Joodse mystiek

De joodse mystiek is mystiek die de termen van de joodse godsdienst en cultuur gebruikt. In de middeleeuwen werd veel over mystieke aspecten van de joodse godsdienst geschreven. In het Hebreeuws en Arabisch bestaat niet echt een begrip voor ’mystiek’ en dit woord is dus niet volledig correct als vertaling. In het Hebreeuws wordt de term ha-Torat ha-sod gebruikt; ’esoterische kennis’.

Historisch overzicht

Antieke joodse mystiek

Ten vroegste op het einde van de tweede eeuw n.Chr. bestond de ’troonwagenmystiek’ of ’mystiek van de goddelijke troon’. Volgens andere schattingen kwam deze vorm van mystiek op in de zesde eeuw. De troon van God wordt in het boek Ezechiël voorgesteld als een hemelse wagen. Later werd hiervoor het Hebreeuwse woord merkava gebruikt. De hierop gebaseerde mystiek heet Merkava-mystiek. In rabbijnse kringen werd er zorgvuldig over gewaakt dat deze vorm van mystiek niet bij het grote publiek bekend raakte. De mysticus maakte in deze mystiek een reis door de paleizen van de zeven hemelen, waarna hij God mocht aanschouwen, die in de zevende hemel op zijn glorierijke troonwagen zetelde.

De literatuur die over dit thema ontstond, kwam bekend te staan onder de verzamelnaam Hechalot-literatuur. Het woord hechalot is het meervoud van hechal, dat onder andere ’paleis’ betekent.

Klassieke kabbala

Zie kabbala.

Luriaanse kabbala

In latere tijden was het rabbijn Yitzchak Luria (Isaac Luria), ook bekend als de ’Ari’ of ’Ari zal’, die het kabbalisme nieuw leven gaf. Hij en zijn volgelingen leefden in Tsfat (Safed), thans in noordelijk Israël gelegen.

De kabbala van Sjabtai Tsvi

Sjabtai Tsvi’s rol in de joodse mystiek is nog steeds omstreden. Hoewel hij nu als ’schijnmessias’ wordt gezien, had hij vele volgelingen, waaronder vele rabbijnen. De biograaf Gershom Scholem schreef hem een belangrijke rol toe in de ontwikkeling van de hedendaagse joodse mystiek. Deze zienswijze heeft fervente tegenstanders onder de traditionalistische joodse kabbalisten, die geloven dat de kabbala ouder is en niet beïnvloed is door een schijnmessias.

Het chassidisme

Het chassidisme is een recentere uiting van joodse mystiek. In het chassidisme wordt de luriaanse kabbala opnieuw geïnterpreteerd. Een doel is het bereiken van een toestand van devequt (’extase’ of ’aankleving aan God’). Dit kan worden bereikt door middel met behulp van taalmystiek en door het extatische gebed, dat ofwel een stil en geconcentreerd gebed kon zijn of gepaard kan gaan met hevig ritmische lichaamsbewegingen.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronvermelding

Ramchal (HaRav Moshe Chaim Luzzato zt'l) (1700–1746), Derech Hashem, Maamar ha‘Ikkarim, Amsterdam
Sjef Laenen, Joodse mystiek, een inleiding, Kok, Kampen. 1998. Tweede druk, 2008. ISBN 978-90-435-1077-6