Synagoge

Een synagoge of sjoel (Grieks voor huis van samenkomst; Hebreeuws: Beit Knesset of Beis Knesses - בית כנסת; Jiddisch sjoel (van het Duitse woord Schule, ’school’)) is in het jodendom een gebeds- en gemeenschapshuis, waar religieuze bijeenkomsten plaatsvinden. Regulier worden in (orthodoxe) synagoges 22 diensten per week gehouden. De meest bezochte diensten zijn die van de hoge feestdagen Jom Kipoer en Rosj Hasjana en daarna die van de andere feestdagen en sjabbat.

Niet-orthodoxe synagoges en orthodoxe synagoges in zeer kleine gemeenschappen hebben meestal alleen op zaterdagochtend en soms ook op vrijdagavond diensten. Orthodoxe joden bidden dan verder thuis; een synagoge en een minjan zijn niet noodzakelijk voor bidden, maar wel voor verschillende onderdelen van de dienst die anders niet uitgevoerd kunnen worden, zoals de herhaling van het Sjemoné Esré of de lezing van de Thora.

Een andere naam voor synagoge, vooral onder Asjkenazische Joden is sjoel, ook wel geschreven als shul, wat etymologisch verband houdt met het Duitse woord Schule dat school betekent. De synagoge is dan ook niet alleen een plaats voor gebed, maar ook om te leren. Met name chareidische synagoges worden ook als studiezaal en bibliotheek gebruikt. Een synagoge die ook specifiek voor dit doel bestemd is heet ook wel een beis/beet midrash. De Portugese joden gebruiken de term esnoga, of het in Nederland verbasterde snoge.

Dagelijkse gebedsdiensten zijn sjachariet (ochtend), mincha (middag) en ma'ariew (avond). Op sjabbes en alle grote feestdagen met werkverbod volgt in de ochtenddienst na de Thoralezing de moesaf-dienst en op Jom Kipoer is er de extra Neila-dienst.

Ontstaan

In de eerste jaren van het Jodendom was er nog geen synagoge, deze is pas ontstaan tijdens de Babylonische ballingschap. Toen werden de joden die een hoge positie bekleedden verbannen uit Jeruzalem, omdat de anderen min of meer jaloers waren op de joden. Later werd hun tempel midden in Jeruzalem verwoest, en hadden de joden dus geen plaats meer om samen te komen om hun geloof samen te belijden. Dit alles vond rond het jaar 600 voor Christus plaats. Aangekomen in Babylonië werd het als onmogelijk beschouwd door de joden om hun eigen identiteit vast te houden als ze niet samenkwamen. Het probleem was alleen; ze waren in een onbekende streek aangekomen. Ze stonden voor de keus te integreren, assimileren of om te isoleren. Het antwoord was integreren, maar met behoud van hun geloof, dat dan hetgeen zou blijven wat hen verbonden hield. De uitspraak ’Zoek de vrede voor de stad, want in haar vrede ligt uw vrede.’ geeft aan dat de joden zouden moeten integreren, niet isoleren, want dan heb je geen contact met de stad, maar als je de gebruiken in je omgeving respecteert, en je er naar aanpast, maar toch je eigen identiteit behoud, zal het namelijk goed gaan met je volk en zal er vrede voor het volk bestaan. De bijeenkomsten die de joden hielden moesten ergens gehouden worden, omdat de tempel verwoest was en omdat zij niet snel een nieuwe konden bouwen in Babylonië, moesten ze een andere plaats vinden. Voor deze bijeenkomsten gebruikten ze een gewone huiskamer, daar werden de bijeenkomsten voortaan gehouden. Deze huiskamers waren echter wel een stuk kleiner geworden en de feesten en offers werden stukken minder uitbundig. De nadruk lag nu vooral op het lezen en het leren van de Thora. Zo’n huiskamer werd een synagoge genoemd wat in het Nederlands ’huis van samenkomst’ betekent.

Tempel

Sommige liberale joden, met name in Noord-Amerika, noemen de synagoge ook ’tempel.’ De oorspronkelijke tempel stond op de Tempelberg in Jeruzalem. Tweemaal is de Joodse tempel verwoest, de laatste keer in het jaar 70 na de gangbare jaartelling door de latere Romeinse keizer Titus. Deze tempel was altijd de centrale plaats van offerdienst, samenkomst en eredienst. Toen de eerste tempel de Tempel van Salomo werd verwoest door de Babyloniërs konden de joden de offerdienst niet meer uitoefenen. De overige rituelen zoals besnijdenis, huwelijk, eredienst e.d. werden aanvankelijk in huissamenkomsten beoefend. Later kwam men bijeen in speciaal hiervoor opgerichte gebouwen. Dit waren de eerste synagogen. Ook toen na 70 jaar ballingschap de tweede tempel werd opgericht bleef men bijeenkomen in de synagoge. De synagoge kan echter geen volledige vervanging van de tempel zijn, omdat de sjechina, de aanwezigheid van God, juist in het allerheiligste deel van de tempel zou zijn. Rituelen, zoals offers die in de tempel werden gebracht, zijn daarom in de huidige tijd vervangen door gebeden. Voor het ochtendgebed worden dagelijks door ieder persoon (uit het gebedenboek, de siddoer) gedeeltes uit de Thora en Misjna gelezen over de dagelijkse offerdienst, en het Sjemoné Esré gebed wordt gezien als de vervanging van de offers zelf.

In orthodoxe synagogen zitten mannen en vrouwen gescheiden. In masorti (conservatieve), liberale (reform) en reconstructionistische synagogen zitten mannen en vrouwen samen. De unitaire synagogen van Tokio en Stockholm, die dienst verlenen aan alle richtingen, zijn zo ingericht dat mannen en vrouwen zowel gescheiden als gemengd kunnen zitten.

Belangrijke voorwerpen in de synagoge zijn de thorarollen, de acht- of negenarmige Chanoekia voor Chanoeka en met de hoge feestdagen ook de sjofar.