Leonardo da Vinci

	Leonardo da Vinci
	Standbeeld van Leonardo da Vinci.
	Persoonsgegevens
Volledige naam	Leonardo di Ser Piero
Geboren	15 april 1452
Overleden	2 mei 1519
Geboorteland	Italië
Beroep(en)	Architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver, schilder en componist
	Oriënterende gegevens
Stijl(en)	Hoogrenaissance

Zie ook : da Vinci (doorverwijzing), voor andere betekenissen van "da Vinci".

Leonardo da Vinci (Vinci (Italië), 15 april 1452 - (Amboise) (Frankrijk), 2 mei 1519) was een beroemde Italiaanse architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver, schilder en componist uit de renaissance. Hij wordt gezien als het schoolvoorbeeld van het renaissance-ideaal van de homo universalis en als genie.

Levensloop

Leonardo's leven wordt beschreven in Giorgio Vasari's Vite, één van de belangrijkste biografische bronnen van renaissancekunst voor kunsthistorici.

Jeugd

Hoewel zijn naam suggereert dat Leonardo in Vinci werd geboren is dit uiterst twijfelachtig. Zijn geboortehuis - een hedendaagse toeristische attractie - staat in Anchiano, een dorp nabij Vinci op het grondgebied van de stad Florence. Zowel zijn vader als een aantal voorvaderen waren notaio, notaris. Daardoor is zijn geboortedatum en naam overgeleverd. "Leonardo di ser Piero da Vinci" (Leonardo, zoon van heer Piero uit Vinci) schreef zijn grootvader in het familieboek. Leonardo was een buitenechtelijk kind van Piero en Chataria, Catherina, een boerenmeisje. Hierdoor kon hij geen klassieke studie volgen.

Leonardo groeide op op het platteland, en verbleef vermoedelijk minstens het eerste jaar bij zijn moeder die hem zoogde. Wat daarna gebeurde, is onzeker. Volgens het kadaster van Vinci van 1457 woonde Leonardo bij zijn vader Piero en diens echtgenote Albiera.

Loopbaan

Hij werd een schildergezel (leerlingschilder) bij Andrea del Verrocchio en later een onafhankelijk schilder. Van 1482 tot 1499 werkte hij voor de Hertog van Milaan, Ludovico Sforza, waar hij zijn eigen studio had, inclusief leerlingen. Toen de Fransen Milaan bezetten, keerde hij terug naar Florence, waar hij voor Cesare Borgia ging werken als militair architect en ingenieur. In 1506 keerde hij terug naar Milaan.

Van 1513 tot 1516 woonde hij in Rome, waar toentertijd ook de veel jongere schilders Rafael en Michelangelo werkten, met wie hij weinig contact had. Met Michelangelo werd hij gevraagd voor de uitvoering van een grote muurschildering in het Palazzo Vecchio in Florence. Beide kunstenaars voltooiden deze muurschilderingen echter nooit. Er bleven slechts schetsen van over. In 1516 ging Leonardo werken voor koning Frans I van Frankrijk in het kasteel van Amboise.

Leerlingen

Zoals elke grote kunstenaar had Leonardo verscheidene leerlingen. Giacomo Salaí kwam in 1490. Daarna volgde Marco d’Oggiono. Een jaar later voegde Giovanni Antonio Boltraffio (°±1467 - +1516) zich bij hen. In 1507, tijdens zijn verblijf in Milaan, nam Leonardo de edelman Francesco (da) Melzi (alias da Melzo, alias Franciscus Meltius) aan. Andere leerlingen waren Zoroastro uit Peretola, Riccio Fiorentino, Ferrando de Llanos (de Spanjaard), Giampetrino, misschien Francesco Napoletano, en enkele anderen van minder belang. Maar wegens de onregelmatige leefstijl van Leonardo kon hij geen echte school of atelier uitbouwen. Salaí en Melzi werden vermeld in de ‘Vite’ van Giorgio Vasari (1550).

Overlijden

Hij overleed in het Franse Amboise, in het Clos-Lucé en ligt begraven in de Kapel van St. Hubertus in het kasteel van Amboise. Clos-Lucé is een kasteel in Amboise waar Leonardo da Vinci de laatste drie jaren van zijn leven woonde. Het is nu een museum over het leven en werk van Leonardo da Vinci. Het beschikt over veel voorbeelden van zijn uitvindingen.

Persoonlijkheid

Controversieel

Leonardo gold, met al zijn talenten die men tijdens zijn leven al erkende, in zijn tijd als een controversieel persoon. Onder andere vanwege zijn artistieke kwaliteiten kreeg hij diverse opdrachten van de Kerk voor het vervaardigen van religieuze kunst, met name schilderwerk. Het "Laatste Avondmaal" is hier een beroemd voorbeeld van. Leonardo stond zijn gehele werkzame leven onder bescherming van invloedrijke personen; een tijd lang zelfs onder die van de paus zelf. Hoewel de kerk al redelijk was versoepeld, anatomisch onderzoek werd op kleine schaal toegestaan, was er toch geen sprake van Verlichting, getuige het proces tegen Galileo Galilei ruim een eeuw na Leonardo da Vinci's dood.

Leonardo heeft ook een aanvaring gehad met de paus. Op een manuscriptvel noteerde hij dat de paus, aan wiens hof hij resideerde, hem betrapt had op anatomisch onderzoek op menselijke lijken. Ook is in een van zijn notities de opmerking "De zon staat stil" te vinden, volgens sommigen een verwijzing naar een heliocentrische kijk die tegen de dan geldende dogma's inging.

Karakter

Volgens de meeste biografen was Leonardo's opvallendste karaktertrek dat hij vaak enthousiast aan een opdracht of nieuwe interesse begon maar dan heel vaak zijn begonnen werk niet afmaakte. Hiervan zijn vele voorbeelden vooral met zijn artistieke opdrachten. Maar hij had ook bijna zijn hele leven het plan voor een allesomvattende encyclopedie die hij nooit voltooide.

Leonardo maakte vaak vele schetsen voor te maken grootse schilderijen, die vaak niet voltooid werden. In 1481 kreeg hij opdracht om het altaarstuk "De aanbidding door de wijzen" te maken, maar hij vertrok naar Milaan voordat het af was.

Daar besteedde hij vele jaren aan het ontwerpen van een monumentaal, acht meter hoog bronzen ruiterbeeld ter ere van de vroegere vorst Francesco Sforza. Ook dit project werd nooit gerealiseerd, maar dan als gevolg van de oorlog met Frankrijk. Op initiatief van particulieren werd een vergelijkbaar standbeeld in 1999 in New York gemaakt en aan de stad Milaan geschonken.

Toen Leonardo in Florence was teruggekeerd, kreeg hij de opdracht een grote openbare muurschildering te maken. (Michelangelo zou de muur ertegenover beschilderen. De twee mochten elkaar overigens totaal niet.) Na vele voorstudies verliet hij de stad.

Leonardo schijnt nooit een intieme relatie gehad te hebben met een vrouw. In 1476 werd hij anoniem beschuldigd van homoseksuele contacten met een 17-jarig model, de notoire prostitué Jacopo Saltarelli. Dit gebeurde in die tijd wel vaker en is vermoedelijk een vorm van laster geweest. Samen met drie anderen werd Leonardo bij gebrek aan bewijs vrijgesproken van een aanklacht wegens homoseksueel gedrag, maar allen werden nog wel enige tijd in de gaten gehouden door de "Nachtagenten" van Florence, een soort zedenpolitie.

De speculatie over zijn homoseksualiteit wordt vooral gevoed door een uiteenzetting van Sigmund Freud. Freuds ideeën en werkwijze worden door sommige critici, waaronder C.G. Jung, sterk in twijfel getrokken, dit geldt ook voor diens analyse van Leonardo.

Leonardo, die linkshandig was en zijn hele leven in spiegelschrift schreef, noteerde zijn bevindingen gedetailleerd in aantekenboeken, die een combinatie zijn van kunst en wetenschap. Maar, in tegenstelling tot sommige andere tijdgenoten, publiceerde of verspreidde hij deze boeken niet. De inhoud bleef dan ook tot de 19e eeuw verborgen, en kon dus tot die tijd andere wetenschappers en ingenieurs niet op een directe manier inspireren. Vanwege deze geheimhouding, die in de middeleeuwen en tot ver in de nieuwe tijd niet alleen gebruikelijk was onder de meeste geleerden maar vooral onder alchemisten, voorspellers en dergelijke, beschouwde L. Sprague de Camp Leonardo in zijn boek The Ancient Engineers dan ook niet als de eerste moderne ingenieur, maar juist als de "laatste van de klassieken". Pas na Leonardo begonnen wetenschappers pas echt hun bevindingen te verspreiden.

Kunst

Meesterwerken

Leonardo is beroemd vanwege schilderwerken als de Mona Lisa (ook "La Gioconda"), dat zich nu in het Parijse Louvre-museum bevindt en de muurschildering Laatste Avondmaal ("Ultima Cena" of "Cenacolo", Milaan). Dit tweede werk ging, vanwege een experimentele frescotechniek die hij had gebruikt, al in zijn eigen tijd hard achteruit. In de Abdij van Tongerlo is een getrouwe kopie op linnen van het Laatste Avondmaal in perfecte staat bewaard gebleven, waarvan wordt aangenomen dat de meester zelf de hoofden van Jezus en Johannes heeft geschilderd.

Slechts zeventien van zijn doeken en geen van zijn beelden zijn bewaard gebleven. Het merendeel van de tekeningen wordt bewaard in de Koninklijke Collectie van het Windsor Castle in Engeland. Zij zijn eigendom van Koningin Elizabeth.

Lijst van kunstwerken

De overgebleven schilderijen van Leonardo zijn niet gesigneerd.

Geheel door Leonardo da Vinci

Het Laatste Avondmaal (1498) – Klooster van Sta. Maria delle Grazie, Milaan, Italië
Mona Lisa of La Gioconda (1503-1505/1507) – Louvre, Paris
Aanbidding door de Wijzen onvoltooid schilderij (1481) – Uffizi, Florence, Italië
De Maagd en kind met St. Anna (c. 1510) – Louvre, Parijs
Maagd op de rotsen, Louvre, Paris, door de meeste historici wordt dit schilderij als de oudste van de twee versies gezien en daarom op 1483–86 gedateerd.
Maagd en kind met St. Anne en Johannes de Doper grote tekening (c. 1499–1500) – National Gallery, Londen, UK.
St. Jerome in de wildernis, (c.1480), Vaticaanse Musea. Onvoltooid schilderij.

Leonardo met anderen

Christus' doop (1472–1475) – Uffizi, Florence, Italië. Samen met Verrocchio.
Maagd op de rotsen, National Gallery, Londen

Aanvaarde toeschrijvingen

Annunciatie (1475–1480) – Uffizi, Florence. Het vroegste werk geheel door Leonardo.
De Benois Madonna (1478–1480) – Hermitage, Sint-Petersburg.
De Madonna of the Carnation, (1478-80) Alte Pinakothek München
De dame met de hermelijn (1488–90) – Czartoryski Museum, Kraków, Polen
Johannes de Doper (c. 1514) – Louvre, Parijs

Waarschijnlijke toeschrijvingen

Ginevra de' Benci (c. 1475) – National Gallery of Art, Washington, D.C., V.S.

Wetenschap en techniek

Onderzoek

Leonardo's wetenschappelijke werk was gebaseerd op empirisch onderzoek, niet op wetenschappelijke experimenten of theoretische verklaringen: hij probeerde een verschijnsel te doorgronden door het zo gedetailleerd mogelijk te beschrijven en te tekenen. Gedurende zijn hele leven had hij het plan om een grootse encyclopedie te maken op basis van tekeningen.

Codex Leicester en andere losse manuscripten

De zogenaamde Codex Leicester bestaat uit 18 vellen papier, met rode inkt in spiegelbeeld beschreven door Leonardo Da Vinci. De perkamenten betreffen uiteenlopende ideeën over onder andere astrologie en religie. Naast deze codex zijn zo'n 7000 vellen van het werk van Leonardo bekend. Onder meer het Windsor Castle en verschillende bibliotheken in Milaan bezitten werk van Leonardo (waaronder ook de Codex Atlanticus, die in Milaan bewaard wordt). De meest recent ontdekte codex bevindt zich in twee delen in Madrid.

In 1994 kocht Bill Gates, oud-topman van Microsoft, de Codex Leicester op een veiling voor 30,8 miljoen dollar. Bill Gates leende hem na zijn aankoop uit aan het Fogg-Museum van Harvard University, waar de geschriften nu te bewonderen zijn.

Anatomie

Misschien nog wel indrukwekkender dan zijn kunstwerken zijn Leonardo's studies van de anatomie, de vlucht van vogels en vele andere onderwerpen. Zijn uiteindelijk vergevorderde kennis van de anatomie van het menselijk lichaam leerde Leonardo zichzelf. Het is bekend dat hij in het holst van de nacht de lichamen van pas gestorven mensen uit hun graven stal. Vervolgens ontleedde hij deze lichamen thuis.

Machines en vliegtuig

Zijn boeken bevatten tekeningen van verschillende nieuwe apparaten en machines, zoals een helikopter, machinegeweren, een bepantserde tank, een onderzeeboot en een apparaat met tandwielen waarvan men vermoedt dat het een mechanische rekenmachine voorstelt. Op 3 januari 1496 voerde Leonardo een mislukte proef uit met een vliegtuig dat hij had gebouwd. Ook de viola organista, een muziekinstrument, is door Leonardo ontworpen.

Brug over de Gouden Hoorn

In 1502 maakte Leonardo een ontwerp voor een 240 m lange brug zonder tussenliggende pijlers. Dit maakte deel uit van een civiel project voor sultan Bayezid II van Istanboel. Het ontwerp was bedoeld om een inham van de Bosporus die bekend stond als De Gouden Hoorn te overbruggen. De brug werd daar nooit gebouwd, maar in 2001 werd er in Noorwegen een brug geconstrueerd volgens hetzelfde principe.

Ondertekening

Leonardo ondertekende zijn werk soms met "Leonardo" of "Io, Leonardo" ("Ik, Leonardo"). Vermoedelijk gebruikte hij zijn vaders naam niet omdat hij een bastaard was. Bij zijn studies gebruikte hij overigens wel de naam Leonardo da Vinci, bijvoorbeeld rechtsonder op de tekening van de Vitruviusman.