Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Oostzee
| Oostzee / Baltische Zee | ||
| Locatie | tussen Denemarken, Duitsland, Zweden, Polen, Rusland en de Baltische staten | |
| Oppervlakte | 377.000 tot 422.000[1] km² | |
| Diepte (max.) | 459 m | |
| Diepte (gem.) | 55 m | |
De Oostzee of Baltische Zee is een randzee van de Atlantische Oceaan die ruwweg tussen Zweden, Finland, Polen, Duitsland, Denemarken en de Baltische staten ligt. In het noorden en oosten bevinden zich als uitlopers de Botnische Golf, de Finse Golf en de Golf van Riga.
Kenmerken
De Oostzee is brakker dan de Noordzee ten gevolge van de grote aanvoer van rivierwater en de geringe verdamping. Nabij de Belten wisselt het zoutgehalte van het oppervlaktewater, afhankelijk van de wind, tussen 10‰ en 22‰, in de uiteinden van de Botnische en de Finse Golf daalt het tot minder dan 3‰; op grotere diepte in de bekkens kan het zoutgehalte echter aanzienlijk hoger zijn. 's Winters daalt de oppervlaktetemperatuur op vele plaatsen tot beneden het vriespunt en treedt vooral langs de kusten en in het noorden en oosten veel ijsvorming op. De Oostzee heeft een gering getijverschil: tot enkele decimeters hoogteverschil.
De zee bestaat pas sinds het 6e millennium v.Chr. Qua vorm doet de Oostzee sterk denken aan een hoofdrivier met zijrivieren (Finse Golf en Botnische Golf). Uit geologisch onderzoek is inderdaad gebleken dat in het Pleistoceen hier een rivier moet hebben gelegen: de Eridanos. Door morfologische processen als gevolg van IJstijden is het landschap van de Oostzee en de omringende landmassa's echter sterk afgevlakt.
De enkele grote en vele kleine meren die in Rusland tussen Sint-Petersburg en Belomorsk liggen, maken via enkele rivieren en een groot aantal kanalen een alternatieve waterweg tussen de Oostzee en de Barentszzee.
Geografie
Begrenzing
Met de wijzers van de klok meegaand, grenzen volgende landen aan de Oostzee:
- Denemarken (Bornholm en Ertholmene)
- Zweden
- Finland
- Rusland (Sint-Petersburg en omgeving)
- Estland
- Letland
- Litouwen
- Rusland (oblast Kaliningrad)
- Polen
- Duitsland
- Denemarken
Tot de Oostzee in ruime zin behoren ook de Botnische Golf, de Finse Golf, de Golf van Riga en kleinere baaien ('bochten') en haffen langs de kust van Duitsland, Polen, Rusland en Litouwen.
Afwatering en rivieren
Estland, Letland, Litouwen en Polen wateren voor 100% af op de Oostzee, de andere landen gedeeltelijk. Ook Tsjechië, Slowakije, Oekraïne en Wit-Rusland lozen deels hun oppervlaktewater in de Oostzee.
De belangrijkste rivieren die op de Oostzee afwateren zijn de Weichsel in Polen, de Oder nabij de Pools-Duitse grens, de Westelijke Dvina in Letland en de Neva in Rusland.
Geschiedenis
| Serie | Fase | Tijd geleden (jaar) | ||
|---|---|---|---|---|
| Holoceen | Oostzee | 5000 - 0 | ||
| Littorinazee | 8500 - 5000 | |||
| Ancylusmeer | 10.700 - 8500 | |||
| Yoldiazee | 11.600 - 10.700 | |||
| Pleistoceen | Baltisch IJsmeer | 15.000 - 11.600 | ||
| Ouderdom fases gebaseerd op Björck 2008[2] | ||||
Ontstaan
De Oostzee ontstond in stappen nadat de Scandinavische ijskap zich aan het eind van het Weichselien terugtrok, eerst in de vorm van een zoetwatermeer, het Baltische IJsmeer. Na het eind van het Jonge Dryas vormde zich in Midden-Zweden op de lijn Göteborg-Stockholm een zeestraat, waardoor het ijsmeer zout werd en de Yoldiazee ontstond. Door postglaciale opheffing sloot de zeestraat zich na verloop van tijd weer en werd het opnieuw een geïsoleerd zoetwatermeer, dit keer Ancylusmeer geheten. Door het stijgen van het globale eustatische zeeniveau , kwamen de zeestraten in Denemarken, de Grote Belt en de Sont weer onder water te staan. Hierdoor ontstond geleidelijk aan de Littorinazee, die de directe voorloper was van de huidige Oostzee.
Handelsfunctie
De Oostzee heeft vanaf de middeleeuwen (o.a. de Duitse Hanze) een belangrijke functie vervuld als waterwegverbinding tussen de omliggende landen, welke functie nog in belangrijkheid is toegenomen sinds de opening van het Nord-Ostsee Kanal in 1895.
Al rond 1500 voeren jaarlijks honderden Nederlandse schepen naar Danzig en andere Oostzeehavens om graan te kopen. Het graan was daar goedkoop omdat adellijke grootgrondbezitters op grote schaal graan lieten verbouwen door horige boeren. Deze handel werd de Moedernegotie genoemd omdat het de belangrijkste handel was van de Republiek in de 16e en 17e eeuw.
Natuur en milieu
Volgens Fins zoöloog Marko Reinikainen worden veel soorten leven in de Oostzee met uitsterven bedreigd. Er zou steeds minder vers oceaanwater de Oostzee instromen. Het Kattegat, de smalle toegang tot de Oostzee, wordt steeds ondieper doordat de zeebodem daar stijgt. Door deze natuurlijke drempel gedijen in de Oostzee steeds meer blauwe en groene algen. De algen verstikken andere soorten leven in de zee waaronder de kabeljauw, die inmiddels zeldzaam is geworden. Marko Reinikainen zegt dat grote gedeelten van de zee ecologisch dood zijn.[3]
Extreem weer
Ieder jaar raakt een gedeelte van de Oostzee bevroren. In de winter van 2010-2011 raakte ongeveer 2/3 van de Oostzee bevroren, iets dat sinds de jaren 80 niet meer was voorgekomen. Niet alleen het grote oppervlakte, maar ook de dikte van het ijs (50-60 cm) was extreem. Bij een dergelijke dikte kunnen ijsbrekers zelfs niet meer voor doorvaart zorgen.
In Finland en Estland konden wegen op het ijs aangelegd worden, zodat ook de eilanden voor de kust bereikbaar bleven. Voor de kust van Gdańsk, toch een van de meest zuidelijk gelegen havens, kon op het ijs gelopen worden. Een van de oorzaken van het extreme weer was een harde wind, die er tevens voor zorgde dat er stuwijs ontstond, soms met brokken ijs van 20 meter hoog.[4]
Ook in het zuidwesten leverde het ijs problemen. Zo waren de havens van Køge en Ystad door een harde westenwind moeilijk bevaarbaar geworden door ijsvorming waardoor de veerdienst van en naar Bornholm alleen nog met Povl Anker bediend kon worden.[5] Ook de havens van Trelleborg en Simrishamn waren moeilijk bereikbaar geworden.[6]
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º Encarta Winkler Prins
- º (en) Björck, S.; 2008: The Late Quaternary Development of the Baltic Sea. in: The BACC Author Team; Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin. Springer, ISBN 9783540727859
- º NOS.nl, 16 mrt 2007 - Leven in Oostzee aan het uitsterven
- º Gegevens NOS-Nieuws 25 februari 2011
- º Povl Anker is een I 3/3 E, Deep Sea Car Ferry ICE II, een veerboot en Klasse II ijsbreker.
- º Bornholms Tidende, 24 februari 2011
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Oostzee op Wikimedia Commons.
