Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Halloween
Halloween (afgeleid van All Hallows’ E’en = (hedendaags Engels:) All Hallows Eve[ning]) is een benaming voor Allerheiligenavond, de avond en nacht voor de hoogdag van Allerheiligen, van 31 oktober tot 1 november, en de volksgebruiken die daarop plaatsvinden. Voorlopers van deze gebruiken waren oorspronkelijk wijdverbreid in het katholieke Ierland. De Ierse immigranten in de VS cultiveerden hun gebruiken ter herinnering aan hun vaderland en breidden ze uit.
In de loop van de Ierse Renaissance na 1830 ging de vroege folkloristische literatuur uit van een continuïteit van de Halloween-gebruiken sinds de Keltische tijd en van verwijzingen naar heidense en Keltische tradities zoals het Samhain-feest. Overeenkomstige vermoedens van de godsdienstantropoloog Sir James Frazer worden steeds weer aangehaald.
Sinds de jaren negentig hebben de Halloween-gebruiken in hun Amerikaanse vorm zich ook verspreid naar enkele landen op het Europese vasteland. Er zijn duidelijke regionale verschillen.
Gebruiken
Tot de Halloweengebruiken behoort het zich verkleden, vooral als heks of boosaardig wezen; pompoenlantaarns (pompoenen met een gezicht erin gekerfd en een kaars erin, in het Engels: jack-o’-lantern). In Europa werden oorspronkelijk rapen of bieten uitgehold om als lantaarn te worden gebruikt, maar dit werd in Amerika vervangen door pompoenen, die gemakkelijker uit te hollen zijn. In Amerika gaan kinderen van huis tot huis om om snoep te bedelen. Zij zeggen dan „Trick or treat.” De treat is dan een snoepje of lekkernijtje. De trick zou een plagerijtje zijn wanneer men niets geeft.
Oorsprong
Volgens de kerkgeschiedenis
De feestdag van Allerheiligen vindt zijn oorsprong in een feest voor alle heilige martelaren dat werd gevierd op 13 mei, de dag van de wijding van de kerk van Sancta Maria ad martyres in Rome. Paus Bonifatius IV wijdde op 13 mei 609 of 610 het Pantheon, een tempel gewijd aan alle Romeinse goden, aan de Maagd Maria en alle heilige martelaren. Dit viel samen met het reeds bestaande Romeinse feest van Lemuria, dat gevierd werd op 9, 11 en 13 mei, dat gehouden werd om de zielen van de doden gunstig te stemmen om te voorkomen dat ze nabestaanden zouden lastigvallen.
Ruim honderd jaar later wijdde paus Gregorius III (731-741) een kapel in de Sint-Pietersbasiliek aan alle heiligen en stelde de feestdag voor alle heiligen voor de stad Rome vast op 1 november. De reden waarom 1 november werd gekozen is niet bekend. Gregorius IV (827-844) maakte deze feestdag geldig voor de hele Romeinse kerk door deze op te nemen in de Romeinse algemene kalender.
In het jaar 998 voegde abt Odilo van Cluny na de feestdag van Allerheiligen op 2 november een feestdag toe voor de andere overledenen of de arme zielen in het Vagevuur om de overledenen te gedenken door gebed en aflaten.
Volgens Keltische of voorchristelijke tradities
De godsdienstantropoloog Sir James Frazer beschreef Halloween in zijn werk The Golden Bough (editie 1922) als een „oud heidens dodenfeest met een dun christelijk laagje”; naast het lentefeest Beltane op 1 mei (Walpurgisnacht) zou dit het tweede belangrijke feest van de Kelten zijn. Het is gedocumenteerd sinds de 8e eeuw, toen christelijke synoden probeerden dergelijke heidense riten af te schaffen.
De Encyclopædia Britannica leidt het feest af van oude Keltische gebruiken rond het feest Samhain. Het was een viering van het einde van de zomer, wanneer het vee op stal werd gezet. Men geloofde dat de zielen van de doden in deze tijd van het jaar terugkeerden naar hun vroegere huizen. Het feest werd volgens de Encyclopædia Britannica gevierd met vreugdevuren op heuvels en soms met vermommingen, die dienden om boze geesten te verdrijven. Waarzeggerij was ook gebruikelijk op deze datum.[1]
De Kelten gebruikten maanmaanden, en niet de maanden van de gregoriaanse kalender. Het is dus niet helemaal juist om te stellen dat zij op 1 november een feest vierden, maar hun feest van Samhain viel op de volle maan die het dichtst bij 1 november lag.
Onder de vroege Amerikaanse kolonisten was het vieren van Halloween, net als verschillende andere festiviteiten, grotendeels verboden, maar in de jaren 1800 festivals ontstonden oogstfeesten met elementen van Halloween. Toen grote aantallen immigranten, onder wie vele Ieren, in het midden van de 19e eeuw naar de Verenigde Staten trokken, namen zij hun Halloweengebruiken mee, en in de 20e eeuw werd Halloween een van de belangrijkste Amerikaanse feestdagen, vooral onder kinderen. Volgens hen was er een ononderbroken traditie waarin de hedendaagse Halloweengebruiken afstammen van oude Keltische gebruiken.
De voorstelling dat er Keltische gebruiken zonder onderbreking werden verdergezet, geldt tegenwoordig als achterhaald.[2]
Ierland behoorde tot de vroegste gekerstende landen in Europa. Een ononderbroken voortzetting van Keltische gebruiken lijkt volgens de godsdienstwetenschapper onwaarschijnlijk, temeer omdat dit niet uit historische bronnen blijkt. Het is eerder waarschijnlijk dat de hedendaagse Halloweengebruiken afkomstig zijn uit de Keltische Renaissance vanaf de 19e eeuw.[3]
De Britse historicus Ronald Hutton vindt er geen bewijzen voor dat Samhain een feest voor de doden zou zijn geweest, maar beklemtoont dat het begin van de winter voor de Keltische bevolking zeker een tijd was, waarin men zich tegen bovennatuurlijke krachten wou wapenen. Zo kreeg het feest van Allerheiligen en Allerzielen rond het thema ’dood’ de overhand.[4]
De pompoen
In de halloweengebruiken zoals die nu verspreid zijn, neemt de gekerfde pompoen met een lichtje erin een belangrijke plaats in.
De traditie begon in Ierland, Schotland en delen van Engeland. Mensen holden daar rapen (vooral de grote witte knolraap) en bieten uit en plaatsten er een gloeiend kooltje of kaars in. Deze lantaarns werden ’jack-o’-lanterns’ genoemd, naar een volksverhaal over ’Jack of the Lantern’ of ’Stingy Jack’. Volgens het had Jack de duivel voor de gek had gehouden, maar vanwege zijn zonden werd hij ook niet in de hemel werd toegelaten. Hij was gedoemd om voor eeuwig rond te dwalen met alleen een uitgeholde raap met een gloeiend kooltje als licht. De vroegste geschreven vermeldingen van jack-o’-lanterns in Ierland dateren uit de jaren 1700.
Deze lantaarns werden om verschillende redenen gebruikt:
- Om boze geesten af te weren tijdens Allerheiligen en Allerzielen
- Als verlichting tijdens het ’guising’ (verkleden en langs de deuren gaan)
- Als wegwijzers in het donker tijdens de herfstavonden
Toen Ierse immigranten in de 19e eeuw naar Amerika trokken (vooral tijdens de Grote Hongersnood van 1845-1852), namen ze deze traditie mee. In Noord-Amerika ontdekten ze dat pompoenen veel gemakkelijker uit te hollen waren dan rapen of bieten. Pompoenen waren ook groter en steviger, waardoor ze beter geschikt waren voor het maken van lantaarns. Zo evolueerde de traditie van raap naar pompoen. De originele Europese jack-o'-lanterns zagen er vaak griezeliger uit dan de moderne pompoenversies, omdat de natuurlijke vorm van een uitgeholde raap of biet al een soort grimas creëerde.
Verwijzingen
- º https://www.britannica.com/topic/Halloween
- º Bernhard Maier, Die Religion der Kelten. Götter, Mythen, Weltbild. 2., durchgesehene Auflage. Beck, München 2004, ISBN 3-406-48234-1, p. 174 –
- º Bernhard Maier, Die Religion der Kelten. Götter, Mythen, Weltbild. 2., durchgesehene Auflage. Beck, München 2004, ISBN 3-406-48234-1, p. 178. "
- º Ronald Hutton, The Stations Of The Sun, 1996, p. 370.
- De katholieke roots van halloween (vertaal via:
) volgens een Vaticaanse webpagina.
Vrije mediabestanden over Halloween op Wikimedia Commons
(en) All Saints’ Day, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: 
)
(en) Halloween, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )
