1 Makkabeeën

Het eerste boek der Makkabeeën (Grieks (Septuaginta): Μακκαβαίων Α΄, Makkabaion A; Latijn (Vulgaat): Liber Primus Machabaeorum) is een apocrief of deuterocanoniek boek van het Oude Testament. Het werd kort voor het jaar 104 v.Chr. geschreven in het Hebreeuws door een Joodse sympathisant van de Makkabeeën. Enkel een Griekse vertaling is bewaard gebleven. Het is een nationaal geschiedkundig werk met religieuze duiding.

Het boek werd niet in de Palestijnse joodse canon (Tenach) opgenomen, maar komt voor in de Griekse Septuagintavertaling. Door katholieken en orthodoxe christenen wordt het als een deel van de Bijbel gezien, maar niet door joden en protestanten. Dat neemt niet weg dat het boek waardevol is als historische bron.

Inhoud

Het boek vertelt de geschiedenis van de Joodse onafhankelijkheidsstrijd tegen de Hellenistische heersers van Syrië, de dynastie van de Seleuciden (175–140 v.Chr.).

Onder de heerschappij van de Seleuciden hadden de Joden met allerlei vervolging te maken. Toen Antiochus IV Epiphanes (175–163 v.Chr.) pogingen ondernam om het land cultureel en vooral religieus te verenigen, stootte dit op verzet. Dit werd beantwoord met vervolging. Onder deze omstandigheden kwam het tot een bevrijdingsstrijd die uiteindelijk ook succes had.

De aanvoerder van de opstand was de priester Mattatias met zijn zonen, die zich door God uitverkoren voelden om het volk te bevrijden. Onder hun leiding vielen de opstandelingen vanuit verschillende hindernissen de Syriërs aan, wonnen steeds meer aanhangers onder het volk er waren in staat de ontheiligde tempel terug te veroveren. De grootste roem verwierf hierbij de zoon van Mattatias: Judas (Jehoeda), bijgenaamd maqqaba, d.w.z. „hamer”. Hij kreeg deze naam wegens zijn niet aflatende strijd om het hele land terug te veroveren. Het woord hamer wordt ook gezien als een afkorting van het zinnetje מי כמוכה באלים יהוה: „Wie is als U onder de goden, JHWH?” Deze zin komt uit Exodus 15:11 (HSV).

Van Judas Makkabeüs ging de naam „Makkabeeën” op heel het nageslacht van Mattatias over. Toen Judas in 160 v.Chr. sneuvelde, werd hij opgevolgd door zijn broer Jonathan en Simeon, die het land volledig kon terugwinnen. Uit dankbaarheid werd hij door de joden in 140 v.Chr. tot hogepriester gekozen. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Johanan (135–106 v.Chr.).

Het boek beschrijft naast de opstand van de Makkabeeën ook de burgeroorlog tussen de Makkabeeën en hun Judese tegenstanders.

Het tweede boek Makkabeeën is, ondanks de gelijkaardige naam, geen vervolg op het eerste boek. Het stamt van een andere auteur, behandelt een deel van dezelfde gebeurtenissen, en bevat bijkomend materiaal en correcties.

Oorspronkelijke taal

De tekst die tot op heden bewaard is gebleven, is in het Grieks. Er is weinig twijfel dat de Griekse Septuagintatekst van het eerste boek Makkabeeën een vertaling is van een Hebreeuws of Aramees origineel, waarbij het Hebreeuws waarschijnlijker is. De zinsstructuur is Hebreeuws of Aramees. Vele woorden en uitdrukkingen zijn letterlijke weergaven van Hebreeuwse idiomatische uitdrukkingen (bijvoorbeeld: 1Makkabeeën 1:4,15,16,44 1Makkabeeën 2:19,42,48; 1Makkabeeën 5:37,40, en andere). Dit wijst er niet op dat de schrijver niet goed vertrouwd was met het Grieks, want op sommige plaatsen demonstreert dat hij goed vertrouwd is met de fijnheden van de Griekse taal. Bepaalde onnauwkeurigheden en onduidelijkheden kunnen worden verklaard door aan te nemen dat het Hebreeuwse origineel hier werd mislezen. (voorbeelden: 1:16,28; 4:19,24; 11:28; 14:5). Dit intern bewijsmateriaal wordt bevestigd door de verslagen van Hiëronymus en van Origenes. Hiëronymus schreef dat hij het boek in het Hebreeuws had gezien: „Machabaeorum primum librum Hebraicum reperi” (Prol. Galeat.). Er is geen reden om aan te nemen dat Hiëronymus hiermee een Hebreeuwse vertaling bedoelde, of om te denken dat hij met „Hebreeuws” „Aramees” bedoelde. Zijn getuigenis is een sterk argument ten voordele van een Hebreeuws en niet Aramees origineel. Origenes vermeldt dat de titel van het boek Sarbeth Sa[r]banai el of Sarbeth Sa[r]baneël luidde (Σαρβηθ Σα[ρ]βαναι ελ Σαρβηθ Σα[ρ]βανέελ). Hoewel de betekenis van deze titel onduidelijk is, is het wel duidelijk Hebreeuws of Aramees.

Kenmerken

Het boek is een propagandageschrift, dat zich afzet tegen de Griekse overheersing en partij kiest in de machtsstrijd tussen verschillende Joodse groepen. Het werk is dus geen neutrale geschiedschrijving. Het heeft vooral als doel het bewind van de Makkabeeën te legitimeren. De auteur geeft een positievere voorstelling van zijn eigen helden dan van hun vijanden.

Toch zijn ook critici het eens over de historische waarde van het verslag in het eerste boek Makkabeeën. Bijvoorbeeld vindt het joodse feest van Chanoeka zijn oorsprong in de gebeurtenissen die in het eerste en tweede boek Makkabeeën worden beschreven, namelijk de herinwijding van het altaar en het instellen van een jaarlijks herdenkingsfeest in 1Makkabeeën 4:52-59.

Hoewel de beschreven aantallen van de strijdkrachten of de toespraken en. geciteerde documenten soms ongeloofwaardig zijn, is het boek historisch even waardevol als de geschriften van geschiedschrijvers zoals Thucydides en Livius.

Structuur

• 1-2 1Makkabeeën 1: Oorzaken van de strijden
• 3-9:22 1Makkabeeën 3: Daden van Judas (166–161)
• 9:23-12 1Makkabeeën 9:23: Daden van Jonathan (161–143)
• 13-16 1Makkabeeën 13: Daden van Simeon (143–135)

Weblinks

  (en) The Books of the Maccabees, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

  (en) The Books of Machabees, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Maccabees, Books of, 1-2, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Maccabees, Books of, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  Het eerste boek der Makkabeeën op Wikisource

Bijbelboeken