Enkhuizen

Enkhuizen is een stad en gemeente in de regio West-Friesland, in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De gemeente ligt aan zowel het Markermeer als het IJsselmeer. In de gemeente wonen 18.196 inwoners op een oppervlakte van 116.04 km² (waarvan 103,62 km² water) (1 april 2011, bron: CBS). De gemeente Enkhuizen omvat naast de gelijknamige stad ook het dorp Oosterdijk en buurtschap Westeinde.

Enkhuizen staat bekend als de 'Haringstad' vanwege haar verleden als centrum voor de haringvisserij. De stad is, onder meer vanwege de watersport, een belangrijk toeristisch centrum (jachthavens, Sprookjeswonderland, Zuiderzeemuseum). Daarnaast telt het stadje internationaal vermaarde zaadbedrijven en tuinbouw, alsmede een cluster van kunststofindustrie. In Enkhuizen wordt nog Enkhuizens gesproken, een West-Fries dialect.

Geschiedenis

Reeds in de bronstijd was er nabij het latere Enkhuizen een nederzetting aanwezig. Bij archeologische opgravingen in 2009 zijn hiervan onder meer boerderijen en een grafheuvel teruggevonden die dateren uit 1575-1200 v.Chr.

Enkhuizen begon haar bestaan in de Middeleeuwen als haven- en vissersdorp. Op 9 april 1356 verleende Graaf Willem V Enkhuizen stadsrechten naar het model van Medemblik dat in 1289 stadsrechten kreeg, en werd het verenigd met het naburige dorp Gommerkerspel, waarvan de kern ongeveer op de plaats van de huidige Wester- of Sint-Gomaruskerk moet hebben gelegen. Buitendijks lag nog het "Oostdorp Enkhuizen" dat waarschijnlijk verdronk bij de stormvloed van 1421. In 1422 kregen de bewoners toestemming de restanten van de buitendijks gelegen kerk op te breken en binnendijks een nieuwe kerk te bouwen, de huidige Zuider- of Sint-Pancraskerk. Enige tijd later werd ook begonnen met de bouw van de Westerkerk, en in de wedloop om de grootste en mooiste kerk te bouwen, kwam duidelijk tot uitdrukking hoezeer de vissers van Enkhuizen en de landbouwers van het voormalige Gommerkerspel nog gescheiden gemeenschappen waren. In de 14e eeuw werd ook de eerste haven gegraven, waarvan de huidige Zuiderhavendijk nog is overgebleven. In de 15e en 16e eeuw werd overgegaan tot uitbreiding van de havens en de aanleg van vestingwerken. Deze vestingwerken zouden na een grote stadsuitbreiding aan het einde van de 16e eeuw de vorm krijgen waarin ze nog steeds duidelijk zichtbaar zijn in de stad.

De Reformatie en het begin van de Opstand vormden de opmaat tot de bloeitijd van Enkhuizen. In 1572 schaarde Enkhuizen zich als een van de eerste Hollandse steden achter de Prins van Oranje. Daarbij verkregen de calvinistische 'hardliners' een vrij grote invloed. Op 25 juni 1572 werd door de calvinistische geuzen van Diederik Sonoy, die juist tot burgemeester van Enkhuizen was benoemd, een aantal Alkmaarse franciscaner geestelijken in Enkhuizen na martelingen en gruwelijke verminkingen gedood door ophanging. Deze groep zou later de martelaren van Alkmaar worden genoemd. Als beloning voor het zich achter de Prins scharen kreeg Enkhuizen in 1573 het zogeheten paalkistrecht, dat het overnam van het toen nog steeds koningsgezinde Amsterdam. Dit lucratieve privilege hield in dat Enkhuizen de betonning op de gehele Zuiderzee mocht verzorgen, en als tegenprestatie belasting mocht heffen van alle schepen op de Zuiderzee.

De 17e eeuw was de bloeitijd van Enkhuizen. De stad telde de grootste haringvloot van de Nederlanden, en bezat tevens een kamer van de VOC. Ook de West-Indische Compagnie was in de stad vertegenwoordigd. Door handel op de Oostzeelanden, Engeland, West-Afrika en Indië werd Enkhuizen rijk. De stad telde zo'n 25.000 inwoners, aanzienlijk meer dan het huidige aantal. In 1671 kwam de straatweg tussen Enkhuizen en Hoorn gereed, de eerste in het gewest Holland, waarmee de verbinding met het achterland aanzienlijk verbeterde.

Eind 17e eeuw trad het verval in. De oorlogen met Engeland, het verzanden van de havenmond en de concentratie van handel op Amsterdam zorgden ervoor dat Enkhuizen een van de sluimerende verstilde stadjes aan de Zuiderzee werd. Met de aanleg van de Afsluitdijk ging uiteindelijk ook de haringvisserij verloren, hoewel er nog lange tijd op andere soorten in het toen ontstane IJsselmeer kon worden gevist. Door de economische neergang daalde de bevolking sterk. Tussen 1650 en 1850 daalde de bevolking van 22.000 naar 5.400 inwoners. Tussen 1750 en 1850 verdwenen hierdoor ook ongeveer 1600 huizen in de stad, zodat deze sterk inkromp; hele gebieden veranderden in weiland of moestuin.

Na aanleg van de spoorlijn Zaandam - Enkhuizen naar Amsterdam (waarmee ook de Veerdienst Enkhuizen - Stavoren naar Stavoren en de spoorlijn Stavoren - Leeuwarden tot stand kwamen), bloeide de stad weer op. Na de Tweede Wereldoorlog nam ook de bevolking weer toe en werd de bebouwing van Enkhuizen voor het eerst buiten de 17e-eeuwse omwalling uitgebreid.

Tegenwoordig moet de stad het voornamelijk hebben van het (watersport)toerisme en de florerende zaadteelt en bloembollenhandel.

Bezienswaardigheden

Trekpleisters binnen de gemeente

• Jachthavens
• Zuiderzeemuseum (buiten en binnen)
• De stedenbouwkundige projecten Patrimoniumbuurt en Snouck van Loosenpark
• Recreatiebad Enkhuizerzand
• Sprookjeswonderland

• De kleurrijke bloemen- en zaadvelden rondom de stad.
• Chartervaart
• Vestingwal
• Strand aan het IJsselmeer

Het door grachten doorsneden stadje Enkhuizen ligt voor een groot deel binnen de goed intact gebleven 16e-eeuwse omwalling. Bekend zijn de Drommedaris (1540; in 1649 verhoogd en van een toren voorzien) met klokkenspel van Pieter Hemony, daterend uit de jaren 1671-1677, de laat-gotische Zuider- of Pancraskerk, uit de 15de en 16e eeuw, met indrukwekkende toren, waarin klokkenspel van de gebroeders Hemony, de Wester- of Sint-Gommaruskerk, uit de 15de en 16e eeuw, met aangebouwde librije, waarin een 17e-eeuws interieur en het stadhuis (1686-1688), ontworpen door Steven Vennecool, met fraai interieur.

Het Snouck van Loosenpark daterend uit 1897 is één van de eerste sociale woningbouwprojecten van Nederland. Dit werd gefinancierd uit het nalatenschap van de laatste erfgename van een bekende Enkhuizer patricische familie waaraan het park tevens de naam ontleent. Voorts zijn er de waterpoorten Oudegouwsboom en Boerenboom (beide daterend uit de 17e eeuw), de stadsgevangenis (1612), de Waag (vroeg-renaissance) uit 1559 en het Snouck van Loosenhuis uit 1786.

Grote monumenten

• Boerenboom (1593)
• Buyskeshuis (1732)
• Café van Bleiswijk
• Drommedaris (1540) (spits 1648)
• Koepoort (1730)
• De Westfriese Munt (1611)
• Oude Gouwsboom (1593)
• Peperhuis (1567)
• Snouck van Loosenhuis (1786)
• Snouck van Loosenpark (1897)
• Spuihuisje (17e eeuw)

• Stadhuis (1688)
• Stadsgevangenis (1612)
• Staverse Poortje (1615)
• Treinstation (1885)
• De Vriesstichting
• Waaggebouw (1559)
• Weeshuis (gevel 1616)
• Wester- of Sint Gomaruskerk (1519)
• Sint Franciscus Xaveriuskerk (1906, geen rijksmonument)
• Zeemuur (1608)
• Zuider- of Sint Pancraskerk (1524)

Cultuur

Musea

• Flessenscheepjesmuseum
• Openluchtmuseum het Zuiderzeemuseum (buiten en binnen)
• Enkhuizer Almanakmuseum
• Heiligenbeeldenmuseum

Evenementen

Enkhuizen kent een aantal grote en kleinere evenementen waarvan hieronder enkele genoemd worden.

Sinds 1974 wordt in mei het Jazzfestival Enkhuizen georganiseerd. Vele internationale jazzbands treden gedurende drie dagen op. Vanaf vrijdag kan er op diverse plaatsen traditionele Jazz beleeft worden. Op de zaterdag is er onder meer een groots buitenprogramma. Het festival wordt traditioneel op zondag afgesloten met het Bloody Mary. In 2007 heeft een nieuw bestuur het festival nieuw leven ingeblazen. Op deze manier wordt de traditie voortgezet. Rond deze tijd wordt ook het Ierse folkfestival "Eire at the Top" op het Landje van Top (aan de voet van de Drommedaris) georganiseerd.

Sinds 2002 wordt er in het voorjaar het Smartlappenfestival georganiseerd waar veel publiek op af komt. In de zomer worden er zomeravondconcerten gehouden waarbij (vaak door middel van gastoptredens) klassieke muziek wordt gespeeld op één van de twee Hemony-carillons die de stad rijk is. Ook in de zomermaanden organiseert de vereniging Oud-Enkhuizen op woensdagavonden stadswandelingen door de historische binnenstad.

Elke zondag in augustus worden de Zomerse Zondagen georganiseerd waarbij er 's middags verschillende activiteiten zijn (zoals openluchtbiljarten, kinderkermis en marktjes). Iedere dag heeft zijn eigen thema, gebaseerd op de cultuur rondom de Zuiderzee, en wordt 's avonds afgesloten met een concert.

In de maand juni vindt in Enkhuizen de jaarlijkse Lappenmarkt plaats. Dit is een traditie die al vele honderden jaren oud is. De ruim twee kilometer lange markt is één van de grootste jaarmarkten in de provincie Noord-Holland. Honderden marktkooplieden bieden hun waren aan in de binnenstad, van confectie tot huishoudelijke artikelen.

Op de derde donderdag in september is het Enkhuizer Harddraverijdag met paardenrennen en vuurwerk tot slot. In december is er een lichtjesavond in 't Suud (Vissershoek) en omgeving. Hierbij worden inloopconcerten gegeven in het Stadhuis, de Lutherse Kerk, het Wapen van Enkhuizen, de Drommedaris en de Zuiderkerk.

Sport

Enkhuizen is een belangrijk centrum voor de watersport op het IJsselmeer. Er is een drietal jachthavens en een flinke aanlegsteiger voor de charterschepen van de "bruine vloot". Bij Enkhuizen is het eerste naviduct (een aquaduct, maar dan met een sluis erin) ter wereld aangelegd. De belangrijkste reden voor de aanleg van het naviduct was de enorme wachttijd voor schepen en autoverkeer bij de schutsluis, vanwege de enorme toename van de pleziervaart in de afgelopen jaren.
Gedurende het jaar worden er ook verschillende zeilraces georganiseerd rondom de stad, te weten: De Enkhuizer Klipperrace vanaf 1975, de Race om de Noord vanaf 1977, de Bolkoppenrace vanaf 1982, het Open Nederlands Kampioenschap Lemsteraken vanaf 2001. In 1990 en 1995 organiseerde de Enkhuizer Hardzeil Commissie de North Sail Race voor Sail Amsterdam.
Ook kent Enkhuizen, sinds het 650 jaar bestaan van de stadsrechten, een waterweek die jaarlijks terugkeert met als doel de onomstreden verbondenheid met het water te verwoorden. Dit door middel van actieviteiten in de vorm van een schuitentocht alsmede de drakenboot races en zelfs het enkhuizer palingrook-kampioenschap. De waterweek wordt elke avond voorzien van livemuziek op verschillende locaties in de stad.

Niet alleen watersport wordt in Enkhuizen bedreven. De stad kent twee rivaliserende voetbalverenigingen, het van oorsprong christelijke Dindua en West-Frisia DP. Beide verenigingen zijn gevestigd op Sportpark Immerhornpolder. Daarnaast bevindt zich in Enkhuizen Recreatiebad Enkhuizerzand waar onder andere gezwommen kan worden.

Economie

De economie van Enkhuizen rust op een paar pijlers die op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken hebben. Allereerst is Enkhuizen een zeer belangrijk watersportcentrum. Dit, in combinatie met de bezienswaardige binnenstad levert door middel van toerisme een belangrijke bijdrage aan de economie. In de tweede plaats bevindt zich in Enkhuizen een cluster van internationaal vermaarde zaadteelt en -handel. Syngenta (voorheen Sluis & Groot), Seminis (voorheen Royal Sluis), Incotec en Enza Zaden zijn de bekendste ondernemingen in dit verband.

Sinds enkele decennia bezit Enkhuizen ook een cluster van kunststofproductie, voornamelijk bestaand uit de productiefaciliteiten van Pipelife Nederland en Alkor-Draka. Deze zijn gevestigd aan de zuidkant van de binnenstad op het bedrijventerrein Ketenwaal. Met name het vrij recent ontwikkelde bedrijventerrein Schepenwijk is van belang voor lokale en regionale ondernemingen, veelal in het midden- en kleinbedrijf. Enkhuizer bedrijven met een bovenregionale betekenis zijn verder onder meer Peijnenburg bakkerijen (voorheen de Enkhuizer koekfabriek, bekend van de Jodenkoeken) en uitvaartkistenproducent Bogra.

Tenslotte dient te worden vermeld dat een aanzienlijk deel van de werkzame beroepsbevolking van Enkhuizen als forens buiten de gemeente werkt, met name in Amsterdam en de andere grotere steden van Noord-Holland.

Detailhandel

In de Westerstraat is er op woensdag markt van 09.00 - 16.00 uur. De koopavond is in Enkhuizen op vrijdag, de winkels zijn dan geopend tot 21.00 uur.

Verkeer en vervoer

Enkhuizen is per trein verbonden met Hoorn en Amsterdam. De N506 verbindt Enkhuizen met Hoorn; de N302 zorgt voor de verbinding met snelweg A7. De N302 loopt door over de Houtribdijk, die het Markermeer van het IJsselmeer scheidt. De dijk verbindt Enkhuizen met Lelystad. In de dijk bevindt zich een groot sluizencomplex alsmede een Naviduct, dat ervoor zorgt dat auto- en scheepvaartverkeer elkaar ongehinderd kunnen passeren.

In het zomerseizoen vaart het "MS Bep Glasius" driemaal per dag tussen Stavoren en Enkhuizen. In het zomerseizoen werd door het passagiersschip Prins Claus, dat buiten het seizoen als partyboot werd gebruikt, drie maal per dag een bootverbinding onderhouden met Urk. In 2008 werd de Prins Claus echter verkocht en de nieuwe eigenaar nam de veerdienst niet over. In de zomer van 2009 voer de driemaster Willem Barentsz gedurende een maand twee maal daags heen en weer tussen Urk en Enkhuizen.

Politiek

Zetelverdeling gemeenteraad

Gemeenteraadszetels
Partij	1998	2002	2006	2010
SP	-	-	1*	3
VVD-D66	-	-	2	3
PvdA	3	3	4	3
Nieuw Enkhuizen	-	3	4	3
CDA	2	2	2	2
ChristenUnie-SGP	2	2	2	1
Lijst Quasten	-	-	1*	1
GroenLinks	3	2	1	1
VVD	3	2	-	-
Leefbaar Enkhuizen-Enkhuizer Belang	3	2	-	-
D66	1	1	-	-
Totaal	17	17	17	17

*In 2006 haalde de SP 2 zetels. Sinds 11 september 2007 vormt voormalig SP-raadslid Mevr. Quasten een eenmansfractie.

College van B&W

Het college van B&W bestaat uit de burgemeester (PvdA) en een coalitie van de combinatie VVD/D66, Nieuw Enkhuizen en het CDA. Daarmee leunt het college op een minderheid van in totaal 8 zetels binnen de gemeenteraad van 17 zetels. Er zijn 3 wethouders:

• Hendrik Boland (VVD/D66): Ruimtelijke ordening, Volkshuisvesting, Bouw en woningtoezicht, Milieu, Monumentenzorg, Waterbeleid, ISV, Grondbedrijf, Bouwkunde, Sportaccommodaties, Sport (beleid), Projecten
• Jan Franx (Nieuw Enkhuizen): Economische zaken, Detailhandel, Fondsverwerving (o.a. ESF e.d.), Stadspromotie (toerisme) en relatiebeheer, N23, Camping, Markten (economische zaken), Havens, Planning & Control, Financieel beleid, Bestuursrapportages & Managementsrapportages, Aanslag opleggingen, Belasting- en kwijtschedlingsbeleid, Bezwaar en beroep inzake belastingen, Kwijtscheldingsafhandeling, WOZ administratiebeheer, Financieel consulentschap, Crediteuren- en debiteurenadministratie, Invorderingsbeleid Bedrijvenadministratie, Arbeidsmarktbeleid, Sociale voorzieningen
• Klaas Kok (CDA): Stadsbeheer, Verkeer, Infrastructurele projecten, Plant- en Groenvoorziening, Weg- en waterbouw, Begraafplaatsen, Welzijn, gezondheidszorg, gehandicaptenzorg, WMO, Dierenwelzijn, Cultuur, Onderwijs, Ouderenzorg, Wijk- en buurtgericht werken, WSW, Vluchtelingenzorg

Wijkindeling

Binnenstad:

• 't Suud of Vissershoek
• Boerenhoek
• Plan-Zuid

Nieuwbouwwijken:

• Plan-Noord
• Oude Gouw
• Gommerwijk
• Kadijken
• Buiten Veste

Industrieterreinen:

• Ketenwaal
• Krabbersplaat
• Schepenwijk

Aangrenzende gemeenten

• Medemblik
• Stede Broec
• Lelystad

Bekende inwoners van Enkhuizen

Geboren in Enkhuizen

• Lucas Janszoon Waghenaer (1533), stuurman/cartograaf
• Franciscus Maelson (1538), stadsdokter
• Pieter Symonsz. Potter (tussen 1597 en 1600), schilder en tekenaar
• David Vlugh (1611), schout-bij-nacht
• Volckert Schram (1620), admiraal
• Paulus Potter (20 november 1625), schilder
• Jacob Mossel (28 november 1704), gouverneur-generaal van Nederlands-Indië van 1750 tot 1761
• David de Gorter (30 april 1717), botanicus
• Petrus Hendriksz (20 augustus 1779), hoogleraar
• Willem Voormolen (10 mei 1856), militair, burgemeester en politiefunctionaris
• Douwe Brouwer (30 november 1865), stadsarchivaris
• Hendrik Marius Quanjer (23 april 1879), fytopatholoog
• Cor Kint (9 januari 1890), componist
• Alie Smeding (17 juli 1890), schrijfster
• Jos Lussenburg (20 november 1889), kunstschilder
• Lambertus Slok (21 augustus 1904), apostel en oprichter van Het Apostolisch Genootschap
• Jan Ruiter (24 november 1946), voetballer
• Gerrit Zalm (6 mei 1952), politicus
• Wijda Mazereeuw (11 augustus 1953), zwemster
• Cees Bijl (27 juni 1955), politicus, burgemeester van o.a. Emmen
• Sjors Fröhlich (20 juni 1967), presentator
• Pim Nieuwenhuis (23 december 1976), zeiler

Elders afkomstig

• Bernardus Paludanus (28 oktober 1550, Steenwijk), dokter, rariteitenverzamelaar, wetenschapper
• Jan Huygen van Linschoten (1563, Haarlem), koopman/cartograaf
• Roy Heiner (22 november 1960, Virginia, Zuid-Afrika) zeiler

Wetenswaardigheden

• In 1602 had Enkhuizen zijn eigen Kamer in de VOC.
• Hiernaast had Enkhuizen ook nog een belangrijk aandeel in de Admiraliteit van het Noorderkwartier.
• De term Nieuwsgierig Aagje is gebaseerd op een 17e-eeuws blijspel. Aagje zou afkomstig zijn uit Enkhuizen.
• De jodenkoek zou afkomstig zijn van een Joodse bakker uit Enkhuizen. Deze wordt nog steeds geproduceerd in Enkhuizen.
• De Enkhuizer Almanak bestaat al vele eeuwen maar wordt pas sinds 1992 voor het eerst in Enkhuizen uitgegeven.
• Het Enkhuizer dialect, het Enkhuizens, wijkt op veel punten sterk af van de andere dialecten in de regio en is daardoor voor dialectonderzoekers zeer interessant.

Externe link

• Website van de gemeente

  Vrije mediabestanden over Enkhuizen op Wikimedia Commons

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:
Referenties:

	Gemeenten in de provincie Noord-Holland

52° 42' N 5° 17' O