [van Salomo]). Gewoonlijk wordt dit afgekort tot מִשְלֵי, Misjlei. Het woord misjlei kan ook vertaald worden met allegorie of woorden van wijsheid.

De Septuaginta vertaalt de titel naar naar Παροιμίαι Σολομώντος Paroimiai Solomontos, en in de Vulgata luidt de naam „Liber Proverbiorum”.

Auteur

Uit het inleidende vers concludeert men traditioneel dat de spreuken afkomstig zijn van Salomo. Over hem wordt in 1 Koningen 4:32 (1 Koningen 5:12 in de Masoretische versnummering) gezegd dat hij 3000 spreuken kon opzeggen. Het boek zelf noemt in hoofdstuk 30 en 31 nog andere bronnen (wijze mannen, Agur, Lemuël). Salomo wordt uitdrukkelijk vermeld als bron van de gedeelten 10:1 tot 22:16 en 25:1 tot 29:27.

Toch staat er ook niet letterlijk dat Salomo het boek der Spreuken heeft geschreven. In Prediker (waarvan de auteur traditioneel ook als Salomo wordt gezien) wordt vermeld dat ’Prediker’ onderzoek instelde om spreuken in geordende vorm samen te stellen. (Prediker 12:9 (SV)) Dit zou het zelf schrijven kunnen inhouden. Aan het koningshof werkten ook officiële schrijvers. Het is een mogelijkheid dat zij in opdracht van de koning zijn spreuken noteerden.

Volgens een joodse traditie was koning Hizkia van Juda de redacteur van het boek.

Tijd van ontstaan

Huidige onderzoekers nemen veelal aan dat het boek gedurende een langere tijdsperiode tot stand kwam, vanaf de tijd van koning Hizkia tot ongeveer in de vierde eeuw voor Christus. Men vermoedt dat de derde en de vierde verzameling de oudste gedeelten zijn en dat de eerste verzameling de jongste is. De spreuken zouden verzameld zijn zoals ze reeds in omloop waren, en werden aangepast en uitgebreid. In het bijzonder verwijst men naar oudere Egyptische wijsheidsliteratuur als een mogelijke bron. Moderne theologen plaatsen de samenstelling van het boek vaak na de Babylonische ballingschap. Ook in het Tweestromenland kende men echter een lange traditie van dit genre, bijvoorbeeld de Sumerische spreuken.

Inhoud

In het algemeen betekent het Hebreeuwse woord Mashal (meervoud Míshlê) een representatief gezegde, dat wil zeggen: iets wat in één geval geldt maar op meerdere situaties toepasbaar is. Het is een verzameling moralistische en filosofische uitspraken in dichtvorm. Het boek bevat een praktische levensfilosofie, en is een compilatie en aanpassing van volksspreekwoorden.

Indeling

Het boek wordt gewoonlijk in drie delen verdeeld:

1. Hoofdstuk 1-9, waarin wijsheid als het hoogste goed wordt voorgesteld;
2. Hoofdstuk 10-24;
3. Spreuken van Salomo "die de mannen van Hizkia, de koning van Juda, verzamelden" (Hoofdstuk 25-29).

Deze worden gevolgd door twee aanvullingen

1. "De woorden van Agur" (Hoofdstuk 30);
2. "De woorden van koning Lemuël" (Hoofdstuk 31).

Van de namen Agur en Lemuël is verder niets bekend.

Relaties met andere Bijbelboeken

1 Koningen 4:32 (de in vele vertalingen gevolgde versnummering) of 1 Koningen 5:12 (in de Hebreeuwse versnummering van de Masoreten) vermeldt dat Salomo meer dan 3000 spreuken kon opzeggen. De spreuken die in dit boek vermeld staan, kunnen slechts een selectie hiervan zijn.

Het Nieuwe Testament verwijst ongeveer 35 keer naar dit boek.

Voorbeelden van spreuken

Voorbeelden van spreuken zijn:

• Oneerlijk verkregen rijkdom baat je niet, rechtvaardigheid (gerechtigheid SV) redt van de dood. (Spreuken 10:2)
• Het juiste woord op de juiste tijd, is als een gouden appel op een zilveren schaal. Een wijze vermaning voor een luisterend oor, is als een gouden ring, een sieraad van het zuiverste goud. (Spreuken 25:11 en 12)
• Niets waard! Niets waard!’ zegt de koper, (de koopman) maar als hij weggaat, wrijft hij zich in de handen. (Spreuken 20:14)
• Al leg je een dwaas in een vijzel en stamp je hem tussen de graankorrels fijn, zijn dwaasheid stamp je er niet uit. (Spreuken 27:22)
• (De deugdzame huisvrouw zoekt naar de koopjes en de aanbiedingen) Zij is als de schepen eens koopmans; zij doet haar brood van verre komen. (Spreuken 31:14)

Wijsheden uit Spreuken

De allesovertreffende waarde van wijsheid.

• "Wijsheid, samen met verstand, is het voornaamste" (4:5-8; 16:16)
• "Vereisten voor het verwerven van wijsheid" (2:1-9; 13:20)
• "Voordelen van wijsheid, zoals zekerheid, bescherming, eer en een langer, gelukkiger leven" (2:10-21; 3:13-26, 35; 9:10-12; 24:3-6, 13, 14)
• "De gepersonifieerde wijsheid was Jehovah’s medewerker" (8:22-31)
• "De tragische gevolgen van het in gebreke blijven wijs te handelen" (1:24-32; 2:22; 6:12-15)

Juiste houding tegenover God

• "Vertrouw op Jehovah" (3:5, 6; 16:20; 18:10; 29:25)
• "Vrees hem en mijd het kwaad" (3:7; 10:27; 14:26, 27; 16:6; 19:23)
• "Eer hem door de ware aanbidding te ondersteunen" (3:9, 10)
• "Aanvaard zijn strenge onderricht als een uiting van liefde" (3:11, 12)
• "Toon waardering voor zijn woord" (3:1-4; 30:5, 6)
• "Stel vast wat Jehovah haat en handel overeenkomstig die kennis" (6:16-19; 11:20; 12:22; 16:5; 17:15; 28:9)
• "Als wij Jehovah behagen, zal hij voor ons zorgen, ons beschermen en onze gebeden verhoren" (10:3, 9, 30; 15:29; 16:3)

Voortreffelijke raad inzake het gezinsleven

• "Een bekwame vrouw is een zegen van Jehovah" (12:4; 14:1; 18:22; 31:10-31)
• "Ouders dienen hun kinderen op te leiden en streng te onderrichten" (13:1, 24; 22:6, 15; 23:13, 14; 29:15, 17)
• "Kinderen dienen diep respect voor hun ouders te hebben" (1:8, 9; 4:1-4; 6:20-22; 10:1; 23:22-26; 30:17)
• "Liefde en vrede in het gezin zijn zeer wenselijk" (15:16, 17; 17:1; 19:13; 21:9, 19)
• "Weersta immoraliteit en vermijd aldus veel pijn en leed" (5:3-23; 6:23-35; 7:4-27; 9:13-18)

Eigenschappen die men moet aankweken en eigenschappen die men moet mijden

• "Kweek liefdevolle consideratie aan jegens de armen en ellendigen" (3:27, 28; 14:21, 31; 19:17; 21:13; 28:27)
• "Wees edelmoedig, vermijd hebzucht" (11:24-26)
• "Kweek ijver aan; wees niet lui" (6:6-11; 10:26; 13:4; 20:4; 24:30-34; 26:13-16)
• "Bescheidenheid en nederigheid leiden tot eer; overmoed en trots leiden tot vernedering" (11:2; 16:18, 19; 25:6, 7; 29:23)
• "Beheers uw toorn" (14:29; 16:32; 25:28; 29:11)
• "Mijd een kwaadaardige geest of wraakzucht" (20:22; 24:17, 18, 28, 29; 25:21, 22)
• "Handel in alles rechtvaardig" (10:2; 11:18, 19; 14:32; 21:3, 21)

Praktische richtlijnen voor het dagelijks leven

• "Wees ontvankelijk voor streng onderricht, terechtwijzing, raad" (13:18; 15:10; 19:20; 27:5, 6)
• "Wees een ware vriend" (17:17; 18:24; 19:4; 27:9, 10)
• "Geef van een goed oordeel blijk met betrekking tot het aanvaarden van gastvrijheid" (23:1-3, 6-8; 25:17)
• "Materialisme is nutteloos" (11:28; 23:4, 5; 28:20, 22)
• "Hard werken brengt zegeningen" (12:11; 28:19)
• "Wees eerlijk in het zakenleven" (11:1; 16:11; 20:10, 23)
• "Hoed u ervoor u borg te stellen voor anderen, vooral voor vreemden" (6:1-5; 11:15; 22:26, 27)
• "Mijd ongezonde spraak; zorg dat uw spraak opbouwend is" (10:18-21, 31, 32; 11:13; 12:17-19; 15:1, 2, 4, 28; 16:24; 18:8)
• "Vleierij is verraderlijk" (28:23; 29:5)
• "Mijd ruzies" (3:30; 17:14; 20:3; 26:17)
• "Vermijd slechte omgang" (1:10-19; 4:14-19; 22:24, 25)
• "Leer verstandig om te gaan met spotters en dwazen" (9:7, 8; 19:25; 22:10; 26:4, 5)
• "Mijd de valkuilen van sterke drank" (20:1; 23:29-35; 31:4-7)
• "Wees niet afgunstig op de goddelozen" (3:31-34; 23:17, 18; 24:19, 20)

Poëzie

Het boek Spreuken is een voorbeeld van Hebreeuwse poëzie, andere voorbeelden zijn Job, Psalmen, Prediker, Hooglied, Klaagliederen en veel profetische teksten. Eindrijm is geen belangrijk kenmerk van Hebreeuwse poëzie. De belangrijkste stijlfiguur is het parallellisme, dat wil zeggen dat de tweede zin of grotere eenheid de eerste aanvult, herhaalt, of ontkennend omkeert. Een voorbeeld:

Hoe lang nog (A), luiaard,

zul je blijven slapen, (B)

wanneer (A)

kom je uit bed? (B)

Nog even dan? (C)

Nog even (C)

slapen, (D)

nog een beetje (C)

rusten, (D)

een ogenblik nog (C)

blijven liggen? (D)

Armoede (E)

overvalt je (F)

als een struikrover, (G)

gebrek (E)

slaat je neer (F)

als een bandiet.(G)

Spreuken 6:9-11

Weblinks

•   (en) Proverbs, Book of, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

•   (en) Proverbs, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

•   (en) Proverbs, The Book of, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

•   (en) The Proverbs (Old Testament), in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

• Het boek Spreuken  online

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Book of Proverbs op Wikimedia Commons.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Nieuwe Bijbelvertaling
• Statenvertaling
• An argument of the Book of Proverbs (een schematisch overzicht van het book) op Bible.org

Bijbelboeken