Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie en digitaal erfgoed, wenst u prettige feestdagen en een gelukkig 2025

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Kathedraal

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Een kathedraal of dom is de kerk waar een bisschop zetelt. De benaming valt te herleiden tot ecclesia cathedralis, kerk van de zetel. Die zetel is letterlijk de zetel van de bisschop, die aan de zijkant van het priesterkoor van de kerk staat opgesteld, in de vroegchristelijke kerk in de exedra of de koorapsis.[1] Deze zetel heet in het Latijn cathedra.

Algemeenheden

De kathedraal is de belangrijkste kerk van elk bisdom. Wanneer een kerk als kathedraal is gebouwd, uit dit zich vaak in de grootse bouw en versieringen. Soms heeft de kathedrale kerk ook de status van basiliek. In dat geval spreekt men van een kathedrale basiliek. Een voorbeeld is de Kathedrale Basiliek van Sint-Jan Evangelist in ’s-Hertogenbosch.

Kathedralen komen dus voor binnen de kerkgenootschappen waar sprake is van een hiërarchische organisatie met bisdommen. Dit geldt onder meer voor de Rooms-Katholieke Kerk, de Oudkatholieke Kerk, de Grieks-Orthodoxe Kerk, de Russisch-Orthodoxe Kerk, de Anglicaanse Kerk en de Lutherse Kerk. In sommige landen wordt het woord dom gebruikt voor een kathedraal. Dit woord is via het Franse “dôme” afgeleid van het Latijnse domus, dat huis betekent in de zin van domus Dei (huis van God). Met het Engelse “dome” (koepel) heeft het woord dom niets te maken, wel met het Italiaanse “duomo”.[2]

In de oosters-orthodoxe kerken wordt de kerk van een metropoliet (bisschop) aangeduid als metropool. Het Russisch-Oekraïense woord sobor (“verzameling”) wordt ook vaak gebruikt voor bisschoppelijke kerken, maar slaat ook op kerken van andersoortige geestelijken (zoals kloosterkerken).

In de loop van de geschiedenis zijn sommige bisdommen opgeheven (of in ontkerstende landen gereduceerd tot titulaire bisdommen in partibus (infidelium)), maar de hoofdkerken van deze voormalige bisdommen worden vaak nog als kathedraal aangeduid in het spraakgebruik. Ook wordt het woord kathedraal soms oneigenlijk gebruikt voor elke grote kerk, ook als deze niet aan een bisdom verbonden is (geweest).

Kathedralen in Europa

Kathedralen in België

Bestand:St-Romboutskathedraal.jpg
De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen

Van de huidige rooms-katholieke kathedralen in België is alleen die van Doornik als zodanig gebouwd. De overige waren collegiale kerken of parochiekerken voordat ze tot kathedraal werden verheven. De oorspronkelijke kathedraal van Luik, de Sint-Lambertuskathedraal, is tijdens de Franse Revolutie in 1794 afgebroken. Ook Tongeren heeft in de vierde eeuw korte tijd een kathedraal gehad, als voorloper van die van Luik.

De huidige negen rooms-katholieke kathedralen in België zijn:

Nog bestaande voormalige kathedralen, ook wel protokathedralen genoemd, zijn:

Verdwenen kathedralen zijn:

Naast de rooms-katholieke kathedralen bestaat er in België een Grieks-orthodoxe kathedraal:

Kathedralen in Nederland

Bestand:Catharijnekerk Utrecht.jpg
De Sint-Catharinakathedraal in Utrecht

Van de huidige rooms-katholieke kathedralen in Nederland is alleen die van Haarlem als zodanig gebouwd. De meeste andere kathedralen waren parochiekerken of collegiale kerken voordat ze tot kathedraal werden verheven. De enige andere nog bestaande kerk in Nederland die als rooms-katholieke kathedraal is gebouwd is de Dom in Utrecht. Tot 1559 was deze kerk zelfs de enige kathedraal in de Noordelijke Nederlanden. Zij is echter al sinds 1580 geen kathedraal meer omdat de kerk sindsdien protestants is. In Maastricht heeft van de vierde tot zevende eeuw ook de zetel van een bisschop gestaan, vermoedelijk in een voorganger van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek.

De huidige zeven rooms-katholieke kathedralen in Nederland zijn:

Nog bestaande voormalige kathedralen zijn:

Verdwenen kathedralen zijn:

Naast de rooms-katholieke kathedralen bestaan er in Nederland twee oudkatholieke kathedralen:

Kathedralen in Italië

Italië heeft met 227 kathedralen na Brazilië het grootste aantal katholieke kathedralen.

Tot de bekendste behoren:

Katholieke kathedralen in Duitsland

Bestand:Koelnerdom.jpg
Dom van Keulen

Daarenboven telt Duitsland een katholiek legerbisdom en een exempt apostolisch exarchaat van de Oekraïense geünieerden (Byzantijnse ritus; ook voor Scandinavië) met eigen kathedraal te München

Katholieke kathedralen in Frankrijk

Bestand:Beauvais 1.JPG
Kathedraal van Beauvais vanuit het oosten
Bestand:Soissons kathedrale Video.ogv
Kathedraal van Soissons

Daarenboven is er onder meer een kathedraal volgens de Armeense ritus, Sainte-Croix-de-Paris

Kathedralen in Iberië

Spanje

Spanje telt 77 katholieke kathedralen, waaronder:

Bestand:Andalusia hl 20060811 006.jpg
Het schip van de kathedraal van Granada

Portugal

Portugal telt 20 sé ('zetel') katholieke kathedralen (en 2 co-kathedralen), waaronder de patriarchale van Lissabon en die van de andere aartsbisdommen Évora (de enige met de status van basiliek) en Braga.

Kathedralen op de Britse eilanden

Het Verenigd Koninkrijk heeft een grote katholieke minderheid, maar de officiële religies zijn anglicaans in Engeland en Wales, presbyteriaans in Schotland.

Aartsbisdommen van de Anglicaanse Kerk

Bisdommen van de Anglicaanse Kerk

Aartsbisdommen van de Rooms-Katholieke Kerk

Enkele suffragane bisdommen van de Rooms-Katholieke Kerk

Daarenboven telt het Verenigd Koninkrijk een katholiek legerbisdom, met eigen kathedraal te Aldershot (in Hampshire), en een exempt apostolisch exarchaat van de Oekraïense geünieerden (Byzantijnse ritus), met eigen kathedraal te Londen.

De republiek Ierland telt 21 katholieke bisdommen.

Kathedralen in Noordse landen

Omdat ze massaal protestants werden zijn de meeste katholieke kathedralen er overgedragen of buiten gebruik. Nog in dienst is telkens één Roomse kathedraal in Denemarken, IJsland, Noorwegen, Zweden en Finland.

Enkele kathedralen in Rusland

Tot de belangrijkste kathedralen (sobora, doorgaans Russisch-orthodox) van Rusland behoren:

Rusland telt ook katholieke kathedralen: in Moskou, Irkoetsk, Novosibirsk en Saratov.

Kathedralen in andere Europese ex-Sovjetrepublieken

Katholieke kathedralen zijn er doorgaans zeldzaam: vier in Wit-Rusland, zeven in Litouwen, vier in Letland, één in Estland, één in Moldavië, één in Georgië. Enkel Oekraïne telt er twaalf, maar dat is een 'nationale' geünieerde kerk.

De Orthodoxe kerken zijn er behalve in het Balticum sterk verweven met de nationale identiteit

Kathedralen in ex-Joegoslavische landen

Kroatië telt zestien katholieke kathedralen, Servië zeven, Montenegro twee, Slovenië zes, Bosnië-Herzegovina en Macedonië elk één.

Kathedralen in andere Europese ex-Oostbloklanden

Er zijn veertien katholieke kathedralen in Hongarije, 44 in Polen, negen in Tsjechië, twaalf in Slowakije, twaalf in Roemenië, drie in Bulgarije. Het overwegend islamitische Albanië telt toch vier katholieke kathedralen.

Beroemd is de Sint-Vituskathedraal in Praag.

Kathedralen in andere Europese landen

Bestand:Caminhada com Maria.JPG
Kathedraal van Fortaleza

De miniatuurstaatjes Andorra, Gibraltar, Liechtenstein, Monaco en San Marino hebben elk één katholieke kathedraal, de vroegere Johannieters-staat Malta twee. Vaticaanstad is een uniek geval als zetel van de paus, een soevereine enclave in de Italiaanse hoofdstad Rome.

Oostenrijk telt elf katholieke kathedralen, Zwitserland acht.

Griekenland heeft acht katholieke kathedralen, Cyprus geen, maar beide zijn overwegend Grieks-orthodox.

Beroemd zijn:

Kathedralen in Noord- en Centraal-Amerika

Zowel Noord- als Centraal- Amerika en de Antillen tellen veel roomse gelovigen en dus ook heel wat katholieke kathedralen (cijfers voor 2010).

Het overwegend katholieke Mexico telt er 91. De VS heeft er 194, Canada 70, Bermuda en het Franse overzeese Saint-Pierre & Miquelon elk één. Er zijn telkens 8 katholieke kathedralen in El Salvador, Guatemala en Nicaragua, zeven in Costa Rica, telkens zes in Honduras, Panama en het VS-gebonden Puerto Rico, één in Belize.

In de meeste Antilliaanse eilandstaten is er maar één, in Cuba en de Dominicaanse Republiek zijn er 11, in Haïti 10 en op Jamaica twee.

Kathedralen in Zuid-Amerika

Bestand:Catedral de Salta 1.jpg
Kathedraal van Argentinië

Continentaal Zuid-Amerika telt veel roomse gelovigen, meestal de grote meerderheid, en dus ook heel wat katholieke kathedralen. De reus Brazilië telt er 270, Colombia 73, Argentinië 71, Venezuela 37, Peru 28, Chili 27, Bolivië 14, Ecuador 12, Paraguay 11, Uruguay 10; Guyana, het overzeese Frans Guyana, elk slechts één (cijfers 2010).

Tot de opmerkelijkste behoort de Kathedrale Basiliek van Sint-Petrus-en-Paulus, dat het grootste houten gebouw van Zuid-Amerika is.

Kathedralen in Azië

De meeste Aziatische landen tellen weinig katholieke kathedralen meestal bij gebrek aan gelovigen en/of wegens minorisatie. De overwegend katholieke Filipijnen hebben er 87. Toch zijn er onder andere ook 149 in India, 77 in de Volksrepubliek China en 26 in Vietnam.

Kathedralen in Oceanië

Veel eilandstaten tellen slechts één katholieke kathedraal, of twee. Australië heeft er 31, Nieuw-Zeeland zes, Papoea-Nieuw-Guinea 18

Kathedralen in Afrika

De meeste Afrikaanse staten tellen relatief weinig katholieke kathedralen. Nigeria heeft er toch 51, Zuid-Afrika 29, Uganda 22, Angola 19

Opmerkelijk is dat naast de onopvallende kathedraal St-Augustinus van Yamoussoukro in de Ivoorkust-hoofdstad de immense Basilique Notre-Dame de la Paix is gebouwd, een 'kopie' van de pauselijke St-Pietersbasiliek.

Voormalige kathedraal

De Hagia Sophia in de Turkse stad Istanboel is een nog bestaand gebouw dat van 537 - 1453 een kathedraal was, gedurende die hele periode de grootste ter wereld. Het gebouw werd daarna een moskee en is nu een museum.

Trivia

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
  1. º Haslinghuis, E.J. en Janse, H. (2005) Bouwkundige termen. Leiden: Primavera Pers. ISBN 90 5997 033 0.
  2. º Van Veen, P.A.F. en Van der Sijs, Nicoliene (1997) Etymologisch Woordenboek. Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie, p. 228.
rel=nofollow
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Kathedraal&oldid=245885"