Tijdlijn van de Lage Landen (tot 999): verschil tussen versies
(1200 - 1400 http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tijdlijn_van_de_Lage_Landen&oldid=30241488) |
(1400 - 1600 http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tijdlijn_van_de_Lage_Landen&oldid=30241488) |
||
Regel 2.161: | Regel 2.161: | ||
===1398=== | ===1398=== | ||
* Tweede tocht van graaf Albrecht van Holland, die resulteert in de [[Vrede van Bolsward]] (1401). Geheel [[Friesland]] wordt onderworpen aan het grafelijk gezag. Na een opstand in 1399 is echter slechts nog [[Stavoren]] in Hollandse handen. | * Tweede tocht van graaf Albrecht van Holland, die resulteert in de [[Vrede van Bolsward]] (1401). Geheel [[Friesland]] wordt onderworpen aan het grafelijk gezag. Na een opstand in 1399 is echter slechts nog [[Stavoren]] in Hollandse handen. | ||
<span id=1400 /> | |||
===~1400=== | |||
[[Bestand:Rila Monastery wall painting.jpg|thumb|left|Muurschildering in het [[Rilaklooster]]. <br /> | |||
(Klik op de afbeelding voor een vertaling van de tekst.)]] | |||
* In de 15e eeuw begint de stad [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] zich bliksemsnel te ontwikkelen tot één van Europa's grootste [[handel (economie)|handelssteden]]. Hand in hand met de toenemende welvaart kent Antwerpen een ongekende culturele bloei. | |||
* In de historie van de klassieke muziek duidt de [[Renaissancemuziek]] een periode aan die globaal aanvangt in dit jaar, en de benaming wordt tot 1600 gebezigd. | |||
* In het begin van de [[15e eeuw]] worden zogenaamde '[[Blokdruk|blokboek]]en' gemaakt. Tekst en afbeeldingen worden in hout uitgesneden, waarna ze handmatig kunnen worden afgedrukt. | |||
* Het [[haring kaken]] vindt ingang in de Nederlanden en die techniek, in combinatie met een nieuw scheepstype, de [[Buis (schip)|haringbuis]], zorgt ervoor dat vissers langer weg kunnen blijven en verder uit de kust kunnen vissen. De haringvangst gaat een grote economische rol spelen. | |||
* Rond 1400 is er sprake van ketterse duivelsverering en van [[abortus]] (middels kruidendrank) door [[Heks (persoon)|heksen]] en het vermoorden van baby's om magische dranken te maken. De bekentenissen worden door marteling verkregen. Vanuit het volk kwam tussen 1375 en 1580 bijna nooit een aanklacht over duivelsverering, het volk klaagde desgevallend alleen over maleficiën. | |||
* Tussen 1400-1500 is 60-70% van de [[Heks (persoon)|heksen]] vrouw. | |||
<span id=1400 /> | |||
===1402=== | |||
[[Bestand:Hôtel de Ville de Bruxelles 01.JPG|thumb|[[Stadhuis van Brussel]]]] | |||
* De bouw van het [[Stadhuis van Brussel]] wordt aan [[Jacob van Tienen]] toeverdtrouwd. | |||
* [[29 juni]] - Diverse legers onder leiding van de graaf van Holland komen de stad [[Gorinchem]] belegeren. Graaf Albrecht en zijn zoon slaan hun kamp op ten noorden van de stad, en er arriveren overal legers vandaan, zoals uit het Heilige roomse rijk, Utrecht, Zeeland, [[Henegouwen]] en [[Hertogdom Gelre|Gelre]]. | |||
* Het [[Beleg van Gorinchem (1402)|Beleg van Gorinchem]] tussen de graaf van Holland en de heer van Arkel zou 11 tot 12 weken duren. | |||
* [[Nijmegen]] wordt een [[Hanzestad]]. | |||
===1403=== | |||
* [[1 augustus]] - Het Brabantse leen [[Baronie van Breda|Breda]] komt aan het geslacht [[Huis Nassau|Nassau]] door het huwelijk van [[Johanna van Polanen]] met [[Engelbrecht I van Nassau-Dillenburg]]. | |||
* De eerste [[papiermolen]] wordt gebouwd in de buurt van [[Hoei]] in de [[zuidelijke Nederlanden]]. | |||
===1404=== | |||
* [[19 november]] - [[Sint-Elisabethsvloed (1404)|Sint Elisabethsvloed]]: De overstromingen vinden vooral plaats in [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[graafschap Zeeland|Zeeland]]. Het landverlies in [[Zeeuws-Vlaanderen]] en [[West-Vlaanderen]] bedraagt circa 3000 ha. Gravin [[Margaretha van Male]] van Vlaanderen geeft opdracht een algemeen zeewerende dijk aan te leggen. Deze wordt nog altijd de [[Graaf Jansdijk]] genoemd naar haar zoon en opvolger, [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)|Jan zonder Vrees]]. Later zal Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië, bevel geven de reeds bestaande dijken te verbinden tot één grote dijk die van het noorden van het graafschap tot het zuiden loopt. | |||
===1405=== | |||
[[Bestand:Peper of Geertruitsgasthuis2.jpg|thumb|Geertruidsgasthuis]] | |||
* [[21 maart]] - [[Margaretha van Male]] (54), hertogin van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]], gravin van [[Vlaanderen]], [[Nevers]], [[Rethel]] en [[Graafschap Artesië|Artois]] en hertogin van [[Hertogdom Brabant|Brabant]] en [[Hertogdom Limburg|Limburg]] komt te overlijden. | |||
* [[23 april]] : [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)|Jan zonder Vrees]] doet als opvolger zijn Blijde Intrede in [[Mechelen (stad)|Mechelen]]. | |||
* Het ''[[Pepergasthuis|Geertruidsgasthuis]]'' (in de volksmond ''Pepergasthuis'') wordt als een [[hofje]] in [[Groningen (stad)|Groningen]] gebouwd. | |||
* [[Christine de Pizan]] klaagt in haar belangrijkste werk het ''Livre de la Cité des Dames'' (''Boek van de stad der vrouwen'') de [[Androcentrisme|antifeministische houding]] van mannen in haar tijd aan. | |||
===1407=== | |||
* Door [[Inklinken|inklinking]] van het ontgonnen [[Veen (grondsoort)|veen]] wordt in het noorden natuurlijke [[afwatering]] van [[polder]]s steeds problematischer. Voor het eerst wordt gebruikgemaakt van een [[wipmolen]] door [[Floris van Alkemade]]. Dit markeert het begin van het Nederlandse polderlandschap. | |||
* De zetel van de [[Raad van Vlaanderen]] wordt overgebracht van [[Brugge]] naar het [[Gravensteen (Gent)|Gravensteen]] in [[Gent]] en zal als voertaal het [[Vlaams]] krijgen. | |||
* Van nu af aan wordt het [[Hertogdom Bourgondië|Huis van Bourgondië]] de nieuwe tegenstander van de oproerige stad [[Gent]], die zich eerst verzet tegen [[Filips de Goede]], later tegen [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] - aan wie zij het ''[[Groot Privilege]]'' ontfutseld wordt - en tenslotte tegen [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]]. | |||
===1413=== | |||
* [[September]] - Met de overmeestering van [[Emden (Nedersaksen)|Emden]] door [[Keno II tom Brok]] breekt in [[Oost-Friesland]] een oorlog die zich spoedig over heel Friesland uitbreidt (de [[Grote Friese Oorlog]]). De Oost-Friese [[hoofdeling]] [[Hisko Abdena]] vlucht naar [[De Ommelanden]]. | |||
===1414=== | |||
* [[Stavoren]] werpt, als laatste, het Hollands grafelijk gezag weer af, en Friesland is weer volledig onafhankelijk, waarop het onderlinge uitvechten van vetes en roverijen tussen [[Schieringers en Vetkopers]] er weer als vanouds begint. | |||
===1416=== | |||
[[Bestand:Folio 79r - Pentecostes.jpg|thumb|''[[Très Riches Heures du Duc de Berry|Les Très Riches Heures du duc de Berry]]'', folio 79r, [[gebroeders Van Limburg]].]] | |||
* De [[gebroeders Van Limburg]] laten bij hun overlijden het onvoltooide [[getijdenboek]] ''[[Très Riches Heures du Duc de Berry|Les Très Riches Heures du duc de Berry]]'' na, waar zij in opdracht van hertog [[Jan van Berry]] aan werkten | |||
===1417=== | |||
[[Bestand:Jacoba van Beieren (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland.jpg|thumb|''[[Jacoba van Beieren]] (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland''.]] | |||
* [[Willem VI van Holland|Graaf Willem VI]] overlijdt en zijn dochter [[Jacoba van Beieren]] wordt niet erkend door de Duitse koning [[Sigismund van het Heilige Roomse Rijk|Sigismund]], maar vooral ook niet door Dordrecht. Hoewel zij tot gravin wordt gewijd, maakt haar oom, de niet-ingewijde bisschop van [[Prinsbisdom Luik|Luik]], [[Jan VI van Beieren]], aanspraak op de macht in Holland en kiest partij voor de ''Kabeljauwen''. | |||
* Op [[18 juni]] worden in de [[slag bij Okswerderzijl]] de [[Schieringers]] verslagen door de Geallieerden (familie [[Tom Brok]] en de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]). | |||
* Op [[1 december]] eindigt het [[Beleg van Gorinchem (1417)|Beleg van Gorinchem]] in het voordeel van de Hoekse-partij. [[Willem van Arkel]] sneuvelt. | |||
===1418=== | |||
* [[Jan VI van Beieren]] verovert Rotterdam, dat sinds het overlijden van Willem VI partij gekozen heeft voor [[Jacoba van Beieren|Jacoba]]. | |||
* Jacoba huwt in 1418 haar neef [[Jan IV van Brabant]]. Omdat hij zijn financiële verplichtingen niet kan nakomen, verpandt Jan IV het grondgebied van Jacoba voor 12 jaar aan haar vijand Jan van Beieren. Jacoba laat hierop het huwelijk ongeldig verklaren en vertrekt naar Engeland, waar zij in 1422 in het huwelijk treedt met [[Humfred van Gloucester|Humphrey van Gloucester]]. | |||
* Tussen 28 juni en 3 augustus vindt het [[Beleg van Dordrecht (1418)|Beleg van Dordrecht]] plaats, de stad weet stand te houden. | |||
* [[Fokko Ukena]] verslaat de [[Schieringers]] in de [[Slag bij Dokkum (1418)|Slag bij Dokkum]] en brandschat [[Dokkum]] en [[Ezumazijl]]. | |||
===1419=== | |||
* [[13 februari]] - De [[Zoen van Woudrichem]] wordt ondertekend tussen [[Jacoba van Beieren]] en [[Jan VI van Beieren]]. Het is een poging om de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]] te beëindigen. Na veel gesprekken komt men overeen, dat Dordrecht, Gorinchem, Leerdam en omliggende landen door Jan van Beieren als erfleen bestuurd zullen worden, terwijl bij de dood van Jacoba Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland aan Jan zullen worden afgestaan. Voorts zullen deze gewesten vijf jaar achtereen door de hertogen van Brabant en Beieren gezamenlijk worden bestuurd, terwijl Jacoba de inkomsten zal verkrijgen. | |||
* [[30 april]] - In [['s-Hertogenbosch]] breekt de verwoestende [[stadsbrand van 's-Hertogenbosch (1419)|stadsbrand van 's-Hertogenbosch]] uit, waarbij 112 mensen het leven laten. Alle huizen aan de oost- een noordzijde van de markt, het gasthuis, klooster en Sint Jankerk branden daarbij volledig af. De schade wordt op 300.000 gulden begroot, in die tijd een enorm bedrag. | |||
* [[10 september]] - [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)]] (48), overlijdt. | |||
* [[8 oktober]] - [[Filips de Goede]] doet zijn Blijde Intrede in [[Mechelen (stad)|Mechelen]] | |||
* [[Filips de Goede]] volgt zijn vader op als hertog van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] en heer van een steeds uitbreidend aantal [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]]. | |||
* [[December]] - Filips de Goede gaat formeel een bondgenootschap aan met de Engelsen. | |||
=== 1420=== | |||
* [[10 mei]] - De Schieringers worden door de Oost-Friese hoofdeling [[Fokko Ukena]] verslagen in de [[slag aan de Palesloot]]. Een groot deel weet te ontkomen en vinden een goed heenkomen in de nabij gelegen steden [[Starum]] en [[Sloten (Friesland)|Sloten]]. Van daaruit vragen zij om hulp bij hertog [[Jan van Beieren]] in Holland. | |||
* [[18 juni]] - Troepen van [[Jan van Beieren]] slaan het beleg voor [[Leiden]], dat in handen is van aanhangers van [[Jacoba van Beieren]]. | |||
* [[11 juli]] - Met hulp van door hertog [[Jan van Beieren]] gezonden troepen, wordt door de [[Schieringers]] in de [[slag bij Sloten (1420)|slag bij Sloten]] een belangrijke overwinning behaald op het Geallieerde leger van [[Fokko Ukena]]. | |||
* [[17 augustus]] - Na een belegering van twee maanden, geeft de stad [[Leiden]] zich over aan [[Jan van Beieren]], de oom van gravin Jacoba. De [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoeksgezinde]] burggraaf [[Filips van Wassenaer]] wordt van al zijn ambten en rechten ontheven. | |||
* Einde jaar - De Friezen erkennen [[Jan van Beieren]] als heer. | |||
===1421=== | |||
[[Bestand:Master of the St Elizabeth Panels 001.jpg|thumb|''[[Sint-Elisabethsvloed (1421)|Sint Elisabethsvloed in 1421]]'', ~1490-1495, Meester van de Heilige Elisabeth-Panelen.]] | |||
* [[19 november]] - [[Sint Elisabethsvloed (1421)|Sint Elisabethsvloed]] in [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] en [[Graafschap Holland|Holland]], waarbij zeker tweeduizend mensen de dood vinden. Bij [[Broek (Grote Waard)|Broek]] breekt de dijk van de [[Groote of Hollandsche Waard]] door en dit belangrijke gebied gaat grotendeels verloren. [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] komt op een eiland te liggen. | |||
* Het gewest [[Namen (provincie)|Namen]] wordt door [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] ingelijfd. | |||
===1422=== | |||
* De [[Vrede van Groningen van 1422|Vrede van Groningen]] beslecht tijdelijk de twisten tussen de [[Schieringers]], op dat moment gesteund door de graaf van Holland, [[Jan van Beieren]] en de [[Vetkopers]], gesteund door [[Ocko II tom Brok]] en de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]. | |||
* De gravin van Holland en Henegouwen, [[Jacoba van Beieren]], ontvangt van de Paus bericht van nietigheid van haar huwelijk met hertog [[Jan IV van Brabant]]. Ze reist naar Engeland en verlooft zich (of huwt?) met de regent [[Humphrey van Gloucester]]. | |||
* [[Jan van Eyck]] is tot 1425 hofschilder in dienst van [[Jan van Beieren]] in [[Den Haag]]. | |||
===1423=== | |||
* De Staten van [[Hertogdom Gelre|Gelre]] kiezen de minderjarige neef van Hertog Reinoud tot zijn opvolger: [[Arnold van Egmont]]. Diens vader [[Jan II van Egmont]] zal als [[Ruwaard (titel)|ruwaard]] regeren. | |||
* Tot 1448 doet zich het [[Utrechts Schisma (15e eeuw)|Utrechts Schisma]] voor, waardoor er twee bisschoppen tegelijk zijn. | |||
[[Bestand:Thomas à Kempis - De Imitatione Christi.gif|thumb|''[[De Imitatione Christi]]'', [[Thomas a Kempis]]. Het wijdverspreide en veelgelezen boek van de [[Moderne Devotie]].]] | |||
===1424=== | |||
* Bedfords jongere broer [[Humphrey van Gloucester]] wordt verliefd op [[Jacoba van Beieren]], de erfdochter van Holland, Zeeland en Henegouwen. Dit zet een streep door de Bourgondische rekening en zet Bedford voor een groot probleem omdat hij de steun van zijn Bourgondische zwager niet kan missen. | |||
* Samen met Humphrey gaat Jacoba terug naar Holland om de strijd op te pakken tegen haar ex-echtgenoot Jan IV, die gesteund wordt door [[Filips de Goede|Filips van Bourgondië]]. | |||
* [[18 november]] - De [[Sint-Elisabethsvloed (1424)|derde Elizabethsvloed]] treft de Nederlanden. De herstelwerkzaamheden die de schade van [[1421]] moesten herstellen worden weggevaagd en dit breekt de wil om de [[Groote of Hollandsche Waard|Hollandse Waard]] te herwinnen. | |||
===1425=== | |||
[[Bestand:Jacqueline de Bavière.png|thumb|[[Jacoba van Beieren]].]] | |||
* Als Humphrey van Gloucester [[Jacoba van Beieren]] in de steek laat voor een hofdame, geeft Jacoba de strijd op. Ze geeft zich over aan Filips van Bourgondië en wordt in [[Gent]] gevangengezet. | |||
* [[Jacoba van Beieren]] volgt [[Jan VI van Beieren|Jan III]] op, maar de Bourgondiërs betwisten haar dat recht. | |||
* Half maart weet Jacoba van Beieren te ontsnappen uit [[Gravensteen (Gent)|kasteel Gravensteen]] met de hulp van drie Hoekse edellieden. | |||
* [[26 maart]] tot [[2 mei]] - Het [[Beleg van Schoonhoven (1425)|Beleg van Schoonhoven]]: [[Jacoba van Beieren]] besluit om uiteenlopende redenen [[Schoonhoven]] te [[belegering|belegeren]]. | |||
* [[17 september]] - Gravin Jacoba wordt ingehuldigd in [[Gouda]], waar zij haar intrek neemt in het [[Kasteel van Gouda|kasteel Ter Goude]], wat haar verblijfplaats zal worden tussen 1425 en 1428. Van daaruit zet zij haar strijd tegen de [[Kabeljauwse verbondsakte|Kabeljauwen]] voort om Holland en Zeeland terug te krijgen. | |||
* Als Jacoba op zeker moment verneemt dat de vijand in [[Leiden]] een leger bijeen heeft gebracht om eerst [[Alphen aan den Rijn]] en daarna Gouda aan te vallen, neemt zij een kordaat besluit. Jacoba laat alle troepen uit Schoonhoven, Oudewater en Gouda verzamelen en trekt over de [[Gouwe (rivier)|Gouwe]] ten [[Slag bij Alphen aan den Rijn|strijde bij Alphen aan den Rijn]]. Jacoba wint en als blijk van deze overwinning worden de banieren van de steden [[Haarlem]], Leiden en [[Amsterdam]] naar Gouda mee terug genomen. Gouda is op dat moment hoofdstad van de Hoekse beweging. | |||
* De [[Oude Universiteit Leuven|Universiteit Leuven]], in het Latijn Studium Generale Lovaniense, wordt gesticht. | |||
===1426=== | |||
* [[24 juli]] - Verwoesting [[Hof van Wena]] (Rotterdam): Het kasteel wordt door [[Willem Nagel (rebellenleider)|Willem Nagel]] en volgelingen van [[Jacoba van Beieren]] (''[[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoeken]]''), in brand gestoken. | |||
* [[Juli]] - Hertog Philips bezet [[Alkmaar]], dat door de Kennemer boeren in brand is gestoken. De stadsrechten worden vervallen verklaard. | |||
* [[22 augustus]] - [[Slag bij Hoorn]]. Philips en de [[Kabeljauwse verbondsakte|''Kabeljauwen'']] onder leiding van [[Jean de Villiers de L'Isle-Adam|Jan de Villiers]] verslaan de Kennemers en ''Hoeken'' onder leiding van [[Willem Nagel (rebellenleider)|Willem Nagel]], die wordt gedood. | |||
===1427=== | |||
* [[17 april]] - [[Jan IV van Brabant]] (24), [[Lijst van graven van Brussel en hertogen van Brabant|hertog van Brabant]] en [[hertogdom Limburg|Limburg]] overlijdt. | |||
* Tijdens de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]] van dit jaar verliest de Hoekse partij een hoop terrein, zo wordt een [[slag bij Wieringen|zee slag bij Wieringen]] verloren en wordt het [[beleg van Zevenbergen]] opgezet. Dit was de laatste Hoekse stad in het [[hertogdom Brabant]]. | |||
===1428=== | |||
[[Bestand:Fragment kaart van Gouda van Jacob van Deventer.png|thumb|De enige steun die Jacoba van Beieren had tijdens het beleg van Gouda, was die van de vloot onder leiding van Willem van Brederode, die in de haven lag.]] | |||
* In mei/juni vindt het [[Beleg van Gouda (1428)|Beleg van Gouda]] door [[Filips de Goede]] plaats met een enorme Bourgondische legermacht. | |||
* [[3 juli]] - Met de [[Zoen van Delft]] komt een eind aan de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]], die in [[1349]] begonnen. Jacoba sluit vrede met Filips van Bourgondië. Na het overlijden van haar oom Jan van Beieren in 1425 had zij de strijd tegen Filips van Bourgondië weer opgepakt. In dit vredesverdrag wordt bepaald dat Filips van Bourgondië erfgenaam van Jacoba van Beieren wordt en dat Jacoba van Beieren niet meer in het huwelijk mag treden. [[Jacoba van Beieren]] mag zich nog wel gravin van Holland blijven noemen, maar verliest de feitelijke macht. | |||
* Einde van de onafhankelijkheid van het Hollands/Zeeuwse gewest, dat nu het gezag van [[Filips de Goede]] van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] moet erkennen. | |||
* Ook [[Henegouwen]] wordt door de Bourgondiërs ingelijfd. | |||
===1429=== | |||
* [[8 mei]] - De Engelsen beëindigen het beleg van [[Orléans]], nadat [[Jeanne d'Arc]] het Franse leger heeft gemobiliseerd. | |||
* [[17 juli]] - De troonopvolger (de dauphin) van Frankrijk wordt in [[Reims]] tot koning [[Karel VII van Frankrijk|Karel VII]] gekroond, 6 jaar na de dood van zijn voorganger [[Karel VI van Frankrijk|Karel VI]] (''de Waanzinnige''). | |||
===1430=== | |||
[[Bestand:Philip the good.jpg|thumb|''[[Filips de Goede]]'', [[Rogier van der Weyden]]. De hertog draagt de keten van de door hem opgerichte [[Orde van het Gulden Vlies]].]] | |||
* [[Filips de Goede]] richt de [[Orde van het Gulden Vlies]] op bij gelegenheid van zijn huwelijk met [[Isabella van Portugal (1397-1472)|Isabella van Portugal]]. De Orde van het Gulden Vlies is de tegenhanger van de Engelse [[Orde van de Kousenband]], die uit 1348 dateert. Met de instelling van deze Orde wil Filips de Goede nog meer aanzien geven aan zijn dynastie. De nieuwe Orde is een select gezelschap waarmee de hertog zijn beste medewerkers en buitenlandse bondgenoten kan eren. De Orde wordt erkend door de paus en geniet pauselijke privileges. | |||
* Tussen 1430-1500 zijn er 300 bewezen [[Europese heksenvervolging|heksenproces]]sen in heel Europa. | |||
===1431=== | |||
* [[30 mei]] - [[Jeanne d'Arc]] wordt als [[Heks (persoon)|heks]] verbrand in [[Rouen]]. | |||
* [[16 december]] - Koning [[Hendrik VI van Engeland]] wordt in de [[Notre-Dame van Parijs]] gekroond tot koning van Frankrijk. Zijn claim op de Franse troon wordt gesteund door de Hertog van Bourgondië en door [[Isabella van Beieren]], de weduwe van koning [[Karel VI van Frankrijk]]. | |||
===1432=== | |||
[[Bestand:Retable de l'Agneau mystique.jpg|thumb|[[Het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck)|Het Lam Gods]].]] | |||
* [[Frank van Borssele]] en [[Jacoba van Beieren]] treden in het geheim in het huwelijk. Jacoba schendt daarmee de [[Zoen van Delft]]. Filips de Goede neemt Frank gevangen en eist dat Jacoba voorgoed van haar titels afstand doet, wat zij in 1433 uiteindelijk ook zal doen. | |||
* [[Filips de Goede]] roept voor het eerst vertegenwoordigers van de standen in zijn gewesten in Brussel bijeen. Dit [[Hof van Holland]] zal uitgroeien tot [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]]. | |||
* Het drieluik [[Het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck)|Het Lam Gods]], begonnen door [[Hubert van Eyck]], wordt voltooid door zijn jongere broer [[Jan van Eyck]]. | |||
===1433=== | |||
[[Bestand:Meester van Catharina van Kleef - Getijdenboek van de Meester van Catharina van Kleef.jpg|thumb|''[[Getijdenboek van Katharina van Kleef]]'', [[Meester van Catharina van Kleef]].]] | |||
* [[12 april]] - [[Verdrag van Den Haag (1433)|Verdrag van Den Haag]]- [[Filips de Goede]] verwerft definitief de graafschappen [[Graafschap Holland|Holland]], [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] en [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]] en laat [[Frank van Borssele]] vrij om zich bij zijn echtgenote [[Jacoba van Beieren]] te voegen. | |||
* [[14 april]] - De heilige [[Liduina van Schiedam]] sterft. | |||
===1435=== | |||
* [[januari]] - [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]] krijgt [[stadsrechten]]. | |||
* [[21 september]] - [[Vrede van Atrecht (1435)|Vrede van Atrecht]] tussen [[Karel VII van Frankrijk]] en [[Filips de Goede]], dit betekent het einde van de Engels-Bourgondische samenwerking. | |||
===1438=== | |||
[[Bestand:Haupthandelsroute Hanse.png|thumb|140px|De hoofdhandelsroute van de [[Hanze]] 1438–1441.]] | |||
* De strijd tussen Holland, Brabant en Vlaanderen is tot een einde gekomen nu de gewesten onder de Bourgondiërs verenigd zijn. De toenemende Hollandse scheepvaart leidt echter wel tot wrijvingen met de [[Hanze]]. Die adviseert haar lidsteden om eerder via Vlaanderen te varen dan Holland of Zeeland. Dit wordt de [[Hollands-Wendische Oorlog]]. | |||
* Hoewel er in dit en het hieropvolgend jaar sprake is van zware crisis en torenhoge graanprijzen, delen de [[Lage Landen]] niet in de algemene malaise in Europa en is er eerder sprake van economische expansie. | |||
[[Bestand:Kmska Jan Van Eyck (ca.1390-1441) - Madonna bij de fontein (1439) 28-02-2010 13-41-46.png|thumb|''Madonna bij de fontein'' in een [[Hortus conclusus]] (1439) [[Jan van Eyck]].]] | |||
===1441=== | |||
* [[Hendrik II van Borselen]] - ''Monsieur De La Vère'' - zeilt de Elbe en de Wezer op en sleept een aantal Hanzekoggen weg bij Hamburg en Bremen. Hierop wordt de voor Vlaanderen, Holland en Zeeland gunstige [[Vrede van Kopenhagen (1441)|Vrede van Kopenhagen]] gesloten, waarbij de gewesten opnieuw vrije doorgang krijgen door de [[Sont]]. Daarmee komt een einde aan de [[Hollands-Wendische Oorlog]]. Weliswaar moet Holland schadevergoeding betalen, maar de [[Hanze]] moet de vaart op de Oostzee gedogen. | |||
===1442=== | |||
* [[24 juli]] - De [[Hanze]]stad Bremen verklaart de oorlog aan Holland, Friesland, Zeeland en Vlaanderen. De nieuwe oorlog om de vrije handel op de [[Oostzee]] komt een jaar na de [[Vrede van Kopenhagen (1441)|Vrede van Kopenhagen]]. | |||
===1443=== | |||
* [[Elisabeth van Görlitz]] doet afstand van het [[Hertogdom Luxemburg]] ten behoeve van [[Filips de Goede]] van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]]. Zij ontvangt tot aan haar dood een jaargeld. | |||
===1447=== | |||
* [[Brugge]] wordt de enige [[stapelplaats]] van de [[Hanzekantoor van Brugge|Hanze]] in de Nederlanden. | |||
<span id=1450 /> | |||
===1450=== | |||
[[Bestand:Jean Fouquet 005.jpg|thumb|''Maria met kind'', c.1450, hout, 93 x 85 cm, [[Jean Fouquet]] ([[Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (Antwerpen)|Koninklijk Museum voor Schone Kunsten]], Antwerpen).]] | |||
* [[Jean Fouquet]] (ca. [[1420]] – ca. [[1480]]) baseert zijn stijl op die van de Vlaamse schilderbroers [[Hubert van Eyck|Hubert]] en [[Jan van Eyck]] en van de Florentijnse schilders en beeldhouwers van de [[Renaissance]], met wie hij in Italië kennismaakt. | |||
===1451=== | |||
* [[30 juni]] - [[Bordeaux (stad)|Bordeaux]], sinds [[1259]] in bezit van de Engelse koningen, valt in Franse handen. | |||
* [[26 oktober]] - In hun conflict met de Bourgondische hertog [[Filips de Goede]], die een belasting op het levensnoodzakelijke zout wil laten opleggen, roepen de Gentse [[gilde (beroepsgroep)|gilden]] een algemene staking uit en nemen ze de wapens op. Het conflict draait wezenlijk om de invloed van de gilden, met name die van hun [[deken (gilde)|overdekens]], die voor Filips in strijd is met het [[Charter van Senlis]] ([[1301]]). | |||
* [[Jan IV van Nassau]], [[Heer van Breda]], erft de Duitse bezittingen van zijn kinderloos gestorven broer Hendrik. Zo worden de Nederlandse en de Duitse gronden herenigd. | |||
===1452=== | |||
[[Bestand:20040103 Middelburg Stadhuis.jpg|thumb|[[Stadhuis van Middelburg]].]] | |||
* De bouw van het [[Stadhuis van Middelburg]] begint in 1452 geleid door meerdere generaties van de [[Vlaamse]] architectenfamilie [[Keldermans (bouwmeestersgeslacht)|Keldermans]] en duurt tot 1520. | |||
* Het eerste deel van de [[Gutenberg-bijbel]], het eerste [[Boekdrukkunst|gedrukte boek]], wordt in Duitsland uitgegeven. | |||
* In [[Regensburg]] komt de eerste ''Regeling voor [[Verloskundige|vroedvrouw]]en''. | |||
* Er heerst een veldslag tussen Gent en het leger van de Bourgondische hertog [[Filips de Goede]], waarbij [[Cornelis Sneyssens]] zich weet te onderscheiden. | |||
===1453=== | |||
* Winter - De [[Gentse Opstand (1449-1453)|Zoutoorlog]] veroorzaakt grote schade op het [[Graafschap Vlaanderen|Vlaamse]] platteland. | |||
* [[23 juli]] - In de [[Slag bij Gavere]] verslaat [[Filips de Goede]] de opstandige stad [[Gent]]. Het verzet van de Gentenaren voorkomt in extremis nog een plundering van de stad. | |||
* Einde van de [[Honderdjarige Oorlog]]. Nu de laatste pogingen om [[Bordeaux (stad)|Bordeaux]] te heroveren op niets zijn uitgelopen, sluit [[Engeland]] uit armoede vrede met [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Frankrijk]]. Van het [[Huis Plantagenet|Anglo-Franse rijk]] is alleen nog [[Calais]] over. | |||
===1454=== | |||
[[Bestand:Vœu du faisan.jpg|thumb|''[[Eed bij de fazant|Vœu du faisan]]'' (''Eed bij de fazant'').]] | |||
* Na de [[Beleg en val van Constantinopel (1453)|val van Constantinopel]] neemt [[Filips de Goede]] het kruis aan tijdens het [[Banket van de Fazant]] waar de aanwezigen de beroemde ''Vœu du faisan'' (''Eed bij de fazant'') zweren, mogelijk om de nederlaag van zijn vader tijdens de [[Slag bij Nicopolis]] van [[1396]] te wreken. | |||
* [[Johannes Gutenberg|Gutenberg]] bouwt eerste [[drukpers]] in Europa, zijn eerste druk was een [[aflaat]]brief. | |||
===1455=== | |||
[[Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg|thumb|De Gutenbergbijbel]] | |||
* De Utrechtse kapittels kiezen op [[7 april]] de [[Hoeken en Kabeljauwen|Hoeksgezinde]] [[proost|domproost]] [[Gijsbrecht van Brederode]] tot bisschop. Onder druk van de Filips de Goede benoemt [[paus Calixtus III]] diens bastaardzoon [[David van Bourgondië|David]]. Filips slaat de weerstand tegen deze benoeming met geweld neer, en in 1456 geeft Gijsbrecht tegen een ruime schadeloosstelling zijn aanspraak op de zetel op. Hij blijft echter een luis in de pels tot David hem, samen met zijn broer [[Reinoud II van Brederode|Reinoud]], in 1470 gevangen neemt. | |||
* [[Johannes Gutenberg]] voltooit zijn [[Gutenbergbijbel]]: De Vulgata. De eerste bijbel die niet geschreven, maar gedrukt werd in [[Europa van A tot Z|Europa]]. | |||
===1458=== | |||
[[Bestand:Simon-Marmion - Les grandes Chroniques des France.JPG|thumb|[[Filips de Goede]] neemt in 1457 de ''[[Grands Chroniques de France]]'' van Simon Marmion in ontvangst.]] | |||
* [[27 februari]] - De protestantse leider [[George van Podiebrad]] wordt gekozen tot koning van Bohemen. | |||
===1460=== | |||
* In [[Atrecht]] vindt een [[Vauderie d'Arras|heksenjacht]] plaats. | |||
===~1462=== | |||
* Voor de traditie om de uitvinding van de [[boekdrukkunst]] toe te schrijven aan [[Laurens Janszoon Coster]] ontbreekt ieder bewijs. De enige bron hiervoor is een verhaal van [[Hadrianus Junius]], een eeuw later. Wel zijn er oude [[incunabel]]en bewaard gebleven die vermoedelijk in de Nederlanden gedrukt zijn, zoals van het Latijns grammaticaboek ''Doctrinale puerorum'' van [[Alexandre de Villedieu]]. | |||
===1464=== | |||
[[Bestand:Karte Haus Burgund 4 EN.png|thumb|Bourgondische gebieden en toevoegingen vanaf 1465]] | |||
* [[9 januari]] - Er vindt in [[Brugge]] een vergadering plaats van vertegenwoordigers van de Staten van alle Bourgondische [[Gewest (Lage Landen)|gewesten]]. Hoewel zij politiek gezien slechts in personele unie verenigd zijn, is dit de grondslag van de latere [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]]. Op de agenda staat het regentschap tijdens de afwezigheid van Filips, maar voor deze op kruistocht kan vertrekken, zakt hij in 1465 weg in seniliteit en zijn zoon [[Karel de Stoute|Karel]] neemt vanaf dan de staatszaken waar. | |||
===1465=== | |||
* [[Adolf van Egmont|Adolf van Egmond]] zet zijn vader af als hertog van [[Hertogdom Gelre|Gelre]] en neemt zijn plaats in. In 1471 neemt zijn vader zijn plaats weer in met de hulp van Karel de Stoute, hoewel deze aanvankelijk zoon tegen vader had opgezet. | |||
* Het dorp [[Truielingen]] wordt grotendeels vernield door het [[hertogdom Brabant|Brabantse]] [[garnizoen]] van [[Geldenaken]] tijdens de oorlog tussen de [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]]rs en het [[prinsbisdom Luik]]. | |||
* In het dorp [[Sloterdijk (Amsterdam)|Sloterdijk]] wordt een [[waag]] ingericht. | |||
* [[5 oktober]] - De [[Vrede van Conflans]] wordt getekend door [[Lodewijk XI van Frankrijk|Lodewijk XI, koning van Frankrijk]] en graaf [[Karel de Stoute]] (Karel van Charolais). | |||
* [[20 oktober]] - [[Slag bij Montenaken]]. Aan het hoofd van 4000 soldaten wordt [[Raes van Heers]] verslagen door troepen onder bevel van [[Karel de Stoute]]. De Luikenaars zijn niet tevreden met het beleid van de prins-bisschop [[Lodewijk van Bourbon]], die [[Filips de Goede]] met medewerking van de paus had aangesteld als [[prins-bisschop]] van het [[prinsbisdom Luik]]. De onrust neemt toe en in 1465 breekt de [[Luikse Oorlogen|Eerste Luikse Oorlog]] uit. De Bourgondiërs, onder de leiding van Filips' zoon [[Karel de Stoute|Karel]], hertog van [[Graafschap Charolais|Charolais]] verslaan de Luikenaars in Montenaken. Na de slag bezet Karel de stad [[Sint-Truiden]]. De slag leidt tot de [[Vrede van Sint-Truiden]] ([[19 september]] 1466) , waarbij Luik ongeveer al zijn rechten en vrijheden verliest en [[Lodewijk van Bourbon]] opnieuw aangesteld wordt als prins-bisschop. | |||
* [[IJsselstein]] wordt grotendeels verwoest door bendes uit [[Hertogdom Gelre|Gelre]]. | |||
===1467=== | |||
* [[5 mei]] - [[Hugo van der Goes]] wordt toegelaten tot het kunstenaarsgilde van Gent. | |||
* [[Karel de Stoute]] volgt zijn overleden vader als [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] op. Bij zijn inhuldiging komt het in [[Gent]] tot ongeregeldheden, die met harde hand worden beëindigd. | |||
* [[28 oktober]] - [[Slag bij Brustem]]. Bij het overlijden van [[Filips de Goede]] komen de Luikenaars opnieuw in opstand tegen de gehate prinsbisschop, die de vlucht neemt. Zij hopen op steun van de [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Franse]] koning [[Lodewijk XI van Frankrijk|Lodewijk XI]], de tegenstander van de Bourgondiër [[Karel de Stoute]]. Als Karel merkt dat Lodewijk zijn belofte niet nakomt trekt hij met een beroepsleger van 25.000 man op naar Luik. De Luikse en Loonse milities bestaan uit een samenraapsel van 12.000 man waaronder 500 ruiters. Ze worden aangevoerd door [[Raes van Heers]], zijn vrouw [[Pentacosta van Grevenbroek]] en [[Jan de Wilde]], graaf van [[Kessenich (België)|Kessenich]]. Luik en Loon moeten het gezag van Karel de Stoute na zijn overwinning erkennen. Karel beveelt alle Loonse steden hun muren binnen een maand na 8 november (1467) af te breken. | |||
===1468=== | |||
[[Bestand:Delftse bijbel (proloog 1).jpg|thumb|Proloog van de [[Delftse Bijbel]], het eerste gedrukte Nederlandstalige boek, gedrukt in 1477. Het bevat alleen het [[Oude Testament]].]] | |||
* [[1 oktober]] - [[Margriete Achtels]] wordt door de rechtbank van de [[Sint-Donaasproosdij|Proosdij]] van Brugge veroordeeld tot "verbranding aan de staak" wegens het "op bovennatuurlijke wijze" vergiftigen van verscheidene mensen. | |||
* Karel de Stoute belegert en verwoest [[Luik (stad)|Luik]]. Zijn soldaten misdragen zich in de stad: ongeveer een kwart van de 20.000 inwoners verliest hierbij het leven. | |||
===1473=== | |||
* Karel de Stoute wordt hertog van Gelre nadat [[Arnold van Egmont]] overlijdt. | |||
* De hofraad reist aanvankelijk mee met de hertog, maar [[Karel de Stoute]] laat voor het eerst zijn gerechtelijke raad achter in [[Mechelen (stad)|Mechelen]], die vandaar de benaming ''Parlement van Mechelen'' krijgt. | |||
* Het [[hertogdom Limburg]] en [[Landen van Overmaas|Overmaas]] confedereren hun Staten tot de [[Staten van Limburg en de Landen van Overmaas]]. | |||
===1474=== | |||
* De [[Vrede van Utrecht (1474)|Vrede van Utrecht]] maakt een einde aan een lange periode van handelsoorlogen in Noordwest-Europa. | |||
===1477=== | |||
[[Bestand:Karte Haus Burgund 4.png|links|thumb|Het [[Hertogdom Bourgondië#Het Bourgondische Rijk in de 15e eeuw|Bourgondische rijk in 1477]].]] | |||
* [[5 januari]] - [[Slag bij Nancy]]: [[Karel de Stoute]], de laatste hertog van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]], sneuvelt tegen de Zwitserse Garde bij een poging Lotharingen in zijn bezit te krijgen. Dit veroorzaakt een crisis in het hertogdom. Zijn dochter [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] volgt hem op en wordt onmiddellijk geconfronteerd met de ontevredenheid over het oorlogszuchtige en centralistische beleid van haar vader. | |||
* Frankrijk valt haar Franse gewesten aan. [[Lodewijk XI van Frankrijk]] bezet [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]]. De Bourgondiërs zijn niet in staat zich te weren. | |||
* Hertogin Maria komt in grote problemen. De gewesten zien hun kans schoon haar te dwingen tot het verlenen van allerlei privilegies. | |||
* [[3 februari]] wordt met spoed een vergadering van de Staten-Generaal belegd. Vertegenwoordigers van Holland, Vlaanderen, Brabant en Namen plegen overleg om tot een gezamenlijke opstelling te komen. Hier blijkt dat de Staten wel bereid zijn om Maria van Bourgondië als hun vorstin te erkennen en te ondersteunen met financiële middelen, maar wel tegen een zekere prijs. De macht van het centrale bestuur moet ingeperkt worden. | |||
* [[11 februari]] - Toekenning van het [[Groot Privilege]]: Maria verkrijgt financiële en militaire steun van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]]. Ook moet zij, om tegemoet te komen aan het [[particularisme]], aan verscheidene gewesten en steden eigen keuren (''landsprivileges'') verlenen. | |||
[[Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg|thumb|Het [[Schepenhuis (Mechelen)|schepenhuis]] te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609]] | |||
* [[14 maart]] - Het [[Parlement van Mechelen|parlement]] en de [[rekenkamer van Mechelen]] worden door Maria van Bourgondië afgeschaft, maar later vervangen door de [[Grote Raad van Mechelen]]. Vlaanderen, Holland en Zeeland verkrijgen hun eigen Groot Privilege, waarbij Nederlands de bestuurstaal wordt en zuiderlingen worden uitgesloten van belangrijke functies. | |||
* [[19 maart]] - Maria van Bourgondië doet op verzoek van de prins-bisschop afstand van al haar rechten op het [[prinsbisdom Luik]]. | |||
* [[24 juli]] - [[Quedlinburg (stad)|Quedlinburg]] wordt door het leger van [[Ernst van Saksen]] en [[Albrecht III van Saksen]] bestormd en moet zich weer onderwerpen aan de abdis van de [[abdij van Quedlinburg]]. | |||
* [[19 augustus]] - [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] trouwt met [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I]] van [[Habsburg]], waardoor een einde komt aan haar korte persoonlijke regeerperiode en de [[Nederlanden]] onder het huis [[Habsburg]] komen. Hiermee gaan de Habsburgse en de Bourgondische erflanden samen en is er hoop dat aan de poging van Lodewijk XI om Bourgondië van de kaart te vegen een halt toe te roepen is. Nu kan de Franse dreiging het hoofd geboden worden. | |||
* September - Maximiliaan en [[Lodewijk XI van Frankrijk]] sluiten een wapenstilstand. | |||
* [[27 september]] - De [[Cosmas- en Damianusvloed (1477)|Cosmas- en Damianusvloed]] treft de kusten van de Noordzee en maakt veel slachtoffers. | |||
* De [[Delftse Bijbel]] wordt gedrukt. | |||
===1478=== | |||
[[Bestand:Map France 1477-fr.svg|thumb|Frankrijk en de Bourgondische landen]] | |||
* [[Lodewijk XI van Frankrijk|Lodewijk XI]] neemt de Franse gewesten van de Bourgondische hertogen in beslag en er breekt daarmee weer oorlog uit tussen [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] en Lodewijk. | |||
* Maximiliaan weet met een leger van Zwitserse huurlingen en Engelse boogschutters de Fransen tot [[Atrecht]] terug te dringen. [[Doornik]] wordt heroverd. | |||
* Juli - Er is opnieuw een wapenstilstand tussen Maximiliaan en Lodewijk XI, de laatste belooft alle steden in Henegouwen terug te geven. | |||
* Het gedrag van de vreemde huurlingen leidt tot onrust en oproer in Vlaanderen. [[Jan van Veerdeghem|Jan van Dadizele]], een Vlaams edelman die trouw blijft aan de Bourgondiers weet echter het oproer te bedwingen. | |||
* De [[Wedderborg]] lijdt grote schade in het conflict tussen de Heer van [[Westerwolde]] en de bevolking van Wedde, gesteund door de [[Groningen (stad)|stad Groningen]]. | |||
===1479=== | |||
* [[Juli]] - Inname en plundering van [[Den Haag]] door de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoekse]] veldheren [[Wolfert VI van Borselen|Wolffert van Borsselen]] en [[Reynier van Broeckhuysen]] . Wolfert wordt daarom het jaar daarop als [[Lijst van stadhouders in de Nederlanden|stadhouder van Holland en Zeeland]] vervangen door [[Joost van Lalaing]]. | |||
* [[7 augustus]] - Eerste Slag bij [[Enguinegatte|Guinegate]] waarbij Franse troepen door [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]] worden verslagen | |||
* Augustus - [[Jan van Veerdeghem|Jan van Dadizele]] weet als Baljuw van Gent een goed uitgerust en gedisciplineerd leger op de been te brengen. Maximiliaan weet er dankbaar gebruik van te maken. | |||
* [[24 september]] - In de stad [[Groningen (stad)|Groningen]] wordt door een rijke weduwe het [[Mepschengasthuis|Sint-Annengasthuis]] gesticht ten behoeve van 15 armlastige en behoeftige oudelieden. | |||
* [[Rudolf Agricola]] keert terug naar [[Groningen (stad)|Groningen]], na gestudeerd te hebben in [[Erfurt]], [[Keulen]], [[Leuven]], [[Pavia (stad)|Pavia]] en [[Ferrara (stad)|Ferrara]]. Ook verbleef hij in Ferrara aan het hof van hertog [[Ercole I d'Este|Ercole d'Este]]. Hij wordt een van de belangrijkste vroeg-[[Renaissance-humanisme|humanistische]] geleerden van de Nederlanden. | |||
* De Vlaamse overwinning op [[Lodewijk XI van Frankrijk]] wordt de oorsprong van de [[Stadsreus (pop)|Reuzenommegang]], de ''gayants'' in [[Dowaai]]. | |||
[[Bestand:Leonardo da Vinci- Vitruvian Man.JPG|thumb|De ''[[Vitruviusman]]'' van [[Leonardo da Vinci]] zou uitgroeien tot de verzinnebeelding van het renaissance-humanisme (ca. 1490, [[Gallerie dell'Accademia (Venetië)|Gallerie dell' Accademia]], [[Venetië (stad)|Venetië]], inv. 228).]] | |||
===1480=== | |||
* [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] slaagt erin [[Hertogdom Luxemburg|Luxemburg]] onder controle te krijgen. | |||
* [[Gent]] staat erop dat de jonge kinderen van Maximiliaan en Maria beurtelings in de verschillende gewesten verblijven, maar als het tijd wordt ze aan Brabant af te staan weigert de stad de kinderen te laten gaan. Zij zijn nu in feite gijzelaars. | |||
* Bij overstromingen van de Vlaamse kust wordt het dorp [[Breskens]] verzwolgen. | |||
* [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] telt 33.000 inwoners. | |||
===1481=== | |||
* De [[Tweede Utrechtse Burgeroorlog]] breekt uit met als belangrijkste voorvallen de [[Slag bij Scherpenzeel]] (22-9-1481) en de [[Slag bij Westbroek]] (26-12-1481). | |||
* Graaf [[Adolf IV van Nassau-Wiesbaden]] weet voor [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] [[Gelderland]] te bedwingen, waar de opstandelingen een bondgenootschap met de Fransen waren aangegaan. | |||
* Oktober - De Gentse Baljuw [[Jan van Veerdeghem|Jan van Dadizele]] wordt vermoord. Dit is een zware slag voor [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]]. | |||
===1482=== | |||
[[Bestand:Spanish Netherlands.svg|thumb|De Habsburgse Nederlanden (oranje), het prinsbisdom [[prinsbisdom Luik|Luik]] (paars) en de rijksabdij [[Stavelot-Malmedy]] (roze), <small>(situatie sinds 1548</small>)]] | |||
* [[27 maart]] - [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] overlijdt op 25-jarige leeftijd door een val van haar paard. Haar 4-jarige zoontje [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] volgt haar op, onder het regentschap van zijn onpopulaire vader [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]]. De kleine graaf en zijn zusje zijn echter nog steeds in handen van de Gentenaren. | |||
* Maximiliaan wil het [[Groot Privilege]] echter niet bevestigen en voert bovendien een expansiepolitiek met oorlogen die veel kosten en dus veel belastingen meebrengen. | |||
* Het voogdijschap van Maximiliaan valt bij Vlaanderen en Brabant in slechte aarde. Zij staan erop dat er vrede met Frankrijk gesloten wordt, maar de vorst voelt er weinig voor om de ongunstige voorwaarden van de vrede te aanvaarden, onder andere omdat daarmee het hertogdom Bourgondië voorgoed prijsgegeven wordt. | |||
* [[16 juli]] - De [[Kabeljauwse verbondsakte|Kabeljauwse]] ruiteraanvoerder [[Jan van Schaffelaar]] springt van de toren van [[Barneveld (dorp)|Barneveld]]. Hij overleeft de val en wordt alsnog door de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoeken]] gedood. | |||
* [[23 december]] - De Staten-Generaal van de [[Habsburgse Nederlanden]] erkennen het regentschap van Maximiliaan en onder druk van de Vlaamse steden sluit de regent van de Nederlanden [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]] de [[Vrede van Atrecht (1482)]] met Frankrijk en legt zich daarmee neer bij het verlies van de Bourgondische erflanden. | |||
* In de strijd tussen de Kabeljauwse ridder Egbert van Wassenaar en de Hoekse burgemeester van Utrecht, Dirk van Zuylen, wordt het [[kasteel de Haar]] verwoest.<ref>Het Utrechts Archief: [http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/tijdbalk/1482 14 juli 1482: Kasteel De Haar in brand]</ref> | |||
===1483=== | |||
* Maart - [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] gaat akkoord met de voorwaarden van de [[Vrede van Atrecht (1482)|Vrede van Atrecht]]. Zijn tweejarige dochtertje [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha]] wordt in handen van de Franse koning overgegeven voor haar huwelijk met de kroonprins. [[Graafschap Artesië|Artesië]] en [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] gaan als bruidsschat over naar Frankrijk en [[Filips I van Castilië|Filips]] zal leenhulde brengen aan de Franse koning voor [[Vlaanderen]]. | |||
* [[23 juni]] - Margaretha en de Dauphin verloven. | |||
* [[Augustus (maand)|Augustus]] - Lodewijk XI sterft en Maximiliaan neemt opnieuw de wapens op. Het graafschap Vlaanderen gaat hiermee niet akkoord. Hun gezant die naar koning [[Karel VIII van Frankrijk]] werd gezonden, wordt echter door Maximiliaan gevangengenomen. Dit leidt tot de eerste tweejarige [[Vlaamse Opstand tegen Maximiliaan]]. | |||
* In [[Holland]] wordt de opstand tegen [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Habsburg]] na twee jaar neergeslagen door hertog [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]]. | |||
* Op [[31 augustus]] wordt het [[Beleg van Utrecht (1483)|beleg van Utrecht]] beëindigd en daarmee ook de [[Tweede Utrechtse Burgeroorlog]], die met een vredesverdrag op [[2 september]] wordt afgesloten. Door tussenkomst van [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] kan [[David van Bourgondië]], halfbroer van Karel de Stoute, zijn bisschopszetel in Utrecht opnieuw innemen. | |||
===1484=== | |||
* Institoris en Sprenger, de auteurs van de [[Heksenhamer]], wenden zich voor steun bij hun [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] tot Rome. [[Paus Innocentius VIII]] vaardigt voor hen de bul [[Summis desiderantes affectibus]] uit, waarin hij echter uitsluitend goedkeuring geeft tot opsporing, verbanning en andere straffen tegen personen die beschuldigd worden van magie en hekserij. De bul keurt verbranding en de doodstraf niet goed, maar bevestigt slechts de bevoegdheid van de [[Inquisitie|inquisitoren]] inzake hekserij. | |||
[[Bestand:Geertgen tot Sint Jans 003.jpg|thumb|''De heilige maagschap'', 1485 tot 1493, [[Geertgen tot Sint Jans]].]] | |||
===1486=== | |||
* [[17 maart]] - De Heer van Arenberg, bondgenoot van Gelre, valt met een legertje [[Eindhoven]] binnen. De stad wordt geplunderd en in brand gestoken. er blijven niet meer dan zes huizen (op de Grote Berg) gespaard. | |||
* [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I van Oostenrijk]] wordt gekozen tot koning van het [[Heilige Roomse Rijk]]. | |||
* De ''[[Heksenhamer]]'' wordt, zonder kerkelijke goedkeuring, gedrukt en is het bekendste boek omtrent de hekserij. Hierin komt steeds meer de nadruk te liggen op de vrouwelijke minderwaardigheid. De vrouw zou eerder voor de duivelse verleidingen bezwijken. Het verbond met de [[duivel]] wordt als vaststaand beschouwd. Vanaf die tijd worden steeds meer oude, armlastige vrouwen als [[Heks (persoon)|heks]] opgepakt. | |||
===1487=== | |||
* Na de recente nederlagen die Maximiliaan tegen de Franse koning [[Karel VIII van Frankrijk|Karel VIII]] heeft geleden, barst er nu ook een opstand los in [[Vlaanderen]] tegen het [[Habsburg]]se gezag. [[Gent]] verwelkomt een Frans garnizoen. | |||
===1488=== | |||
* [[31 januari]] - Maximilaan komt naar [[Brugge]] om de opstand te onderdrukken, maar wordt gevangengenomen. | |||
* [[12 mei]] - De Staten-Generaal komen bijeen en er wordt een einde gemaakt aan Maximiliaans regentschap over Vlaanderen. Maximiliaan belooft zich hieraan te houden en wordt vrijgelaten in ruil voor gijzelaars. Als borg wordt zijn raadsman [[Filips van Kleef]] gevangen gehouden. Eenmaal vrij houdt Maximiliaan zich niet aan de afspraak. Hij voert strafexpedities uit in het [[Brugse Vrije|Brugse ommeland]]. Filips van Kleef voelt zich verraden en sluit zich vanwege deze eedbreuk aan bij de opstandelingen en wordt zelfs de leider. De opstand is ditmaal succesrijker. Mede doordat ook buiten Vlaanderen het regentschap in vraag wordt gesteld. | |||
* [[18 november]] - De [[Jonker Fransenoorlog]]: Jonkheer [[Frans van Brederode]] leidt een opstandig legertje in [[graafschap Holland|Holland]] en brengt [[Rotterdam]] in [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoekse]] handen. | |||
* [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]], regent van de [[Bourgondische tijd|Bourgondische gewesten]] voor zijn minderjarige zoon, vaardigt de [[Admiraliteit van Veere|Ordonnantie op de Admiraliteit]] uit, waarin de afzonderlijke oorlogsvloten van de zeegewesten onder één admiraal worden gesteld. | |||
===1489=== | |||
* Onder aanvoering van [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]] wordt [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaans]] leger uitgestuurd om de opstandige graafschappen [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[Graafschap Holland|Holland]] en het hertogdom [[Hertogdom Brabant|Brabant]] te onderwerpen en te straffen. Onder andere de stad [[Tienen]] en omliggende dorpen worden geplunderd, de inwoners mishandeld en verdreven. | |||
* Graaf [[Jan III van Egmont]], [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaans]] trouwe bondgenoot en [[stadhouder]], weet de stad [[Rotterdam]], die in [[Hoeken en Kabeljauwen|Hoekse]] handen was, tot overgave te dwingen door uithongering. | |||
===1490=== | |||
* In de [[Slag bij Brouwershaven (1490)|Slag bij Brouwershaven]] wordt jonker [[Frans van Brederode]] zwaar gewond gevangengenomen. Hiermee komt definitief een einde aan de [[Jonker Fransenoorlog]] en aan de [[Hoekse en Kabeljauwse Twisten]]. | |||
===1491=== | |||
* Tijdens de [[Opstand van het Kaas- en Broodvolk]] richten de inwoners van [[Kennemerland]] en [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]] zich tegen stadhouder [[Jan III van Egmond|Jan van Egmont]] vanwege de moeilijke positie van de boerenbevolking en belastingverhoging. | |||
===1492=== | |||
* [[Karel van Gelre]] wordt na vijf jaar vrijgekocht uit gevangenschap en gehuldigd als [[Lijst van heersers van Gelre|Hertog van Gelre]]. Hij komt met Franse steun succesvol in opstand waardoor Gelre weer onafhankelijk wordt van Habsburg. | |||
* [[Opstand van het Kaas- en Broodvolk|Opstand van het 'Kaas-en broodvolk']] in [[West-Friesland (historische regio)|West-Friesland]] en [[Kennemerland]]. Plundering van het [[Ruïne van Brederode|Slot Brederode]]. | |||
* [[19 juli]] - De stad [[Gent]] moet - na de onthoofding van [[Jan van Coppenolle]], secretaris bij de [[schepenen]]bank die tijdens de [[Opstand van Vlaanderen tegen Maximiliaan I van Oostenrijk]] het verzet leidde - de [[Vrede van Kadzand]] ondertekenen met [[Albrecht III van Saksen]], de vertegenwoordiger van de regent [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]], waardoor haar zelfstandigheid sterk besnoeid wordt. Gent doet afstand van haar militie (De [[Witte Kaproenen]]), van de jurisdictie buiten haar gebied en van het recht der [[Gilde (beroepsgroep)|gilden]] om zelf hun deken te benoemen. | |||
* Het geslacht Van Brederode neemt [[Huis ter Kleef]] in leen (tot 1568). | |||
===1494=== | |||
* [[22 juli]] - [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] wordt meerderjarig en wordt landheer van de [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] en doet zijn Blijde Intrede te [[Mechelen (stad)|Mechelen]]<ref>D. Eichberger (red.) ''Dames met Klasse. Margareta van York - Margareta van Oostenrijk''. p. 37</ref> | |||
* [[12 juli]] - De [[Kroniek van Nuremberg]], ook wel bekend als ''Schedelsche Weltchronik'' (De Wereldkroniek van Schedel) wordt gepubliceerd in [[Neurenberg|Nuremberg]] als een [[incunabulum]]. Veel kaarten uit deze kroniek tonen voor het eerst in de geschiedenis hele steden en landen. | |||
* [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I van Oostenrijk]] wordt gekozen tot keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]]. | |||
===1495=== | |||
* [[7 augustus]] - [[Deventer]] en [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] worden op de Rijksdag te [[Worms (stad)|Worms]] door [[keizer Maximilliaan I]] tot Rijkssteden benoemd. | |||
===1496=== | |||
[[Bestand:PhillippeJeanne.jpg|thumb|Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige]] | |||
* Filips de Schone en koning [[Hendrik VII van Engeland]] tekenen het [[Magnus Intercursus]] waarmee de handelsbetrekkingen tussen de [[Lage Landen]] en Engeland hersteld worden. | |||
* [[20 oktober]] - Huwelijk van [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] en [[Johanna van Castilië|Johanna de Waanzinnige]] in [[Lier (België)|Lier]]. | |||
* Voor zijn afvaart naar Spanje benoemt Filips [[Engelbrecht II van Nassau|Engelbrecht II van Breda]], graaf van Nassau, tot stadhouder der [[Habsburgse Nederlanden]]. | |||
* De Filippusgulden van [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] komt in omloop. | |||
===1498=== | |||
* Koning [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] schenkt hertog [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]] het leen [[Friesland in brede zin|het oorspronkelijke Friesland]] als onderpand voor een lening van 300.000 gulden. Albrecht was te hulp geroepen door de Friese [[potestaat]] [[Juw Dekama]] om een eind te maken aan de burgeroorlog tussen [[Schieringers]] en [[Vetkopers]]. | |||
* In de [[slag bij Laaksum]] wordt een groot leger van [[Vetkopers]] uit de [[Zevenwouden]] verslagen door een klein leger van [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]]. Deze overwinning is bepalend voor het eindigen van het tijdperk van de [[Friese vrijheid]]. Voor Friesland begint een periode van versnippering en politieke ondergeschiktheid. | |||
<span id=1500 /> | |||
===~1500=== | |||
[[Bestand:Wildweibchen mit Einhorn.jpg|left|thumb|[[Wandtapijt]] "Wilde vrouw met [[eenhoorn (fabeldier)|eenhoorn]]": het symbool voor kuisheid (Bazel).]] | |||
* De eerste helft van de 16e eeuw is voor de [[Zuidelijke Nederlanden]] een periode van enorme groei. Een van de troeven van de Nederlanden is hun buitengewoon gunstige geografische ligging, waardoor ze tegelijkertijd als schakel, verkeersknooppunt en eindbestemming dienst doen voor de handel tussen de landen van de Baltische en Middellandse Zee. De [[Lage Landen]] scoren hoog op het vlak van handel, industrie en landbouw, en zijn door verschuiving van de wereldhandel van de Middellandse Zee naar de Atlantische Zeeruimte het nieuwe centrum van de wereldeconomie. Brabant en Vlaanderen zijn hierbij de toonaangevende regio’s. | |||
* De oudste [[Vlaamse wandtapijten]] dateren uit de 13e eeuw. De belangrijkste productiecentra waren toen [[Doornik]] en [[Arras]]. Deze twee centra kregen in de 15e eeuw heel wat opdrachten van de Hertogen van Bourgondië. (In de veertiende eeuw werden ook al wandtapijten gemaakt in [[Brugge]], [[Oudenaarde]], [[Geraardsbergen]], [[Edingen]] en [[Gent]]). In de 16e eeuw worden [[Brussel (stad)|Brussel]], [[Mechelen (stad)|Mechelen]] en [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] belangrijk. Antwerpen gaat zorgen voor de verspreiding over de rest van Europa. [[Vlaanderen]] is daarmee het centrum van de Europese wandtapijtenproductie geworden. | |||
* Omstreeks 1500 is [[Gent]] samen met steden als [[Florence (stad)|Firenze]], een van de belangrijkere steden in Europa, een politiek, economisch en juridisch zwaargewicht en telt tussen 40.000 en 50.000 inwoners. | |||
* In het begin van de [[16e eeuw]] bereikt de stad [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] haar hoogtepunt. De grootste invoer is die van Engelse lakens, [[Duitsland|Duitse]] metaalprodukten en de [[Portugal|Portugese]] [[specerijenhandel|specerijen]]. | |||
* In [[1500]] heeft Antwerpen ongeveer 40.000 inwoners, omstreeks [[1560]] wordt het aantal van 100.000 bereikt. Hand in hand met de toenemende welvaart kent de stad een ongekende culturele bloei. Vooral neemt de [[Antwerpse School|schilderkunst in Antwerpen]] een hoge vlucht in de zestiende en zeventiende eeuw. | |||
* Een aantal provinciale raden verklaren zich soeverein in het begin van de 16e eeuw zoals [[Hertogdom Brabant|Brabant]] en [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]]. | |||
* In de 16e eeuw verspreiden protestantse evangelisten de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] vanuit hun thuisland ([[Wittenberg (stad)|Wittenberg]], [[Genève (stad)|Genève]] en [[Zürich (stad)|Zürich]]) elders in Europa, op de voet gevolgd door hun rivalen van de [[contrareformatie]], de jezuïeten.<ref>Anthropological studies of witchcraft, magic and religion. New York: Garland</ref> | |||
===1502=== | |||
* Begin van de [[Gelderse Oorlogen]], een reeks conflicten in de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Langen]]: voornamelijk [[Graafschap Holland|Holland]], [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[hertogdom Brabant|Brabant]] onder leiding van de [[Habsburg]]se vorsten van de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] aan de ene kant en [[Hertogdom Gelre|Gelre]], [[Groningen (stad)|Groningen]] en de [[De Ommelanden|Ommelanden]] en [[Friesland onder de Saksen|Friesland]], onder leiding van [[Karel van Gelre]] aan de andere kant. | |||
===1504=== | |||
[[Bestand:Werken van Barmhartigheid, Meester van Alkmaar (1504).jpg|thumb|''[[Zeven werken van Barmhartigheid]]'', 1504, [[Meester van Alkmaar]].]] | |||
[[Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg|thumb|Het [[Schepenhuis (Mechelen)|schepenhuis]] te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609]] | |||
* [[26 november]] - Koningin [[Isabella I van Castilië]] sterft. Haar dochter [[Johanna van Castilië|Juana]] erft de troon, die feitelijk toevalt aan de Bourgondische hertog [[Filips de Schone (Nederlanden)|Filips de Schone]]. | |||
* In [[Mechelen (België)|Mechelen]] wordt opnieuw de [[Grote Raad van Mechelen]] ingesteld als hoogste rechtsorgaan voor de Habsburgse Nederlanden. Dit is een belangrijke stap in de richting van integratie van de verschillende gewesten. | |||
* Hendrik graaf van Stolburg regeert als landvoogd over Friesland. | |||
* [[Jheronimus Bosch]] schildert - waarschijnlijk in opdracht van [[Engelbrecht II van Nassau]] - de [[Triptiek (schilderij)|triptiek]] ''[[Tuin der Lusten|De Tuin der Lusten]]'', hoewel het ook in de periode 1480-90 geschilderd kan zijn. | |||
===1506=== | |||
* De latere [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|keizer Karel V]], amper zes jaar oud, wordt bij het plotselinge overlijden van zijn vader, [[Filips van Oostenrijk|Filips de Schone]], vorst van de gewesten der [[Habsburgse Nederlanden]] onder regentschap van zijn grootvader, [[Maximiliaan I van Oostenrijk]]. Het regentschap wordt echter uitgeoefend door diens dochter, [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]]. | |||
===1507=== | |||
* [[18 maart]] - [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] wordt [[landvoogd]]es van de Nederlanden. | |||
* [[5 juli]] - [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] doet haar Blijde Intrede te [[Mechelen (stad)|Mechelen]]<ref>D. Eichberger (red.) ''Dames met Klasse. Margareta van York - Margareta van Oostenrijk''. p. 52</ref> | |||
===1509=== | |||
* [[26 september]] - De tweede [[Cosmas- en Damianusvloed (1509)|Cosmas- en Damianusvloed]] treft vooral [[Walcheren]] en [[Tholen (stad)|Tholen]], maar ook het gebied tussen [[IJ (water)|IJ]] en [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]] komt blank te staan. | |||
===1511=== | |||
[[Bestand:HolbeinErasmusFollymarginalia.jpg|thumb| ''[[Lof der zotheid]]'']] | |||
* [[Desiderius Erasmus|Erasmus]] publiceert [[Lof der zotheid]], dat hij opdraagt aan [[Thomas More]]. | |||
===1512=== | |||
* De Habsburgse bezittingen in de Lage Landen worden samen ingedeeld in de [[Bourgondische Kreits]], een verband van verschillende staatjes binnen het [[Heilige Roomse Rijk]]. | |||
* Huurtroepen van [[Karel van Gelre]] vallen Amsterdam aan. Ze plunderen de [[Lastage]], de winterhaven en scheepshelling van de stad. Er wordt grote schade aangericht. | |||
===1514=== | |||
[[Bestand:Albrecht Dürer 080.jpg|thumb| [[Jakob Fugger de Rijke]]. Schilderij door [[Albrecht Dürer]] van rond 1519.]] | |||
[[Bestand:Quentin Massys 001.jpg|thumb|''De goudweger en zijn vrouw'' (1514) [[Quinten Matsijs]], [[Musée du Louvre]], Parijs]] | |||
* Nadat hij van [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I]] in [[1507]] al [[Kirchberg an der Iller|Kirchberg]] en [[Weißenhorn]] ontvangen heeft, verkrijgt de bankier [[Jakob Fugger de Rijke]] nu de titel van [[rijksgraaf]]. Met enorme sommen geld steunt hij de verkiezing van Karel V tot keizer. | |||
* [[30 september]] - De [[Sint-Jeronimusvloed]] treft Holland en Zeeland. | |||
===1515=== | |||
* [[5 januari]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]], zoon van [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] en [[Johanna van Castilië|Johanna de Waanzinnige]] wordt in Brussel meerderjarig verklaard door Maximiliaan, en daarmee graaf van [[Vlaanderen]] en [[Holland]], op verzoek van de Nederlandse adel. Zij hebben immers bezwaar tegen de invloed van [[Gattinara]] en [[Nicolas Perrenot de Granvelle|Granvelle]], de Bourgondische raadsheren van Margaretha. | |||
* [[25 januari]] - [[Frans I van Frankrijk]] wordt te [[Reims]] tot [[Lijst van koningen van Frankrijk|koning van Frankrijk]] gekroond. | |||
* [[24 februari]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] treedt in [[Gent]] aan als nieuwe [[landsheer]]. Dit betekent een tijdelijk einde van het regentschap van [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]], die dan enige tijd teruggetrokken leeft. | |||
* [[11 april]] - Karel V vaardigt het [[Kalfsvelverdrag]] uit, een formele bevestiging van de [[vrede van Cadzand]]. Hierdoor mogen de [[gilde (beroepsgroep)|gilde]]n niet meer zelf hun [[Deken (gilde)|gildedeken]] kiezen. Dit wekt vooral in [[Gent]], Eerste Lid van de [[Vier Leden van Vlaanderen]]<ref>'' [[Gent]], [[Brugge]], [[Ieper]] en het plattelandsdistrict het [[Brugse Vrije]]''</ref> en centrum voor handel en industrie, grote wrevel. Tussen 1515 en 1540 zal Gent heel wat vorstelijke beden demonstratief verwerpen. Dit is slechts één aspect van de [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] tegen de weinig diplomatische Karel V. | |||
* [[19 mei]] - De Saksische hertog [[George van Saksen (1471-1539)|Joris met de Baard]] doet zijn aanspraken op [[Heerlijkheid Groningen|Groningen]] en [[Friesland]] voor het geringe bedrag van ƒ100.000 over aan Karel V. | |||
* [[19 november]] - Aftreden van [[Jan III van Egmont]] als stadhouder van Holland, Zeeland en West-Friesland. | |||
* In de eerste helft van de 15de eeuw alleen al kwamen in Gent maar liefst 9 opstanden voor. Niet alleen vorsers uit de vroegere Nederlanden detecteerden in de [[Lage Landen]] een sterke drang tot opstand, ook Tilly bestempelt ze in ''European Revolutions'' als de bakermat van de ‘''bourgeoisrevolte''’<ref>Ch. Tilly, ''European Revolutions'', 1492-1992. Oxford, Blackwell, 1993, (The making of Europe) pp.52-78, pp.100-03</ref>. | |||
* In de zestiende eeuw groeit de territoriale bevoegdheid van de [[Grote Raad van Mechelen]]. Door de vestiging van het gezag van keizer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] over [[Doornik en het Doornikse]], [[heerlijkheid Utrecht|Utrecht]], [[Friesland]], [[heerlijkheid Overijssel|Overijssel]] en [[Hertogdom Gelre|Gelre]] omvat het gebied tenslotte het geheel van de [[Zeventien Provinciën]]. | |||
===1516=== | |||
* Nadat Karel V naar [[Spanje (personele unie)|Spanje]] is vertrokken om er na het overlijden van [[Ferdinand II van Aragon|Ferdinand II van Aragón]] de troonopvolging waar te nemen, wordt [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]],"''la bonne tante''", voor een tweede maal belast met de regering over de Nederlanden. | |||
* In 's-Hertogenbosch breekt de [[Pest (ziekte)|pest]] uit. | |||
===1517=== | |||
[[Bestand:Kasteel Radboud 2010 Nr. 2 SteDi.jpg|thumb|Kasteel Radboud te [[Medemblik (stad)|Medemblik]]]] | |||
* [[24 juni]] - [[Grutte Pier]] landt met een groot leger voor het [[Beleg van Medemblik (1517)|beleg van Medemblik]]. | |||
* [[31 oktober]] - [[Maarten Luther]], [[Augustijnen (kloosterorde)|Augustijner]] monnik, [[Theologie|moraaltheoloog]] en [[Reformatie|kerkhervormer]], spijkert zijn 95 stellingen tegen de deur van de kerk in het Duitse [[Wittenberg (stad)|Wittenberg]]. Hiermee begint de [[Reformatie]]. | |||
* [[Pier Gerlofs Donia|Grote Pier]] werkt aanvankelijk samen met [[Karel van Gelre]] en is met zijn kaapvaart zeer schadelijk voor de Hollandse Sontvaart, maar als blijkt dat Karel zelf een machtspositie in Friesland probeert te verwerven, is hij zo teleurgesteld, dat hij zich in 1518 uit de strijd terugtrekt. | |||
===1519=== | |||
* Karel, zoon van Filips de Schone van Bourgondië en Johanna de Waanzinnige van Spanje, volgt zijn grootvader Maximiliaan I van Oostenrijk op en wordt [[Keizer Karel V]]. | |||
===1520=== | |||
* Na 1520 is de wereldlijke rechtspraak grotendeels [[Inquisitie|inquisitoir]] geworden. De vorsten hadden professionele rechters aangesteld. | |||
* [[15 juni]] - Banbul van [[Paus Leo X]] tegen [[Maarten Luther|Luther]]. (Dit betekent excommunicatie, Luther behoort niet meer tot de [[rooms-katholieke Kerk]]). | |||
* In [[Castilië]] breekt de [[Opstand van de comunidades]] uit tegen de uit de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] afkomstige jonge vorst [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel]], en men roept zijn moeder [[Johanna de Waanzinnige|Juana]] uit tot koningin. Karel bezweert het oproer door te beloven zich voorgoed in Spanje te vestigen. | |||
* [[10 december]] - Studenten verbranden de [[paus]]elijke banbul tegen [[Maarten Luther|Luther]]. | |||
* [[Londen]] heeft 50.000 inwoners. | |||
===1521=== | |||
* De Nederlanden raken betrokken bij de [[Deense Successieoorlogen]] als [[Christiaan II van Denemarken]] steun komt zoeken bij zijn zwager Karel V. Een jaar later wordt de [[Sont]] afgesloten voor Holland, reden waarom [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] steun weigert aan Christiaan. De beperkte centrale macht van de Habsburgers blijkt als admiraal [[Adolf van Bourgondië]] Margaretha negeert en Christiaan een schip laat uitrusten. | |||
* [[Paus Adrianus VI]], de enige paus uit de Lage Landen en voormalig mentor van Karel V, wordt benoemd. | |||
[[Bestand:Junker-Jörg-ML.jpg|thumb|left|Maarten Luther rond 1522]] | |||
* [[8 mei]] - In de [[Habsburgse Nederlanden]] wordt een verbod uitgevaardigd van het uitgeven, het verkopen en het kopen van boeken van [[Maarten Luther]], en van boeken waarin kerk, paus of vorst worden beledigd. | |||
* [[25 mei]] - [[Edict van Worms]]: [[Maarten Luther]], door de [[rooms-katholieke Kerk]] in de ban gedaan, wordt tevens in de rijksban geslagen. | |||
* [[Juli]] - In [[Gent]] vindt een openbare boekverbranding plaats van Lutherse geschriften. | |||
* Ook in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] worden Lutherse geschriften verbrand. | |||
* De [[Geschiedenis van de Nederlandse gulden|Gouden Carolus]] (munt) wordt in omloop gebracht. | |||
* Een Overijssels legertje plundert de oostzoom van de Veluwe tot aan [[Harderwijk (Gelderland)|Harderwijk]]. Op de terugtocht worden de mannen achterhaald door een Gelders leger en bij [[Aperloo]] verslagen. | |||
* [[Desiderius Erasmus]] vestigt zich in [[Bazel (Zwitserland)|Bazel]]. | |||
* Hertog [[Karel van Gelre]] laat een [[Blokhuis (verdedigingswerk)|blokhuis]] bouwen in [[Lemmer]] als versterkt onderkomen van een [[garnizoen]]. Hij legt daarmee een claim op de Friese [[Zuidwesthoek]]. | |||
===1522=== | |||
* In [[Brugge]] en, tot tweemaal toe, in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] vinden er openbare boekverbrandingen plaats van Lutherse geschriften. | |||
* [[Beeldenstorm]] in [[Wittenberg (stad)|Wittenberg]]. | |||
===1523=== | |||
* [[1 juli]] - De eerste ketterse [[Protestantisme|protestanten]], de [[Antwerpen (stad)|Antwerpse]] monniken [[Jan van Essen]] en [[Hendrik Voes]], volgelingen van Luther worden levend verbrand op de [[Grote Markt (Brussel)|Grote Markt]] van Brussel. | |||
* [[7 juli]] - Executie te [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]: de [[Friezen|Fries]] [[Wijerd Jelckama]] wordt onthoofd. Jelckama was de laatste overgebleven Friese rebel, piraat en opstandeling, opvolger van [[Pier Gerlofs Donia|Grote Pier]]. | |||
===1524=== | |||
[[Bestand:Medieval crane - Brugge.jpg|thumb|Reconstructie van de historische kraan van [[Brugge]].]] | |||
* Zowel Oost-Friesland als Bremen gaan tot het [[Nederlandse Hervormde Kerk|hervormde]] [[Religie|geloof]] over. Deze ontwikkeling bij de buren baart het hof van [[Keizer Karel V|Karel V]] grote zorg, omdat het het instromen van ketterse geschriften des te gemakkelijker maakt. | |||
* Friesland erkent Karel V als landsheer. | |||
===1525=== | |||
* [[13 juni]] - Huwelijk van [[Maarten Luther]] en de voormalige non [[Katharina von Bora]] in Wittenberg. | |||
* In de Noordelijke Nederlanden wordt [[Jan de Bakker]] uit [[Woerden]] de eerste protestantse martelaar. In Den Haag wordt hij, in aanwezigheid van [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]], op de brandstapel ter dood gebracht. | |||
* De [[Gete]] wordt tot in [[Tienen]] bevaarbaar gemaakt. | |||
===1526=== | |||
* De [[Antwerpen (stad)|Antwerpse]] boekdrukker [[Jacob van Liesvelt]] verzorgt de eerste uitgave van zijn [[Liesveldtbijbel|Van Liesveltvertaling]] op basis van de Lutherse vertaling van het Nieuwe Testament; het Oude Testament is nog geheel op de [[Vulgaat]] gebaseerd. | |||
===1527=== | |||
* [[1 juli]] - Landgraaf [[Filips I van Hessen]] sticht de eerste protestantse universiteit: de [[Philipps-Universiteit Marburg]]. | |||
* [[20 november]] - De Monnikendamse weduwe [[Wendelmoet Claesdochter]] wordt in Den Haag wegens [[ketterij]] levend verbrand. | |||
===1528=== | |||
* [[Januari]] - De Staten van het [[Oversticht]] (Overijssel en Drenthe) huldigen [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] als landsheer. | |||
* [[21 oktober]] - Het Bisdom Utrecht wordt geseculariseerd. Elect [[Hendrik van Beieren (bisschop)|Hendrik van de Palts]] moet de wereldlijke macht afstaan aan [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]], die leenheer wordt van [[Utrecht (provincie)|Utrecht]] en het Oversticht. | |||
* Karel V benoemt [[Antoon I van Lalaing|Antoon van Lalaing]] tot stadhouder van Utrecht. | |||
* Met geldelijke steun van Holland wordt in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] aan de bouw van [[Kasteel Vredenburg]] begonnen. Het is de bedoeling dat daardoor de roerige gilden eindelijk het zwijgen wordt opgelegd en de stad voorgoed in het Bourgondische gareel gebracht wordt. | |||
* Troepen van de [[Hertogdom Gelre|Gelderse]] veldheer [[Maarten van Rossum]] plunderen en brandschatten [[Den Haag]]. | |||
===1529=== | |||
[[Bestand:Margaretha van Oostenrijk.jpg|thumb|Standbeeld van Margaretha van Oostenrijk in Mechelen, met de rol van de Damesvrede in de hand.]] | |||
* Met de [[Damesvrede van Kamerijk]] dwingt [[Keizer Karel V]] de [[Frankrijk|Franse]] koning [[Frans I van Frankrijk|Frans I]] formeel afstand te doen van [[Vlaanderen]] en [[Graafschap Artesië|Artesië]] en wordt hij zelf formeel leenheer van die gebieden (in de praktijk was hij het al). De heren worden vertegenwoordigd door twee gezaghebbende dames, [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] (de tante van Karel V) en [[Louise van Savoye (1476-1531)|Louise van Savoye]] (de moeder van Frans I). | |||
===1530=== | |||
[[Bestand:Kaiser Karl V. 1519.jpg|thumb|Afdruk [[grootzegel]] van Karel V, dat bij grootkanselier Gattinara in bewaring was.]] | |||
* [[24 februari]] - [[Keizer Karel V]] wordt te [[Bologna (stad)|Bologna]], op zijn verjaardag, tot keizer gekroond door [[paus Clemens VII]]. Dit is de laatste keizerskroning ooit uitgevoerd door een paus. | |||
* Karel V is een jaar lang in de [[Habsburgse Nederlanden]] en wil er het bestuur van centraliseren. | |||
* [[5 juni]] - De [[Kanselier (historisch)|grootkanselier]] van de Nederlanden, [[Mercurino di Gattinara|kardinaal Gattinara]], overlijdt en wordt niet vervangen. Zijn taken worden feitelijk overgenomen door de grootzegelbewaarder. | |||
* [[25 juni]] - Op de [[Rijksdag (Duitsland)|Rijksdag]] te [[Augsburg (stad)|Augsburg]] wordt de [[Confessie van Augsburg]], opgesteld o.l.v. [[Philipp Melanchthon]] voorgelezen aan [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk]]. Het eerste deel bestaat uit 21 artikelen en bevat de hoofdstellingen van de lutherse leer; Het tweede deel bestaat uit een opsomming van wat de lutheranen beschouwen als de belangrijkste misbruiken binnen de Rooms-Katholieke Kerk. | |||
* [[5 november]] - [[Sint-Felixvloed (1530)|Sint-Felixvloed]]. Onder andere de stad [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] gaat verloren en er zijn 100.000 doden. | |||
* [[30 november]] - De landvoogdes van de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]], [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]], schrijft haar afscheidsbrief aan landsheer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]], waarbij zij hem op het hart drukt de vrede te bewaren, ook met de koning van Frankrijk en Engeland. Zij sluit haar testament in en overlijdt de volgende dag. | |||
===1531=== | |||
[[Bestand:HabsburgMaria.jpg|thumb|Maria van Hongarije landvoogdes der [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] .]] | |||
* [[14 maart]] - Aankomst van [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] in de [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] - zij zal [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] opvolgen als landvoogdes. | |||
* [[1 oktober]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] voert bij zijn bezoek aan de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] een aantal hervormingen door. Daarbij stelt hij de [[Collaterale Raden]] te [[Brussel (stad)|Brussel]] in. Deze bestaan uit: de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]], de [[Geheime Raad]] en de [[Raad van Financiën]]. Tot het jaar [[1788]] zijn dit de 3 voornaamste bestuursorganen van de Nederlanden. | |||
* [[7 oktober]] - Officiële aanstelling van [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] als landvoogdes van de [[Habsburgse Nederlanden]] in de Staten-Generaal (gezamenlijke vergadering van alle Collaterale Raden samen). Maria van Hongarije maakt slechts zelden gebruik van het advies van de hoge edelen. | |||
===1532=== | |||
* [[2 november]] - Opnieuw treft een [[Allerheiligenvloed (1532)|Allerheiligenvloed]] [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] en [[Holland]]. | |||
* [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] wordt voorgoed afgesneden van Zuid-Beveland en komt op een eiland te liggen. De stad, in [[1530]] al zwaar beschadigd, krijgt opnieuw veel te lijden. | |||
===1535=== | |||
* [[11 februari]] - [[Anabaptisme|Wederdopers]] rennen naakt door de straten van Amsterdam en trachten vergeefs de stad in te nemen. Het [[rijk van de Wederdopers]] in [[Prinsbisdom Münster|Münster]] onder leiding van [[Jan van Leiden]] komt ten val. Een golf van vervolging van Doopsgezinden leidt tot terechtstellingen in vele steden. De [[Batenburgers]], een groep extremistische Doopsgezinden onder [[Jan van Batenburg]] maken het platteland van de noordelijke Nederlanden en [[Westfalen (streek)|Westfalen]] onveilig. Zij beweren de goddelijke wraak op de goddelozen te belichamen. | |||
* [[Maart]] - Een groep van circa 300 [[Doopsgezinden]] onder leiding van [[Menno Simons]]' oudere broer Pieter neemt de Cisterciënser abdij van Oldeclooster nabij [[Bolsward]] in en richt versterkingen op. Zij vernielen de altaren en beelden en stichten er hun "Nieuw Jeruzalem". Stadhouder [[Georg Schenck van Toutenburg]] neemt de abdij in. De overlevenden worden gehangen, onthoofd of indien vrouwelijk, verdronken. | |||
===1536=== | |||
* [[Karel van Gelre]] sluit zich tijdens de [[Gravenvete]] aan bij [[Christiaan III van Denemarken]] om zo steun te verkrijgen in zijn [[Gelderse Oorlogen]]. In mei [[1536]] bezet [[Meindert van Ham]] [[Appingedam]] en trekt met zijn troepen naar [[Groningen (stad)|Groningen]] en dreigt Holland binnen te vallen. Groningen, dat tot dan toe Gelderse stadhouders heeft gehad, laat onder de Deense druk de Friese stadhouder [[Georg Schenck van Toutenburg]] binnen zijn muren, waarmee deze stad ook in [[Habsburgse Nederlanden|Habsburgse]] handen komt. Meindert wordt verdreven in de [[Slag bij Heiligerlee (1536)|Slag bij Heiligerlee]]. | |||
* [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] wordt leenheer en graaf van de gewesten [[Groningen (provincie)|Groningen]] en [[Drenthe]]. | |||
* [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] begint een oorlog met Koning [[Frans I van Frankrijk]] voor de verovering van Noord-Italië ([[Italiaanse Oorlog (1535-1538)]]). Hij vraagt landvoogdes [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria]] om middels een [[Bede (belasting)|bedeaanvraag]] in de Nederlanden geld daarvoor op te halen. | |||
===1537=== | |||
* [[Maart]] - Koning [[Frans I van Frankrijk]] valt het Vlaamse [[graafschap Artesië]] binnen met een leger van 30 000 man. | |||
* [[24 maart|24]] en [[27 maart]] - Bijeenroeping van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] door [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] rond de [[bedeaanvraag]], een belasting die Karel haar vraagt op te leggen van 1.200.000 Carolusgulden en die zij voor een gelijkaardig leger wil bestemmen, vormt de directe aanleiding van de [[Gentse Opstand (1540)|opstand in Gent]].<ref>J. Dambruyne, ''Stedelijke identiteit en politieke cultuur te Gent'', p. 116</ref> Alle Nederlandse gewesten stemmen zonder morren in, maar Gent niet. Het zit al met een schuldenberg (boetes wegens opstandigheid), geërfd uit de Bourgondische periode. Kasselrij [[Kortrijk]], het [[Waasland|Land van Waas]], en [[Ninove]] sluiten zich bij Gent aan. Het ''Eerste Lid van Vlaanderen'' beroept zich voor de bedeweigering op het unanimiteits– en het minderheidsbeginsel uit het Vlaamse Privilegie van 1477. Dat houdt in dat aan het graafschap geen belasting kan worden opgelegd als er geen unanieme toestemming van de Vier Leden is. | |||
* Landvoogdes Maria van Hongarije poogt vruchteloos om met de Gentse opstandige raadsleden tot een akkoord te komen. Zij beveelt iedere Gentse burger die in Antwerpen of Brussel komt te arresteren. | |||
===1538=== | |||
* [[30 juni]] - De Gelderse hertog [[Karel van Egmond]] sterft, waarop de [[Gelderse Oorlogen|Gelderse successieoorlog]] uitbreekt. | |||
===1540=== | |||
[[Bestand:Ghent, map 1534.jpg|thumb|[[Gent]] in 1534]] | |||
[[Bestand:Stroppendragers.jpg|thumb|Stroppendragers gedurende het jaarlijks [[Festival van Gent]].]] | |||
* De [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] is tot een hoogtepunt gekomen als de Grote Raad het [[Kalfsvelverdrag]] uit 1515 verscheurt. | |||
* [[Januari]] - Karel V is met toelating voor vrije doorgang van Frans I, die op betere betrekkingen hoopt, met een klein leger vanuit Spanje door Frankrijk noordwaarts getrokken naar [[Valenciennes]] waar hij eerst zijn zuster Maria samen met een delegatie uit [[Gent]] ontmoet. | |||
* [[14 februari]] - Karel V komt bij Gent aan met een leger van 5000 soldaten. De Gentenaren zijn verrast dat hij persoonlijk en met een leger komt en bieden geen weerstand als hij de stad binnenkomt. De leiders van de opstand worden gearresteerd en 25 van hen worden geëxecuteerd. De overigen wacht een publieke vernedering om hun macht te breken. De officiële gezagsdragers moeten van het stadhuis naar het [[Prinsenhof (Gent)|Prinsenhof]], Karels verblijf, stappen, blootvoets, in een donker kleed gehuld en met een strop rond de hals. Ook 318 gildeleden en 50 wevers . Aan het Prinsenhof moeten ze Karel om vergiffenis smeken. Na de onderdrukking van de [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] komt aan de zelfstandigheid van de stad [[Gent]] nu definitief een einde. | |||
* De [[zomer]] van 1540, ook wel "het grote Zonnejaar" genoemd, is uitzonderlijk lang, warm en droog en duurt zeven maanden. Naar aanleiding hiervan besluiten veel boeren [[wijn]] aan te planten. | |||
===1543=== | |||
[[Bestand:Vesalius Fabrica portrait.jpg|thumb|Andreas Vesalius]] | |||
* [[7 september]] - het [[Tractaat van Venlo]] bezegelt het einde van de [[Gelderse Oorlogen]] en de overdracht van het hertogdom [[Hertogdom Gelre|Gelre]] aan de Habsburgse landsheer [[Keizer Karel V|Karel V]]. | |||
* Het kloostercomplex van de [[Augustinessen]] in [[Helmond]] wordt verwoest door een gecontroleerde brand die moet verhinderen dat, wanneer [[Maarten van Rossum]] binnenvalt, de hele stad in vlammen opgaat. De zusters trekken naar het klooster [[De Annenborch]] bij [[Rosmalen (plaats)|Rosmalen]]. | |||
* De Vlaamse arts [[Andreas Vesalius]] schrijft zijn boek over het menselijk lichaam. | |||
===1544=== | |||
* [[24 januari]] - In Leuven ontwikkelt [[Gemma Frisius|Reinerus Gemma Frisius]] de [[camera obscura (optica)|camera obscura]]. | |||
* De [[Vrede van Spiers (1544)|Vrede van Spiers]] zorgt ervoor dat de scheepvaart van de Lage Landen weer vrije toegang krijgt tot de [[Oostzee]] na de [[Deense Successieoorlogen]]. | |||
* [[18 september]] - [[Vrede van Crépy]] tussen keizer Karel V en Frans I van Frankrijk. De laatste erkent de onafhankelijkheid van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] inclusief [[Romaans-Vlaanderen]] en [[Graafschap Artesië|Artesië]]. | |||
* [[13 november]] - [[Ursula van Beckum|Ursula van Werdum]], de vrouw van Jan van Beckum, Heer van Kevelham, en haar schoonzuster Maria van Beckum, beiden doopsgezind c.q. Mennonieten, worden wegens [[ketterij]] op de brandstapel ter dood gebracht op het Galgenveld bij [[Delden (Overijssel)|Delden]]. | |||
* [[17 december]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Keizer Karel V]] bepaalt bij [[octrooi]] dat de zeegaten bij [[Edam]] en de Nieuwendam (bij [[Krommenie]]) moeten worden gesloten. Dit is feitelijk het begin van het [[Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland]]. | |||
* [[Cornelis Anthonisz.]] vervaardigt zijn vogelvluchtkaart van Amsterdam. | |||
* [[Willem van Oranje|Willem van Nassau]] erft het prinsdom [[Oranje (land)|Orange]] van zijn neef [[René van Chalon|René van Châlon]]. | |||
* Het [[Antwerps liedboek]] verschijnt bij Jan Roulans te Antwerpen. | |||
===1545=== | |||
* [[28 november]] - De Antwerpse drukker [[Jacob van Liesveldt]] wordt wegens [[ketterij]] onthoofd. Hij had een bijbelvertaling uitgegeven met annotaties van [[Maarten Luther]]. | |||
===1547=== | |||
* [[26 mei]] - De [[Landsheer]] [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] geeft de Vlamingen vergunning voor het graven van de [[Sassevaart]], de voorloper van het [[kanaal Gent-Terneuzen]]. | |||
* [[31 juli]] - Na het overlijden van zijn vader [[Frans I van Frankrijk|Frans I]] wordt [[Hendrik II van Frankrijk|Hendrik II]] koning van Frankrijk. Koningin-weduwe Eleonora wordt verbannen van het hof: zij trekt naar Brussel bij haar zuster [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]], en Hendrik II schenkt [[Eleonora van Habsburg|Eleonora]]'s [[kasteel van Chenonceau]] aan zijn [[maîtresse]] [[Diane de Poitiers]]. | |||
===1549=== | |||
[[Bestand:Locator Burgundian Circle.svg|thumb|De Bourgondische Kreits binnen het Heilige Roomse Rijk. Na de Transactie van Augsburg in 1555.]] | |||
* [[1 april]] - Kroonprins [[Filips II van Spanje|Filips]] arriveert vanuit Spanje in [[Brussel (stad)|Brussel]]. | |||
* [[22 augustus]] - In [[Binche]], Henegouwen, beginnen feestelijkheden die tien dagen zullen duren ter gelegenheid van het bezoek van keizer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] en zijn zoon [[Filips II van Spanje|Filips]]. Gastvrouw is landvoogdes [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]], die hier een paleisje heeft laten bouwen. | |||
* [[4 november]] - [[Keizer Karel V]] bepaalt in de [[Pragmatieke Sanctie (1549)|Pragmatieke Sanctie]] dat de [[Bourgondische Kreits]], waaronder de [[Habsburgse Nederlanden]]<ref>Karel V introduceert voor het eerst de term "[[Nederlanden]]"</ref>, voortaan ondeelbaar zal zijn en bij overerving binnen de mannelijke en vrouwelijke lijn van zijn familie over zal gaan. Daarmee wordt de opvolging van ''alle'' Nederlandse [[Gewest (Lage Landen)|gewesten]] op identieke wijze beregeld, om een nieuwe scheiding van de [[Nederlanden]] te voorkomen. Hij besluit voorts dat het [[Nederlands]] de officiële taal van de nieuwe [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] zal zijn. | |||
* Het einde van de Burcht van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] wordt door keizer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] bekrachtigd. | |||
* De boekdrukker [[Christoffel Plantijn]] vestigt zich in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. | |||
* Halverwege de [[16e eeuw]] begint het [[calvinisme]] grote aanhang te krijgen in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. | |||
<span id=1550 /> | |||
===1550=== | |||
* Karel V vaardigt in de Nederlanden het [[Bloedplakkaat]] uit. Hiermee wordt het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse [[religie]] en het huisvesten van [[ketter]]s, met de [[doodstraf]] en inbeslagname van alle goederen beantwoord. Een derde van de vervolgden bestaat uit [[Anabaptisme|anabaptisten]]. Omdat ze zo sterk aan hun geloof vasthouden, wacht hen de brandstapel. | |||
* Bij de [[Heksenprocessen te Bredevoort]] moeten tussen 1550 en 1675 een hele reeks wegens hekserij verdachte personen in het [[Gelderland|Gelderse]] [[Bredevoort]] terechtstaan. | |||
===1554=== | |||
* De Franse koning [[Hendrik II van Frankrijk|Hendrik II]] valt de Habsburgse Nederlanden binnen. Een Frans leger neemt het uitstekend versterkte vestingstadje [[Mariembourg]] in en dringt door tot in [[Dinant]], waar het tot staan kan worden gebracht. Tijdens deze campagne in Henegouwen verwoesten Franse troepen ook de kastelen van landvoogdes [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] in [[Binche]] en [[Morlanwelz|Mariemont]]. Een tegenaanval verjaagt de Fransen uit Henegouwen. Het is de laatste veldtocht van de zieke [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]]. | |||
===1555=== | |||
[[Bestand:Frans Francken II - Troonsafstand Karel V.jpg|thumb|''[[Allegorie (beeldende kunst)|Allegorie]] op de troonsafstand van [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|keizer Karel V]] op 25 oktober 1555 te Brussel'', ~1620, [[Frans Francken II]].]] | |||
* De [[Godsdienstvrede van Augsburg]] beëindigt de 40 jaar van religieuze twisten met protestantse Duitse vorsten met als hoogtepunt de [[Schmalkaldische Oorlog]]. De vrede gaat uit van het principe ''[[cuius regio, eius religio]]'' (''van wie het land is, is ook de godsdienst''). Dit houdt in dat iedere [[rijksvorst]] beslist welke godsdienst in zijn gebied opgelegd wordt. Hoewel de Lage Landen katholiek blijven en de vrede niet direct te maken heeft met de Nederlanden, wordt wel duidelijk dat het mogelijk is af te wijken van het [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholieke geloof]]. | |||
* Karel V doet afstand van de regering over de Lage Landen ten gunste van zijn zoon [[Filips II van Spanje]] die [[Heer der Nederlanden]] wordt. Karel blijft zelf nog koning van Spanje en Rooms Keizer. | |||
* [[Christoffel Plantijn]] sticht in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] een uitgeverij. | |||
* De laatste dijk rond het eiland van [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] begeeft het en het water staat nu rond de stadswallen. | |||
===1556=== | |||
[[Bestand:The Low Countries.png|thumb|De [[Spaanse Nederlanden]] in de zestiende en [[Zuidelijke Nederlanden]] met in het noorden de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Zeven provinciën]] eind zestiende en zeventiende eeuw (vanaf 1581).]] | |||
* [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] trekt zich terug en verdeelt zijn rijk tussen zijn zoon [[Filips II van Spanje|Filips II]] en zijn broer [[Ferdinand I van het Heilige Roomse Rijk|Ferdinand I]], waarmee het [[Habsburg]]se geslacht een Spaanse en een Oostenrijkse tak krijgt. De [[Zeventien Provinciën|Nederlanden]] worden vanaf nu de [[Spaanse Nederlanden]]. | |||
* De eerst volgende tien jaar (1556-1566) heerst er relatieve rust in deze Spaanse Nederlanden. Wel laat de koning, [[Filips II van Spanje]], de [[Protestantisme|protestanten]] hard aanpakken. | |||
===1557=== | |||
* Spaanse troepen brengen Frankrijk een verpletterende nederlaag toe bij [[Saint-Quentin (Aisne)|Saint-Quentin]], net ten zuiden van de [[Spaanse Nederlanden]], waarmee de weg naar Parijs open ligt. | |||
* Filips II schort de rentebetalingen op. Dit eerste van een serie Spaanse staatsbankroeten heeft als gevolg dat de Zuid-Duitse bankiers en Antwerpse kleine spaarders geruïneerd raken. | |||
===1558=== | |||
* De Staten-Generaal in Brussel besluiten aan [[Filips II van Spanje|Filips II]] de Negenjarige Hulp toe te kennen, een financieel plan waarbij zij de komende negen jaar gelden beheren, innen en aan de koning afstaan. De koning is bijzonder ontevreden over deze parlementaire inmenging, maar stemt toe. Dit is de laatste keer dat de Staten en de koning tot overeenkomst komen. | |||
* In de oorlog halen de Fransen een beperkt aantal successen, maar worden door graaf [[Lamoraal van Egmont|Lamoraal van Egmond]] in de [[Spaanse Armada#De Slag bij Grevelingen|slag bij Grevelingen]] in [[Frans-Vlaanderen]] verslagen. | |||
===1559=== | |||
[[Bestand:Netherlands 1559-1608.jpg|thumb|Kaart van de [[Spaanse Nederlanden]] 1559-1609]] | |||
* [[12 mei]] - ''[[Super Universas]]'', [[Bul (document)|bul]] waarin [[paus Paulus IV]] een nieuwe bisschoppelijke indeling van de Lage Landen beschrijft. Het bisdom Utrecht wordt verdeeld in de bisdommen Middelburg, Haarlem, Deventer, Leeuwarden, Utrecht en Groningen in het noorden, met [[Aartsbisdom Utrecht (Rooms-katholieke Kerk)|Utrecht]] als aartsbisdom.`De eveneens nieuwe bisdommen Roermond en 's Hertogenbosch komen onder de jurisdictie van het [[Aartsbisdom Mechelen-Brussel|aartsbisdom Mechelen]]. | |||
* [[9 augustus]] - [[Willem van Oranje| Willem van Oranje (de Zwijger)]] wordt stadhouder van Holland en Zeeland, West Friesland en Utrecht. De Landsheer [[Filips II van Spanje|Filips II]] geeft de autoriteit over de [[Spaanse Nederlanden]] over aan zijn halfzuster [[Margaretha van Parma]], maar ook kardinaal [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] vergroot geleidelijk zijn macht. | |||
* [[Lamoraal van Egmont|Lamoraal graaf van Egmond]] wordt door Filips II benoemd tot stadhouder van Vlaanderen en Artois, evenals lid van de Raad van State en bevelhebber over het Spaanse krijgsvolk. | |||
[[Bestand:Cateau-Cambresis.jpg|thumb|''[[Vrede van Cateau-Cambrésis]]''.]] | |||
* De [[Vrede van Cateau-Cambrésis]] beëindigt de [[Italiaanse Oorlog (1551-1559)|oorlog]] tussen Frankrijk en [[Habsburg]]. | |||
* Eerste Protestantse [[Synode]] ([[Synode van Parijs]]). | |||
* De [[Index librorum prohibitorum]] (lijst van verboden boeken) wordt ingesteld door de [[Congregatie voor de Geloofsleer|Heilige Congregatie van de Inquisitie]] van de RK kerk. | |||
===1560=== | |||
[[Bestand:Scan10014.JPG|thumb|Pijnlijke ondervraging]] | |||
* Omdat de [[Heks (persoon)|heksen]] er na 1560 ook van beschuldigd worden meegedaan te hebben aan [[heksensabbat]]s, kunnen zij er nu door marteling toe gedwongen worden de namen van andere deelnemers aan die bijeenkomsten te noemen, wat tot een proliferatie van vervolgingen leidt. | |||
* Vanaf 1560 maken vrouwen 80-90% van de beschuldigden uit in de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]]. | |||
===1561=== | |||
* [[Willem van Oranje]] (Willem de Zwijger) en [[Lamoraal van Egmont|graaf Egmont]] schrijven hun eerste protestbrief over het optreden van heer [[Antoine Perrenot de Granvelle]] aan Filips II. Deze zendt een verzoenend antwoord, en stemt in met het tweede huwelijk van Willem van Oranje. | |||
* [[25 augustus]] - [[Willem van Oranje|Willem de Zwijger]] hertrouwt met de Duitse en Lutherse prinses [[Anna van Saksen (1544-1577)|Anna van Saksen]]. In Doornik en andere [[Frans-Vlaanderen|Zuid-Vlaamse steden]] worden op straat protestantse liederen ("''chanteries''") gezongen. | |||
* [[21 december]] - Installatie van Granvelle als bisschop van Mechelen en primaat van de Belgische kerk. Oranje, Egmont en Hoorne hebben zich vergeefs tegen de benoeming verzet. | |||
* [[Franciscus Sonnius]] maakt een nieuwe indeling van de bisdommen, en wordt bij de invoering zelf benoemd tot bisschop van Den Bosch. | |||
* De ''[[Nederlandse Geloofsbelijdenis]]'' wordt opgesteld door [[Guido de Brès]]. Hierop zal in [[#1571|1571]] de [[Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk)]] in de Nederlanden steunen. | |||
===1562=== | |||
* [[Lente]] - [[Jan IV van Glymes van Bergen#De Liga van de Hoge Adel|Liga van de Hoge Adel]]: Oranje, Egmond, Hoorne, Montigny, Mansfeld (gouverneur van Luxemburg) en nog anderen uit de hoge adel in de Spaanse Nederlanden verenigen zich. Ze hebben bezwaar tegen de invloed die [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] als kardinaal en abt van Affligem heeft in de [[Staten van Brabant]]. Ze vrezen ook de invoering van de [[Spaanse Inquisitie]]. | |||
* De Nederlanden vragen de Spaanse koning, met steun van [[Margaretha van Parma]], met succes om terugtrekking van [[Antoine Perrenot de Granvelle|Kardinaal Granvelle]]. Hij vertrekt in 1564 onder het mom van familiebezoek. | |||
* Koning [[Filips II van Spanje|Filips II]] sticht in [[Dowaai]] een universiteit, de tweede in de Zuidelijke Nederlanden na [[Leuven]], zodat ook franstaligen de opleiding kunnen volgen die vrij is van de protestantse leer. | |||
* In [[Valenciennes]] vindt een eerste [[beeldenstorm]] plaats. | |||
===1563=== | |||
* [[11 maart]] - Het vertrek van [[Antoine Perrenot de Granvelle|kardinaal Granvelle]] wordt geëist door de drie belangrijkste leden van de Raad van State: [[Willem van Oranje]], [[Lamoraal van Egmont]] en [[Filips van Montmorency]]. Ze weigeren zitting te nemen in de Raad van State, zolang de kardinaal er deel van uitmaakt. Oranje en Egmont schrijven hun tweede protestbrief aan Filips II. | |||
===1564=== | |||
* [[Elizabeth I van Engeland]] beveelt een uitvoerverbod voor wol naar Holland. Het is het begin van de Engels-Spaanse handelsoorlog. | |||
* [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] verlaat zijn bisdom Mechelen en keert terug naar [[Franche-Comté]]. | |||
* Door het vertrek van Granvelle, krijgt de [[Jan IV van Glymes van Bergen#De_Liga_van_de_Hoge_Adel|Liga van de Hoge Adel]] grote invloed in de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] en het bestuur van het land. | |||
* [[31 december]] - Willem van Oranje neemt zijn zetel in de Raad opnieuw in, en spreekt zich uit over godsdienstvrijheid. | |||
===1565=== | |||
[[Bestand:Nieuwe werck.png|thumb|Het onafgewerkte grotere koor van de [[Kathedraal van Antwerpen]] op de kaart van Vergilius Bononiensis uit 1565.]] | |||
* Door de [[Zevenjarige Oorlog (1563-1570)|Zevenjarige Oorlog]] tussen Denemarken en Zweden wordt eind april de [[Sont]] gesloten. Hoewel deze na twee maanden weer geopend wordt onder druk van Polen - die op dat moment bondgenoot van Denemarken is en de handel op Danzig verstoord ziet - zorgt de mede door speculaties gestegen graanprijs voor een hongersnood. | |||
* [[Willem van Oranje|Willem de Zwijger]] en Graaf [[Lamoraal van Egmont]] protesteren bij [[Filips II van Spanje|Filips II]] tegen de Spaanse onverzettelijkheid op religieus gebied. Filips eist echter in zijn [[brieven uit het bos van Segovia]] strenge vervolging van de [[ketter]]s. Daarop verbindt de lagere adel zich in het [[Eedverbond der Edelen]]. | |||
* In Holland worden de [[Plakkaat|ketterplakkaten]] verscherpt. | |||
===1566 === | |||
[[Bestand:Dirck van Delen - Beeldenstorm in een kerk.jpg|thumb|''[[Beeldenstorm]] in een kerk'', 1630, [[Dirck van Delen]].]] | |||
* Er heerst hongersnood in de Nederlanden, nadat door een strenge winter de oogsten zijn mislukt en omdat er geen graan kan worden geïmporteerd. | |||
* [[19 februari]] - De kerk van [[Baasrode]] valt ten prooi aan [[Beeldenstorm te Baasrode (1566)|beeldenstormers]], calvinistische bannelingen en vluchtelingen uit [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. | |||
* [[5 april]] - 200 lage Nederlandse edelen bieden landvoogdes [[Margaretha van Parma]] een petitie aan, het ''[[Smeekschrift der Edelen|Smeekschrift]]'', een verzoek om verzachting van de [[Plakkaat|geloofsplakkaten]] en beperking van de [[Inquisitie]]. Zij stemt toe, maar de [[Landsheer|Heer der Nederlanden]], [[Filips II van Spanje|Filips II]], uiteindelijk niet. | |||
* Terwijl een delegatie naar Spanje trekt om het verzoekschrift bij de koning in te dienen, is de Inquisitie door Margaretha opgeschort en komt er een opleving van de protestantse activiteiten. | |||
* [[3 augustus]] - Verbod op de [[Hagenpreek|hagenpreken]]. | |||
* [[10 augustus]] - Het klooster van Sint-Laurentius bij het Vlaamse [[Steenvoorde]] wordt door calvinisten bestormd en van binnen geheel vernield. De [[Beeldenstorm]] door aanhangers van predikers die de rooms-katholieke leer willen zuiveren breidt zich van de [[Westhoek (Frans-Belgische regio)|Westhoek]] (eerste fase) uit langs de [[Schelde (rivier)|Schelde]] (tweede fase) en wordt door de [[Calvinisme|calvinistische]] noordelijke gewesten overgenomen. De interieurs van veel kerken en kloosters worden daarbij vernield. | |||
* [[20 augustus]] De furie bereikt [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. De stad wordt na de [[beeldenstorm]] het brandpunt van antikatholieke woelingen: de "Antwerpse beroerten". Duizenden Roomsen ontvluchten de stad, totdat prins [[Willem van Oranje]] er de rust komt herstellen. | |||
* [[22 augustus]] - Beeldenstorm breekt nu los in [[Mechelen (stad)|Mechelen]]. | |||
* [[23 augustus]] - Tijdens de [[Vespers]] in de [[Oude Kerk (Amsterdam)|Oude Kerk van Amsterdam]] breekt de beeldenstorm los. Een meisje wordt in de massa doodgedrukt. | |||
* [[September]]-[[oktober]] - De beeldenstorm breidt zich uit in Noord- en Oost-Nederland (derde fase). | |||
* [[27 december]] - Vlaamse [[Calvinisme|calvinisten]] en [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|geuzen]] uitgemoord te [[Wattrelos]]. | |||
* De vroegere voorhaven en thans vestingstad [[Sluis (stad)|Sluis]] in [[Zeeuws-Vlaanderen]] wordt door [[Filips II van Spanje|Filips II]], de zoon van keizer Karel V, verkocht aan [[Brugge]]. | |||
===1567=== | |||
* [[19 januari]] - [[Hasselt (België)|Hasselt]] krijgt te maken met de [[Beeldenstorm]]. | |||
* [[21 februari]] - De calvinistische Antwerpenaar [[Anton van Bombergen]] grijpt de macht in [['s-Hertogenbosch]] en verbiedt er de uitoefening van de katholieke godsdienst. | |||
* [[13 maart]] - [[Slag bij Oosterweel]]: generaal [[Filips van Lannoy|Beauvoir]] verslaat het legertje van [[Hendrik van Brederode (1531-1568)|Hendrik van Brederode]]. | |||
* [[April]] - [[Willem van Oranje]] neemt ontslag uit al zijn functies. | |||
* [[Mei]] - Oranje verlaat Breda en reist over Grave en Kleef naar [[Dillenburg (stad)|Dillenburg]]. | |||
* [[31 mei]] - De Waalse protestantse theoloog [[Guido de Brès|Guy de Brès]] wordt in [[Valenciennes]] opgehangen. | |||
* [[22 augustus]] - Komst van de [[Fernando Álvarez de Toledo|hertog van Alva]] met 16.000 soldaten, om de Nederlanden in opdracht van [[Filips II van Spanje|Filips II]] te straffen voor de [[Beeldenstorm]] in [[1566]] en de opstandigheid in het algemeen. Begin van een schrikbewind. Landvoogdes [[Margaretha van Parma]] neemt ontslag en vertrekt naar [[Italië]]. | |||
* [[8 september]] - De gezagsgetrouwe [[Lamoraal van Egmont|graaf Egmont]] en [[Filips van Montmorency|graaf Horne]] worden met een list gevangengenomen. | |||
* [[September]] - Alva stelt onmiddellijk een rechtbank in, de [[Raad van Beroerten|Bloedraad]]. | |||
* Uittocht van vele [[Calvinisme|calvinistische]] leiders en edelen; velen sluiten zich aan bij de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]]. [[Willem van Oranje]] wordt voor de [[Raad van Beroerten|Bloedraad]] gedaagd, maar hij weigert. | |||
===1568=== | |||
[[Bestand:Antonio Moro - Willem I van Nassau.jpg|thumb|[[Willem van Oranje]], de invloedrijkste edelman in de Nederlanden.]] | |||
* [[Heusden (vestingstad)|Heusden]] op de strategische grens tussen [[Hertogdom Brabant]], [[Graafschap Holland]] en [[Hertogdom Gelre]] aan de [[Bergsche Maas]] wordt door de [[Staats]]e hopman Waardenburg ingenomen. | |||
* [[14 februari]] - Prins [[Filips Willem van Oranje|Philips Willem]] (zoon van Willem van Oranje) studeert in Leuven, en wordt door Alva met schending van de universiteitsprivileges opgepakt en via [[Brussel (stad)|Brussel]] naar Spanje gevoerd. | |||
* [[23 april]] - [[Willem van Oranje]] zet de aanval in met een bevrijdingsleger van huurlingen. | |||
* [[25 april]] - [[Slag bij Dalheim]]: De aanval op de Spaanse legers in het centrum van het land mislukt; de heer van Villers wordt bij [[Rheindahlen|Daelhem]] verslagen, hetgeen door sommigen beschouwd wordt als de aanzet tot de [[Tachtigjarige Oorlog]]. | |||
* [[Mei]] - Een andere groep valt onder leiding van Willems broers [[Lodewijk van Nassau|Lodewijk]] en [[Adolf van Nassau (1540-1568)|Adolf van Nassau]] in het noorden binnen ([[Groningen (provincie)|Groningen]]). | |||
* [[23 mei]] - [[Slag bij Heiligerlee (1568)|Slag bij Heiligerlee]] - Levert een overwinning voor de Nassaugezinden. [[Adolf van Nassau (1540-1568)|Adolf van Nassau]] sneuvelt. Na deze slag probeert Lodewijk [[Beleg van Groningen (1568)|Groningen te belegeren]]. | |||
* [[28 mei]] - [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva]] verbant [[Willem van Oranje]]. | |||
* [[1 juni]]- Alva laat achttien Nederlandse edelen in Brussel onthoofden. | |||
* [[5 juni]] - De in [[#1567|1567]] al gevangen genomen graven [[Lamoraal van Egmont|Egmont]] en [[Filips van Montmorency|Horne]] worden op last van Alva te [[Brussel (stad)|Brussel]] onthoofd op beschuldiging van [[majesteitsschennis]]. | |||
* [[24 juni]] - [[Willem van Oranje]] stuurt twee andere vluchtelingen, [[Pieter Adriaansz. van der Werff]] en [[Adriaen van Swieten|Adriaan van Swieten]], naar Holland om een opstand voor te bereiden. | |||
* [[10 juli]] - [[Zeeslag op de Eems]]: de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Watergeuzen]] verslaan de Hollands-Spaanse vloot onder [[François van Boshuizen]]. | |||
* [[21 juli]] - Alva komt naar het noorden en in de [[Slag bij Jemmingen]] aan de [[Eems]] wordt [[Lodewijk van Nassau]] verslagen door [[Caspar de Robles]] en Alva. | |||
* [[23 juli]] - Alva rukt Groningen binnen. | |||
* [[Oktober]] - Willem van Oranje zelf marcheert met zijn leger naar [[Hertogdom Limburg|Limburg]]. Bij [[Stokkem]] steekt hij de [[Maas]] over, waarmee hij de stad [[Maastricht]] bedreigt. Alva ziet dit gevaar en stelt zich op een heuvel op, waarna Oranje afziet van een aanval (zie [[Slag op het Lanakerveld]]). Hierna stoot Oranje verder door naar het westen, in de hoop daar een slag te kunnen leveren. In [[Hertogdom Brabant|Brabant]] komt het tot de [[Slag bij Geldenaken]], die Oranje verliest. Daarna moet hij zich terugtrekken naar [[Heilige Roomse Rijk|Duitsland]]. | |||
* De [[Tachtigjarige Oorlog]] betekent het einde van de bloei van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. | |||
===1569=== | |||
[[Bestand:Mercator 1569.png|thumb|[[Gerardus Mercator|Mercator]] introduceert de [[Mercatorprojectie]], van groot belang voor de scheepvaart, omdat een [[loxodroom]] op de kaart een rechte lijn is.]] | |||
* [[Heusden (vestingstad)|Heusden]] wordt door de Spaanse troepen ingenomen en verwoest. | |||
* Alva voert als eenmalige belasting de [[Tiende Penning|Honderdste, Twintigste en Tiende Penning]] in. Enkel de 100e wordt geheven, en brengt ruim 3,5 miljoen gulden op. | |||
* De hertog van Anjou verslaat als opperbevelhebber van het Franse leger de [[hugenoten]] bij [[Jarnac]] en [[Moncontour (Vienne)|Moncontour]]. [[Lodewijk van Nassau]], die een contingent Hugenoten heeft aangevoerd, moet terugvluchten naar de Nederlanden. | |||
* [[Filips van Marnix van Sint-Aldegonde|Marnix van St Aldegonde]] schrijft ''De Byencorf der H. Roomsche Kercke''. | |||
* [[Gerardus Mercator|Mercator]], geboortig uit [[Rupelmonde]], geeft een wereldkaart voor zeevaarders uit waarbij de [[mercatorprojectie]] toegepast wordt. | |||
===1570=== | |||
* [[Jan van der Noot]] is door toedoen van de [[Fernando Álvarez de Toledo|hertog van Alva]] wegens zijn calvinistische sympathieën veroordeeld tot levenslange verbanning uit de Nederlanden. | |||
* [[Johan van Oldenbarnevelt]] wordt advocaat bij het Hof van Holland, waar hij zich specialiseert in zaken die met dijken en drainage te maken hebben. | |||
[[Bestand:OrteliusWorldMap.jpeg|thumb|Het ''[[Theatrum Orbis Terrarum]]''.]] | |||
* In [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] wordt de eerste [[Atlas (naslagwerk)|wereldatlas]], samengesteld door [[Abraham Ortelius]], uitgegeven door [[Gilles Coppens van Diest]] (''Aegidius Coppenius Diesth''). | |||
* Invoering van de Criminele Ordonnantiën en de Ordonnantiën op de Stijl van Procederen in criminele zaken, de eerste geüniformeerde geschreven strafwetgeving in de Nederlanden. (De wet werd (gedeeltelijk) buiten werking gesteld bij de [[pacificatie van Gent]] in 1576, en nooit meer hersteld.) | |||
* In de [[Spaanse Nederlanden]] moet volgens een [[Decreet (staatsrecht)|decreet]] van [[Filips II van Spanje|Filips II]] van dit jaar af permissie voor de marteling gevraagd worden aan een hogere rechtbank met beroepsjuristen. Een bekentenis onder marteling verkregen, kan daags erna herroepen worden. En dan kan alleen de hogere rechtbank een hernieuwde marteling toestaan. Daarna is marteling alleen nog toegestaan als er nieuw bewijs komt.. | |||
* De derde ''[[Allerheiligenvloed (1570)|Allerheiligenvloed]]'' teistert de Nederlandse kusten en vernielt vele dijken en andere waterkeringen. Hierbij vallen honderden doden en raken tienduizenden dakloos. Veestapels en wintervoorraden worden verzwolgen. Het is het begin van de ondergang van [[Bergen op Zoom]] als welvarende handelsstad. Er treedt een algemene verarming op van de Noord-Nederlandse bevolking, waardoor ook [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva's]] belastinghervormingen mislukken. Zijn resulterende geldnood zorgt voor muitende Spaanse troepen. | |||
* [[Caspar de Robles]], een Spaans krijgsoverste, zorgt dat de dijken in Friesland hersteld worden. Later wordt hij stadhouder van Friesland. | |||
* [[Hiëronymus Duquesnoy de Oudere|Jeroen Duquesnoy de Oudere]] maakt het originele "''[[Manneken Pis van Brussel]]''". | |||
===1571=== | |||
[[Bestand:Witch-scene4.JPG|thumb|Anna Hendricks wordt terechtgesteld in [[Amsterdam]], 1571]] | |||
* [[31 juli]] - De landvoogd [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva]] vaardigt het decreet van de [[Tiende Penning]] uit en wil deze in verzachte vorm doorvoeren: 3,3% belastingen van de laatste verkoop van roerende goederen. De leden van de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] en de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten Generaal]] waarschuwen tegen de invoering ervan. Alva dient bij koning Filips II zijn ontslag in, en deze wijst de hertog van Madina-Celi als opvolger aan. Die zal pas een jaar later in de Nederlanden aankomen. | |||
* [[Oktober]] - De eerste [[Synode van Emden]] (Oost-Friesland) wordt gehouden met deelname van Nederlandse, Duitse en Franse protestanten. De [[Heidelbergse Catechismus]] en de [[Nederlandse Geloofsbelijdenis]] worden erkend. Deze bijeenkomst geldt als eerste officiële vergadering van de Nederlandse Gereformeerde Kerk, de [[Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk)]]. | |||
* Anna Hendricks wordt beschuldigd van [[Heks (persoon)|Hekserij]] terechtgesteld in [[Amsterdam]]. | |||
===1572=== | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572a.png|thumb|De in de eerste helft 1572 door Geuzen en Oranjes huurlingen ingenomen steden.]] | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572b.png|thumb|De Opstand tweede helft 1572]] | |||
* [[Maart]] - De geuzenvloot moet, na dreiging door koning [[Filips II van Spanje|Filips II]], van [[Elizabeth I van Engeland]] de Engelse havens verlaten, omdat ze de relatie met [[Filips II van Spanje|Filips II]] wil verbeteren. Eén van de gevolgen is de [[Inname van Den Briel]] door de watergeuzen onder aanvoering van [[Willem II van der Marck Lumey|Lumey]] en [[Willem Bloys van Treslong|Bloys van Treslong]]. Dit wordt wel gezien als het begin van de opstand in de Nederlanden, maar voor Alva is het verlies van [[Vlissingen]] aan de geuzen op [[6 april]] schokkender. | |||
* Negentien katholieke geestelijken afkomstig uit [[Gorinchem|Gorcum]] worden tegen de zin van [[Willem van Oranje|Prins Willem I van Oranje-Nassau]] door de geuzen in [[Brielle]] gemarteld en vermoord en raken bekend als de [[martelaren van Gorcum]]. Het daarop volgend [[Beleg van Middelburg (1572-1574)]] duurt tot 23 februari 1574. | |||
* [[23 mei]] - De familie Oranje laat opnieuw van zich horen als Lodewijk van Nassau [[Valenciennes|Valencijn]] verovert, waarmee [[Oranjes tweede invasie]] begint. | |||
* [[24 mei]] - [[Bezetting van Bergen]]: Lodewijk van Nassau, gesteund door de [[Hugenoten]], valt vanuit Frankrijk de Nederlanden binnen en bezet de stad [[Bergen (België)|Bergen]]. | |||
* [[Juni]] - [[Juan Luis de la Cerda]], hertog van Medina Celi<ref>[www.dbnl.org/tekst/molh003nieu02_01/molh003nieu02_01_1592.php P.C. Molhuysen en P.J. Blok (red.), Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 2. A.W. Sijthoff, Leiden 1912] </ref> doet als nieuwe landvoogd zijn intrede in de Nederlanden. Echter vooraleer het bewind in handen te nemen en Alva te laten vertrekken, geeft hij hem opdracht eerst de rust in het land te herstellen. Willem van Oranje begint intussen zijn invasie vanuit het oosten, zijn legers rukken naar Brussel op. | |||
* [[10 juni]] - De watergeuzen onder de Zeeuwse admiraal [[Ewoud Pietersz. Worst]], brengen bij [[Blankenberge|Blankenberghe]] een aantal schepen van de Spaanse vloot onder [[Juan Luis de la Cerda]], hertog van Medina Celi tot zinken. | |||
* [[10 juni]] - [[Zutphen]] wordt bij verrassing [[Inname van Zutphen (1572)|ingenomen]] door het geuzenleger van [[Willem IV van den Bergh|Willem van den Bergh]], kerken en kloosters worden geplunderd en vernield, geestelijken worden gemarteld, verkracht of gedood. | |||
* [[20 juni]] - [[Bredevoort]] gaat bij verdrag over in Staatse handen na de [[Inname van Bredevoort (1572)]]. | |||
* [[25 juni]] - Vijf katholieke geestelijken uit [[Alkmaar]] worden onder [[Diederik Sonoy]] door de geuzen naar Enkhuizen gebracht en aldaar gemarteld en ter dood gebracht. Ze worden bekend als de [[martelaren van Alkmaar]]. | |||
* [[19 juli]] - [[Eerste Vrije Statenvergadering]] in [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]]. 12 opstandige Hollandse steden nemen hieraan deel en erkennen Willem van Oranje als stadhouder van Holland en Zeeland, waarbij de basis wordt gelegd voor de Staat der Nederlanden onder 'leiding' van het Huis van Oranje. [[Paulus Buys]], advocaat "van de lande", wordt raadspensionaris van Holland. | |||
* [[23 juli]] - [[Inname van Roermond]]: in [[Roermond (stad)|Roermond]] worden 23 priesters, onder wie de secretaris van de bisschop, vermoord door troepen van Willem van Oranje. Ze worden bekend als de [[Martelaren van Roermond]]. | |||
* [[11 augustus]] - [[Beleg van Kampen (1572)|Inname van Kampen]]: De stad [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] wordt ingenomen door [[Willem IV van den Bergh|Willem van den Bergh]]. | |||
[[Bestand:Giorgio Vasari San Bartolomeo.jpg|thumb|De Bartholomeusnacht door [[Giorgio Vasari]].]] | |||
* [[23 augustus|23]] - [[24 augustus]] - Tijdens de [[Bartholomeusnacht]] in Parijs, beraamd door [[Catharina de' Medici]] (''Parijse bloedbruiloft'') worden duizenden [[hugenoten]] afgeslacht. Hierna kan Willem niet langer rekenen op de steun van de Fransen en moet wegtrekken. Hij vlucht naar het noorden. Ook [[Lodewijk van Nassau]] capituleert en moet [[Bergen (België)|Bergen]] afstaan. Hij vlucht naar Duitsland. | |||
* [[31 augustus]] - Onder leiding van [[Bernard van Merode (1510-1591)|Bernard van Merode]] veroveren Oranje's troepen de stad [[Mechelen (stad)|Mechelen]]. | |||
* [[6 september]] - [[Inname van Dendermonde]]: Willem van Oranje verovert [[Dendermonde]]. | |||
* [[7 september]] - [[Inname van Oudenaarde]]: [[Jacob Blommaert]] verovert [[Oudenaarde]]. | |||
* [[21 september]] - Bergen valt weer in Spaanse handen. | |||
* [[Oktober]]-[[December]] - [[Don Frederiks veldtocht]]: [[Fadrique Álvarez de Toledo|Don Frederik]], de zoon van Alva, start een Spaanse strafcampagne tegen de opstandige steden in de Nederlanden. Er wordt geplunderd en gemoord. [[Caspar de Robles]] herstelt in het noorden het gezag van Alva, [[Cristóbal de Mondragón|Mondragon]] ontzet Goes en Middelburg. | |||
* [[2 oktober]] - [[Spaanse Furie (Mechelen)|Bloedbad van Mechelen]]: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad [[Mechelen (stad)|Mechelen]] uit. | |||
* [[15 november]] - [[Bloedbad van Zutphen]]: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad [[Zutphen]] uit. | |||
* [[1 december]] - [[Bloedbad van Naarden]]: Na vrijwillige overgave van de stad worden 490 naar een kerk gelokte burgers van [[Naarden]] in koelen bloede vermoord op bevel van legeraanvoerder Romero. Wie niet is gekomen wordt opgehangen aan de bomen. Slechts zestig inwoners van Naarden ontspringen de dans. | |||
* [[10 december]] - [[Cornelis Musius|Pater Muys]], prior van het Delftse [[Prinsenhof (Delft)|Agathaklooster]], wordt door [[Willem II van der Marck Lumey|Lumey]] en zijn [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Geuzen]] zwaar gemarteld en opgehangen. | |||
* [[11 december]] - Don Frederik begint het [[Beleg van Haarlem (1572-1573)|beleg van Haarlem]]. Hij neemt zijn intrek in [[Huis ter Kleef]] in [[Haarlem]] en vestigt hier het hoofdkwartier van de Spanjaarden. | |||
* [[Amersfoort]] wordt door Staatse troepen bezet. | |||
* [[Dendermonde]] wordt door Spaanse troepen verwoest. | |||
* [[Veere (stad)|Veere]] in [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] kiest de kant van de Prins van Oranje en de Grote Kerk komt in handen van de Hervormden. | |||
* Graaf [[Lodewijk van Nassau]] wordt benoemd tot commandant van de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]], naast [[Willem II van der Marck Lumey|Lumey]]. | |||
* Het [[Hof van Holland]] blijft achter de landsheer staan, en moet uitwijken naar Utrecht. | |||
* Aan de [[Eerste Vrije Statenvergadering]] in [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] nemen twaalf steden deel. Willem van Oranje wordt bevestigd als stadhouder. | |||
===1573=== | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1573.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] in 1573]] | |||
* Het Spaanse leger onder [[Hertog van Alva|Alva's]] zoon Don Frederik herovert bijna alle steden in [[Overijssel]] en [[Gelderland]]. | |||
* [[Amersfoort]] wordt door [[Spanje (personele unie)|Spaanse]] troepen ingenomen. | |||
* Het [[Beleg van Haarlem (1572-1573)|Beleg van Haarlem]] door de Spanjaarden onder Don Frederik met daarin een heldinnenrol van [[Kenau Simonsdochter Hasselaer]]. Tal van burgers worden onthoofd of verdronken. Haarlem geeft zich na zeven maanden ontberingen en geweld over aan de Spanjaarden. | |||
* Don Frederik blaast [[Huis ter Kleef]] (Haarlem) op, om te voorkomen dat de Geuzen dit kasteel gebruiken als uitvalsbasis om Haarlem weer te veroveren. | |||
* [[17 april]] - [[slag bij Vlissingen]], een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder Lieven Keersmaker. | |||
* [[22 april]] - [[Slag bij Borsele]], een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder [[Sancho d'Avila]] en een geuzenvloot onder admiraal Worst. De meeste Spaanse schepen moeten terugkeren. | |||
* [[26 mei]] - [[slag op het Haarlemmermeer]], een zeeslag tussen Spaanse schepen onder [[Maximilien de Hénin-Liétard|Bossu]] en een geuzenvloot onder leiding van admiraal Brandt. De geuzen worden verslagen, Haarlem houdt nog stand tot juli. | |||
* [[12 juli]] - Haarlem geeft zich over aan de Spanjaarden. Kapitein Ripperda en 700 manschappen worden door de Spanjolen terechtgesteld. | |||
* [[15 augustus]] - Willem van Oranje benoemt [[Lodewijk van Boisot]] tot luitenant-admiraal van Zeeland. | |||
* [[8 oktober]] - Het Spaans beleg van [[Alkmaar]] wordt afgeslagen ('bij Alkmaar begint de victorie'). Als dank geeft Willem van Oranje de stad het eeuwigdurend recht tot het houden van de Kaaswaag. | |||
* [[11 oktober]] - De [[Slag op de Zuiderzee]] tussen de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]] en een Spaanse vloot, die eindigt in een overwinning voor de watergeuzen. | |||
* Hertog Alva wil zelf het verzet in de [[Spaanse Nederlanden|Nederlanden]] breken. Hij stuurt [[Juan Luis de la Cerda]], hertog van Medina Celi, die [[Filips II van Spanje|Filips]] op advies van [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] als opvolger van Alva naar de Nederlanden gezonden had, terug; maar het succes blijft uit en Alva legt zijn ambt neer. | |||
* [[1 december]] - Alva wordt op eigen verzoek vervangen door [[Luis de Zúñiga y Requesens|Requesens]], omdat de hertog van Medina Celi uiteindelijk voor de opdracht bedankt. Requesens begint het [[Beleg van Leiden (1573-1574)|Beleg van Leiden]]. [[Willem van Oranje]] sluit zich openlijk aan bij de calvinisten. De [[Staten van Holland en West-Friesland|Staten van Holland]] verbieden het uitoefenen van de katholieke godsdienst. | |||
* [[18 december]] - Alva verlaat de Nederlanden. Hij vertrekt naar Spanje waar hij in ongenade blijft tot [[1578]]. | |||
* De [[Alkmaar]]se provinciale synode schrijft voor, dat in de middagdienst uit de [[Heidelbergse Catechismus]] gelezen zal worden. | |||
* [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] dat al danig door alle watersnoden aan belang heeft ingeboet wordt ingenomen door de watergeuzen omdat de stad de Spaanse kant gekozen had. De stad wordt in brand gestoken en staat drie jaar leeg. | |||
* De abdij en het kasteel van [[Egmond]] worden verwoest door de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Geuzen]] onder leiding van [[Diederik Sonoy]] en op bevel van [[Willem van Oranje|Prins Willem I van Oranje-Nassau]]. Met de bezittingen van de abdij wordt de oprichting van de universiteit van [[Leiden]] gefinancierd. | |||
===1574=== | |||
[[Bestand:Veen01.jpg|thumb|''[[Leidens ontzet]]'', 1574, [[Otto van Veen]].]] | |||
* [[29 januari]] - [[Slag bij Reimerswaal]] tussen de Spaanse hoofdvloot onder Glimes en Romero en de geuzenvloot onder [[Lodewijk van Boisot]] en [[Joost de Moor]]. De Spaanse vloot wordt verslagen. | |||
* [[8 februari]] - De Mondragon capituleert en geeft [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]] over aan de [[Willem van Oranje|Prins]]. | |||
* [[23 februari]] - In Frankrijk begint de 5e Hugenotenoorlog. [[Hendrik de Guise]] stelt zich aan het hoofd van de radicale katholieken. | |||
* [[4 maart]] [[Lodewijk van Boisot]] wordt benoemd tot luitenant-admiraal van Holland (en West-Friesland) en Zeeland samen. | |||
* [[14 april]] - In de [[Slag op de Mookerheide]] leiden de Staatse troepen zware verliezen, waaronder [[Lodewijk van Nassau]] (36) en [[Hendrik van Nassau]] (23), broers van Willem van Oranje. | |||
* [[3 oktober]] - De Spanjaarden geven het [[Beleg van Leiden (1573-1574)|beleg van Leiden]] op, nadat het gebied rond de stad op bevel van [[Willem van Oranje]] onder water is gezet ([[Beleg van Leiden (1573-1574)|Leidens ontzet]]). Maanden tevoren waren de dijken van de Nieuwe Maas en de IJssel doorgestoken. Door hongersnood is haast een derde van de bevolking gestorven. | |||
* [[Vlaardingen]] wordt door de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Geuzen]] platgebrand om te voorkomen dat de stad in handen valt van de Spanjaarden. | |||
===1575=== | |||
* [[8 februari]] - De [[Universiteit Leiden]], de eerste van het huidige Nederland, wordt opgericht, waar ook de opleiding van predikanten voor de gereformeerde kerk wordt gedoceerd. [[Willem van Oranje]] betuigt hiermee zijn erkentelijkheid aan de Leidenaren, die het beleg door de Spanjaarden hebben weerstaan ([[Beleg van Leiden (1573-1574)|Leids Ontzet]], 1574). | |||
* [[12 juni]] - [[Willem van Oranje]] trouwt met [[Charlotte de Bourbon]], waardoor de band met de Franse hugenoten wordt versterkt. | |||
* [[8 september]] - Aanvang van het [[Beleg van Woerden]] door het Spaanse leger. | |||
* Het Spaanse leger verovert Schouwen-Duiveland; het [[Beleg van Bommenede]] vangt aan, gevolgd door het [[Beleg van Zierikzee (1575-1576)|Beleg van Zierikzee]]. Vanuit Utrecht plunderen Spaanse troepen enkele steden ([[Beleg van Oudewater (1575)|Oudewater]], Schoonhoven); [[Beleg van Buren (1575)|Buren]], lid van de [[Unie van Dordrecht]], wordt ingenomen. | |||
* Koning Filips II van Spanje kondigt aan dat de rentebetalingen zullen worden gestaakt. Het gevolg is een financiële crisis. Door de hoge kosten van de militaire campagnes in de Lage Landen en tegen de Ottomanen wordt Spanje op 1 september voor de tweede keer bankroet verklaard, waardoor bezuinigd moet worden op de soldij van de troepen. | |||
* Na circa 1575 verspilt men op het continent geen tijd meer aan de lastig te bewijzen [[Europese heksenvervolging|maleficiën]]. Elke vermoedelijke omgang van een [[Heks (persoon)|heks]] met de duivel is voldoende om haar op de brandstapel te brengen. De wet is gewijzigd. Aanklachten uit het volk zijn niet langer nodig. | |||
===1576=== | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576a.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] in 1576 (tot november)]] | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] vanaf november 1576 tot en met 1577]] | |||
* [[5 maart]] - De Spaanse landvoogd over de Nederlanden, [[Luis de Zúñiga y Requesens|Requesens]] overlijdt onverwacht zonder een opvolger te hebben aangewezen. Door de achterstallige soldij en het ontbreken van een leider, beginnen Spaanse troepen te muiten. Zierikzee en [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]] worden door plunderende soldaten leeggeroofd; Mechelen en Brussel zijn bedreigd. Bij gebrek aan een opvolger neemt de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] het bestuur in handen. Om het eigen land tegen de plunderaars te beschermen nemen ze soldaten in dienst. | |||
* [[29 juni]] - [[Beleg van Zierikzee (1575-1576)|Val van Zierikzee]] na Spaans beleg olv. [[Cristóbal de Mondragón|Mondragón]]. | |||
* [[September]] - De Staten van Henegouwen en Brabant roepen begin deze maand tegen de zin van Filips II de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] bijeen en knopen onderhandelingen aan met de opstandige gewesten Holland en Zeeland. | |||
* [[Oktober]] - In [[Gent]] worden eind van deze maand afspraken gemaakt tussen de opstandige en de koningsgetrouwe gewesten over het verdrijven van de muitende Spaanse troepen. De godsdienstige meningsverschillen hoopt men later op te lossen. Uiteindelijk wijst Filips II [[Juan van Oostenrijk|Don Juan van Oostenrijk]] aan als landvoogd. | |||
* De [[Westerschelde]] wordt afgesloten door de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Provinciën]]. | |||
* [[10 september]] - Na een belegering van ruim een jaar breken de Spanjaarden het [[Beleg van Woerden]] af. | |||
* [[23 oktober]] - Door onvoorzichtigheid van ingekwartierde soldaten breekt in de nacht van 22 op 23 oktober in [[Haarlem]] een grote [[stadsbrand van Haarlem (1576)|stadsbrand]] uit. De brand ontstaat in een brouwerij op het Slepershoofd. Aangewakkerd door een noordoostenwind breidt het vuur zich uit in westelijke richting door de stad en worden 449 huizen verwoest. | |||
* [[3 november]] - Don [[Juan van Oostenrijk]] wordt landvoogd van de Spaanse Nederlanden. Aanvankelijk krijgt hij weinig macht toegewezen. | |||
[[Bestand:Spaansefurie.jpg|right|thumb|De [[Spaanse Furie (Antwerpen)|Spaanse Furie]], de plundering van Antwerpen door muitende Spaanse troepen vanwege het uitblijven van soldij.]] | |||
* [[4 november]] - Gewelddadige plundering van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] door muitende Spaanse troepen, die 8000 burgers vermoorden; duizenden gebouwen gaan in vlammen op tijdens deze "[[Spaanse Furie (Antwerpen)|Spaanse Furie]]". | |||
* [[8 november]] - [[Willem van Oranje]] weet direct munt te slaan uit de intussen algemene anti-Spaanse stemming in noord en zuid bij protestanten en katholieken, hetgeen leidt tot de [[Pacificatie van Gent]], op basis van een aanzienlijke mate van religieuze tolerantie. Hierdoor gaan Brabant, Vlaanderen, Holland en Zeeland nauwer samenwerken. De [[Zeventien Provinciën|zeventien gewesten]] lijken zich weer verenigd te hebben in hun verzet, alhoewel de oostelijke gewesten voorbehoud maken. | |||
* De stad Antwerpen is na zich bij de [[Pacificatie van Gent]] te hebben aangesloten gedurende de komende 9 jaar min of meer de hoofdstad van de anti-Spaanse opstand. Dit tijdperk staat bekend als de [[Antwerpse Republiek|Antwerpse (Calvinistische) Republiek]]. De troebelen van de opstand tegen Spanje hebben de [[Haven van Antwerpen|Antwerpse haven]]stad grote schade berokkend. | |||
* [[9 november]] - De Spanjaarden worden verdreven uit Gent. | |||
* [[15 december]] - [[Zwolle]] sluit zich aan bij de [[Pacificatie van Gent]]. | |||
* Muiterij in [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]]. | |||
* Na drie jaar leegstand vestigt een aantal bewoners zich weer in [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] maar zij slagen er niet in de stad weer tot bloei te brengen. | |||
[[Bestand:Visboek van Adriaen Coenen - Walvis van Saaftinge.jpg|thumb|''Walvis van Saaftinge'' uit het ''[[Visboeck]]'' van [[Adriaen Coenen]].]] | |||
===1577=== | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] in 1577]] | |||
* [[7 januari]] - [[Unie van Brussel]]: De onderlinge vrede tussen de noordelijke en zuidelijke [[Gewest (Lage Landen)|gewesten van de Nederlanden]], ook bekend als de zg. '''''Eerste Unie''''', wordt geratificeerd door de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] te [[Brussel (stad)|Brussel]]. [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] erkent de Pacificatie van Gent, en de opstandige gewesten erkennen hem als landvoogd, en Filips II als koning, en zullen zich sterk maken voor het behoud van het [[Rooms-katholieke Kerk|katholieke]] geloof. De Unie van Brussel wordt echter door de gewesten [[Graafschap Holland|Holland]] en [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] en door Filips II zelf onder protest getekend. Het zal dan ook geen haalbare Unie blijken te zijn. | |||
* [[12 februari]] - [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] vaardigt het [[Eeuwig Edict (1577)|Eeuwig Edict]] uit (ook wel de "vrede van de hertog van Aarschot" genoemd). De Spaanse en Duitse troepen zullen worden teruggeroepen en de [[Staten]] zullen zelf het [[katholicisme]] handhaven. De prins van Oranje zal schadeloosstelling bekomen, en zijn zoon Filips Willem uit de Spaanse gevangenis worden vrijgelaten. Hoe langer hoe meer gewesten steunen Willem, en de macht van het huis van Oranje neemt toe. | |||
* [[6 april]] - [[Filips II van Spanje|Filips II]] ondertekent de [[Unie van Brussel]], het vredesverdrag van alle gewesten van de Lage Landen, na onderhandelingen tussen [[Willem van Oranje]] en aartshertog [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Matthias van Oostenrijk]], die door de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] voor een benoeming als landvoogd is aangezocht. | |||
* [[24 juli]] - [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] verenigt zich met de Duitse troepen, verovert met geweld de stad [[Namen (stad)|Namen]] en valt [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] aan, waarmee aan de [[Unie van Brussel]] een einde komt. In alle citadels worden zijn troepen aan de deur gezet, behalve in Namen en Luxemburg. Na deze aanval erkennen de gewesten niet langer Don Juan als hun landvoogd en vragen ze [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Matthias van Oostenrijk]] zijn plaats in te nemen (wat door Filips II echter wordt afgewezen). Hierna besluiten de Staten-Generaal tot de voor de protestanten tolerantere [[Unie van Brussel#tweede Unie|tweede Unie van Brussel]]. | |||
* [[20 september]] - [[Filips III van Croÿ|Filips, hertog van Aarschot]] wordt door de Staten benoemd tot stadhouder van Vlaanderen. Dit is echter een doorn in het oog van o.a. de calvinistische Gentse bourgeoisie. | |||
* [[23 september]] - Willem van Oranje doet triomfantelijk zijn intocht in Brussel. De maand daarop wordt hij tot ruwaard van Brabant aangesteld. De [[Filips III van Croÿ|hertog van Aarschot]] heeft aartshertog [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Matthias (broer van de Duitse keizer Rudolf II)]], als mede-tegenstander van de Oranjes uitgenodigd. De Staten Generaal benoemen prins Matthias van Duitsland tot landvoogd. Don Juan wordt afgezet verklaard. De eigenlijke macht blijft intussen bij Oranje. | |||
* [[28 oktober|28]]/[[29 oktober]] - In [[Gent]] grijpen radicale calvinisten de macht en stichten opstandige ambachtsgilden de [[Gentse Republiek|Gentse Calvinistische Republiek]]. Tijdens de schermutselingen in de stad kunnen de calvinisten de hertog van Aarschot gevangennemen. Hij wordt enkel vrijgelaten op voorwaarde dat hij zijn mandaat neerlegt. Gent krijgt van Willem van Oranje alle privileges terug die men in 1540 na de [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] had moeten inleveren. In de korte periode tot Parma Gent weet te veroveren in 1584 groeit deze stad uit tot een belangrijk intellectueel centrum, onder andere door het internationaal befaamde [[Theologisch Athenaeum]]. | |||
* [[23 november]] - De [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Watergeuzen]] proberen met een legertje van veertig man onder leiding van [[Herman Helling]] en [[Nicolaas Ruychaver]] Amsterdam te veroveren. De aanslag mislukt omdat ze de weg niet kunnen vinden naar de [[Dam (Amsterdam)|Dam]]. | |||
* [[George van Lalaing|Graaf van Rennenberg]] wordt op voordracht van [[Willem van Oranje]] benoemd als [[stadhouder]] van de Noordelijke gewesten [[Friesland]], [[Groningen (provincie)|Groningen]], [[Drenthe]] en [[Overijssel]]. | |||
===1578=== | |||
* [[Januari]] - Prins [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Mathias]] doet zijn [[blijde intrede]] in Brussel, met Oranje als zijn luitenant. De nieuwe Raad van State wordt aangesteld, en vestigt zich in Antwerpen. Er worden vooruitstrevende instellingen in het leven geroepen. | |||
* [[Alexander Farnese]] wordt door landsheer Filips II tot landvoogd van de Lage Landen aangesteld. De Staten-Generaal weigeren hem te erkennen. | |||
* [[31 januari]] - [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] behaalt een grote overwinning op de Staatse troepen in de [[Slag bij Gembloers]]. De kleinere legermacht van [[Alexander Farnese]] zaait paniek en verslaat het leger van de opstandelingen. Legeraanvoerder [[Maarten Schenk van Nydeggen|Maarten Schenk]] verlaat de [[Staatsen]] en loopt over naar het Spaanse kamp. | |||
* Calvinisten plunderen in Vlaanderen de kerken en richten in enkele steden calvinistische republieken in, zodat een aantal katholieken wegtrekt. | |||
* [[26 mei]] - [[Alteratie (Amsterdam)|Alternatie van Amsterdam]]: [[Amsterdam]] gaat naar de prins over. Het Katholieke stadsbestuur wordt afgezet. Protestanten nemen het over. Vrijheid van geloof wordt gewaarborgd. De roomsen worden echter algauw de stad uitgedreven. Dit voorbeeld krijgt navolging in andere noord-Nederlandse steden. | |||
* [[25 juni]] - Om de gewesten Holland en Utrecht beter te beschermen tegen plunderingen van buitenaf wordt [[George van Lalaing|Graaf van Rennenberg]] naar Overijssel gestuurd, waarna hij het [[Beleg van Kampen (1578)|Beleg van Kampen]] en [[Beleg van Deventer (1578)|Beleg van Deventer]] opzet en beide steden tot overgave dwingt. | |||
* [[1 augustus]] - Te [[Rijmenam]] heeft een gewapend treffen plaats tussen de Spaanse landvoogd [[Juan van Oostenrijk|Don Juan van Oostenrijk]] en de versterkte Staatse legers die zich met 17.000 manschappen hebben verschanst in de [[Dijle]]vallei aan de grens met [[Muizen (Mechelen)|Muizen]]. Alexander Farnese voert het bevel over de Spaanse troepen. De Spanjaarden delven op 2 augustus het onderspit. | |||
* [[23 september]] - Intocht van [[Willem van Oranje]] in [[Brussel (stad)|Brussel]], dat nu ook een calvinistische republiek is. De prins benoemt [[Olivier van den Tympel]] tot burggraaf van de stad. | |||
* [[1 oktober]] - Don Juan overlijdt en wordt onmiddellijk opgevolgd door Alexander Farnese. | |||
* [[4 oktober]] - [[Jacob Hessels]], lid van de [[Raad van Beroerten|Bloedraad]], wordt in [[Gent]] opgehangen. | |||
* [[Oktober]] - In de zuidelijke gewesten Henegouwen en Artois ontstaat rond [[Emanuel Filibert van Lalaing|Emanuel de Lalaing]], heer van Montigny, een partij van [[malcontenten]]. Zij willen dat niet verder aan de calvinisten wordt toegegeven. | |||
* Omdat Brussel weer in handen van de koning dreigt te vallen, verplaatsen de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] zich naar [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. De stad groeit als [[Antwerpse Republiek|Calvinistische Republiek]] uit tot een internationaal trefpunt van protestanten. | |||
* Er wordt een eerste complete [[kerkorde]] gemaakt, op de" ''Nationalen Synodi der Nederlandischen Duytschen ende Walschen Kerkcken''", gehouden in [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]]. | |||
* [[Jan VI van Nassau-Dillenburg]], stadhouder van Gelre, onderneemt pogingen tot de "[[Unie van Utrecht (1579)#Eerdere verbonden|Nadere Unie]]", vereniging van Brabant, Vlaanderen en de Noordelijke Gewesten om een tweede verdedigingslinie tegen de Spanjaarden op te bouwen. | |||
===1579=== | |||
[[Bestand:Zeventien provincien.png|thumb|De XVII provinciën (Antwerpen, 1579)]] | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1579.png|thumb|De [[Unie van Utrecht (1579)|Unies van Utrecht]] en [[Unie van Atrecht|Atrecht]].]] | |||
* [[Parma's negen jaren]]: Herovering van de [[Nederlanden]] door [[Alexander Farnese]]. | |||
* Bij de [[Nederlandse Opstand]] is het noorden voor een groot deel protestants en blijft het zuiden, gesteund door de adel en de patriciërs, voornamelijk katholiek. Toch probeert Willem religievrede te bewerkstelligen in de Nederlanden, waarbij zowel protestanten als katholieken vrij hun geloof kunnen belijden. De Staten-Generaal in Brabant proberen hun macht boven de grote rivieren te vergroten, maar slagen daar niet meer in, terwijl de noordelijke gewesten de Hollandse invloedssfeer binnendrijven. | |||
* [[6 januari]] - Verklaring van de [[Unie van Atrecht]] door de Waalse gewesten, waarin zij hun trouw aan de Spaanse koning en het [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholicisme]] bevestigen. Samengaan van de staten van Arras en de gedeputeerden van Henegouwen - de confederatie van Arras verenigt de katholieke zuidelijke (Waalse) provincies. | |||
* [[23 januari]] - Na de verklaring van de ''[[Unie van Utrecht (1579)#Eerdere_verbonden|Nadere Unie]]'' in het noorden volgt op initiatief van [[Gent]] de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] (doorgaand verzet tegen de Spaanse overheersing) door de noord-Nederlandse [[Calvinisme|calvinistische]] gewesten onder leiding van [[Jan VI van Nassau-Dillenburg|Jan van Nassau]] . De Unie wordt eerst door de afgevaardigden van Gelre, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden ondertekend. Spoedig sluiten zich ook Vlaamse en Brabantse steden aan, evenals Oranje en Friesland. | |||
* [[12 maart]] - [[1 juli]]: [[Beleg van Maastricht (1579)|Beleg van Maastricht]] door de hertog van Parma. | |||
* [[17 mei]] - Henegouwen, Artois en Frans-Vlaanderen sluiten definitief vrede met hertog [[Alexander Farnese]] van Parma die ze als [[landvoogd]] erkennen. | |||
* [[Juni]]-[[juli]] - [[Alexander Farnese]] van Parma belegert [[Maastricht]] al vier maanden, en neemt de stad uiteindelijk in. | |||
* [[1 september]] - [[Willem van Oranje]] benoemt [[François van Ryhove]] tot Grootbaljuw van Gent, nadat ze samen de radicale [[Jan van Hembyze]] uit het bestuur van de [[Gentse Republiek]] hebben verdreven. | |||
* Onder bemiddeling van keizer [[Rudolf II van het Heilige Roomse Rijk]] hebben van mei tot december vredesonderhandelingen plaats tussen [[Spanje (personele unie)|Spanje]] en de opstandelingen in de Lage Landen. Echter zonder succes, Filips II wil op gebied van geloofsbelijdenis geen toegevingen doen. | |||
===1580=== | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1580.png| thumb|Oorlogstoestand van de [[Tachtigjarige Oorlog]] in 1580.]] | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1581.png|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1581.]] | |||
* Bij een omstreeks [[1580]] door stadhouder [[Willem van Oranje]] georganiseerde godsdiensttelling blijkt in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] de helft van de bevolking van de [[Rooms-katholieke Kerk|katholieke Kerk]] aanhanger te zijn gebleven, 33% is [[Calvinisme|calvinist]], en 17% [[Lutheranisme|lutheraan]]. | |||
* [[1 februari]] - De [[George van Lalaing|graaf van Rennenberg]] tekent de capitulatie van het [[Blokhuis (verdedigingswerk)|Blokhuis]]. De [[Staten van Friesland]] en de Stad Leeuwarden nemen het kasteel in bezit. | |||
* [[3 maart]] - De [[George van Lalaing|graaf van Rennenberg]] loopt over naar de Spanjaarden (het [[George van Lalaing#Het Verraad van Rennenberg|verraad van Rennenberg]]). De graaf van Rennenberg, [[stadhouder]] van [[Friesland]], [[Stad en Lande|Groningen]], [[Drenthe]] en Overijssel, kiest voor het katholicisme en Filips, en krijgt, ondanks diplomatie van [[Willem van Oranje]] Groningen mee. Er begint een guerrillaoorlog. Friesland kiest definitief voor het Calvinisme. | |||
* [[9 april]] - De protestanten veroveren onder leiding van [[Olivier van den Tympel]] de stad [[Mechelen (stad)|Mechelen]]. | |||
* [[18 april]] - In Amsterdam wordt de katholieke eredienst officieel verboden. | |||
* [[15 juni]] - [[Willem van Oranje]] wordt door [[Antoine Perrenot de Granvelle|kardinaal Granvelle]] op last van de Spaanse [[Filips II van Spanje|Filips II]] in de ban gedaan en er wordt een geldprijs op zijn hoofd gezet. De prins antwoordt met de ''[[Apologie van Willem van Oranje|Apologie ofte verantwoordinghe van den Prince van Orangien]]'' aan de Staten-Generaal. Deze durven het antwoord niet openbaar maken. | |||
* [[17 juni]] - Het [[Staatse leger|Staatse]] leger verliest de [[Slag op de Hardenbergerheide]] onder aanvoerder [[Filips van Hohenlohe-Neuenstein]] tegen een Spaans leger onder de in [[#1578|1578]] overgelopen [[Maarten Schenk van Nydeggen|Maarten Schenk]]. Deze trekt vervolgens aan het hoofd van de Spaansgezinde [[malcontenten]] naar [[Groningen (stad)|Groningen]], waar hij [[George van Lalaing|Rennenberg]] te hulp komt en [[Beleg van Groningen (1580)|Groningen ontzet]]. | |||
* [[18 juni]] - De staatse troepen moeten het [[Beleg van Groningen (1580)|beleg van Groningen]] staken. Honderden protestanten vluchten naar het oosten. | |||
* [[15 augustus]] - [[Slag om Baasrode]]: De belangrijke achterhaven van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] Baasrode wordt na een twee uur durende strijd veroverd door Spaanse troepen, waarna de [[Malcontenten]] de hele dorpskern in brand steken. [[Willem van Oranje]] weet tijdig te vluchten naar zijn maritieme escorte, die aan de haven voor anker ligt. | |||
* [[Alexander Farnese]] neemt [[Kortrijk]] in en verslaat het Staatse Leger (onder leiding van [[La Noue]]). | |||
* [[19 september]] - Aangezien de Staten-Generaal ontevreden zijn over Filips II, bieden zij, met uitzondering van Holland en Zeeland, in het [[Verdrag van Plessis-lès-Tours]] de soevereiniteit over de [[Spaanse Nederlanden]] aan de [[Frans van Anjou|hertog van Anjou]] aan. Met deze jongere broer van [[Hendrik III van Frankrijk]] hoopt men op steun van de Fransen tegen de Spaanse koning. | |||
* Filips II eist de Portugese troon op. Dit stuit op Portugese weerstand en het komt tot de [[Slag bij Alcântara (1580)|Slag bij Alcântara]]. Hiermee wordt de aandacht afgeleid van de [[Nederlandse Opstand]]. Doordat Portugal vanaf nu in een [[personele unie]] is verenigd met Spanje is de aanvoer van specerijen via Lissabon problematisch. | |||
* Het overlijden van de aartsbisschop van Utrecht, [[Frederik Schenck van Toutenburg]], betekent het einde van de katholieke hiërarchie in de Noordelijke Nederlanden. | |||
* Willem van Oranje is door Filips II [[vogelvrij]] verklaard. | |||
|- | |||
|style="background-color:orange; width:3px;"| | |||
|style="width:12px;"| | |||
| | |||
===1581=== | |||
[[Bestand:Intocht hertog van Anjou in Antwerpen.jpg|thumb|''Blijde inkomst van [[Frans van Anjou|François, hertog van Anjou]] (1556-1584) in Antwerpen, met de erepoort op de St. Jansbrug, 19 februari 1582''.]] | |||
* Hertog [[Frans van Anjou]] wordt (tot 1584) de nieuwe landvoogd. Deze zoon van koning Hendrik II van Frankrijk wordt, eenmaal in Antwerpen aangekomen, uitgeroepen tot vorst en heer der Nederlanden. Aangezien hij aangesteld wordt als soeverein vorst, eist hij ook dat deze zich onafhankelijk verklaren van Filips II van Spanje. | |||
* [[28 juni]] - De stad [[Breda]] wordt, zonder dat men erop voorbereid is, door Spaanse troepen ingenomen. | |||
* [[5 juli]] - De [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] benoemen Willem van Oranje tot [[stadhouder]] van alle zeven de noordelijke provinciën. | |||
* [[22 juli]] - Verklaring van de onafhankelijkheid van Nederland. Op een vergadering van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] wordt door een aantal noordeijke provincieën (inclusief Vlaanderen en belangrijke delen van Brabant) de gehoorzaamheid aan koning Filips II opgezegd. | |||
* De [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] worden in het Latijn ''Belgica Confoederata'' genoemd, een verwijzing naar de vroegere Romeinse aanduiding van het gebied. | |||
* De [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] worden naar Den Haag verplaatst. | |||
* [[23 juli]] - De Spaansgezinde stadhouder [[George van Lalaing|Rennenberg]] overlijdt te Groningen op ruim 40-jarige leeftijd. | |||
* 23 juli - [[Slag om Goor]], een mislukte aanval op [[Goor]] door de [[Staatsen]]. | |||
[[Bestand:Espagnols.PNG|thumb|left|Kaart van de [[Habsburgse Nederlanden]] van 1543 tot 1585 (Zeventien Provinciën) met in rood de afscheidingslijn van de Noordelijke Nederlanden van de Zuidelijke.]] | |||
* [[26 juli]] - [[Plakkaat van Verlatinghe]] ("''het volk is er niet voor een vorst, maar een vorst voor het volk''"). Daarin wordt [[Filips II van Spanje|Filips II]] vervallen van de troon van de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]] verklaard, waarbij de noordelijke provinciën zich afscheiden. | |||
* [[29 november]] - [[Alexander Farnese|Parma]] dwingt na een langdurig beleg [[Doornik]] tot overgave, de enige Waalse stad die trouw was gebleven aan de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]]. | |||
* Leidse studenten vragen toestemming aan de [[Senaat (universiteit)|academische senaat]] om een ''collegia singularum nationem'' te mogen oprichten, maar deze vergunning wordt nadrukkelijk geweigerd, omdat dergelijke verenigingen tot ordeverstoring zouden kunnen leiden. Hoewel de goedkeuring niet wordt verkregen worden de [[natio]]nes toch opgericht: de Friese natio en de Hollandse. | |||
===1582=== | |||
* In de Noordelijke Nederlanden wordt in de zich losmakende [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Verenigde Provinciën]] de rechterlijke macht van de [[Grote Raad van Mechelen]] overgenomen door de [[Staten|provinciale raden]] en door de [[Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland]]. | |||
* De [[Grote Raad van Mechelen]] behoudt alleen een rol in de overblijvende [[Zuidelijke Nederlanden]], waarvan Frankrijk dan weer de meest zuidelijke provincie [[Graafschap Artesië|Artesië]] en delen van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]] en [[Hertogdom Luxemburg|Luxemburg]] zal annexeren. | |||
* [[19 januari]] - Na (mislukte) huwelijksonderhandelingen met [[Elizabeth I van Engeland|koningin Elizabeth I]], komt [[Frans van Anjou]] met in zijn gevolg ook de [[Robert Dudley|Graaf van Leicester]], uit Engeland in Vlissingen aan, en doet zijn intocht in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. Hij slaagt er niet zijn macht in de Nederlanden te laten gelden. De dreigende anarchie speelt in het voordeel van de Spanjaarden. | |||
* Willem van Oranje slaagt erin om in Dendermonde een verdrag van verzoening tussen Anjou en de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten Generaal]] te laten afsluiten. | |||
* [[18 maart]] - Eerste aanslag op [[Willem van Oranje]] door de twintigjarige [[Jean Jaureguy]]. Willem van Oranje is gewond geraakt, maar overleeft de aanslag. | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1582.png|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1582.]] | |||
* De ''zilveren carolus'' komt in omloop. Deze munt zal tot [[1680]] als (eerste) eenheidsmunt voor de [[Zeventien Provinciën]] fungeren. Deze munt was de eerste met een 'kop' (van de keizer). | |||
* [[5 mei]] - [[Charlotte de Bourbon]], sinds 12 juli 1575 gehuwd met Prins [[Willem van Oranje]], overlijdt te Antwerpen op ongeveer 35-jarige leeftijd, door uitputting als gevolg van de zware verzorging van Oranje, die herstellende is van de aanslag. | |||
* [[5 juli]] - [[Oudenaarde]] capituleert voor de troepen van [[Alexander Farnese|Parma]] na een beleg van bijna drie maanden. | |||
* [[27 augustus]] - [[Lier (België)|Lier]] gaat door verraad in Spaanse handen over. | |||
* [[24 september]] - Bij het [[Ontzet van Lochem]] wordt de stad [[Lochem]] na een Spaans beleg van bijna twee maanden bevrijd. Meteen daarna wordt ook het [[Belegering van het Kasteel Keppel|Kasteel Keppel ingenomen]]. | |||
* [[17 november]] - [[Inname van Steenwijk (1582)|Inname van Steenwijk]] door [[Johan Baptiste van Taxis]]. | |||
* Parma is er in geslaagd ook de Zuid-Nederlandse steden Duinkerke, Nieuwpoort, Menen, Veurne en Diksmuide te heroveren, maar tegen Anjou kan hij nog niet optreden. Intussen geraken Brugge, Gent en Ieper ingesloten. | |||
===1583=== | |||
* [[Januari]] - De door de opstandelingen aangestelde Landsheer van de Nederlanden, [[Frans van Anjou]] dringt met zijn Franse troepen Duinkerke, Menen, Diksmuide, Aalst, Dendermonde en Vilvoorde binnen en poogt aldus zijn macht in het zuiden van de Nederlanden te verstevigen. | |||
* [[17 januari]] - [[Frans van Anjou]], ontketent de [[Franse Furie]] in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. De stedelingen slaan zijn aanval af en zijn positie in de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]] is verloren. | |||
* [[12 april]] - [[Willem van Oranje]] heeft na de dood van [[Charlotte de Bourbon|Charlotte van Bourbon]] Antwerpen verlaten en huwt zijn vierde echtgenote, [[Louise de Coligny]], dochter van de [[Hugenoten|Franse Hugenotenleider]]. | |||
* [[23 april]] - Eervolle overgave van de stad Eindhoven na 3 maanden van [[Beleg van Eindhoven (1583)|beleg]]. | |||
* [[Juli]] - De [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] worden van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] verplaatst naar [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]], als de Spaanse troepen in het zuiden naderen. | |||
* [[22 juli]] - Ook [[Willem van Oranje|Willem de Zwijger]] verruilt nu voorgoed de Scheldestad, waar hij langere tijd in de Citadel heeft gewoond. Hij verhuist, zijn bezittingen op acht schepen meenemend samen met Louise de Coligny naar Middelburg. De prins van Oranje heeft zowat zijn hele leven in de zuidelijke Nederlanden gewoond en verbleef daarnaast, als graaf van Zeeland, van 1574 tot 1583 al regelmatig in Middelburg. Vanaf eind 1583 verhuist Willem van Oranje naar [[Delft]], waar hij een half jaar later wordt vermoord. | |||
* De Spaanse [[Alexander Farnese|Hertog van Parma]] herovert tot in [[#1585|1585]] alle steden in de [[Zuidelijke Nederlanden]]; de Zeven Provinciën van de noordelijke Nederlanden ondernemen geen actie. | |||
===1584=== | |||
* [[31 maart]] - In [[Terborg]] vindt de [[Slag bij Terborg (1584)|slag bij Terborg]] plaats door [[Spanje (personele unie)|Spaanse]] en [[Hertogdom Beieren (-1255)|Beierse]] legereenheden tegen het verzamelde leger van de [[Keulen|Keulse]] bisschop [[Gebhard I van Waldburg]]. Een deel van het Keulse leger wordt hierbij vernietigend verslagen. | |||
* [[13 juni]] - [[Willem Bloys van Treslong|Admiraal Treslong]] wordt militair gouverneur van [[Oostende]]. | |||
* [[3 juli]] - [[Beleg van Antwerpen (1584-1585)]]: [[Alexander Farnese]] belegert met succes de [[Antwerpse Republiek]], waar het katholicisme tijdelijk verboden was. | |||
* [[Berchem (Antwerpen)|Berchem]] wordt door de staatse troepen met de grond gelijk gemaakt, met uitzondering van het kasteel. | |||
* [[10 juli]] - [[Willem van Oranje|Prins Willem van Oranje]] (bijgenaamd 'Willem de Zwijger') wordt op zijn eenenvijftigste in de hal van het [[Prinsenhof (Delft)|Prinsenhof]] in [[Delft]] door de katholiek [[Balthasar Gerards]] met een pistoolschot vermoord, nadat hij in 1580 door Filips II vogelvrij was verklaard. | |||
* [[17 augustus]] - Gent valt in handen van de [[Leger van Vlaanderen|Spaanse troepen]] en er komt een einde aan de [[Gentse Republiek]]. Zo'n 4.000 meest protestantse Gentenaren wijken uit naar het noorden. | |||
* [[18 augustus]] - Formering van een [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] in de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]], bestaande uit vier leden van Holland, drie uit Brabant, Zeeland en Friesland, twee uit Vlaanderen en Utrecht, en één lid uit Mechelen, die samen besluiten om de strijd verder te zetten opdat de noordelijke en zuidelijke Nederlanden bijeen blijven. De raad neemt het bestuur waar met de zeventienjarige [[Maurits van Oranje]] als voorzitter. Maurits wordt ook [[stadhouder]] in Nederland. | |||
* [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]], een zoon van [[Jan VI van Nassau-Dillenburg|Jan de Oude]], wordt stadhouder van Friesland. | |||
* Bij een overstroming in [[Oostende]] ontstaat een inham die later als havengeul gebruikt wordt. | |||
===1585=== | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1585.png|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1585.]] | |||
* De belegerende troepen voor [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] sluiten met tientallen schepen de [[Schelde (rivier)|Schelde]] af, waardoor de bevoorrading van de stad onmogelijk wordt. | |||
* [[23 juni]] - [[Slag bij Amerongen]]. Na verraad van de Graven van [[Land van den Bergh|Bergh]] worden de Staatse troepen onder aanvoering van Villers, Graaf van Meurs (stadhouder van [[Utrecht (stad)|Utrecht]]), door de Spaanse troepen onder bevel van Gouverneur Taxis van [[Zutphen]], vernietigend verslagen. | |||
* [[29 juli]] - De [[Friesland|Friese]] stadhouder [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Willem Lodewijk]] sticht te [[Franeker]] een ''universiteit'', in feite een theologische hogeschool. | |||
* [[17 augustus]] - De onderhandelingen met Parma die de katholieken in Antwerpen hebben geëist worden door [[Filips van Marnix van Sint-Aldegonde|Marnix van Sint-Aldegonde]] gevoerd in het Spaanse hoofdkwartier in [[Beveren (Oost-Vlaanderen)|Beveren]] waar hij de overgave van de stad tekent. De ''Peis'' (vrede) wordt uitgeroepen op de Grote Markt. Veel protestantse kooplieden en intellectuelen vertrekken daarop naar het noorden. Tien dagen later neemt het [[Leger van Vlaanderen]] de stad in. | |||
* [[27 augustus]] - De [[Alexander Farnese|hertog van Parma]] heeft in de voorgaande jaren reeds alle steden in de zuidelijke Nederlanden veroverd; de noordelijke Nederlanden ondernamen geen actie. In augustus boekt Parma zijn grootste succes met de [[Beleg van Antwerpen (1584-1585)|Val van Antwerpen]], de grootste en rijkste stad van de Lage Landen. De katholieke godsdienst wordt verplicht. Hij forceert hiermee een definitieve scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden. | |||
* Pas na de val van Antwerpen wordt het onderscheid gemaakt tussen de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]] en de [[Zuidelijke Nederlanden]]. Het prinsbisdom Luik blijft onafhankelijk. | |||
* Na de herovering is ongeveer de helft van de Antwerpse bevolking van meer dan 100.000 inwonders naar [[Holland]] vertrokken. Het bevolkingscijfer daalt tot 45.000. Hollandse en Zeeuwse schepen versperren daarop de Scheldemonding en sluiten op hun beurt de thans in Spaans bezit zijnde stad af van de overzeese handel. De Antwerpse bloeiende handel, kunsten en wetenschappen worden echter verder ontwikkeld in de Hollandse "gouden eeuw". | |||
* [[Den Haag]] wordt de vergaderplaats van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] van de zeven noordelijke provincies (de latere Republiek), vanaf het jaar dat de belangrijke Brabantse steden Brussel en Antwerpen voorgoed aan de Spanjaarden komen. Vooral de [[Beleg van Antwerpen (1584-1585)|Val van Antwerpen]] is een grote klap voor de rebellen, die vrezen dat zonder die stad de Opstand verloren is. | |||
* [[15 oktober]] - Na het [[Beleg van IJsseloord]] moet [[Francisco Verdugo]] capituleren voor de [[Staatsen|Staatse]] belegeraars. | |||
* [[1 november]] - [[Maurits]], graaf van Nassau, wordt [[stadhouder]] van Holland en Zeeland. Daarnaast krijgt hij o.a. door bemiddeling van [[Johan van Oldenbarnevelt|Oldenbarneveldt]] de titels van gouverneur, kapitein-generaal en admiraal. | |||
* [[December]]- Na de moord op [[Willem van Oranje]] zoeken de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten Generaal]] steun bij de koningin van Engeland. Zij weigert een koningstitel, maar zegt wel haar protectie toe aan de Lage Landen. Als reactie op de Spaanse opmars stuurt Elizabeth I de [[Robert Dudley|graaf van Leicester]] in het geheim met 5000 man de Noordzee over. Twee jaar later worden de manschappen teruggeroepen. | |||
* Spanje stelt op vraag van Granvelle in de Spaanse en Portugese havens het eerste embargo in tegen de Noordelijke Nederlanden, dat zal duren tot 1589. Dit heeft gedurende een aantal maanden een impact op de handel. | |||
* [[Pieter Brueghel de Jonge]] wordt als meester van de [[Sint-Lucasgilde]] in Antwerpen ingeschreven. Tot dan is hij in het atelier van [[Gillis van Coninxloo]] geweest. Hij krijgt de bijnaam ''de Helse Breughel''. | |||
===1586=== | |||
[[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1586-1587.png|200px|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1586-'87.]] | |||
* [[Januari]] - Graaf [[Robert Dudley]] van Leicester laat zich, tegen de uitdrukkelijke voorschriften van koningin Elisabeth van Engeland in (zij wil een oorlog met Spanje vermijden), tot landvoogd van de Nederlanden uitroepen.. | |||
* [[8 maart]]- [[Johan van Oldenbarnevelt]] wordt [[landsadvocaat]] van de [[Staten van Holland en West-Friesland|Staten van Holland]]. | |||
* [[April]]- Robert Dudley verbiedt alle handel met "de vijand". De handel tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje is voor de Nederlandse kooplieden echter, mede door licenties die ze hierop hebben verworven, een noodzaak. | |||
* [[Juni]] - De graaf van Leicester beslist een [[Kamer van Financiën]] op te richten, waar de koopmansboeken kunnen gecontroleerd worden. | |||
* Juni-[[juli]]: [[Alexander Farnese]] van Parma verovert [[Venlo (stad)|Venlo]], [[Grave (plaats)|Grave]] en [[Neuss|Neuß]](26 juli), een blaam die hem niet in dank wordt afgenomen door graaf Dudley. Farnese heeft grote moeite om zijn manschappen te blijven betalen en, wegens de gebrekkige aanvoer uit Spanje, de bevoorrading te blijven voorzien. | |||
* [[17 juli]] - [[Maurits van Oranje|Prins Maurits van Nassau]], de latere Prins van Oranje [[Inname van Axel|verovert]] de stad [[Axel (plaats)|Axel]] op de Spaanse troepen. | |||
* [[26 juli]] - De [[Duitsland|Duitse]] stad [[Neuss]] wordt volledig vernietigd tijdens de [[Keulse Oorlog]] door een aanval op de stad door de [[Alexander Farnese|Hertog van Parma]] tijdens het [[Bloedbad van Neuss]]. Daarbij worden in totaal ongeveer 3000 burgers gedood, op een bevolking van ongeveer 4500, en het complete garnizoen bestaande uit 1600 soldaten wordt vermoord. Nadat de stad in brand wordt gestoken blijven slechts acht huizen gespaard. | |||
* [[22 september]] - [[Slag bij Warnsveld]] tussen een Staats leger onder leiding van [[Robert Dudley|Leicester]] met daarin veel Britse eenheden, en troepen die namens Spanje vechten. Het Staatse leger van de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]] heeft als doel de bevoorrading van Zutphen door de Spanjaarden te beletten, maar slaagt daar niet in. | |||
* [[18 november]] - [[William Stanley (1548-1630)]] krijgt het gezag over [[Deventer]], waar 1200 Ierse soldaten gelegerd zijn. | |||
* [[December]] - Graaf Dudley van Leicester keert naar Engeland terug voor verslag over zijn manier van besturen. Gedurende zijn afwezigheid neemt de [[Raad van State (Nederland)|Raad van State]] het bestuur waar, met duidelijke instructies van de graaf om inzake gouvernementen en bevelhebbers geen wijzigingen door te voeren. | |||
* [[Simon Stevin]] schrijft zijn belangrijkste werk ''De Thiende'', waarin hij decimale breuken introduceert. Het Nederlands kreeg dankzij Stevin eigen wetenschappelijke woorden zoals "[[wiskunde]]" en "[[Filosofie|wijsbegeerte]]". | |||
* Protestantse [[synode van Den Haag]]. | |||
* Vanaf nu heten de noordelijke provincies officieel de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Verenigde Provinciën]], terwijl de zuidelijke de Spaanse of [[Katholieke Nederlanden]] worden genoemd. | |||
===1587=== | |||
* [[Januari]] - De (katholieke) Engelse aanvoerders Stanley en York geven [[Deventer]] en [[De Schans (Kollumerland en Nieuwkruisland)|De Schans]] in Spaanse handen over. De Staten-Generaal verwittigen graaf Leicester in een schrijven, opgesteld door Johan van Oldenbarneveldt. Na antwoord van [[Thomas Wilkes]] wordt een onderzoek ingesteld, dat onder leiding van [[François Vranck]] gebeurt. Hij betoogt dat de soevereniteit in Holland altijd bij de Provinciale Staten heeft berust. | |||
* [[26 januari]] - [[Maarten Schenk van Nydeggen]] neemt in naam van de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] de stad [[Ruhrort]] in. | |||
* [[Juni]] - [[Geldern]] wordt door Claudius van Berlaymont, de Spaansgezinde stadhouder van Gelre, veroverd. | |||
* [[Juli]] - Graaf Leicester komt weer in Vlissingen aan met een nieuw leger. Koningin Elisabeth heeft hem opdracht gegeven met de Spanjaarden vrede te sluiten. Onder impuls van Johan van Oldenbarneveldt wordt dit request gepubliceerd, wat onvrede bij de calvinisten oproept, waardoor Leicester hun steun verliest. | |||
* [[5 augustus]] - Leicester kan niet verhinderen dat landvoogd [[Alexander Farnese]], de hertog van Parma, [[Sluis (stad)|Sluis]] verovert, ter voorbereiding van de komst van de Spaanse Armada. | |||
* [[September]] - Leicester wil [[Johan van Oldenbarnevelt]] en [[Maurits van Oranje]] gevangennemen. Deze weten in Delft te ontsnappen. Leicester valt Amsterdam, Leiden en West-Friesland aan, wat telkens op een mislukking uitloopt. | |||
* [[31 oktober]] - De [[Universiteitsbibliotheek Leiden]] opent haar deuren na oprichting van de universiteit in [[#1575|1575]]. | |||
* Stadsbrand in [[Helmond]]. | |||
* [[Eindhoven]] wordt eerst door [[Staatsen]], daarna weer door Spanjaarden ingenomen. | |||
* De komst van de [[Robert Dudley|graaf van Leicester]] is geen succes. De graaf blijkt geen goede militaire leider te zijn en verschillende steden gaan voor de opstandelingen verloren. Ook probeert hij in Utrecht een landsbestuur op basis van een sterke centrale macht op te bouwen, maar dit wordt door de gewesten, die gewend zijn aan hun autonomie, niet geaccepteerd. De graaf van Leicester wordt gedwongen de Lage Landen te verlaten. In de Nederlanden wordt hij door [[Peregrine Bertie, 13th Baron Willoughby de Eresby|Willoughby]] als hoofd van de Engelse troepen opgevolgd. | |||
* [[Justificatie of Deductie]] - De Staten-Generaal besluiten voortaan de Verenigde Nederlanden zelf te besturen; hiermee scheiden de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]] zich definitief af. | |||
===1588=== | |||
[[Bestand:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.svg|thumb|De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] | |||
* [[April]] - prins [[Maurits van Oranje]], graaf van Nassau wordt stadhouder van Utrecht en Overijssel na het vertrek van admiraal-generaal Leicester uit de Verenigde Provinciën en vestigt zijn gezag in Zeeland. | |||
* In het afgescheiden noorden wordt de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] (ook wel 'De Verenigde Provinciën', [[Latijn]]: ''Belgica Foederata'') uitgeroepen. Nederland is als natie geboren. [[Johan van Oldenbarnevelt]] heeft hier op de achtergrond toe bijgedragen door de buitenlandse invloeden in de Nederlandse politiek geleidelijk aan terug te brengen. | |||
* [[Zuidelijke Nederlanden|Het zuiden]] komt onder het bestuur van aartshertogen [[Albrecht van Oostenrijk|Albrecht]] en [[Isabella van Spanje|Isabella]]. In het noorden zoekt men niet verder naar een landsheer en met de ''Justificatie of Deductie'' van [[François Vranck]], de pensionaris van Gouda, wordt bepaald dat de [[soevereiniteit]] bij de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] ligt. Daarmee is zonder formeel besluit de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] een feit. Het is een nieuw fenomeen dat een land bestuurd wordt zonder vorst. | |||
[[Bestand:Oudewater heksenwaag.JPG|thumb|[[Waag (Oudewater)|De heksenwaag van Oudewater]].]] | |||
* [[Juli]]-[[augustus (maand)|augustus]] - In [[Duinkerke]] heeft Alexander Farnese 40.000 soldaten verzameld om Engeland te veroveren. Hij wacht op de Armada om ze te verschepen. | |||
* De [[Spaanse Armada]] wordt verslagen door een Engelse vloot onder admiraal [[Francis Drake]], terwijl Hollandse [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]] de [[Alexander Farnese|hertog van Parma]] verhinderden zich vanuit Vlaanderen bij de Armada aan te sluiten. | |||
* Alexander Farnese van Parma belegert de stad [[Bergen op Zoom]] zonder succes. Zijn bevelhebbers [[Filips III van Croÿ|Chimay]] en [[Francisco Verdugo|Verdugo]] boeken in het Rijngebied wel enig succes in de noordelijke Nederlanden. | |||
* Na de nodige tegenslagen volgt een periode waarin de situatie voor de Republiek sterk verbetert, door [[Robert Fruin (historicus)|Fruin]] de ''Tien jaren'' genoemd. De [[Nederlandse Opstand]] ontwikkelt van vrijwel hopeloos in [[1588]] tot vrijwel gewonnen in [[#1598|1598]]. Deels is deze ontwikkeling toe te schrijven aan internationale factoren zoals de hernieuwde oorlog tussen [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Frankrijk]] en [[Spanje (personele unie)|Spanje]], deels echter ook aan de politieke bekwaamheid van [[Johan van Oldenbarnevelt]] en de militaire bekwaamheid van [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]]. | |||
* De personele unie van Portugal met Spanje maakt de [[Portugees-Nederlandse oorlog]] mogelijk, waarbij de Republiek zijn koloniën uitbreidt. | |||
===1589=== | |||
* [[10 april]] - de stad [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] wordt door Engelse muiters tegen betaling aan [[Alexander Farnese]] van Parma en de [[Katholieke Nederlanden]] overgeleverd. | |||
* Alexander Farnese trekt zich een hele tijd terug in [[Spa (stad)|Spa]] om van een ziekte te herstellen. Bij zijn afwezigheid ontstaat muiterij in ''Tercio Viejo'', zijn meest toegewijde regiment. | |||
* [[2 augustus]] - Koning [[Hendrik III van Frankrijk]] overlijdt. [[Filips II van Spanje]] geeft Alexander Farnese van Parma opdracht de rechten van zijn dochter Isabella op de Franse troon te gaan verdedigen. Daardoor ziet Parma af van de verovering van een heel gebied in de Nederlanden, waar hij zich op voorbereidde. | |||
===1590=== | |||
[[Bestand:Inquisitie-Hendrick Goltzius.jpg||thumb|''Salomo's Oordeel''. ~1590, [[Hendrick Goltzius]]<br /> | |||
Deze prent lijkt slechts [[Salomo]]'s [[Salomonsoordeel|oordeel]] voor te stellen, maar is een [[Allegorie (beeldende kunst)|allegorische]] aanklacht tegen de [[inquisitie]]. [[Filips II van Spanje|Filips II]] is afgebeeld als de ''Crudelis princeps'', de wrede vorst, die omgeven wordt door slechte raadgevers (die de inquisitie voorstellen, ''Dr. Gladius'' (zwaard), ''Dr. Laqueus'' (touw), ''Dr. Aqua'' (it dilutes) en ''Dr. Ignis'' (vuur)) en een ware moeder, ''Vera Ecclesia'', en een valse moeder, ''Falsa Ecclesia''. Het dode kind op de trap stelt ''[[Barabbas]]'' voor.]] | |||
* [[4 maart]] - De verovering van [[Breda]] door [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]] met behulp van het [[turfschip van Breda]] van Adriaan van Bergen, waarin 68 jonge mannen onder leiding van commandant Charles Héraugière zich hebben verscholen. | |||
* Bij de eerste veldtocht van Alexander Farnese naar Frankrijk verslaat de protestantse koning [[Hendrik IV van Frankrijk|Hendrik IV van Bourbon]] in de buurt van [[Ivry-la-Bataille|Ivry]] het leger van de Ligue Catholique. | |||
* [[September]] - Maurits van Oranje herovert Crèvecoeur, Hemert, Hedel en [[Steenbergen (stad)|Steenbergen]]. | |||
* De eerste massa-heksenprocessen beginnen rond deze tijd. De [[Waag (Oudewater)|Heksenwaag]] in [[Oudewater]] in de Republiek wordt bekend. Daarna komen er complete "[[epidemie]]ën" van processen. In gebieden waar de [[contrareformatie]] heerst, vinden de meeste massaprocessen plaats. De [[jezuïeten]] zijn grote voorstanders van deze processen. Altijd blijven zich echter mensen tegen de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] keren, waaronder de [[humanisme|humanisten]]. | |||
===1591=== | |||
[[Bestand:Nederlanden 1590-1592.PNG|right|thumb|Situatie in de Nederlanden rond 1591]] | |||
* Filips II laat de [[Alexander Farnese|hertog van Parma]] voort tegen [[Hendrik IV van Frankrijk]] optrekken, waardoor de Lage Landen worden ontzien. | |||
* Maurits begint aan [[Maurits' veldtocht van 1591|zijn eerste veldtocht]], waarbij hij vele successen oogst, mede doordat de hertog van Parma met zijn hoofdleger in Frankrijk is. Maurits verovert de steden [[Beleg van Zutphen (1591)|Zutphen]] (30 mei), [[Beleg van Deventer (1591)|Deventer]] (10 juni), [[Delfzijl]] (2 juli), [[Beleg van Hulst (1591)|Hulst]] (24 september) en [[Beleg van Nijmegen (1591)|Nijmegen]] (21 oktober). De prins wordt benoemd tot [[stadhouder]] van [[Hertogdom Gelre|Gelre]]. | |||
* [[John Norreys]], de Engelse legeroverste in dienst van de noordelijke Nederlanden, neemt [[Blankenberge]] in. | |||
* [[Edzard II van Oost-Friesland|Edzard II]], een fanatieke [[Lutheranisme|Lutheraan]], wordt graaf van het Graafschap [[Oost-Friesland]]. Vooral in [[Emden (Nedersaksen)|Emden]] loopt het geschil tussen [[Calvinisme|Calvinisten]] en Lutheranen hoog op. | |||
* De [[Heksenprocessen te Amersfoort en Utrecht]] tussen 1591 en 1595 starten in [[Amersfoort]] maar de beschuldigden staan in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] voor een [[Hof van Utrecht|hogere rechtbank]] terecht. De verdachten worden gefolterd en gedwongen om de namen van anderen te noemen. | |||
* De zeventigjarige [[Marigje Arriens]], een kruidenvrouwtje uit [[Schoonhoven]], sterft na betichting van [[heks (persoon)|hekserij]] op de brandstapel. | |||
===1592=== | |||
* [[Beleg van Coevorden (1592)|Coevorden]] en [[Beleg van Steenwijk (1592)|Steenwijk]] worden door Maurits tot voldoening van Friesland en ongenoegen van de Zeeuwse Staten veroverd op de Spanjaarden. | |||
* [[Jan Huygen van Linschoten]] keert na jaren van reizen voor Portugal terug in de Lage Landen en zijn publicaties van de "geheime" zeevaartroutes naar Oost-Indië openen de deur van de [[Gouden Eeuw (Nederland)|Gouden Eeuw]]. | |||
* [[Cornelis de Houtman]] wordt door de [[Compagnie van Verre]] naar Lissabon gestuurd om nieuwe handelsmogelijkheden voor [[peper]] te onderzoeken. | |||
* Cornelis Cornelisz. van Uitgeest verkrijgt het octrooi voor de [[paltrokmolen]]. Dit type houtzaagmolen is van groot belang voor de bouw van de schepen van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] en de [[West-Indische Compagnie|WIC]]. De uitvinding draagt in belangrijke mate bij aan de economische opbloei van de Republiek. De mechanisatie van het houtzagen levert namelijk aanzienlijke besparingen op personeelskosten op. Aanvankelijk stuit dit dan ook op bezwaren bij het Amsterdamse houtzagersgilde. Dat probleem bestaat niet in de [[Zaanstreek]], waar de gilden geen politieke invloed hebben. Dit gebied groeit uit tot het grootste scheepsbouwcentrum ter wereld. | |||
* In de loop van dit jaar komt [[Filips II van Spanje|Filips II]] met een nieuw decreet waarin die veiligheidsmaatregelen uit het decreet van 1570 voor beschuldigden niet meer voorkomen. Er wordt alleen maar gemaand dat de sterk toegenomen [[Heks (persoon)|Hekserij]] harder aangepakt moet worden. In de [[Zuidelijke Nederlanden]] is er zodoende na 1592 een opleving van de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]]. | |||
* [[3 december]] - [[Alexander Farnese]] van Parma overlijdt in Atrecht, nog voor graaf [[Pedro Henriquez de Acevedo]] van Fuentes, die opdracht heeft hem naar Spanje terug te brengen - indien nodig met geweld, of als gevangene -, hem bereikt. Farnese wordt als landvoogd van de Nederlanden in naam opgevolgd door graaf [[Peter Ernst von Mansfeld]] (tot 1594), maar het feitelijk bestuur wordt door koning Filips II van Spanje in handen van Fuentes gegeven. | |||
===1593=== | |||
* [[24 juni]] - Verovering van [[Beleg van Geertruidenberg (1593)|Geertruidenberg]] en [[Westerwolde]] op de Spanjaarden door de [[Staatsen]] onder Maurits van Oranje op verzoek van Zeeland. Friesland is hierover misnoegd en had liever Groningen teruggekregen. Daarom verbieden de Friezen [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Willem Lodewijk van Nassau]] om te helpen. | |||
* [[Carolus Clusius]] plant in de [[Hortus botanicus Leiden]] de eerste [[tulp]]. | |||
* [[Justus Lipsius]] is teleurgesteld van de [[Universiteit Leiden|Rijksuniversiteit Leiden]] teruggekeerd naar Leuven. De classicus [[Josephus Justus Scaliger]] volgt hem op. | |||
===1594=== | |||
* [[4 januari]] - [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] wordt als toekomstige nieuwe landvoogd naar de Nederlanden gestuurd. Het is de bedoeling dat hij later de dochter van Filips II, [[Isabella van Spanje]], zal trouwen en de Nederlanden als bruidsschat in bezit krijgen. Maar zijn onderhandelingen met de noordelijke Nederlanden draaien op niets uit. | |||
* [[12 februari]] - [[Delfzijl]] slaat succesvol een aanval af vanuit de Spaans overheerste stad Groningen tijdens de [[Aanval op Delfzijl (1594)]]. | |||
* [[7 mei]] - [[Maurits van Oranje|Maurits]] [[Beleg van Coevorden (1593-1594)|ontzet]] voor de tweede keer het belegerde [[Coevorden]], waarvan echter weinig over is. | |||
* [[22 mei]] - De prinsen [[Maurits van Oranje|Maurits]] en [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Willem Lodewijk]] slaan het beleg voor de stad Groningen. | |||
* Als militair adviseur van [[Maurits van Oranje|prins Maurits]] schrijft [[Simon Stevin]] ''De Stercktenbouwing'', waarin hij militaire versterkingen opnieuw ontwerpt om aangepast te zijn aan de projectielbanen van de nieuwe [[vuurwapen]]s in plaats van de oude [[kruisboog]]. | |||
* Op basis van een vage passage in ''[[Naturalis historia]]'' van [[Plinius de Oudere|Plinius]] meent men dat er ook een [[Noordoostelijke Doorvaart]] bestaat. Op 3 juni zeilen twee vaartuigen van [[Texel]] uit, met [[Jan Huygen van Linschoten]], zeevaarder en reisbeschrijver, ter verkenning van de noordelijke zeeweg naar China en Indië. | |||
* [[22 juli]] - Groningen wordt veroverd door [[Maurits van Oranje]] en [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Lodewijk Willem van Nassau]], die tevens als stadhouder wordt aangesteld, en bij de Unie van de Republiek aangesloten door het Traktaat bekend als de [[Reductie van Groningen]]. De stad Groningen wordt samengevoegd met [[de Ommelanden]]. Alle katholieke kerken worden gesloten. De reductie vormt de feitelijke [[alteratie (Nederlandse opstand)|alteratie]] van stad en Ommelanden, vergelijkbaar met de [[alteratie (Amsterdam)|alteratie van Amsterdam]]; op de overgang naar het nieuwe [[Protestantisme|protestantse]] bewind volgt [[onteigening]] van alle bezittingen van de [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholieken]]. Het stadsbestuur wordt van katholieken "gezuiverd" en de katholieke eredienst officieel verboden. Na de capitulatie vertrekken alle [[monnik]]en en [[priester]]s, van wie velen al vanuit de Ommelanden naar de stad gevlucht waren, tezamen met de overlevenden van het bezettingsleger naar de [[Zuidelijke Nederlanden]]. | |||
* Gezanten van de [[Zuidelijke Nederlanden]], Hartius en Coomans, worden naar Holland gestuurd om na te gaan of de opstandige gewesten bij de Nederlanden kunnen worden gevoegd op basis van de [[Pacificatie van Gent]]. | |||
* Wegens geldgebrek zien de Staten Generaal zich gedwongen een deel van het leger af te danken. Gevolg is dat voor Maurits van Oranje de gouden tijd achter de rug is. | |||
* [[25 december]] - De Staten-Generaal worden in [[Brussel (stad)|Brussel]] bijeengeroepen, waar op last van [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] de prins van [[Chimay (stad)|Chimay]] wordt afgevaardigd om beklag te doen over de gevolgen van de muiterij van de Spaanse troepen in onze gewesten. | |||
* [[Franciscus Gomarus]] uit [[Brugge]] wordt tot hoogleraar in [[Leiden]] benoemd. | |||
* [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] volgt [[Peter Ernst von Mansfeld]] op als [[landvoogd]] van de [[Zuidelijke Nederlanden]], maar zal het jaar daarop overlijden. | |||
* Samen met ds. Plancius richten 9 [[Amsterdam]]mers de [[Compagnie van Verre]] op, een voorloper van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie]], om een reis naar Indië te financieren. Ze brengen daarvoor een kapitaal van 300.000 florijnen bijeen. | |||
===1595=== | |||
[[Bestand:Jan Huygen van Linschoten Itinerario.jpg|thumb|''Itinerario, voyage ofte schipvaert, naer Oost ofte Portugaels Indien inhoudende een corte beschryvinghe der selver landen ende zee-custen'' van [[Jan Huygen van Linschoten]] met daarin ook de ''Beschryvinghe van de gantsche custe van Guinea'' en het ''Reys-gheschrift vande navigatien der Portugaloysers in Oriënten''.]] | |||
* [[20 februari]] - Aartshertog [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] overlijdt. Graaf [[Pedro Henriquez de Acevedo]] van Fuentes neemt, als gevolg van een geheime opdracht van koning [[Filips II van Spanje]], het ambt van landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden waar. | |||
* [[2 april]] - De eerste expeditie van de [[Compagnie van Verre]] onder leiding van [[Frederik de Houtman]] en De Keyzer vertrekt met het ''[[Duyfken]]'' naar Oost-Indië. Ze komen een jaar later aan in Bantam, op [[26 juni]] en voelen de concurrentie van de Portugezen. | |||
* [[20 juni]] - De gecombineerde Nederlandse-Engelse vloot doet een verrassingsaanval op de Spaanse marinehaven [[Cádiz (stad)|Cádiz]] om een Spaanse invasie in Engeland te verhinderen. | |||
* Aan de Botermarkt van [[Gent]], wordt tot 1620 gebouwd aan de [[Schepenbank]] van Gedhele. | |||
* De [[tafelsuiker|suikerraffinage]], die in [[1585]] is uitgeweken uit [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], begint zich te verplaatsen van [[Hamburg]] naar [[Amsterdam]]. | |||
* Een strenge winter wordt gevolgd door overstromingen en een rattenplaag. | |||
* De [[Heksenprocessen te Asten]] die rond 1595 gevoerd worden, vormen een onderdeel van een grotere reeks processen in de [[Peel (Nederland)|Peel]] en de [[Meierij van 's-Hertogenbosch]]. | |||
===1596=== | |||
* [[Februari]] - [[Albrecht van Oostenrijk]] neemt de taken van zijn overleden broer Ernst over en doet als nieuwe [[landvoogd]] van de [[Zuidelijke Nederlanden]] zijn [[Blijde intrede|intrede]] in [[Brussel (stad)|Brussel]]. Hij is tot dan kardinaal en aartsbisschop van Toledo geweest. | |||
* [[Filips II van Spanje]] schenkt zijn dochter [[Isabella van Spanje|Isabella]], die later met Albrecht van Oostenrijk zal huwen, de Nederlanden. Voorwaarde is wel dat zij kinderen krijgen, zoniet worden al de gewesten weer met Spanje herenigd. | |||
* [[April]] - Albrecht van Oostenrijk verovert [[Calais]], maar koningin [[Elizabeth I van Engeland]] wenst de stad in bevriende handen te laten, en herovert ze met hulp van de Fransen en de Rebupliek der Nederlanden. | |||
* [[Juni]] - In de haven van Cadiz verbrandt een Nederlands-Engelse vloot handelsschepen. Jammer genoeg blijken tal van deze schepen eigendom van eigenaars in de Nederlanden. | |||
* [[31 oktober]] - [[Johan van Oldenbarnevelt]] sluit de [[Triple Alliantie (1596)|Triple Alliantie]] met [[Engeland]] en [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] tegen [[Spanje (personele unie)|Spanje]]. Deze laatsten erkennen hiermee voor het eerst de onafhankelijkheid van de zeven [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Verenigde Provinciën]]. | |||
* Het [[Vierde staatsbankroet]]: Filips II moet de betalingen van de schatkist opschorten. | |||
* [[Willem Barentsz]] en [[Jacob van Heemskerck]] vertrekken om de [[Noordoostelijke Doorvaart]] te vinden en ontdekken [[Spitsbergen]]. Ze komen daarna vast te zitten in het ijs. Van aangespoeld drijfhout wordt een huis gebouwd, dat bekend staat als [[Het Behouden Huys]], waarin vervolgens de winter wordt doorgebracht. De volgende lente wordt een extra sloep gebouwd, zodat de zestien opvarenden naar de bewoonde wereld kunnen terugkeren. Barentsz sterft echter een week na het vertrek. | |||
* Prins [[Filips Willem van Oranje]] keert terug naar de Nederlanden, maar mag de Republiek niet in, omdat hij als vrome katholiek beschouwd wordt als aanhanger of spion van Spanje. Op verzoek van de Noordelijke Staten-Generaal houdt hij zich niet bezig met politieke zaken. | |||
===1597=== | |||
* [[24 januari]] - [[Slag bij Turnhout (1597)|Slag bij Turnhout]]: [[Maurits van Oranje|prins Maurits]] verslaat met Staatse troepen onder [[Filips van Hohenlohe-Neuenstein]] de Spanjaarden. | |||
* [[Maurits van Oranje|Prins Maurits]] onderneemt van augustus tot en met november [[Maurits' veldtocht van 1597|een veldtocht]] in het oosten van de republiek en verovert meerdere vestingen, onder welke [[Beleg van Groenlo (1597)|Grol]] en [[Beleg van Oldenzaal (1597)|Oldenzaal]]. | |||
* [[9 oktober]] - In [[Bredevoort]] breekt er een grote stadsbrand uit na het 8 daagse [[Beleg van Bredevoort (1597)|beleg van de stad]] door [[Maurits van Oranje|Prins Maurits]] van 1 tot en met 9 oktober. Daarbij brandt ook de St. Joriskerk volledig af. Slechts 20 woningen blijven gespaard. | |||
* [[18 oktober]] - Prins Maurits neemt de stad [[Enschede]] zonder slag of stoot in waarna de vesting ontmanteld wordt. | |||
* [[21 oktober]] - In [[Ootmarsum]] worden 3 kogels afgeschoten door Van Duivenvoorde, waarna de stad zich overgeeft en de vesting ontmanteld wordt. | |||
* [[13 november]] - Met de verovering van [[Graafschap Lingen|Lingen]] door prins Maurits eindigt de [[Twentse oorlog]]. | |||
* De expeditie onder [[Cornelis de Houtman|De Houtman]] naar Oost-Indië keert in Amsterdam terug. Hoewel de tocht commercieel geen succes is en slechts 87 overlevenden van de 240 zijn, blijkt dat men Portugal niet nodig heeft voor specerijen en worden al gauw een groot aantal expedities vanuit de Noordelijke Nederlanden naar Indië gestuurd. In een tijdsbestek van 7 jaar worden 12 verschillende compagnieën opgericht. | |||
* Het beheer van het zeewezen wordt in een [[Instructie voor de Admiraliteiten]] door de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] op vijf plaatsen gevestigd. Vanaf nu ligt de maritieme verdediging van de Republiek in handen van de vijf Colleges ter admiraliteit: de [[Admiraliteit van Zeeland]] ([[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]]), de [[Admiraliteit van Friesland|Friese Admiraliteit]] ([[Harlingen (stad)|Harlingen]], voor [[1645]] [[Dokkum]]), de [[Admiraliteit van het Noorderkwartier]] ([[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] en [[Enkhuizen]]), de [[Admiraliteit van Amsterdam]] en de [[Admiraliteit van Rotterdam|Admiraliteit van de Maze]] ([[Rotterdam]]). | |||
* In [[Brussel (stad)|Brussel]] wordt voor het laatst in de [[Zuidelijke Nederlanden]] een [[Ketterij|ketter]] terechtgesteld. | |||
===1598=== | |||
* [[2 mei]] - [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] sluit met [[Spanje (personele unie)|Spanje]] de [[Vrede van Vervins]]. | |||
* [[6 mei]] - [[Isabella van Spanje]], de dochter van [[Filips II van Spanje|Filips II]], huwt [[Albrecht van Oostenrijk]], waarbij Filips de gehele [[Nederlanden]] als bruidsschat schenkt mits inachtame van de [[Akte van Afstand]] die ze aan haar vader doen. Daarmee treedt Isabella feiitelijk als vorstin aan het bewind in de [[Zuidelijke Nederlanden]]. | |||
* [[Augustus (maand)|Augustus]] - Bijeenkomst van de Staten Generaal in [[Brussel (stad)|Brussel]], waarbij verhoopte hereniging met de Noordelijke Nederlanden in de Unie uitblijft. | |||
* [[13 september]] - Koning [[Filips II van Spanje|Filips II]] overlijdt in [[San Lorenzo de El Escorial|El Escorial de Arriba]] in Spanje. | |||
* Vrijwel direct na zijn troonsbestijging breekt [[Filips III van Spanje|Filips III]] met de praktijk dat de opstandelingen in de Noordelijke Nederlanden handel drijven met de Spanjaarden om de oorlog te betalen. Hij stelt opnieuw een embargo in, laat alle in Spaanse en Portugese havens aanwezige Nederlandse schepen met hun lading in beslag nemen en de bemanning gevangennemen. Deze politiek brengt minstens evenveel schade toe aan de Spaanse economie als aan de Hollandse. Het embargo is van kracht tot 1608, maar de Nederlandse scheepvaart heeft zich ondertussen gestort op het Verre Oosten, waar grote winsten gehaald worden. | |||
* Door het grote succes van de tochten naar Indië, worden nog meer "Compagnieën van Verre" opgericht. De Staten-Generaal roepen op tot samenwerking van de vertegenwoordigers van elke compagnie. | |||
* [[5 november]] - [[Albrecht van Oostenrijk|Albrecht]] en [[Isabella van Spanje|Isabella]] doen hun Blijde Intrede in [[Mechelen (stad)|Mechelen]]. | |||
* In Amsterdam wordt de "Kamer van Assurantie" opgericht ter [[verzekering]] van de risico's met name van de zeevaart. | |||
[[Bestand:VROOM Hendrick Cornelisz Arrival of a Dutch Three master at Schloss Kronberg.jpg|thumb|''Hollandse driemaster in de [[Sont]]'', 1614, [[Hendrick Cornelisz. Vroom]]. De graanhandel op de Oostzee is in deze periode de belangrijkste pijler van de scheepvaart en wordt wel de ''[[moedernegotie]]'' genoemd.]] | |||
[[Bestand:VOC Octrooigebied 2.jpg|thumb|Het feitelijke octrooi- of handelsgebied van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]]. Officieel lag het aan de [[s:Octrooi van de VOC|VOC verleende octrooi]] tussen [[Kaap de Goede Hoop]] en [[Straat Magellaan]] (''dat niemant, (-)uit deze vereenigde Landen zal mogen vaaren, (-) Beoosten de kaap de Bonne Esperance, ofte door de straat van Magellanes, op de verbeurte van de schepen en goederen'').]] | |||
===1599=== | |||
* Vlootvoogd [[Pieter van der Does]] slaagt er niet in om de Spaanse blokkade voor de kust op te heffen. Als gevolg van de inbeslagname van de Noord-Nederlandse koopvaardijschepen door koning [[Filips III van Spanje]] en zijn aartshertogen verbieden de noordelijke Staten-Generaal de handel met de vijand (Spanje). | |||
* [[18 april]] Het kerkelijk huwelijk van [[Isabella van Spanje|Isabella]] en [[Albrecht van Oostenrijk|Albrecht]] was wegens het overlijden van haar vader een jaar uitgesteld en nu wordt in Valencia voltrokken. De vorstin vestigt zich met haar gemaal in de Nederlanden in het [[Paleis op de Koudenberg]]. Met het vorstenpaar komt de oudste zoon van Willem de Zwijger, [[Filips Willem van Oranje]] mee om in het Nassaupaleis te Brussel wonen, waar hij ridder in de [[Orde van het Gulden Vlies]] wordt. | |||
{{Zie ook|[[Tijdlijn van de geschiedenis van België#1830|Tijdlijn van de geschiedenis van België]] en [[Jaartallentabel België]]}} | {{Zie ook|[[Tijdlijn van de geschiedenis van België#1830|Tijdlijn van de geschiedenis van België]] en [[Jaartallentabel België]]}} |
Versie van 4 apr 2012 23:27
De tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen geeft een chronologie van feiten, gebeurtenissen en randevenementen die hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen in de Lage Landen. Deze vormen een wisselend historisch en staatkundig conglomeraat van gewesten gelegen in het lager gebied rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de Noordzee en het Nauw van Kales uitmonden. Reeds in de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) zou het "Noordwestblok" zich cultureel hebben onderscheiden in deze gebieden. Daarna vormen zich variërende eenheden onder resp. Keltisch-Germaanse, en Romeinse invloeden. Vervolgens evolueren zij onder impuls van de kerstening mee in grotere imperiums met een toenemend feodale structuur. Uiteindelijk zorgt de opkomst van de steden voor toenemende rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselen af in een evenwichtsspel met lokale tendensen tot autonomie.
Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken
→ | -2000 | → | -1000 | → | -500 | → | 0 | → | 250 | → | 500 | → | 750 | → | 1000 | → | 1100 | → | 1200 | → | 1300 | → | 1350 | → | 1400 | → | 1450 | → |
→ | 1500 | → | 1520 | → | 1550 | → | 1575 | → | 1600 | → | 1625 | → | 1650 | → | 1675 | → | 1700 | → | 1725 | → | 1750 | → | 1775 | → | 1800 | → | 1825 | → |
Cenozoïcum
Paleolithicum~500.000 v.Chr.
~250.000 v.Chr.
~200.000 v.Chr.
~150.000 v.Chr.
~128.000 v.Chr. - ~116.000 v.C
~57.000 v.Chr.
~12.000 v.Chr.
Mesolithicum~10.000 v.Chr.
~9500 v.Chr.
~9000 v.Chr.
~7900 v.Chr.
~7500 v.Chr.
~7000 v.Chr.
~5500 v.Chr.
Neolithicum~5300 v.Chr.
~4900 v.Chr.
~4450 v.Chr.
~4250 v.Chr.
~4000 v.Chr.
~3800 v.Chr.
Midden-Neolithicum~3500 v.Chr.
Het in de Lage Landen oudste gevonden wiel dateert van ongeveer 2400 v.Chr. en werd dus, voor zover men weet, nog niet gebruikt door deze cultuur.
~3250 v.Chr.
~2600 v.Chr.
Bronstijd~2100 v.Chr.
~1900 v.Chr.
~1800 v.Chr.
~1500 v.Chr.
~1300 v.Chr.
~1250 v.Chr.
~1200 v.Chr.
~1150 v.Chr.
IJzertijd~1000 v.Chr.
~800 v.Chr.
~750 v.Chr.
~700 v.Chr.
~650 v.Chr.
~500 v.Chr.
~450 v.Chr.
~390 v.Chr.
~350 v.Chr.
~150 v.Chr.
| |||||||||||||||||||||
~100 v.Chr.
~55 v.Chr.
53 v.Chr.
27 v.Chr.
17 v.Chr.
15 v.Chr.
12 v.Chr.
10 v.Chr.
9 v.Chr.
~1
4
9
14
28
29
47
58
60
69
78
~89
121
~160
~167
~175 v.Chr.~250
212
235
240
~250
256
260
~270
~280
~295
~297
~299
~300
~310
~350
358
383
402
406
451
454
461
463
476
| |||||||||||||||||||||
481
493
494
496
~500
511
~525
~560
~570
~600
614
630
~633
639
~645
~650
656
675
678
687* Pepijn van Herstal, hofmeier van Austrasië, verslaat Bercharius, de hofmeier van Neustrië en Bourgondië, in de Slag bij Tertry, en neemt ook diens plaats in.689
695
714
716
717
718
719
720-724
730
732
734
740
741
742
743
~750
751
752
754
756
768
771
772
773
774
775
776
777
782
785
788
789
~790
792
793
799800
~802
810
803
804
805
806
809
810
811
812
813
814
815
816
818
819
820
826
830
833
834
836
837
838
839
840
841
843
844
850
854
855
857
858
864
870
875
878
880
881
882
884
885
886
888
889
891-892
896
898
~899
~900
907
910
911
918
920
922
923
925
927
932
936
938
939
942
944
~950
956
962
963964
966
967
968
970
~975
978
979
983
987
993
996
998
~1000
1001
1003
1004
1005
1006
1007
1008
1010
1012
1013
1014
1015
1017
1018
1020
1021
1022
1024
~1025
1027
1031
1039
1041
1044
1046
1047
1049
~1050
1054
1057
1058
1060
1061
1064
1067
1068
1070
1075
1076
1077
1082
1084
1086
1088
1089
1093
1094
1095
1096
1099
~1100
1101
1104
1105
1106
1108
1109
1111
1112
1113
1114
1115
1117
1118
1119
1120
1121
1123
1124
1125
1127
1128
1129
1132
1133
1134
1135
1139
1141
1145
1146
1150
1157
1160
1163
1164
1165
1167
1168
1171
~1175
1179
1180
1182
1183
1184
1185
1187
1188
1190
1191
1192
1194
1195
1196
1197
1199
1200
1202
1203
1204
1205
1207
1208
1211
1212
1213
1214
1215
1216
1217
1223
1224
1226
1227
1229
1230
1231
1232
1234
1235
1240
1241
1242
1244
1247
1248
~1250
1251
1252
1253
1256
1261
1266
1267
1269
1270
1275
1276
1277
1278
1280
1281
1282
1283
1287
1288
1289
1294
1296
1297
1298
1299
1300
1301
1302
1303
1304
1305
1308
1310
1311
1312
1314
1315
1316
1317
1318
1322
1323
1324
1325
1326
1327
1328
1330
1333
1336
1337
1338
1339
1340
1345
1346
1347
1348
1349
1350
1351
1352
1354
1355
1356
1357
1358
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1369
1373
1375
1377
1378
1379
1382
1383
1384
| |||||||||||||||||||||
1385
1386
1387
1388
1389
1392
1396
1398
~1400
1402
1403
1404
1405
1407
1413
1414
1416
1417
1418
1419
1420
1421
1422
1423
1424
1425
1426
1427
1428
1429
1430
1431
1432
1433
1435
1438
1441
1442
1443
1447
1450
1451
1452
1453
1454
1455
1458
1460
~1462
1464
1465
1467
1468
1473
1474
1477
1478
1479
1480
1481
1482
1483
1484
1486
1487
1488
1489
1490
1491
1492
1494
1495
1496
1498
~1500
1502
1504
1506
1507
1509
1511
1512
1514
1515
1516
1517
1519
1520
1521
1522
1523
1524
1525
1526
1527
1528
1529
1530
1531
1532
1535
1536
1537
1538
1540
1543
1544
1545
1547
1549
1550
1554
1555
1556
1557
1558
1559
1560
1561
1562
1563
1564
1565
1566
1567
1568
1569
1570
1571
1572
1573
1574
1575
1576
1577
1578
1579
1580
| |||||||||||||||||||||
1581
1582
1583
1584
1585
1586
1587
1588
1589
1590
1591
1592
1593
1594
1595
1596
1597
1598
1599
BronvermeldingBronnen, noten en/of referenties:
De opzet van dit artikel is (gedeeltelijk) gebaseerd op het artikel Tijdlijn van de Nederlandse geschiedenis op de Nederlandse Wikipedia, die onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie deze pagina voor de bewerkingsgeschiedenis
|