Kasjroet

Kasjroet (Hebreeuws: כשרות betekent „competentie”) is het geheel van spijswetten dat in het jodendom bepaalt of voedsel wel of niet door joden gegeten mag worden. Voedsel dat aan deze spijswetten voldoet, wordt in het Nederlands traditioneel kosjer of koosjer genoemd, een woord dat oorspronkelijk „geldig” betekent en tegenovergesteld is aan pasoel, „ongeldig”.

Achtergrond

De basis voor kasjroet staat direct in de Thora, in Leviticus en Deuteronomium 14:3-21. Specifiek staat in Deuteronomium 14:6: „elk dier, dat gespleten hoeven heeft (beide hoeven geheel gekloofd) en herkauwt onder de dieren, mag je eten”. Voor vissen geldt dat zij vinnen en schubben moeten hebben (Deuteronomium 14:9) en ook mogen niet alle vogels worden gegeten. Verder is aas verboden, alsook insecten met vleugels. Het komt er dus op neer dat men wel rund, schaap, geit en hert mag eten maar niet kameel, varken, paard of haas. Ook paling, garnaal, mosselen en kreeft zijn verboden.

Een tweede principe dat wordt gevolgd, is gebaseerd op Exodus 23:19 (NBG)b en Exodus 23:19 (NBG)b: „Gij zult een bokje niet koken in de melk van zijn moeder.” Hoewel het hier mogelijk om een moreel principe gaat en er niet letterlijk staat dat men geen melk- en vleesproducten in het algemeen mag samen eten, werd het door de rabbijnen in uitgebreide zin uitgelegd. Er wordt bijgevolg een strenge scheiding tussen vlees- en melkgerechten nagevolgd, die inhoudt dat men ander keukengerei, andere borden en bestek, of zelfs een andere keuken voor beide gerechten gebruikt. Volgens de Nederlands-Joodse traditie is het verboden om binnen een uur na de consumptie van vleesproducten melkproducten te consumeren. Volgens andere tradities kunnen dat drie of zes uur zijn.

Om aan de eisen van kasjroet te voldoen moeten goedgekeurde dieren onverdoofd en op rituele wijze worden geslacht. Dit noemt men sjechita. Hierbij is het een vereiste dat de messen vlijmscherp en kaarsrecht zijn om het dier onmiddellijk te kunnen doden. Al het bloed, wat nog niet bij de halssnede het lichaam heeft verlaten, wordt verwijderd door het vlees veelvuldig te zouten; de consumptie van bloed is namelijk strikt verboden.

Enkele andere kasjroet-wetten:

• Vis telt als neutraal (parve of minnisj) en mag zowel met vleesproducten (zie onder) als melkproducten worden gegeten.
• Vlees en vis mogen niet tegelijk worden gegeten, maar wel binnen één maaltijd.
• Er is een voorkeur voor brood dat door joden wordt gebakken. Volgens veel rabbijnen is dit een vereiste; volgens anderen een sterke voorkeur.
• Men mag geen vlees eten van een nog levend dier.
• Niet-Joodse wijn is altijd verboden, ongeacht de ingrediënten. Er bestaat ook koosjere wijn.
• Voedsel dat gekookt is door een niet-Jood mag niet worden genuttigd. Niet-joodse koks en medewerkers in de keuken zijn mogelijk, maar op zijn minst het kookvuur moet door een Jood zijn aangestoken. In sommige restaurants komt een medewerker van het rabbinaat het fornuis of de oven aansteken.
• Sommig keukengerei kan koosjer worden gemaakt door het in een ritueel bad onder te dompelen.

De traditie bepaalt eveneens dat alles wat voortkomt uit onreine dieren onrein is. Eieren of melk van onreine dieren zijn daarom niet toegestaan.

Honing wordt gezien als een plantaardige stof die door de bijen wordt veranderd en is wel toegestaan, hoewel de bijen zelf als voedsel onrein zijn. Insecten zijn onrein, behalve sprinkhanen.

Een aantal wetten is plaats- of tijdgebonden: er zijn kasjroet-wetten die alleen gelden voor het agrarisch product van het land Israël en, onafhankelijk daarvan, voor Pesach.

Het nut van de joodse spijswetten kan op twee manieren worden uitgelegd. Dat er bijvoorbeeld geen varkens mogen worden gegeten, kan een rationele verklaring hebben in het feit dat ze vaak ziektes hebben. De spijswetten kunnen dus worden opgevat als hygiënische maatregelen. Maar de algemeen aanvaarde uitleg is dat het nuttigen van onrein geachte dieren een slechte invloed zou hebben op de geest.

Hechsjer

Hechsjer (kasjroet-certificaat) van de Orthodox Union
Achtergrondinformatie
Gebruikt door	Orthodox Union
Uitgegeven door	Kasjroet-afdeling van de Orthodox Union
Producten	voedingswaren
Type	orthodox joods

Hechsjer is het Hebreeuwse woord voor een rabbinale verklaring van kasjroet (kosjerheidscertificering). Alle kosjere winkels (behalve supermarkten) moeten een te'oedat hechsjer (kosjerheidscertificaat) hebben hangen. Dit wordt door de certificerende rabbijn of rabbinale rechtbank/organisatie verstrekt voor een bepaalde periode. Zaken die een te’oedat hechsjer vereisen zijn onder anderen restaurants, bakkerijen en fast-foodzaken. In Nederland wordt dit door het Opperrabbinaat voor Nederland verzorgd.

Met name in Israël, maar in toenemende mate ook in de Verenigde Staten, is het in tegenstelling tot in Nederland gebruikelijk om een klein symbooltje (ca. 1 cm doorsnee), doorgaans het logo van de rabbijn of het rabbinaat in kwestie, op de verpakking van ieder voorverpakt product te plaatsen. Enkel de tekst ’kosjer’ is niet voldoende, aangezien er verschillende gradaties van kosjerheidscertificering bestaan. De meeste orthodoxe joden eten alleen voedsel met het hechsjer van een beperkt aantal hechsjerim (meervoud); de meest vertrouwde hechsjerim in dit opzicht zijn die van de Edah HaChareidis en die van rabbijn Landau uit Bnei Brak. Andere bekende hechsjerim in Israël zijn die van rabbijnen Kook en Rubin uit Rechovot; de rabbinale rechtbank Chassam Sofer uit Bnei Brak; de rabbinale rechtbank van rabbijn Ovadia Yosef; Machzikei HaDas van de chassidische beweging Belz, Shearis Yisroel van de Litvaks, de sefardische rabbijn Shlomo Machpoud, en anderen. In de Verenigde Staten zijn met name de Orthodox Union (OU), Organized Kashrus (OK) en het Central Rabbinical Congress (CRC) bekend.

Dierenwelzijn

In 2008 verscheen een literatuurstudie van de Landbouwuniversiteit Wageningen naar het dierenwelzijn van ritueel geslachte dieren; dit in vergelijking met de reguliere slacht in Nederland, waarbij dieren voorafgaand aan de slacht verdoofd worden. De hoofdconclusie luidde als volgt:

„Uit het onderzoek kwam als voornaamste conclusie naar voren, dat onbedwelmd ritueel slachten in vergelijking met slachten na bedwelming op diverse punten nadelig is voor het welzijn van het dier. De noodzaak om dieren die zonder bedwelming geslacht worden zodanig vast te zetten (te fixeren), dat de halssnede trefzeker kan worden toegebracht, kan veel stress veroorzaken. Maar ook de halssnede zelf zal, gezien het grote aantal pijnreceptoren in de halsstreek, een ernstige pijnprikkel veroorzaken – bij sommige dieren onderdrukt doordat dieren in een shocktoestand geraken. Daar staat tegenover dat ze pijn niet via vocalisaties kunnen uiten, omdat ook de luchtpijp is doorgesneden. Verder blijkt het bij het toedienen van de halssteek vaak mis te gaan, met extra sneden en extra lijden als gevolg. Ook kan er bloed in de luchtpijp lopen, wat een gevoel van verstikking oplevert bij dieren die het bewustzijn nog niet geheel verloren zijn. Bovendien blijven de hersenen van onbedwelmde dieren na de halssteek langer actief dan die van bedwelmde dieren. Het is niet uitgesloten dat in het bijzonder runderen na de halssnede relatief lang bij bewustzijn blijven doordat hun hersenen, anders dan bij schapen en pluimvee het geval is, via de niet doorsneden arteria vertebralis nog even van bloed voorzien blijven.”

Volgens joodse bronnen is de sjechita echter „verdoving, dood en ontbloeding in één snelle handeling.”

„Het is niet aangetoond, dat de dieren door de slacht met een halssnede lijden. Joodse slacht is meer dan voorkomen dat bloed de hersenen bereikt. Bloed dat zich in de hersenen bevindt, verlaat direct na de insnijding het lichaam via de opengesneden bloedvaten, waardoor onmiddellijk verlies van druk in de hersenen ontstaat. Plotselinge verlaging in de druk van de cerebrospinale vloeistof veroorzaakt in minder dan twee seconden volledige bewusteloosheid. Professor H.H. Dukes (Cornell University, USA) en dierenarts dr. I. M. Levinger (Bazel, Zwitserland) bevestigen dat het dier binnen twee seconden na insnijding buiten bewustzijn is.”

Vergeleken met de moderne verdovingsmethoden kan men vaststellen dat het dier door de elektroshock wel wordt verlamd, maar dat het daarom nog niet buiten bewustzijn is. Wanneer een schietmasker wordt gebruikt, moet soms meer dan één schot worden gelost, omdat het eerste schot niet nauwkeurig treft. Tevens bestaat er bestaat bewijs dat het schot alleen een verlammend effect heeft maar dat het dier nog steeds bij bewustzijn blijft.

In Nederland kwam het tot een wetsvoorstel om het rituele slachten te verbieden, maar de Eerste Kamer bevestigt dat het wetsvoorstel ingaat tegen de godsdienstvrijheid. Het debat is gevoerd over de essentie van de vraagstukken: de grondwettelijke godsdienstvrijheid, de houdbaarheid jegens het EVRM en de uitvoerbaarheid van de wet. Joodse organisaties in Nederland maar ook over de hele wereld reageerden opgelucht.

„Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, dat verantwoordelijk is voor de kosjere slacht, zal zich blijven inzetten om deze ongestoord, zorgvuldig en met oog voor dierenwelzijn uit te voeren.”

Toerisme

Sommige hotels in Israël hebben uitsluitend een koosjere keuken. Het is dan niet mogelijk om er als toerist een in boter gebakken biefstuk te nuttigen, kaas te krijgen na het eten van vlees, of koffie met melk als men tijdens de maaltijd vlees heeft gegeten. In andere Israëlische hotels houdt men zich niet aan deze regels.

Appendix

Koosjer of kosjer? De Jiddische uitspraak is ’kosjer’ met een korte ’o’. In het Nederlands taalgebruik, zowel onder Joden als de algemene bevolking, is dit woord geleidelijk verbasterd naar een lange ’oo’. Zowel het Opperrabbinaat voor Nederland als het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, die de kasjroetcertificering in Nederland verzorgen, gebruiken echter de spelling kosjer met een enkele ’o’. Het groene boekje bevat de spelling ’koosjer’. In het Engels is de spelling ’kosher’ gebruikelijk. Frans: casher, cachère, ook kacher, kasher, kachir. In het Hebreeuws wordt dit uitgesproken als kasjѐr, met een a en met de klemtoon op laatste lettergreep.

Bijvoeglijke naamwoorden Als voedsel in overeenstemming is met de regels van kasjroet, dan noemt men het koosjer (van het Hebreeuws: כשר-kasjèr). Is het niet in overeenstemming met de kasjroet, dan noemt men het niet-koosjer en soms ook treife (Jiddisch van het Hebreeuws: טריפה-treefa). Letterlijk betekent dat laatste iets anders: treife is een dier dat een natuurlijke dood gestorven is en dus niet gegeten mag worden omdat het niet volgens de regels van kasjroet is geslacht. De uitdrukking „niet koosjer” wordt ook wel in overdrachtelijke zin gebruikt als men wil aangeven dat iets niet pluis, niet in orde of verdacht is.

Zie ook

• Halacha, de joodse wet, waarvan kasjroet een onderdeel is
• Halal, de islamitische variant van kasjroet

Weblinks

• Informatie van het NIK over kasjroet, met onder andere kosjerlijsten Nederland, Europa, wereldwijd en informatie over Kosjercertificering

  (en) Dietary Laws, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Kosher op Wikimedia Commons.

Verwijzingen

Jodendom