Tijdlijn van de Lage Landen (tot 999)

De tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen geeft een chronologie van feiten, gebeurtenissen en randevenementen die hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen in de Lage Landen. Deze vormen een wisselend historisch en staatkundig conglomeraat van gewesten gelegen in het lager gebied rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de Noordzee en het Nauw van Kales uitmonden. Reeds in de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) zou het "Noordwestblok" zich cultureel hebben onderscheiden in deze gebieden. Daarna vormen zich variërende eenheden onder resp. Keltisch-Germaanse, en Romeinse invloeden. Vervolgens evolueren zij onder impuls van de kerstening mee in grotere imperiums met een toenemend feodale structuur. Uiteindelijk zorgt de opkomst van de steden voor toenemende rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselen af in een evenwichtsspel met lokale tendensen tot autonomie.

Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken

		Geschiedenis van Nederland Tijdlijn Bibliografie ..Naar chronologie Prehistorie Brons- en ijzertijd Romeinse tijd Grote Volksverhuizing Middeleeuwen Bourgondische tijd Zeventien Provinciën Spaanse Nederlanden Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden Tachtigjarige Oorlog Gouden Eeuw Patriotten Oranjerestauratie Bataafse Revolutie Franse tijd Verenigd Koninkrijk der Nederlanden 1830-1917 Interbellum Tweede Wereldoorlog Eigentijdse geschiedenis ..Naar onderwerp Constitutionele geschiedenis Economische geschiedenis Fascisme en nationaalsocialisme Nederlandse film Geschiedenis van het Fries Kunstgeschiedenis Literatuurgeschiedenis Geschiedenis van de monarchie Maritieme geschiedenis Van de prehistorie tot 1585 Van 1585 tot heden Militaire geschiedenis Geschiedenis van het Nederlands Geschiedenis van het onderwijs Rechterlijke macht Ontstaan van de Nederlandse ondergrond Sociale geschiedenis Strijd tegen het water Televisiegeschiedenis Uitvindingen en ontdekkingen ..Naar overzeese gebiedsdelen Aruba Nederlandse Antillen ..Naar provincie Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland ..Naar voormalige koloniën Koloniën Geschiedenis van België Tijdlijn - Bibliografie Winterlandschap met schaatsers en vogelknip, Pieter Bruegel de Oude, 1565 ..Naar chronologie Prehistorie Brons- en ijzertijd Belgae Romeins België Frankisch België Middeleeuwen Bourgondische tijd Habsburgse Nederlanden Spaanse Nederlanden Zuidelijke Nederlanden Oostenrijkse Nederlanden Verenigde Nederlandse Staten Franse tijd Nederlandse tijd Koninkrijk België Eerste Wereldoorlog Interbellum Tweede Wereldoorlog Eigentijdse geschiedenis ..Naar deelstaat Geschiedenis van Vlaanderen Geschiedenis van Wallonië ..Naar onderwerp Constitutionele geschiedenis Economische geschiedenis Fascisme en nationaalsocialisme Kunstgeschiedenis Literaire geschiedenis Maritieme geschiedenis Van de prehistorie tot 1585 Van 1585 tot heden Militaire geschiedenis Rechterlijke macht Sociale geschiedenis ..Naar provincie Antwerpen Henegouwen Limburg Luik Luxemburg Namen Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Waals-Brabant West-Vlaanderen ..Naar voormalige koloniën Koloniën Cenozoïcum Bestand:20070617 Hoegaarden versteende boomstam.JPG Versteende boomstam op de Geosite Goudberg Versteende bomen van een 54,9 miljoen jaar oud subtropisch moerasbos zijn gevonden in Overlaar, Oorbeek en Wommersom evenals Hoegaarden in België. Het bos had dus een aanzienlijke omvang. In Geosite Goudberg is een educatief tentoonstellingspark met een versteend bos van moerascipressen dat door zijn omvang uniek is in West-Europa. Men krijgt een overzicht van 55 miljoen jaar geologische geschiedenis. Paleolithicum ~500.000 v.Chr. Bestand:Spy Skull.jpg Schedel gevonden in Spy. Bestand:Doggerland 10,000 BP.jpg Nog tot 6500 v.Chr. zijn de Lage Landen verbonden met Engeland door Doggerland Heel Noordwest-Europa wordt schaars bevolkt door de zogenaamde neanderthalers. ~250.000 v.Chr. Resten van een kamp van jager-verzamelaars in de Belvédère-groeve bij Maastricht. ~200.000 v.Chr. Bij Rhenen zijn stenen gevonden die bewerkt zijn volgens de Levalloistechniek. ~150.000 v.Chr. Tijdens het Weichselien, het voorlaatste glaciaal, wisselt in de Lage Landen toendraklimaat regelmatig af met ijsklimaat, waardoor bewoning vaak niet mogelijk is. ~128.000 v.Chr. - ~116.000 v.C Eemien, voorlaatste interglaciaal. Neanderthalerjachtkampen zijn aangetroffen tijdens archeologische opgravingen in de leemgroeve "Vandersanden" (Gemeente Lanaken, België). De macrofaunaresten van de WFL-Site bestaan uit botten en kiezen van paard, wolharige neushoorn, rendier, wisent en mammoet. Er zijn ook botten van de holenleeuw en de holenhyena aangetroffen. ~57.000 v.Chr. In de Lage Landen lopen nog steeds neanderthalers rond. Ook in de grotten van het Ardeense Furfooz zijn overblijfselen teruggevonden. Op de WFL-Site van de Neanderthalerjachtkampen van Veldwezelt-Hezerwater (ongeveer 50.000 jaar oud) wordt de lithische industrie gekenmerkt door het tegelijkertijd aanwezig zijn van Levallois-producten en Quina-werktuigen. Dit is opmerkelijk want Quina-werktuigen werden altijd aan Neanderthalers toegeschreven. ~12.000 v.Chr. De temperatuur begint te stijgen, waardoor bewoning in het Holoceen weer mogelijk wordt. Sporen van jagerscultuur (de Hamburgcultuur) zijn gevonden in Friesland en Drenthe. De Noordzee ontstaat, daarbij vormen zich de kuststrook met haar duinen, de moerassige veengebieden van Holland en het zeekleilandschap van Noord-Nederland. Mesolithicum ~10.000 v.Chr. In de buurt van Sint Odiliënberg is op een vuursteen de oudste tekening uit de Lage Landen gevonden. ~9500 v.Chr. De zeespiegel staat in het begin van het Holoceen nog zo laag dat een groot deel van het Noordzeebekken droog ligt, waarbij de kustlijn noordelijk ligt van de huidige Doggersbank. Daar wordt nog op mammoeten gejaagd. België grenst nog niet aan de zee, maar is verbonden met Engeland. ~9000 v.Chr. Sporen van de Ahrensburgcultuur zijn in Noord-Brabant gevonden, de eersten die pijl en boog gebruiken. ~7900 v.Chr. In 1955 wordt de Kano van Pesse gevonden. ~7500 v.Chr. De Maglemosecultuur heerst (tot ca. 6000 v.Chr.) als eerste Mesolithische cultuur in de noordelijke helft van Europa, van Denemarken tot in Noord-Frankrijk. Ze is voortgekomen uit het Sauveterrien. Het lijkt erop dat ze de hond gedomesticeerd hebben. ~7000 v.Chr. In het Vroeg-Atlanticum staat de zeespiegel op ca. -20 m NAP en komt de kustlijn al in de buurt van de huidige. In het noorden steken de stuwwallen van het Texel-IJsselmeer Hoog en het Groningen Hoog uit als landtongen. ~5500 v.Chr. Bestand:5500vc ex leg.jpg Nederland rond 5500 v.Chr. Het pleistocene oppervlak erodeert langzaam, terwijl strandwallen ontstaan waarachter veenvorming (donkerbruin) toeneemt. Trijntje is de naam die gegeven werd aan het oudste menselijke skelet dat in de Lage Landen (in Zuid-Holland) is aangetroffen. Neolithicum ~5300 v.Chr. Het "neolithisch pakket" (een cultureel erfgoed van landbouw, kleinveeteelt, gepolijste stenen bijlen, houten langhuizen en pottenbakken) verspreidt zich over Europa. Daarmee geraakt de Mesolithische levenswijze stilaan in onbruik. Kenmerkend zijn nu de nederzettingen, de opkomst van grotere stammen en het gebruik van plantaardig voedsel. De bandkeramische cultuur (ook Omalien) vestigt zich op de hogere, vruchtbare lössgronden van o.a. Zuid-Limburg. Dit zijn de eerste landbouwers in de Lage Landen, waarmee in België het Neolithicum begint. In de typische potten bewaart men voedsel en zaaigranen.(Na zo'n 700 jaar verdwijnt deze cultuur weer om nog onbekende redenen.) ~4900 v.Chr. Boven de rivieren blijft het een cultuur van jager-verzamelaars, die zich tot de Swifterbantcultuur ontwikkelt. Naar uit onderzoek blijkt hebben deze twee culturen ongeveer 1000 jaar naast elkaar bestaan, waarbij de bewoners van de uitgebreide moerassen in de Rijndelta langzamerhand sommige gewoonten van de landbouwers in het zuiden hebben overgenomen. In toenemende mate treft men tussen resten van wild ook resten van gedomesticeerde dieren aan, waarbij een duidelijke progressie valt waar te nemen. ~4450 v.Chr. Bestand:Tulpenbecher-Michelsberg.jpg Tulpbeker van de Michelsbergcultuur De Michelsbergcultuur is de neolithische cultuur, die rond 4400 tot 3500 v. Chr. voorkomt in het zuiden van de Lage Landen (Zuid-Nederland, West-Duitsland en België) is verantwoordelijk voor enkele van de oudste soorten aardewerk in Europa. In 1968 wordt bij de aanleg van de Deltawerken in een veenlaag op 8 meter diepte het Mannetje van Willemstad gevonden. ~4250 v.Chr. In het neolithicum verschijnen de eerste landbouwdorpen met ongeveer 100 inwoners. Door het warmer klimaat en het smelten van de ijskap vestigen rondtrekkende groepen zich in gemeenschappen. Zo vestigt de "Omaliengroep", bekend voor zijn bandkeramiek, zich in Haspengouw. Bij het ontstaan van de eerste "dorpen" ontstaat een landbouweconomie. Anderen specialiseren zich in bijvoorbeeld handwerknijverheid (de Michelsberggroep) en steenindustrie (Spiennes). ~4000 v.Chr. Tijdens het Subboreaal sluit de westkust zich steeds meer, met als gevolg dat de achterliggende lagune verzoet, wat grootschalige veenvorming in de hand werkt. ~3800 v.Chr. Bestand:Préforme de hache 223.1 (5).jpg Bijl van vuursteen uit het Neolithicum, 19.1 cm lang De Neolithische vuursteenmijnen in Spiennes, ten zuidoosten van Bergen aan de Frans-Belgische grens, zijn meer dan 100 hectare groot. Het is het grootste en oudste complex van vuursteenmijnen in Europa en behoort tot de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Bij Rijckholt op de Belgisch-Nederlandse grens wordt eveneens een voorsteenmijn in gebruik genomen. Uit zo'n 5000 kleine mijnen wordt in de duizend jaar daarna 40.000 ton vuursteen gewonnen. Midden-Neolithicum Bestand:European Middle Neolithic.gif Aan de potten herkent men de neolithische culturen ~3500 v.Chr. Vanaf 3500 tot 2000 v.Chr. leven onder andere in de Kempen, de Leemstreek en de Maasvallei culturen van het Midden-Neolithicum. Men verbouwt eenkoorn en emmertarwe op de kleine akkers rond het huis. Voor het zware werk worden trekossen gebruikt. De veestapel bestaat uit runderen, schapen, varkens en geiten, die grazen in een afgebakend stuk grond rond de woning. Het in de Lage Landen oudste gevonden wiel dateert van ongeveer 2400 v.Chr. en werd dus, voor zover men weet, nog niet gebruikt door deze cultuur. Bestand:Old Europe.png Het leefgebied van het trechterbekervolk (TRB in het groen) in Europa Deze trechterbekercultuur bouwt hunebedden in Drenthe en vestigt zich ook in Noord-Holland. In de duinstreek van het Rijnmondgebied van de Lage Landen leeft de Vlaardingencultuur. ~3250 v.Chr. De leden van de standvoetbekercultuur maken gebruik van karren. Bestand:Urnenfelder panoply.png Wapens uit de urnenveldencultuur ~2600 v.Chr. Bestand:Pierre Brunehaut 01.JPG De Pierre de Brunehaut, de grootste menhir van België staat nabij Doornik. Naast en uit de standvoetbekercultuur ontstaat de klokbekercultuur. Hiermee begint een tijd van intensieve contacten overzee, wat verklaart waarom de prehistorische culturen van de Lage Landen en Engeland aan weerszijden van de Noordzee altijd zoveel met elkaar gemeen hebben. Ze bereiken zelfs Noord-Afrika. Bronstijd ~2100 v.Chr. De Bronstijd zorgt in de Lage Landen niet direct voor nieuwe culturen, maar leidt wel tot meer specialisatie. De handel wordt in deze tijd belangrijker. Bij Wageningen zijn uit deze tijd een hellebaard, bijl, mes en armband gevonden. ~1900 v.Chr. In 1953 wordt in het veen de bronzen dolk van Barger-Oosterveld gevonden. ~1800 v.Chr. Bestand:Nordwestblock.png Noordwestblok - tussen 1800 en 800 v.Chr., de Elp- en de Hilversum-cultuur. De Hilversumcultuur spreidt zich uit van het midden der Lage Landen tot Calais en duurt tot ca. 1200 v.Chr. Het Noordwestblok zou van de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) hebben bestaan, ongeveer tot de tijd dat er in de 1e eeuw na Chr. voor het eerst geleidelijk aan sprake is van historische bronnen. Het grondgebied ervan wordt beschouwd als dat van het geheel van de Elp- en de Hilversum-cultuur samen en beslaat een area in noordwest Europa die ruwweg wordt begrensd door de rivieren de Maas, de Elbe, de Somme en de Oise (het huidige noorden van Frankrijk, heel België, Nederland, en het westen van Duitsland, en mogelijk ook het oostelijk deel van Engeland). Het bronzen zwaard van Jutphaas, gevonden bij Utrecht, is een van de vijf bijna identieke zwaarden die in Bretagne, Bourgondië, Zuid-Engeland en de Lage Landen zijn gevonden. Deze dienen niet voor de strijd, maar om de status van de eigenaar te benadrukken. ~1500 v.Chr. Bestand:Régions naturelles de Belgique.jpg De geografische streken van België ██ Condroz ██ Fagne-Fammene In de middenbronstijd van ca. 1500 tot 1100 v.Chr. is onder andere in Vlaanderen en de Kempen onder meer de Famennegroep gevestigd. Aan de hand van verschillende grafvormen worden de verschillende andere groepen onderscheiden. ~1300 v.Chr. In heel Europa ontstaat vrij plotseling de urnenveldencultuur doordat men overstapt op crematie, mogelijk door nieuwe religieuze inzichten. Op de Boshoverheide bevindt zich het grootste teruggevonden urnenveld uit de Lage Landen, maar dat zou tussen 1100 en 700 v.Chr. zijn gebruikt. In het skelet van de Krabbeplasman is het oudste menselijke DNA aangetroffen dat ooit in de Lage Landen is gevonden. ~1250 v.Chr. Bestand:Tempeltje van Barger-Oosterveld.JPG Replica van het tempeltje van Barger-Oosterveld in het Drents Museum. Tempeltjes als dat van Barger-Oosterveld spelen een rol bij rituelen in het veen. ~1200 v.Chr. In 1938 wordt bij Emmer-Erfscheidenveen bij Drenthe het oudste veenlijk van de Lage Landen gevonden, waarschijnlijk een mensenoffer. ~1150 v.Chr. In 1961 wordt bij Barger-Oosterveld een ijzeren pennetje van vier centimeter gevonden. Het zal echter nog lang duren voordat ijzer op grote schaal gebruikt wordt. IJzertijd ~1000 v.Chr. Rituele activiteit manifesteert zich in heiligdommen bij thermische bronnen. Bewijsmateriaal voor gezondheidscultussen in Keltisch Europa toont een nauwe band tussen genezing, herstel en vruchtbaarheid. Veel Keltische genezers zijn vrouwen en er is ook een sterke associatie van deze cultussen met de moedergodin. De functie van priester en dokter is bij de Kelten vaak gecombineerd in één persoon. Uit Romeinse getuigenissen weten we dat ook in hun tijd bij de Galliërs priesteressen nog een belangrijke sociale plaats bekleedden. Ze werden Veleta genoemd, verwant aan het Noordse Völva en met een gelijkaardige functie in de samenleving. Genezende en moedergodinnen komen vaak in hun onderscheiden vormen in een godinnentriade bij bronheiligdommen voor. ~800 v.Chr. Bestand:Tonnenarmbaender.JPG Hallstatt-armbanden. De invloed van Germanen en Kelten doet zich opmerken in de manier waarop de doden worden verzorgd en begraven: uit deze tijden vindt men urnenvelden in de Lage Landen. ~750 v.Chr. In de zuidelijke Lage Landen neemt de vroeg-Keltische Hallstatt-cultuur de plaats in van de Urnenveldencultuur. Bij Wijchen zijn resten gevonden van een vierwielige pronkwagen, mogelijk als element uit een wagengraf. ~700 v.Chr. Bestand:Les Francs en Belgique romaine.svg Het Kolenwoud (groen gekleurd) In deze tijd ontstaan enkele versterkte markt- en handelsplaatsen en heuvelforten. Bovendien onderscheiden krijgers zich van de gewone bevolking. In Friesland en Groningen worden de eerste wierden aangelegd, in Friesland terpen genoemd. Bewoners zijn waarschijnlijk de stam der Friezen. Tussen de Rijn en de Seine, een streek tussen Germanië en Gallië (Kelten), wonen de Belgen. Het Kolenwoud overdekt het grootste deel van Midden-België. De Oude Belgen jagen in dit woud, oogsten er kruiden, paddenstoelen en vruchten, en starten er geleidelijk ook een primitieve vorm van akkerbouw en veeteelt. (De naam slaagt op het algemeen gebruik van de winning van houtskool voor het smelten van de ijzerhoudende zandsteen (limoniet) die er wordt gegraven.) ~650 v.Chr. Bestand:Celtes-carte.PNG Verspreiding Kelten over Europa 1: Oorsprongsgebied ten noorden van de Alpen L: La Tène H: Hallstatt 2: Grootste verspreiding in ongeveer 400 v.Chr. B: Britse eilanden G: Galatië in Klein-Azië I: Iberisch schiereiland Het zuidelijk deel van de Lage Landen beneden de Rijn komt onder invloed van de La Tène-periode. Krijgsgeweld neemt toe. Keltische krijgers laten zich als huurlingen inlijven bij Philippos I van Macedonië. Bestand:500vc ex leg copy.jpg Het Flevomeer wordt groter, terwijl de westkust zich vrijwel geheel sluit ~500 v.Chr. In 1904 wordt bij Nekkerspoel de Nekkerspoelkano gevonden die technisch van een veel hoger peil is dan de Kano van Pesse. ~450 v.Chr. De munt doet zijn intrede. ~390 v.Chr. De Keltische aanvoerder Brennus van de Senones (het volk bij de Seine) voert op 18 juli, 390 v.Chr. of 387 v.Chr. een aanval op Rome uit. De Romeinen vormen blijkbaar geen partij voor de geoefende Keltische soldaten en worden verslagen. Rome wordt voor een groot deel geplunderd en pas na het betalen van een hoge losprijs vertrekken Brennus en de meeste van zijn mannen uit Rome. ~350 v.Chr. In 1818 wordt de Valtherbrug gevonden, een veenweg tussen Ter Apel en Valthe ~150 v.Chr. De Germanen dringen op naar het westen en zuiden en verdrijven in het noorden van de Lage Landen langzaam de Kelten tot beneden de Rijn. De Cananefaten hebben het gebied van de delta aan de Noordzeekust bevolkt. De Bataven hebben zich gevestigd op eilanden en broeken aan de monding van de Rijn, terwijl, meer naar het Oosten, andere Germaanse volksstammen naar de linkeroever afzakken. Ten Zuiden van die nederzettingen zijn de bekkens van Maas en Schelde ingenomen door volksstammen van Keltisch ras: Morienen (Vlaanderen), Menapiërs en Nerviërs (Brabant en Henegouwen), Eburonen (Limburg), Aduatieken, Condruzen, Cerezen, Pemanen en Trevieren (Ardennen). Veel van die volksstammen zijn betrekkelijk recent in de streek gevestigd. Als Julius Caesar naar hun oorsprong laat onderzoeken (57 v.Chr.), draagt de overlevering nog de herinnering aan een tijdvak, waarin hun voorouders ten oosten van de Rijn woonden.
		~100 v.Chr. Rond deze tijd dringen Belgische immigranten het zuidoosten van Britannia binnen, maar voor andere Galliërs is het een grotendeels onbekend gebied. ~55 v.Chr. Verdeling van Gallië rond 54 v.Chr. Bestand:Ambiorix.jpg Standbeeld van Ambiorix in Tongeren. De Belgae worden van 57 tot 51 v.Chr. onderworpen door Julius Caesar. Wel vinden er nog opstanden tegen de Romeinse overheersing plaats tot de eerste eeuw na Chr. Het gebied van de Lage Landen tussen de Rijn en de Seine wordt nu Gallia Belgica, een Romeinse provincie. Daar ontstaan Romeinse nederzettingen. Julius Caesar komt min of meer door toeval in het gebied boven de Rijn terecht tijdens de Gallische Oorlog, waarbij hij de Germaanse Usipeti en Tencteren vrijwel uitroeit. Met zijn Commentarii Rerum in Gallia Gestarum maakt hij een einde aan de prehistorie in de Lage Landen, al zijn geschreven bronnen na de Romeinen in België en in Nederland schaars en zou een deel van de Middeleeuwen er in die zin als prehistorie opgevat kunnen worden. 53 v.Chr. Een volledig Romeins legioen en 5 cohorten (alles tezamen zo'n 7200 soldaten) worden door de Eburonen onder leiding van Ambiorix volledig vernietigd. Ambiorix vormt terzelfder tijd een alliantie van alle andere Belgische stammen om zich collectief tegen de Romeinen te verzetten. Na zijn overwinning voegt zijn leger zich bij de Nervische strijdmacht en belegert Quintus Cicero's winterkamp . De Romeinse strijd duurt een aantal jaren, maar tegen de negen legioenen van ongeveer 50.000 getrainde soldaten die Caesar naar Belgica stuurde zijn de Belgen uiteindelijk niet opgewassen. De stammen worden geleidelijk afgeslacht of verdreven en hun akkers systematisch platgebrand. De Eburonen verdwijnen vanaf dat moment volledig uit de geschiedenis. Ambiorix weet echter samen met enkele manschappen de Rijn over te steken naar Germania, waarna hij spoorloos is. "...Horum omnium fortissimi sunt Belgae..." ("van al dezen zijn de Belgen de sterksten"), schrijft Caesar naar aanleiding van zijn ervaringen in zijn De Bello Gallico. 27 v.Chr. Bestand:Continental.coast.150AD.Germanic.peoples.jpg Stammen langs de kustlijn, 150 na Chr. Octavianus wordt princeps van het Romeinse Rijk. De Germaanse stam van de Tungri wordt het vruchtbare gebied in Gallia Belgica toegewezen van de door Caesar uitgeroeide Eburonen. De Bataven wonen in het rivierengebied, terwijl de Cananefaten zich westelijk van hen hebben gevestigd. In Overijssel bevinden zich de Chamaven, in het noorden de Friezen. Deze eveneens Germaanse stammen worden door Tacitus beschreven in zijn Germania. 17 v.Chr. Het gebied tussen Rijn en Maas komt onder Romeins bestuur ten tijde van keizer Tiberius. Germania Inferior wordt bewoond door Germaanse stammen zoals de Cananefaten, Bataven, Sugambren (later Cugerni) en Ubiërs en beslaat het noordelijk en noordoostelijk gebied van Gallia Belgica. Er komen steeds meer Romeinse nederzettingen in dit gebied, ook tempels en thermen worden gebouwd. 15 v.Chr. Bestand:Nehalennia.jpg Domburgs Nehalennia-altaar volgens Plaat 7 No. 15a van L.J.F. Janssen, De Romeinsche Beelden en Gedenksteenen van Zeeland, Leiden, 1845 Er ontstaan veel nieuwe plaatsen, waaronder Trier, Keulen, Tongeren en Doornik. Vaak hebben deze het achtervoegsel '(i)acum' of 'domein' (vb. in Cortoriacum), 'castra' of 'kamp' (vb. in Kester), of 'castellum' of 'kasteel' (vb. in Kassel). Deze plaatsen maar ook kleinere gemeenschappen (vici) worden een afzetgebied voor de producten van de Noord-Gallische landbouw en de inheemse ambachten. Zo ontstaat er een bloeiende handel met Italië en ook met de rest van Gallia wordt die steeds intensiever. Er zijn aanwijzingen van toenemende handel met Brittania, ook vanuit de Rijndelta. Votiefaltaren voor de vruchtbaarheidsgodin Nehalennia, verwant met de moedergodin Aveta van de Treveren, wijzen op de wens van schippers voor een behouden overvaart. Het gaat vaak om zoutleveringen, een lekkernij voor de Romeinen die er doorlopend ettelijke tonnen van verbruiken. Aan de kust groeien de vissersdorpen en worden de oude zoutwinningsbedrijven van de Menapiërs gemoderniseerd. In Haspengouw ontstaan grote landbouwbedrijven (villae) en ook de textielnijverheid komt sterk opzetten en er worden grote kuddes schapen gehouden voor de wol. Paarden worden gefokt en verkocht door de Trevieren. Andere economische activiteiten zijn houthakken, kolenbranden, ijzer-, zink-, en kalksteenwinning. 12 v.Chr. Drusus sluit een verdrag met de Bataven en de Cananefaten, zodat hun gebied nu deel uitmaakt van Gallia Belgica. Op het Insula Batavorum wordt een groot legerkamp gebouwd. Later zullen hier vlakbij een aantal nederzettingen gesticht worden die bij elkaar Oppidum Batavorum genoemd worden, mogelijk het latere Noviomagus. 10 v.Chr. De oude Keltische baan Boulogne-Keulen (Chaussée Brunehaut), ook bekend als deVia Belgica is, naast de rivieren, een belangrijke economische ader in de Lage Landen. Hij bestaat nog vooral uit sintels, en wordt ook voor de Romeinen belangrijk. De soldaten leggen op delen ervan een heerweg aan. Tegelijk maken zij een aftakking noordoostwaarts via de nieuw gestichte stad Tongeren, de oudste stad van de Lage Landen. 9 v.Chr. Drusus overlijdt na een val van zijn paard ergens langs de Lippe, zij het na een zeer succesvolle veldtocht enkele jaren daarvoor. De Friezen kozen toen volgens de latere Romeinse senator en geschiedschrijver Cassius Dio eieren voor hun geld, en met hun hulp versloeg hij vervolgens de Chauken bij de Eemsmonding. Hij liet de Drususgracht en Drususdam aanleggen. Hij had zijn hoofdkwartier op het Kops Plateau ten oosten van het huidige Nijmegen. ~1 Het is niet duidelijk of veenlijken, zoals het meisje van Yde en het paar van Weerdinge, het gevolg zijn van mensenoffers of van de Germaanse rechtspraak. Het Romeinse leger heet in de provincia Germania inferior "Exercitus Germaniae Inferioris" ("strijdkrachten van Neder-Germanië") op inscripties afgekort als EXGERINF. Het bestaat uit meerdere (tot vier) legioenen en Auxilia of hulptroepen. Van de Bataven en de Cananefaten samen zijn constant 5000 tot 6500 mannen in dienst. Daarvoor leveren de Cananefaten jaarlijks 24 nieuwe rekruten, de Bataven meer dan het tienvoud. Daarvan komen amper de helft terug als veteranen. Dat de meeste vrouwen niet met hun mannen mee op zending gaan, resulteert de facto in een sociaal gedomineerd Germanina Inferior van vrouwen, kinderen en ouderen. 4 Princeps Augustus zegt toe dat Tiberius, de oudere broer van Drusus, zijn opvolger is. Deze heeft de veldtochten van zijn broer voortgezet, waardoor het gebied tussen de Rijn en de Elbe nu in handen is van de Romeinen. In 1996 wordt bij Vlaardingen een boemerang gevonden, waarschijnlijk van een Cananefaat. 9 De Friezen, Bataven en Cananefaten komen niet in opstand na de Romeinse nederlaag in de Slag bij het Teutoburgerwoud tegen Arminius. De eerste vermelding van de Cananefatenstam heeft betrekking op een ala Caninefas, een Cananefaatse ruitereenheid in Romeinse dienst. 14 Bestand:Limes1.png De limes aan de Rijn Nadat Augustus overlijdt, breken er onlusten uit onder de Romeinse troepen. Germanicus weet deze te bezweren en de twee jaar daarna besteedt hij aan veldtochten tegen Arminius, geholpen door zijn Bataafse cohorten. Keizer Tiberius geeft Germanicus uiteindelijk in 16 opdracht de strijd in Germanië op te geven. De Rijn vormt nu de definitieve grens tussen het Gallische Rijk en Germanië. De Bataven dienen ook als de lijfwacht (corporis custos) van onder andere Tiberius en de latere Nero. 28 Nadat Olennius onredelijke belastingen eist, komen de Friezen in opstand. De ala Caninefas, de Cananefaatse ruitereenheid in Romeinse dienst, vecht tegen de Friezen tijdens de Slag van Baduhenna. Daar lijden de Romeinen een nederlaag, waarna Olennius zich terugtrekt in het castellum Flevum. De opstand veroorzaakt paniek tot in Noviomagus. Dat weten we omdat iemand zijn geld in allerijl begroef en het nooit weer heeft gevonden. Uit het verslag van Tacitus van de gevechtshandelingen kunnen we opmaken dat ook de Cananefaten een gevoelig verlies lijden. Veel mannen sterven in de omgeving van castellum Flevum en het bos van Baduhenna. 29 De Tolsumer Akte, gevonden in Friesland, is de oudste bewaarde geschreven tekst van de Lage Landen Bestand:50nc ex leg copy.jpg Het Flevomeer krijgt in het noorden via het Vlie een verbinding met zee. 47 Corbulo brengt de vloot van de Chauken tot zinken. Dezen plunderen onder de oud-legionair Gannascus de kust van Gallia Belgica. De Rijn wordt door Claudius als limes vastgesteld, hoewel de Friezen onder Romeins bestuur blijven. De rivier geldt zowel als scheidingslijn tussen de gebieden, als bindend element, doordat deze transport en communicatie vereenvoudigt. Claudius verbiedt verdere veldtochten tegen de Germanen, omdat hij de prioriteit geeft aan de invasie van Brittannië. Corbulo laat dan maar het kanaal van Corbulo graven, een verbinding tussen de Maas en de Oude Rijn. 58 De Friese aanvoerders Malorix en Verritus worden Romeins staatsburger, maar moeten het stuk grond ten zuiden van de Rijn dat zij bezet hebben verlaten. 60 De ala Caninefas, de Cananefaatse ruitereenheid in Romeinse dienst, vecht in Britannia mee tegen de Iceni die onder leiding van Keltische koningin Boudicca staan. 69 De legendarische priesteres-koningin Veleda moedigt een Bataafse Opstand aan waarvan zij de gunstige afloop voorspelt. Tijdens het machtsvacuüm van het Vierkeizerjaar na de dood van Nero wordt die Bataafse Opstand onder leiding van Julius Civilis uitgevoerd. Alle Romeinse vestingen en vestigingen in Germania Inferior en Gallia Belgica gaan in de vlammen op, inclusief Oppidum Batavorum en Tongeren. Ook vrouwen nemen deel aan de strijd. Het jaar daarop wordt de opstand neergeslagen. 78 Onder Gnaius Julius Agricola dienen Bataven in Britannia met eigen bevelhebbers, maar ook in Noricum en Raetia. ~89 Bestand:Germania inferior roads towns.png Wegen en plaatsen bij de limes Germania Inferior (met hoofdstad Keulen) krijgt de status van volwaardige Romeinse provincie, en dus nu ook financieel onafhankelijk van Gallia Belgica, tijdens het bewind van keizer Domitianus. Dit blijft zo tot midden 3e eeuw. 121 Hadrianus bezoekt Germania Inferior en verleent marktrechten aan de belangrijkste plaats van de Cananefaten, waarna de plaats Forum Hadriani heet. Noviomagus wordt waarschijnlijk een municipium. ~160 Ook Forum Hadriani wordt een municipium. ~167 De Friese ruiters van het Cuneus Frisionum worden ingezet in Britannia De Chauken trekken plunderend rond, wat de reden is dat uit deze tijd veel muntschatten gevonden worden die om die reden begraven worden. ~175 v.Chr.~250 Bestand:Leiden-sarcofaag-Simpelveld2.JPG Binnenzijde van de sarcofaag van Simpelveld met afbeelding van de rustende dame De Sarcofaag van Simpelveld is aan de binnenkant in reliëf gebeeldhouwd, tonend een liggende vrouw op een 'houten' rustbed uit de Gallo-Romeinse periode. Naast haar is het interieur van haar huis weergegeven met meubels en ander huisraad. De kist bevatte nog een aantal typisch vrouwelijke grafgiften zoals enkele gouden sieraden, een zilveren spiegeltje, een glazen flesje, een flacon van aardewerk. De stijl komt overeen met die van de Etrusken. 212 Door de Constitutio Antoniniana krijgen alle vrije burgers in de provincies het Romeinse burgerrecht, waardoor keizer Caracalla meer belastingen kan innen. 235 Keizer Severus Alexander wordt vermoord, waarna de crisis van de 3e eeuw volgt waarin de ene soldatenkeizer de andere opvolgt, vaak met geweld. Hierdoor verdwijnt de invloed van het centrale Romeinse gezag in Germania Inferior. De crisis eindigt pas in 284 als Diocletianus aan de macht komt 240 De Franken worden voor het eerst genoemd als zij zich in het Rijk willen vestigen en de Rijn oversteken, waarna hun krijgers plunderend door Gallië trekken. Ze worden echter bij Mainz verslagen, waarna ze zich aan de oostoever vestigen. Een steeds groter wordend aantal Germanen steekt de Rijn over om dienst te nemen in de grenslegioenen of zich als landbouwers in de provinciën te vestigen. ~250 Bestand:NasaBenelux.jpg De lage landen, vanuit de ruimte, zoals vandaag. Kusterosie zorgt ervoor dat het water komt tot aan het castellum van Oudenburg (waarschijnlijk Portus Epiatici). Ook Brittenburg, de meest westelijke Romeinse fortificatie aan de Oude Rijn, komt onder water te staan. De Romeinen kunnen de strijd tegen het water niet winnen en verlaten het gebied. 256 Vanaf 256 steken Frankische krijgers de Rijn over en wordt geheel Gallia geplunderd en worden vele steden en dorpen verwoest. 260 Een nieuwe inval van de Franken markeert het begin van het einde van Germania Inferior als welvarende Romeinse provincie. Door het heersende machtsvacuüm kan onder Postumus het Gallische keizerrijk ontstaan naast het echte Romeinse Rijk. Het Gallische keizerrijk (260-274) (Imperium Galliarum) omvat de drie Gallische provincies, Germania Inferior, Germania Superior, Britannia, Hispania en korte tijd ook Raetia. Postumus weet de tot in Spanje doorgedrongen Franken daar te verslaan en bestrijdt de Frankische zeerovers bij de Nederlandse kust. ~270 Bestand:Map of Ancient Rome 271 AD.svg Het verdeelde Romeinse Rijk in 271 n.Chr. na de crisis. Na de dood van Postumus weten de Franken zich toch over de Rijn te vestigen, waarmee een einde komt aan de romanisering. Zo tussen 270 en 300 n.Chr verdwijnt een groot deel van de bevolking in het westen en zuidwesten van Nederland. Grote delen van het gebied raken zo goed als ontvolkt. ~280 In het kielzog van de opstand van Carausius (286-293), een vooraanstaand Menapiër die met de bewaking van de zeekust belast was, hebben de Salische Franken zich meester gemaakt van het eiland der Bataven en bedreigen zij de Lage Landen langs het noorden, terwijl de Ripuariërs ze langs het oosten bedreigen. ~295 Keizer Constantius I Chlorus onderwerpt de Franken, van wie hij een deel naar Noord-Frankrijk overbrengt, maar uiteindelijk wordt rond 296 een verbond gesloten met de Saliërs. Deze Salische Franken beschermen nu de grens tussen Nijmegen en de zee tegen andere Germanen. ~297 Vanaf ca. 297 wordt Belgica door keizer Diocletianus gesplitst in Belgica Prima (letterlijk : Eerste België) met hoofdstad Trier in het zuidoosten en Belgica Secunda met als hoofdstad Reims in het westen. Het in het noordoosten gelegen Germania Inferior (met hoofdstad Keulen) was al op het einde van de eerste eeuw van Belgica losgemaakt. Belgica Prima wordt nu de Romeinse provincie die de Ardennen in de meest ruime betekenis omvat, met als civitates : Civitas Treverorum, hoofdstad Augusta Trevorum, nu Trier in Duitsland Civitas Leucorum, hoofdstad Tullum , nu Toul in Frankrijk Civitas Mediomatricorum, hoofdstad Diuodurum, nu Metz in Frankrijk Civitas Verodunensium, nieuwe stad uit de 4e eeuw, Verdunum, nu Verdun in Frankrijk. Belgica Secunda omvatte als civitates : Ciuitas Remorum, hoofdstad Durocortorum, nu Reims (Riemen), waarvan later werd afgesplitst de Ciuitas Catalaunorum, hoofdstad Catalaunum, nu Châlons-en-Champagne Ciuitas Siluanectum, hoofdstad Augustomagus, nu Senlis Ciuitas Suessionum, hoofdstad Augusta Suessionum, nu Soissons Ciuitas Ambianorum of Ambianensium, hoofdstad Samarobriua, nu Amiens Ciuitas Viromanduorum of Veromanduorum, hoofdstad Augusta Viromanduorum, nu Saint-Quentin (Sint-Kwintens), later Vermand Ciuitas Atrebatium, hoofdstad Nemetacum, nu Arras (Atrecht) Ciuitas Bellouacorum, hoofdstad Caesaromagus, nu Beauvais Ciuitas Neruiorum, hoofdstad Bagacum, nu Bavay (Bavik); dit werd later de Ciuitas Camaracensium, hoofdstad Camaracum, nu Cambrai (Kamerijk) Civitas Morinorum, waarvan later werd afgesplitst de Ciuitas Bononensium, hoofdstad Bononia, nu Boulogne-sur-Mer (Bonen). Bestand:TabulaPeutingeriana2.jpg Tabula Peutingeriana, kopie van een Romeinse reiskaart uit de 3e tot 4e eeuw. ~299 In de 3e eeuw blijven de Germaanse stammen binnentrekken. Daarom beginnen de Romeinen de bouw van nieuwe limes, namelijk de Litus Saxonicum langs de kust en de fortengordel langs de belangrijkste wegen tussen de kust en de Rijn. Zo was er een fort in Oudenburg. Toen het gebied ten noorden van deze laatste linie opgegeven moest worden, kon deze limes nog enige tijd weerstand bieden en het gebied ten zuiden ervan bezet blijven. Daaraan zou de taalgrens haar ontstaan te danken hebben. ~300 Bij de aanvang van de 4e eeuw is de streek, die begrensd is door de Rijnbocht, tussen Keulen en de Noordzee, het terrein van onophoudelijke grensoorlogen tussen Franken en Romeinen. Hoewel de overweldigers teruggedreven worden door Constantius Chlorus, door Constantinus, en door Julianus, hernieuwen zij onvermoeibaar de aanval, die steeds moeilijker af te slaan is. De streek ten noorden van de Ardense heuvels en van Henegouwen wordt door de heirscharen doorkruist en door de barbaren verwoest, ontvolkt en in een woestenij herschapen. De Rijn volstaat niet meer om de vijand af te houden. Oude cultusplaatsen blijven in gebruik, zoals die van Chartres,"Lieux Forts" ('Sterke Locaties') en vervolgens "Saints Forts" ('Sterke Heiligen') genoemd, waar later rond de Keltische waterput de eerste kathedraal in Romaanse stijl zal komen. De ronde waterput van meer dan 33 meter diepte steunt op een vierkante voet, waarvan de hoeken naar de vier windstreken wijzen. Voor het eerst wordt de bisschoppelijke inrichting gesticht te Trier. De bisschop breidt in de loop van de 3e eeuw zijn invloed over gans Neder-Germanië uit. ~310 Bestand:Xanten - APX 09 ies.jpg Gallische Matres (Xanten) Reeds ten tijde van Maternus (313) maakt Keulen een onderscheiden bisdom uit, dat wellicht de civitas Tungrorum omvat. De kerstening loopt echter met zulke rasse schreden, dat een afzonderlijk bisdom Tongeren wordt opgericht. ~350 Nadat Constantijn de Grote in 312 bekeerd is tot het christendom dagen in de Lage Landen de eerste christenen op. Servaas van Maastricht, wiens aanwezigheid bij de kerkvergaderingen te Sardika (347) en te Rimini (359) met oorkonden bevestigd is, was de eerste authentieke bisschop van wie in de geschiedenis der Lage Landen gewag wordt gemaakt. In Chartres wordt de eerste kathedraal gebouwd rond de oude Keltische waterput. Deze kerk in Romaanse stijl wordt "cathédrale d'Aventin", (kathedraal van Aventin) genoemd naar de eerste bisschop van de stad. 358 Julianus de Afvallige staat de Salische Franken toe zich te vestigen in Toxandrië, het latere Brabant, als foederati. Servaas van Maastricht is waarschijnlijk de eerste bisschop van Maastricht. 383 Bestand:Hope-coventina01a.jpg Een Keltische godinnentriade Rond het einde van de 4de eeuw zijn de Morienen nog heidenen, en het feit dat hun apostel Victricius (tussen 383 en 407) uit de ver verwijderde stad Rouans komt, laat vermoeden dat de bisdommen van Noord-België in die tijd nog maar weinig structuur hebben. 402 Stilicho roept de Romeinse troepen terug van de grensgebieden om Italië te verdedigen tegen de Goten. De villa's in de Lage Landen vervallen. De bewoners beginnen zich van de Romeinse gewoonten af te wenden en deels terug te keren tot hun oude cultuur. 406 Tijdens de Slag bij Mainz worden de Ripuarische Franken verslagen door de voor de Hunnen vluchtende Vandalen, Sueven, Alanen, Alemannen en de Bourgondiërs die daarna de bevroren Rijn oversteken nabij Mainz, en Gallië binnenvallen. Dit is het begin van de val van de Romeinse westgrens. 451 Bestand:Voelkerwanderungkarte.png Grote Volksverhuizing: Belangrijkste verhuizingstromen 20 juni - De Slag op de Catalaunische velden (het gebied van de Catalauni bij Troyes in de zuidoostelijke uithoek van de Lage Landen) eindigt in een onbeslist bloedbad. Attila verlegt zijn veroveringsplannen van Gallië naar Italië. Het gevaar van de Hunnen is geweken. 454 Moord op de Romeinse opperbevelhebber Flavius Aëtius. De verzwakking van het West-Romeinse Rijk, die volgt, heeft tot gevolg dat meerdere Germaanse volken hun macht in Gallië proberen te vergroten. Het antwoord van de Romeinen hierop is een veldtocht in de zomer van 457, onder leiding van Aegidius, tegen de Ripuarische Franken (Rijnfranken) aan de Rijn, waarbij Keulen ontruimd moet worden. 461 Bestand:Reame di Siagrio (486).png Het Gallische koninkrijk (461-486) Aegidius sticht in Gallia Lugdunensis, het Gallische gebied ten noorden van de Loire en ten zuiden van de Somme een zelfstandig Gallo-Romeins Rijk met Soissons als hoofdstad, waar zich enkele belangrijke wapenfabrieken bevinden. 463 Aegidius voorziet zich van de steun van de Frankische foederati onder aanvoering van Childerik. Met hulp van deze bondgenoten slaagt hij erin de Visigoten te verslaan in de slag bij Orléans, waarmee hij zijn machtsbasis in Gallië versterkt. 476 Romulus Augustulus, de laatste keizer van het West-Romeinse Rijk, wordt afgezet door Odoaker. Deze biedt aan de Oost-Romeinse keizer Zeno de westelijke keizerskroon aan.
		481 Bestand:Verovering Gallie door de Franken v2.gif Uitbreiding Frankische heerschappij onder Clovis Clovis I wordt na de dood van Childerik I koning van het gebied beneden de Rijn, dat door de Salische (zuidwesten) en Ripuarische Franken (oosten) wordt bewoond (latere West-Francië) Het graf van Childerik I in Doornik wordt in 1653 ontdekt, en geldt als het rijkste Frankische koningsgraf dat ooit is gevonden. Hij vecht enkele malen aan de zijde van de Romeinen, onder meer met Aegidius tegen de Visigoten bij Orléans in 463 en met comes Paulus tegen de Angelsaksen in Angers in 464. 493 De Frankische koning Clovis I trouwt de Bourgondische prinses Clothilde. 494 Noord-Gallië wordt verenigd onder de Frankische koning Clovis I, die tot de stam van de Salische Franken behoort, en de Merovingische dynastie sticht. Bestand:Chlodwigs taufe.jpg Clovis I laat zich dopen door Remigius. 496 Clovis I laat zich dopen als hij overgaat naar het christelijke geloof, dat daarmee de officiële godsdienst in zijn rijk wordt. Dit maakt hem tot de held van de katholieke Gallo-Romeinse bevolking. De bekering van Clovis leidt de kerstening van West-Europa in, in de Lage Landen door voornamelijk de missionarissen Willibrord en Amandus. Dorpen krijgen als centrum een kerk. ~500 Bestand:Lex Salica Vandalgarius.jpg Handschrift van de Salische Wet De Salische Wet, een van de eerste wetboeken sinds de Romeinen, wordt aan het begin van de zesde eeuw door Clovis ingevoerd. In zijn rijk leven verschillende stammen samen en hij laat een wet optekenen om de orde te kunnen handhaven. De Salische wetteksten gaan vooral over erfeniskwesties, diefstal, moord en geweldplegingen. Ze regelen ook de positie van de vrouw ten aanzien van het huwelijk. De straffen zijn bijna allemaal geldstraffen. De Salische wet laat enkel patrilineaire erfopvolging op de troon toe. 511 Het Merovingische Rijk wordt verdeeld onder de 4 zonen van Clovis. ~525 Een Friese koning van wie de naam niet is overgeleverd, verslaat tijdens de Slag aan de Rijn met zijn leger de Deense of Zweedse indringers, die worden aangevoerd door koning Hygelac. ~560 Chlotarius I verovert een deel van Friesland. Volgens de Frankische gewoonte is zijn rijk echter een persoonlijk gebied en wordt als zodanig bij zijn dood onder zijn zonen verdeeld. Vaak ontstaan door de rivaliteit onderlinge oorlogen, wat zorgt voor een machtsvacuüm in de randgebieden. Hierdoor kunnen de Friezen meermalen gebieden heroveren. ~570 Bestand:Austrasie752.jpg Austrasië (in 752) Sigebert I van Austrasië huwt in 567 de Visigotische prinses Brunhilde, wat de afgunst opwekt van vooral zijn broer Chilperik, die daarop Brunhilde's zuster Galswintha uit Spanje ontbiedt en met haar huwt. Galswintha wordt in een hofintrige vermoord en Brunhilde wijst Fredegonde, een vooraanstaande courtisane van haar zwager, aan als oorzaak. Wanneer Chilperic ook nog met deze Fredegonde huwt betrekt de rivaliteit tussen beide koninginnen de twee koningen in een oorlog tegen elkaar. Aartsbisschop van Parijs Germanus weet een tijdelijke vrede te regelen, waarbij de morgengavebezittingen van Galswintha aan Brunhilde toekomen. Chilperic verbreekt de vrede door een inval van Autsrasië, maar wordt verslagen en vlucht naar Doornik. Een bede van Germanus aan Brunhilde om haar gemaal te overtuigen zijn broer te sparen wordt door haar genegeerd. Daarop wordt Doornik onder beleg geplaatst. Fredegonde heeft twee huurmoordenaars geronseld, die Sigebert om het leven brengen in Vitry-en-Artois. Brunhilde wordt in gevangenschap meegevoerd naar Rouen. Daar huwt zij met een zoon van Chilperic en diens eerste vrouw, Childebert II, en eist in zijn naam het regentschap over Austrasië weer op. In de 33 jaar van haar bewind zorgt zij voor herstelling van de oude Romeinse wegen, bouwt veel kerken en abdijen, ook de nodige verdedigingsforten, herorganiseert de koninklijke financiën, en herstructureert het leger. Na een opstand van adellijken, die Neustrië aanhangen, laat haar leger haar in de steek. Zij zal op gruwelijke wijze vermoord worden. Bestand:Supplice de Brunehaut.jpg "Doodstraf van koningin Brunhilde". Grandes Chroniques de France van Karel V van Frankrijk, 14e eeuw. Parijs, Bibliothèque nationale de France. ~600 In de 7e eeuw ontstaan veel dorpen, vaak strategisch gelegen aan een abdij, klooster, versterking, weg of rivier. De achtervoegsels 'heim' (thuis) (in vb. 'Stockheim' en 'Reckheim'), 'zele' (nederzetting) (in vb. 'Dudzele en 'Londerzeel') en 'gem' (plaats) (in vb. 'Waregem' en 'Zedelgem') wijzen daarop. Dorestad komt tot bloei door de handel tussen de Chamaven van Hamaland, de Friezen en de Franken en met Scandinavië en Engeland. 614 18 oktober - Chlotharius II vaardigt het Edictum Chlotharii uit dat de macht van de adel versterkt en de grondslag legt voor de opkomst van de hofmeiers. 630 Na een periode van interne strijd in Frankrijk, waardoor de Frankische invloed in de Lage Landen vrijwel verdwijnt, komt Dagobert I met een klein leger naar het noorden. In Utrecht wordt een kerkje gesticht. Na het overlijden van Dagobert volgt weer een periode van neergang van de Frankische macht en vervalt het kerkje. ~633 Bestand:Sint-Baafsabdij Gent, uitsnede uit kaart van Gent, 1534.jpg Sint-Baafsabdij in Gent op een kaart van 1534, niet lang voor de afbraak. Sint Amandus, de latere bisschop van Maastricht, wordt daar door de paus tot missiebisschop voor Friesland en de Saksen gewijd. Hij richt diverse kloosters en kerken op, zoals de Sint-Pieterskerk en de Sint-Baafsabdij in Gent en de abdij van Saint-Amand, waar hij overlijdt. 639 Het Frankische Rijk wordt door het testament van koning Dagobert I verdeeld in het noordelijke Austrasië en het zuidelijke Neustrië, waarvan de grens dwars door het huidige België loopt langs de Via Belgica (de Route Brunehaut, genoemd naar Brunhilde). Austrasië als apart koninkrijk krijgt Sigebert III als koning en Pepijn van Landen als Hofmeier. Neustrië en Bourgondië gaan naar Clovis II. ~645 De heilige Eligius bezoekt de Andouerpii, de Antwerpenaren, die links en rechts van de beneden Schelde wonen. Hij richt zich op de kerstening van de Vlamingen, de inwoners van Antwerpen, de Friezen en de stammen langs de kust. De hoofdgeul van de Schelde stroomt nog onder Zwijndrecht door, dus veel meer naar het Westen. In de 5de-6de eeuw groeien de oude afwaartse beddingen van de Schijnriviertjes en de rivierarm voor Antwerpen uit tot hoofdarm, en verzandt de geul voor Zwijndrecht. Amandus zou er op vraag van de Merovingische koning Dagobert I een kerk hebben gesticht, gewijd aan Sint-Pieter en Paulus. ~650 De Romeinse keerploeg keert weer terug om langzaam de haakploeg te vervangen, waardoor het land beter bewerkt kan worden en opbrengsten groter worden. 656 Door toedoen van Hofmeier Grimoald I belandt de zoon van Sigebert III, Dagobert II, in een klooster in Ierland. Zo wordt Grimoalds zoon Childebert de Geadopteerde, eerder door Sigebert geadopteerd toen hij nog geen erfgenaam had, koning van Austrasië. Hoewel Clovis II van Neustrië het vertrek van Dagobert II naar Ierland niets in de weg gelegd had, lokt hij Grimoald en Childebert de Geadopteerde op zijn eigen terrein en laat hen vermoorden. Zo wordt het Frankische Rijk voor korte tijd herenigd. 675 Koning Clovis III wordt voor de duur van een jaar koning over Austrasië. 678 De missionarissen Wilfrid van York en Wigbert krijgen rond dit jaar toestemming van de Friese koning Aldgillis om het christendom te prediken. 687 Bestand:St Hubert of Liège offers his services to Pepin of Heristal.jpg Bisschop Hubertus van Luik biedt Pepijn van Heristal zijn diensten aan. * Pepijn van Herstal, hofmeier van Austrasië, verslaat Bercharius, de hofmeier van Neustrië en Bourgondië, in de Slag bij Tertry, en neemt ook diens plaats in. 689 De Frankische hofmeier Pepijn II van Herstal wint de Slag bij Dorestad en verovert zo het gebied ten zuiden van de Oude Rijn op de Friezen onder Radbod. Ter bezegeling van de nieuwe verhoudingen trouwt de zoon van Pepijn, Grimoald II, met Theudesinde, de dochter van Radbod. De Engelse missionarissen Willibrordus en Bonifatius steken de Noordzee over en landen in Westkapelle. Van daaruit beginnen ze met de kerstening in Zeeland en verder landinwaarts. Bestand:Willibrord van Utrecht.jpg Willibrord zet zich in voor de kerstening van de Friezen. 695 Willibrord wordt te Rome door paus Sergius I tot aartsbisschop der Friezen gewijd, dat wil zeggen van de Nederlanders boven de grote rivieren, met Utrecht als zijn zetel. De Sint-Pieter en Pauluskerk van Antwerpen is in de 7de eeuw in handen van adel (Rauchingus) uit de omgeving van de Pepinieden, het geslacht van Karel de Grote, die deze kerk rond 695 wegschenken aan de heilige Willibrordus ter ondersteuning van de bekering van het gebied dat nu Nederland is. 714 Pepijn van Herstal overlijdt, waarna een opvolgingsstrijd uitbarst. 716 De Friese koning Radboud verslaat Karel Martel in de slag bij Keulen en breidt zijn macht uit tot deze stad. In de Slag bij Amel verslaat Karel Martel de Neustrische koning Chilperik II. 717 21 maart - Karel Martel verslaat de Neustriërs bij Kamerijk (slag van Vinchy) en maakt zich op het Hofmeierschap van Austrasië op te eisen van zijn vaders weduwe Plectrudis. Neustrië zoekt steun bij Odo van Aquitanië. 718 Karel Martel verslaat de Saksen en verwoest Westfalen. In de Slag bij Soissons overwint Karel Martel zijn laatste Frankische tegenstanders. Ook Odo van Aquitanië moet hem als heer erkennen. Bestand:Francia at the death of Pepin of Heristal, 714.jpg Frankische rijk aan het begin van de burgeroorlog in 715 719 Radboud maakt plannen om andermaal het Frankenrijk binnen te vallen en trekt daartoe een groot leger samen . Hij krijgt evenwel daartoe niet meer de gelegenheid, want door een ernstige ziekte getroffen sterft de Friese koning in de nazomer of vroege herfst van 719. Radboud laat Friesland ontredderd achter zonder geschikte opvolgingskandidaat. 720-724 Door hofmeier Karel Martel wordt kort na de dood van Radboud een deel van de Friezen onderworpen. Vanaf 720 is het Friese gebied ten westen van de Vlie (Zeeland, Holland en Utrecht) in Frankische handen. Karel Martel stelt Willibrord in staat om de zending onder de Friezen vanuit Utrecht te hervatten. Karel voert campagnes tegen Beieren waarbij hij wordt gesteund door de Alemannen. De Beierse hertog Hugbert erkent het gezag van Karel. Bonifatius wordt in 722 benoemd tot bisschop van de Germaanse gebieden die hij onder het gezag zou brengen van de Kerk van Rome. Terwijl Karel langere tijd in Beieren verblijft, komt Ragenfried (nog altijd graaf van Anjou) in opstand. In 724 wordt deze opstand door Karel onderdrukt. 730 Bestand:Maaseik.Catharinakerk.kerkschat017.jpg Relieken van Harlindis en Relindis, dochters van de stichters van het klooster, bewaard in de St. Catharinakerk, Maaseik Karel Martel verslaat de Alemannen en doodt hun hertog Lantfrid. Hij benoemt geen opvolger, wat betekent dat hij zelf het feitelijke gezag over de Alemannen heeft. Het klooster van Aldeneik bij Maaseik wort gesticht. (jaartal bij benadering). 732 Bonifatius wordt benoemd tot aartsbisschop. In de aanloop naar de Slag bij Poitiers vinden de Franken de (in China al geruime tijd bekende) stijgbeugel uit. 734 Karel Martel verslaat in de Slag aan de Boorne de Friezen en doodt hun aanvoerder Poppo. De Franken plunderen Friesland en vernietigen heidense heiligdommen. Het Friese Rijk houdt op te bestaan, waarbij het gebied ten westen van de Lauwers in Frankische handen komt. Met deze Frankische overwinning is de macht van de Friese koningen gebroken. De in dit jaar gestichte kloosterschool bloeit later onder Gregorius van Utrecht op en wordt door de studie van Latijnse en christelijke literatuur één van de centra van de Karolingische renaissance. Karel financiert zijn leger door kerkelijke bezittingen in beslag te nemen. De bisschoppen dreigen daarop om Karel te excommuniceren, wat alleen wordt voorkomen doordat Bonifatius krachtige steun aan Karel geeft. 740 Bestand:Charles Martel Saint Denis.jpg De graftombe van Karel Martel, in de Kathedraal van Saint-Denis, het beeld dateert uit de Gotiek. De gebieden van Karel Martel worden onder zijn volwassen zonen verdeeld: Carloman krijgt Austrasië en Alemannië (met Beieren als een vazalstaat), Pepijn de Korte Neustrië en Bourgondië (met Aquitainië als vazalstaat) en Grifo krijgt niets, hoewel sommige bronnen aangeven dat er over gesproken was hem een strook land tussen Neustrië en Austrasië te geven. Pepijn III de Korte huwt Bertrada van Laon. 741 Karel Martel sterft op 22 oktober 741 in Quierzy-sur-Oise in wat nu het Aisne departement in Picardië is. Hij is begraven in de Kathedraal van Saint-Denis in Parijs. 742 Carloman en Pepijn de Korte dwingen hun halfbroer Grifo in het klooster te gaan, en zo zijn mede-hofmeierschap op te geven. Het concilium Germanicum stelt Bonifatius aan als hoofd van de kerk in Austrasië. 2 april - Karel de Grote, koning der Franken (768-800) en keizer van het westen (800-814) wordt geboren. (vermoedelijke datum) Liudger, Frankisch missionaris (jaartal bij benadering) 743 Bestand:20050921CathChartresB.jpg Kathedraal van Chartres Childerik III wordt na een interregnum van zeven jaar koning in naam van de Franken. Werkelijke heersers blijven de hofmeiers Pepijn en Carloman. Deze laatste trekt zich na vier jaar echter terug in een klooster. In 743 of 748 wordt de eerste (Romaanse) Kathedraal van Chartres afgebrand door de Wisigoten van de Aquitaanse hertog Hunold bij de plundering van de stad. Een tweede kathedraal wordt dan gebouwd. ~750 Het gebied boven de grote rivieren wordt vanaf het midden van de 8e eeuw gekerstend. Daarbij bieden vooral de Saksen onder leiding van Widukind enkele decennia weerstand aan de Frankische machthebbers Karel Martel en Karel de Grote. De Utrechtse Doopgelofte is één van de weinige overgebleven voorbeelden van Oudnederlands. 751 Pepijn de Korte laat zich tot koning van de Franken zalven te Soissons. Hij vervangt de referendaris, de beheerder van de koninklijke administratie -een leek- door een geestelijke kanselier. Het bestuur verbetert, maar topambtenaren zullen tot het eind van de 13e eeuw geestelijken zijn. 752 Bestand:Chrodegang.jpg Bisschop Chrodegang, (Glas-in-lood in de Sainte Glossinde-kapel in Metz). Pepijn de Korte zendt Chrodegang, hofkanselier sedert 737, naar Rome ter ondersteuning van paus Stephanus II (III), die bedreigd wordt door de Lombarden. 754 Januari te Ponthion - Pepijn belooft de paus plechtig dat hij de koning van de Longobarden Aistulf zal bestrijden en het Exarchaat en de gebieden van de Republiek Corsica en van Sardinië en Sicilië aan de paus zal geven. 5 juni - De bisschop van Mainz, Bonifatius, wordt met zijn gevolg gedood bij Dokkum in Friesland. Chrodegang wordt daarna tot aartsbisschop en metropoliet benoemd. Hij hervormt het kloosterwezen. Karel de Grote wordt samen met zijn broer door Carloman en zijn vader gezalfd door Paus Stefanus II (III) in de kathedraal van Saint-Denis bij Parijs. 5 juni - Bonifatius wordt bij Dokkum gedood. 756 Pepijn verslaat Aistulf, de koning van de Longobarden en legt hem het verdrag van Pavia op. Hiermee verkrijgt de paus veel gebied, hoewel dat zonder keizerlijke toestemming op basis van een vervalst document gebeurt. 768 Bestand:Frankenrijk.jpg De expansie van het Rijk der Franken onder Karel de Grote. Pepijn dringt diep tot aan de Garonne door. Aquitanië ligt nu aan zijn voeten en de Basken geven zich gewonnen. Aquitaine is wel volledig verwoest na jaren oorlog en zal zich niet snel herstellen. Karel de Grote wordt koning van het Frankische rijk, samen met zijn broer Carloman I, waarbij ze ieder de helft van het rijk besturen. De Engelse missionaris Lebuïnus trekt de IJssel over. Hij is waarschijnlijk de stichter van Deventer. 771 Bestand:Hildegard Vinzgouw.jpg Hildegard, Koningin-gemaal van Frankrijk In 771 wordt Karel verliefd op Hildegard, de 13-jarige dochter van de machtige graaf Gerold van de Vinzgau uit Alemannië (dus een onderdaan van Carloman). Hij verstoot zijn vrouw, Desiderata, dochter van Desiderius, de koning van de Longobarden. Begin van het conflict tussen Karel en de Longobarden. Volgens de normen van die tijd is Hildegard echter nog niet huwbaar, en pas drie jaar later, als de paus verlegen zit om Karels hulp, zal het huwelijk erkend worden. Carloman sterft op 5 december 771, waarna Karel koning wordt van het gehele Frankische rijk. Hij weet dit tijdens zijn heerschappij enorm uit te breiden. Alle vrije inwoners moeten een eed van trouw aan hem zweren, waardoor hij meer macht heeft dan zijn voorgangers. 772 Karel de Grote onderwerpt de Friezen in Oosterlauwers Friesland en begint zijn lange strijd tegen de Saksen. De Saksen steken de kerk van Lebuïnus in Deventer in de brand nadat de Franken de Irminsul op de belangrijkste verzamelplaats van de Saksen vernietigen. Daarop onderneemt Karel een strafexpeditie. De Saksenoorlogen duren in het huidige Duitsland tot 804, maar eindigen in de de Lage Landen als Widukind zich in 785 laat dopen met Karel de Grote als peter. De Franken kerstenen de Saksen met veel geweld. Op het beoefenen van heidense rituelen staat de doodstraf. 773 Karel de Grote trekt, na een expeditie tegen de Saksen, de Alpen over en valt het Longobardenijk binnen. 774 Karel de Grote verovert Lombardije. Einde van het koninkrijk der Longobarden. 775 De Franken vallen het land van de Saksen binnen. Zij weten tot aan de Wezer door te dringen en stationeren garnizoen in hun gebied. 776 Bestand:View on the waal janvangoyen.jpg Gezicht op de Waal en de Valkhofburcht door Jan van Goyen, 1641. Een van de stukken uit de collectie van het Valkhofmuseum. Karel de Grote laat op het Valkhof in Nijmegen een palts (paleis) bouwen. De Saksen maken gebruik van de afwezigheid van Karel de Grote, die in Italië is, en veroveren delen van hun verloren gebieden terug. Na terugkomst van Karel zetten de Franken hun veldtocht in Saksen voort en zaaien zo veel terreur dat de bewoners zich overgeven. 777 Karel de Grote houdt een vergadering van rijksgroten in Paderborn, in het onlangs veroverde Saksen. Hij stelt de abt van Fulda Sturmius aan om het bestuur van het gebied te hervormen. De Saksische leider Widukind is naar het hof van koning Sigfred van Denemarken gevlucht. Liudger begint zijn missiewerk in Deventer. 782 Bestand:Raban-Maur Alcuin Otgar.jpg Hrabanus Maurus (links), gesteund door Alcuinus (midden), draagt zijn werk op aan aartsbisschop Otgar van Mainz (rechts) Alcuinus wordt leraar aan het hof van Karel de Grote. Hij krijgt het beheer over verschillende abdijen. Alcuinus is de meest prominente figuur van de Karolingische renaissance. Hij brengt de Franken in contact met de Latijnse cultuur die in Engeland nog bestond. Zijn grootste betekenis ligt in de rol die hij vervulde voor de verbreiding van wat in zijn dagen restte van de literatuur uit vroeger eeuwen. Oorspronkelijk zijn zijn eigen werken niet, maar ze hebben juist tot doel gehad de verbreiding van kennis te bevorderen. Als Karel de Grote's "minister van Onderwijs" zorgt Alcuinus voor het behoud van de literaire bronnen, voor de organisatie van de scholen, en voor het peil van het gegeven onderricht. Karel de Grote vaardigt de Capitulatio de partibus Saxoniae uit. Het is een drakonische maatregel die de Saksen met strenge straffen (waaronder de doodstraf) bedreigt indien ze weerstand bieden aan de gedwongen kerstening. 785 Widukind wordt samen met vele andere Saksen gedoopt. Keulen wordt een aartsbisdom. 788 Karel de Grote vestigt zich in Regensburg om het bestuur van Beieren te hervormen. Hij stelt de Gerold van de Vinzgau aan als praefectus. 789 Karel de Grote vertrouwt het bestuur van de grensgebieden met Bretagne aan zijn oudste zoon Karel toe, nu de oorlog tegen de Kelten op vrijwel niets is uitgelopen. Met hulp van troepen van de Friezen, Saksen, Abodriten en Sorben valt Karel de Grote het land van de Slaven binnen. Hij dringt door in de richting van de Oostzee tot aan de rivier de Havel. ~790 Bestand:Liudger.jpg Liudger geneest Bernlef Liudger geneest volgens overlevering in Helwerd de blinde Friese dichter Bernlef, die daarna overgaat tot het christendom. Alcuinus keert naar Engeland terug. Bestand:800nc ex leg.jpg Het Flevomeer groeit door afslag uit tot het Almere, in Zeeland erodeert het veen vrijwel volledig. 792 Pepijn met de Bult neemt deel aan een samenzwering tegen zijn vader Karel de Grote en wordt gedwongen om in het klooster te treden. 793 De Saksen komen in opstand tegen de Frankische onderdrukking. De missionarissen doen meer aan belastingheffen dan aan het verspreiden van het geloof. De opstand van de Saksen slaat over naar Oosterlauwers Friesland waar de Friezen onder leiding van de hertogen Unno en Eilrad rebelleren tegen het Frankische Rijk. Er worden veel kerken in brand gestoken en priesters op de vlucht gejaagd. Liederik wordt woudmeester van de Vlaamse gouw. Willem met de Hoorn, paladijn van Karel de Grote, zou de stad Orange veroverd hebben op de Saracenen (zie ook: Oranje (land)). 799 De rooftochten van de Vikingen strekken zich voor het eerst uit tot het grondgebied van de Franken. 800 Maart: Karel de Grote geeft opdracht tot de bouw van een vloot in Het Kanaal en andere verdedigingsactiviteiten tegen de Vikingen. Karel de Grote stuurt de omstreden Paus Leo III onder bescherming van een aantal bisschoppen terug naar Rome. 25 december: Karel de Grote wordt in Rome tot keizer gekroond. Hij regeert over het Frankische Rijk (tot 814. Het Byzantijnse Keizerrijk verzet zich hiertegen tot 812). ~802 De Ewa quae se ad Amorem habet is de eerste wettekst die het heeft over een waterkering (sclusam, sluis) in het gebied van de de Lage Landen. 810 Godfried van Denemarken valt met 200 schepen Friesland aan als vergelding voor de pogingen van Karel de Grote om Denemarken bij zijn rijk te voegen, na daarvoor al de Danevirke versterkt te hebben. Hij wordt dat jaar vermoord door één van zijn Huskarls. Als verdediging tegen de aanvallen van de Vikingen laat Karel de Grote vlooteenheden plaatsen in Boulogne en Gent en maakt Friesland - wat in deze tijd strekt van Sincfala (het Zwin) tot de Wezer - een mark met de verplichting tot permanente paraatheid. Bestand:Talisman de Charlemagne Tau.jpg De talisman van Karel de Grote (thans in Reims) Omstreeks deze tijd verrijst te Ingelheim (Duitsland) een paleis voor Karel de Grote. Het wordt ook in Karel ende Elegast vermeld. Onder het bewind van Karel de Grote en zijn opvolger heerst er rust en vrede en bloeit de (landbouw)economie hoog op. 803 Verovering van Barcelona (Spanje) door de Franken 804 Bestand:Aachener Dom.jpg Dom van Aken tussen 796 en 804 gebouwd. De Dom van Aken wordt opgebouwd uit de hofkerk van Karel de Grote. Ze is gemaakt naar Byzantijnse voorbeelden. Bouwmeester is Odo van Metz. 805 De Saksen zijn eindelijk voorgoed verslagen. Karel de Grote zal nu iets anders aan zijn mannen moeten gaan bieden dan buit verworven door verovering. De wijding tot het christendom van keizer Karel vindt plaats in de paltskapel van Karel de Grote in Aken. 806 Bestand:Germigny des Pres.jpg Kerk van Germigny (806) Liudger wordt de eerste bisschop van het Oost-Friese bisdom Münster. 809 Karel de Grote stuurt zijn zoon Karel naar de Deense grens om zijn belaagde bondgenoten de Abodriten bij te staan. De Frankische prins trekt echter liever in het Baltische gebied op tegen minder geduchte tegenstanders. Een Frankisch-Deense vredesconferentie in Beidenfleth aan de Stör leidt tot betere betrekkingen. De Abodritenvorst Drosuk zou door de Denen vrijgelaten worden, maar wordt uiteindelijk vermoord. 26 maart - Liudger, Nederlands bisschop en missionaris overlijdt. 810 Bestand:Viking ship museum Roskilde Denmark 201172962.jpg Nagebouwde Vikingschepen bij het Vikingschipmuseum in Roskilde, Denemarken Koning Godfred van Denemarken vertoont opnieuw zijn overmacht ter zee. Hij houdt een strafexpeditie langs de Friese kust waar hij in een aantal schermutselingen rijke buit behaalt. Hij dwingt de Friezen schatting te betalen. Het Frankische leger en vloot komen te laat, als de Denen alweer vertrokken zijn. Karel de Grote beveelt de bouw van vloten op alle bevaarbare rivieren om zich te weren tegen invallen van de Vikingen. De ambitieuze Deense koning Godfred wordt in Friesland door zijn eigen lijfwacht vermoord. Zijn neefje Hemming volgt hem op. 811 Karel de Grote die wat laat is gaan beseffen dat zijn landlegers goeddeels machteloos zijn tegenover de Vikingen, inspecteert zijn vloot in Gent en Boulogne. Hemming van Denemarken sluit een vredesverdrag met de Franken. De rivier de Eider wordt als grens bevestigd. 812 Bestand:Charlemagne denier Mayence 812 814.jpg Een munt van Karel de Grote met als opschrift: KAROLVS IMP AVG ("Carolus Imperator Augustus"). In Aken erkennen de Byzantijnse gezanten van Michael I Karel de Grote als βασιλευς ('basileus' keizer). 813 11 september - Karel de Grote laat zijn zoon Lodewijk te Aken tot co-regent kronen en tot zijn opvolger uitroepen. Aanval van de Vikingen op Friesland. De stad Turninum (Deurne bij Antwerpen) wordt vernoemd. 814 Bestand:AachenerDomSarg.jpg Persephonesarcofaag van Karel de Grote in de Dom van Aken Karel overlijdt aan een longontsteking en wordt opgevolgd door zijn enige nog levende zoon, Lodewijk de Vrome, waardoor het wederopgestane "West-Romeinse Rijk" nog een generatie lang ongedeeld blijft. Dit is een vrij zeldzame situatie, aangezien het Frankisch recht vereist dat het rijk verdeeld wordt onder de nog levende zonen, wat vaak voor onderlinge strijd en verdeeldheid zorgt. 815 Lodewijk de Vrome zet de uitbouw van een kustverdediging tegen de Noormannen verder. Lodewijk de Vrome valt Jutland binnen. Hoewel de Danevirke geen hindernis blijkt, weten de Denen zich op het eiland Funen te verschansen, beschermd door een overmacht ter zee. De Franken trekken zich na enige tijd onverrichter zake terug. 816 Bestand:Louis Ier le Pieux ou le Débonnaire.jpg Lodewijk de Vrome Paus Stefanus IV die Leo III opvolgt kroont te Reims Lodewijk de Vrome, de zoon van Karel de Grote, tot keizer van het Heilige Roomse Rijk. Frederik wordt bisschop van Utrecht (mogelijk 815). 818 Bisschop Theodulf van Orléans wordt afgezet en gevangengezet, nadat hij betrokken geraakt was bij een samenzwering van de koning van Italië, Bernard tegen Lodewijk de Vrome. 819 Lodewijk de Vrome treedt in het huwelijk met Judith Welf. de Nederzetting Hat-Heim wordt voor het eerst vermeld. Deze nederzetting staat nu bekend als het historische stadje Hattem in Gelderland. 820 Bestand:Aerial View of the Monastry of Sankt Gallen 14.02.2008 14-48-17.JPG Abdij van Sankt Gallen De pago Treanth, dat wil zeggen de gouw Drenthe wordt voor het eerst vermeld. Vikingen uit Noorwegen vallen met succes Ierland binnen en vestigen zich op het eiland Man. Na mislukte aanvallen in Vlaanderen en bij de mond van de Seine, plunderen Noormannen het dorp Bouin in Aquitanië. Voor de Abdij van Sankt Gallen wordt een gedetailleerde plattegrond gemaakt, inclusief kruidentuin. De plannen worden echter nooit geheel uitgevoerd. Dit is de oudst nog bewaarde bouwtekening. 826 Harald Klak wordt door Lodewijk de Vrome beleend met de Friese gouw Rustringen, tegenwoordig grotendeels deel van de Jadeboezem door stormvloeden. 830 Bij de Franken ontstaat een burgeroorlog die tot 834 zal duren tussen keizer Lodewijk de Vrome en zijn zoons over de verdeling van zijn rijk na zijn dood. April - Lodewijk de Vrome bereidt een veldtocht tegen de Bretons voor, maar zijn oudere zoons komen tegen hem in opstand. De keizer wordt onder huisarrest geplaatst. Lodewijk de Vrome weet door geheim overleg met zijn jongere zoons een wig te drijven in het bondgenootschap dat Lotharius steunt. Hij belooft Lodewijk de Duitser en Pepijn van Aquitanië gebiedsuitbreiding. Oktober - Op de vergadering van Nijmegen weet Lodewijk de Vrome zijn vrijheid te herkrijgen en terug te keren op de troon. Lotharius keert vernederd naar Italië weer. 833 De Franksiche koning Lodewijk de Vrome wordt bij Colmar door zijn eigen zoons verslagen en moet voorlopig aftreden. Lotharius volgt zijn vader op. 834 Bestand:Frisia 716-la.svg Dorestad in vroegmiddeleeuws Nederland Bestand:Leiden-dorestad.jpg Fibula van Dorestad uit circa 775-800 gevonden in een put, thans in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden Vikingen plunderen Dorestad en Quentovic tot 837. Dorestad, dat nu één van de belangrijkste en succesvolste handelssteden in Noordwest-Europa is, weet zich steeds te herstellen, maar vervalt uiteindelijk, waarschijnlijk door verzanding van de Kromme Rijn. 836 De Annales Fuldenses vermelden dat Antwerpen in 836 door de Noormannen wordt gebrandschat. Deze raid past in een reeks aanvallen waarbij ook het Frankische garnizoen in de koninklijke villa op Walcheren wordt verslagen en de Vikingen van Harald en Rorik de Schelde onder controle krijgen (tot 876). De Zak- en Mattestraat zijn de eerste straten van het dorp Antverpia, ten tijde van de Noormannen. 837 Denen bestormen een fort op Walcheren en doden een groot aantal verdedigers. 838 Lodewijk de Vrome belegt een bijeenkomst in Nijmegen om maatregelen tegen de aanvallen van de Vikingen te bespreken. Een Deense aanval in Frisia blijft uit doordat de Deense vloot in een storm vergaat. Gezanten van de Deense leider Hárekr bereiken de keizer en verzekeren dat zij onruststokers zelf ter dood gebracht hebben. Op hun verzoek het gebied van de Friezen en Obodriten over te dragen wordt niet ingegaan. Het dorp Duiven wordt voor het eerst genoemd in een document als het dorp Thuvine. Dit is het dorp in Gelderland waar de laatste zondag in augustus de jaarlijkse sacramentsprocessie nog in het openbaar trekt. Door tegenstanders van de kerstening uit Walcheren wordt bisschop Frederik van Utrecht vermoord. Bij de stormvloed van 838 op 26 december raakt een groot deel van Noordwest-Nederland onder water. De Lek breekt door ten koste van de Kromme Rijn. 839 De Noormannen verwoesten het kasteel van Robrecht in Oudheusden. 840 Door de ramp, maar ook door de twisten tussen Lodewijk en zijn zoons neemt de Karolingische macht in de Lage Landen verder af. Een twist over de opvolging zal tot deling van het rijk leiden. 20 juni: Lodewijk de Vrome, koning der Franken en keizer overlijdt. In een poging de aanvallen van de Vikingen te weren, beleent Lotharius I de Deense broers Rorik en Harald met Friesland. 841 De Vikingen plunderen Quentovic aan de Kanaalkust. De Vikingen varen de Seine op en plunderen Rouen. 843 Bestand:Partage de l'Empire carolingien au Traité de Verdun en 843.JPG Verdeling van het Frankische Rijk bij het Verdrag van Verdun (843): ██ Karel de Kale (West-Francië) ██ Lotharius I (Midden-Francië) ██ Lodewijk de Duitser (Oost-Francië) De strijd tussen de drie zonen van Lodewijk wordt beslecht met het Verdrag van Verdun, waarbij de deling van het Frankische Rijk wordt vastgelegd en het rijk der Franken in drieën wordt gedeeld. Het grootste deel van de Lage Landen komt nu bij het Middenrijk van keizer Lotharius. Vlaanderen komt echter bij het Westfrankische rijk van Karel de Kale. De Schelde wordt grens. Volgens het leenstelsel waren er graven aangesteld, om een gouw te besturen. Door invallen van de Noormannen en het verval van het centrale gezag vergaarden deze echter steeds meer macht. Zo werd dit ambt erfelijk en konden ze hun gebieden uitbreiden. Zo ontstonden het graafschap Vlaanderen, hertogdom Brabant, graafschap Henegouwen en de Lotharingse vorstendommen Loon, prinsbisdom Luik, Limburg, Luxemburg en Namen. Het Utrechts Psalter wordt geschreven. 844 De Vikingen plunderen Dorestad en drie jaar later vallen de Denen opnieuw aan en in 857 eveneens. Keizer Lotharius, die niet gekend is in de pauskeuze, belegert Paus Sergius II. Deze geeft zich over, maar mag uiteindelijk blijven. 850 Oudste stadskerk Sint-Salvator, oorspronkelijk een Romaans kerkje, wordt gebouwd in Brugge. Brugge, gelegen op of bij het punt waar de pagus Flandrensis (Vlaanderengouw), de pagus Rodanensis (Rodenburg- of Aardenburggouw) en de pagus Mempiscus (Mepsegouw) elkaar raken, staat nog rechtstreeks in verbinding met de Noordzee en oefent de functie uit van handelsnederzetting. De stad Brugge is een uitgelezen doelwit voor de Noormannen omwille van de strategische ligging en haar functie als gouwhoofdplaats, waar de vertegenwoordiger van het centrale gezag zetelt. Daarom wordt in de loop van de eerste helft van de 9e eeuw, dus nog vóór het aantreden van de eerste met naam bekende graaf van Vlaanderen, Boudewijn I (862-879), ter hoogte van het huidige Burgplein een versterkte burcht met aarden wallen en paalwerk gebouwd. De versterkte burcht ligt op het knooppunt van de mogelijk Romeinse weg Oudenburg-Aardenburg en de Reie en met een oppervlakte van circa 1 ha. 854 Er wordt opnieuw een bijeenkomst van de drie koningen van het Frankische Rijk georganiseerd, maar Lodewijk de Duitser weigert deze bij te wonen. 855 Bestand:Deling Prüm 855.png Met het Verdrag van Prüm wordt na de dood van keizer Lotharius het Middenrijk onder zijn drie zoons verdeeld, waarbij Lotharius II het noordelijke deel krijgt, het koninkrijk Lotharingen. Het Rijk der Franken heeft nu vier koningen en een keizer van twee verschillende generaties. De broederlijke samenwerking komt hiermee aardig op de tocht te staan. Volgens de legende zou Pausin Johanna in dit jaar verkozen zijn. Er wordt vermeld dat Wichman de graaf van Hamaland is, een gouwe die in verband met de Chamaven wordt gebracht. Na het overlijden van de kinderloze Karel van Provence in 863 worden diens bezittingen verdeeld onder zijn twee broers. 857 De Vikingen plunderen Dorestad Koning Erispoë van Bretagne wordt vermoord door zijn neef Salomon, hiermee begint een bloeitijd van het Keltische koninkrijk. 858 Bestand:Francia occidentalis es.svg West-Francië Koning Lodewijk de Duitser lapt alle broederlijke samenwerking aan zijn laars en valt het rijk van zijn broer Karel de Kale binnen. Hij is daartoe uitgenodigd door een coalitie van edelen uit Bretagne en Neustrië die hem vraagt om koning van West-Francië te worden. Leider van de samenzwering is Robert IV de Sterke. 12 juni: De Vikingen branden de tweede kathedraal van Chartres plat. 864 In de Lage Landen heerst watersnood. De loop van de rivier bij Dorestad verschuift, waardoor de stad nog meer in de problemen komt. 870 Na het overlijden van de volgens de wet kinderloze Lotharius II in 869 wordt zijn rijk verdeeld in het Verdrag van Meerssen. Zijn ooms, Karel de Kale en Lodewijk de Duitser, respectievelijk de koningen van West- en Oost-Francië, verdelen de nalatenschap van Lotharius II. In Lotharingen wordt de grens tussen het Franse en Duitse koninkrijk gevormd door de loop van de rivieren de Maas, de Ourthe en de Moezel. Italië en Bourgondië worden bij het Duitse Rijk gevoegd. 875 Bestand:OLVBrugge.jpg De OLV-kerk van Brugge gezien vanaf de Rozenhoedkaai. De Noormannen onder leiding van Rollo vallen Walcheren binnen. Ze plunderen en brandschatten het eiland. De bewoners roepen de Friese koning Radboud en de Henegouwse graaf Reinier te hulp. Deze laatste komt inderdaad maar wordt verslagen en de Noormannen achtervolgen hem over de Schelde, onderwijl de oevers plunderend. De Onze-Lieve-Vrouwkerk in Brugge wordt gebouwd.De oudste tastbare bron waarop voor het eerst de naam van de stad wordt gebruikt zijn enkele munten van voor 875. Ze vermelden Bruggia en Bruccia. 878 In Engeland worden de Vikingen onder Guthrum in de Slag van Ethandun verslagen door Alfred de Grote. Een deel van de Vikingen steekt over naar Vlaanderen en teistert de kust. De Vikingen vallen langs de rivieren met een groot leger het noorden van het West-Francië binnen en trekken plunderend rond. Dit is het begin van een oorlog die 13 jaar zal duren. Zij vestigen bases in onder andere Gent, Leuven, Elsloo, Kortrijk en Amiens. Zelfs Parijs moet het ontgelden. 880 Bestand:Viking Expansion.svg Scandinavische vestigingen in de achtste (donker rood), negende (rood), tiende (oranje) en elfde (geel) eeuw. Groen duidt de gebieden aan die frequent door Viking raids werden geteisterd. De aanvallen van de Vikingen hebben het Frankische gezag ondermijnd - Friesland is bijvoorbeeld in Deense handen - en als Bosso van Provence, een edele die niet van Karolingische afkomst is, zich laat uitroepen tot koning van de Provence, besluiten de Duitse koning Lodewijk de Jonge en de koningen van Frankrijk Lodewijk III en Karloman van Frankrijk tot het Verdrag van Ribemont, waarmee een einde komt aan de rijksdelingen. Lotharingen komt bij het Oost-Frankische rijk en men probeert het daarin te integreren. 881 Waarschijnlijk na uit Engeland verdreven te zijn, wordt Godfried de Zeekoning door Lodewijk III van Oost-Francië beleend met Friesland. In 882 trouwt hij als onderdeel van een vredesverdrag met Gisela, een natuurlijke dochter van Lotharius II. De abdij van Munsterbilzen wordt, evenals de kerken van Tongeren, Luik, Maastricht en Sint-Truiden, verwoest door de Noormannen. Lodewijk III van West-Francië levert slag tegen de Vikingen die Vlaanderen onveilig maken en verslaat ze in de slag bij Saucourt. Er wordt een heldendicht aan gewijd: het Ludwigslied (in Oudhoogduits). 882 Na de dood van zijn oudere broer neemt Carloman van Frankrijk de regering van geheel het West-Frankische Rijk over. De portus bij Deventer wordt door de Noormannen geplunderd. De hof en nederzetting Zutphen wordt door de Noormannen geplunderd en veel inwoners worden vermoord (eerste archeologische bewijs van een vikingaanval op het vasteland van Europa). Karel III van Oost-Francië (de Dikke) ziet zich gedwongen te aanvaarden dat de Denen zich onder hun leider Godfried de Noorman in Friesland vestigen. Godfried laat zich dopen en trouwt met Gisela, een dochter van Lotharius II. 884 Karel de Dikke betaalt Godfridus en Sigifridus 2412 pond goud en zilver om deze Vikingen af te kopen van plundering en tevens hun bekering tot het christendom te bekostigen. Sigifridus krijgt Friesland als "leen" en Godfried vestigt zich in de Rijndelta vanwaaruit hij het Frankenrijk desondanks toch verder plundert. Ook de Westfrankische koning Carloman is gedwongen schatting te betalen. De Westfrankische edelen nodigen keizer Karel de Dikke, koning van het Oost-Frankische Rijk en Italië, uit ook het westen over te nemen. Hiermee is het Karolingische Rijk ' herenigd '. 885 Godfried wordt opgepakt door Hendrik van Babenberg en te Herispich om het leven gebracht vanwege zijn aandeel in het complot met Hugo, de broer van Gisela, tegen Karel de Dikke. Zijn zwager Hugo worden de ogen uitgestoken. De Fries Gerolf is bij de terechtstelling betrokken en wordt in 889 beleend met Kennemerland en het gebied rond Tiel. Gerolf wordt wel gezien als de stamvader van het Hollandse huis, al worden tot ± 1100 de bewoners van zijn gebied nog Friezen genoemd. 886 Oktober. Keizer Karel de Dikke komt in persoon met een leger naar Parijs en legert op de heuvel van Montmartre buiten de stad. Hij weet echter niet beter dan de Noormannen af te kopen en ze toe te staan in Bourgondië te 'overwinteren' (lees: plunderen). De doodzieke keizer trekt zich terug op zijn landgoed. Dit is echter een grote klap voor de geloofwaardigheid van de Karolingische koningen. 888 Na de dood van Karel de Dikke begint de lokale adel steeds meer het heft in handen te nemen. De zwakte van het Karolingisch gezag en het onvermogen om de burgerbevolking tegen de Noormannen te beschermen speelt daar een belangrijke rol in. In Francia zorgt de dood van Karel de Dikke voor een machtsvacuüm. De wettige opvolger Karel de Simpele is te jong en te zwak en zo wordt graaf Odo van Parijs, zelf geen Karolinger, tot koning gezalfd. Boudewijn II, zelf een kleinzoon van Karel de Kale en dus wel een Karolinger doet geen poging Odo het koningschap te betwisten, maar erkent hem ook niet. In plaats daarvan tracht hij als graaf van Vlaanderen zijn gebied verder uit te breiden. 889 4 augustus - Graaf Gerolf van Holland ontvangt als beloning voor zijn rol bij het verdrijven van de Noormannen van de Oostfrankische koning Arnulf van Karinthië een aantal goederen in vol eigendom. Het betrof een gebied buiten zijn graafschap, in Teisterbant, bestaande uit een aantal boerderijen en huizen in onder andere Tiel, Aalburg en Asch, plus een gebied binnen zijn graafschap, bestaande uit een bos en een bouwakker, ergens tussen de monding van de Oude Rijn en (vermoedelijk) Bennebroek. 891-892 Slag bij de Dijle: Arnulf van Karinthië verslaat de Vikingen die al 13 jaar het land onveilig maken bij Leuven, waarmee hij een einde maakt aan hun overheersing. De meeste Noormannen trekken zich nu terug tot Boulogne. Een deel van hen probeert naar Engeland terug te keren maar koning Alfred weert hen af. Anderen blijven echter en vermengen zich met de autochtone bevolking. Boudewijn II maakt van de verwarde toestand gebruik om zijn eigen macht uit te breiden. Hij richt houten versterkingen op in Sint-Omaars, Brugge en Gent. 896 Zwentibold verleent Tiel, Utrecht en Deventer speciale handelsprivileges. 898 Everhard Saxo, de graaf van Hamaland wordt vermoord door de Fries Waldger. Koning Odo uit het Robertingische Huis (de voorouders van het Huis Capet) wordt door de Karolingische partij gedwongen Karel de Eenvoudige aan te wijzen als zijn opvolger. Daarmee wordt het Karolingische Huis hersteld op de troon van Francia. Odo's broer Robert krijgt echter een flink gebied tussen Seine en Loire in bezit. ~899 De historische bronnen bevestigen het bestaan van Antwerpen als vroege stad aan het einde van de 9de eeuw. Ze wordt als vicus of handelswijk omschreven. ~900 Bestand:Hanswijk madonna.JPG Hanswijkprocessie (Mechelen, België) De vroegste handschriften van het ‘processionale’ type dateren uit de 10e eeuw. Deze processies brachten al veel vroeger (christelijke) verenigingen en lokale volkspraktijken met betrekking tot de oogst tezamen. Oude geliefde gezangen, vaak van heidense origine zoals de processie zelf, en litanieën worden mits enige aanpassing in leven gehouden en opgetekend in responsoriums. De rituele processie of 'ommegang' blijft tot op vandaag vooral in de zuidelijke Nederlanden voortbestaan. Sommige zijn uitgegroeid tot grote culturele evenementen. 907 Boudewijn II van Vlaanderen laat Herbert I van Vermandois uit de weg ruimen, die zijn pogingen op machtsuitbreiding aan de bovenloop van de Somme in de weg stond. 910 De Noormannenhoofdman Rollo wordt verslagen bij Auxerre en trekt zich terug richting Chartres. De bisschop van deze stad vraagt om hulp, en koning Karel de Eenvoudige stelt voor om Rollo het gebied rond Rouen aan te bieden om zich te vestigen. Bestand:Dehio 212 Cluny.jpg Reconstructieschets van de Abdij van Cluny De abdij van Cluny wordt gesticht. Bestand:Clocher abbaye cluny 3.JPG De twee overgebleven torens van de kloosterkerk van Cluny. 911 Koning Karel de Eenvoudige, ook de Simpele, bereikt bij Saint-Clair-sur-Epte een overeenkomst met Noormannenhoofdman Rollo. Deze wordt graaf van de Noormannen, laat zich dopen en zweert de eed als leenman van de koning. Hij krijgt daarvoor het gebied tussen het Kanaal en de rivieren Epte, Eure en Dives. Dit is de kern van het latere hertogdom Normandië. Lodewijk het Kind overlijdt. Hij is de laatste Karolinger in Oost-Francië, maar er is geen sprake van dat de Karolingse West-Frankische koning Karel de Eenvoudige de macht overneemt, de rijkseenheid is voorbij. Hoewel Oost-Francië ook uiteen had kunnen vallen in de vier stamhertogdommen Franken, Saksen, Beieren en Zwaben, kiezen de rijksgroten Koenraad, de hertog van Franken, die echter alleen over zijn eigen gebied reële macht heeft. In Lotharingen kiest men er echter wel voor om zich onder Karel de Eenvoudige te scharen. 918 Met zijn harde en gewelddadige politiek en zijn strijd tegen de Vikingen heeft Boudewijn II van Vlaanderen in de jaren na 900 zijn positie en die van zijn graafschap veilig gesteld. De laatste periode van zijn bewind tot aan zijn dood in 918 is rustig verlopen. Boudewijn wordt begraven in de abdij van Sint-Bertinus (maar wordt na de dood van zijn vrouw (929) bijgezet in de Sint-Pietersabdij van Gent.) De Vikingen vallen Bretagne binnen. 920 Koning Karel de Eenvoudige van West-Francië en Hertogdom Lotharingen krijgt met een opstand onder de adel te maken vanwege zijn beleid ten aanzien van de Lotharingse graaf Hagano. Hertog Robert neemt hem gevangen. Aartsbisschop Herveus van Reims weet echter door onderhandelingen Karel de Eenvoudige weer vrij en terug op de troon te krijgen. 922 Karel de Eenvoudige laat op 15 juni een akte opmaken in Pladella Villa, waarin hij graaf Dirk I "Hollant ende die kerck t'Egmonde met haren toebehoren" schenkt, als dank voor zijn steun bij een opstand van zijn vazallen. Egmond ligt ten noorden van de bezittingen die hij van Gerolf heeft gekregen en sluit daar dus uitstekend op aan. Kort hierna sticht hij er de Abdij van Egmond. Pladella Villa was gelegen op het grondgebied van Bladel en Netersel, zodat hier de wieg van het gewest Holland heeft gestaan. Bestand:Central Europe 919-1125.jpg Historische kaart 919-1125. De adel komt opnieuw in opstand tegen Karel de Eenvoudige en hij moet over de Maas naar Lotharingen vluchten. Robert van Bourgondië wordt koning van West-Francië. 923 15 juni - Slag bij Soissons koning Robert van Francië wordt gedood, daardoor is de kroon weer terug in handen van de Karolinger Karel de Eenvoudige. 925 Na in 922 Karel de Eenvoudige al uit Lotharingen te hebben verdreven, lijft Hendrik de Vogelaar ook Holland, Kennemerland en Texel als onderdeel van Lotharingen in. De band van dit deel van de Lage Landen met het Duitse rijk zal officieel tot 1648 blijven bestaan. Antwerpen wordt tussen 923 en 927 bij Oost-Francië ingedeeld en is tegelijkertijd hoofdplaats van de pagus Rien. De Schelde fungeert als grensrivier tussen West-Francië, (Frankrijk) (linkeroever) en Oost-Francië (Duitsland) (rechteroever). Koning Giselbert II van Maasgouw, lekenabt van een aantal grote abdijen, moet zijn soevereiniteit overdragen aan de Duitse vorst Hendrik de Vogelaar. Hij ontvangt het in leen terug als Hertogdom Lotharingen. Na de dood van aartsbisschop Seulfus van Reims weet koning Rudolf I zijn vijfjarig zoontje op de aartsbisschoppelijke troon te zetten. Hij breidt daarmee zijn macht aanzienlijk uit. 927 Herbert van Vermandois haalt Karel de Eenvoudige uit zijn gevangenschap om met graaf Rollo van Rouen te onderhandelen en druk uit te oefenen op koning Rudolf I van Frankrijk. Karel is niet meer dan een pion op het schaakbord. 932 Bestand:Arms of Flanders.svg Wapen van Vlaanderen Artesië wordt veroverd door graaf Arnulf I de erfgenaam van Boudewijn II van Vlaanderen en blijft voor een lange periode bij Vlaanderen ingelijfd. 936 Otto I wordt in Aken tot Duits koning gekozen. Hij volgt zijn vader Hendrik de Vogelaar op. Hoewel deze drie zoons had, had hij hem tot zijn enige opvolger aangewezen. Otto de Grote geeft aan bisschop Balderik van Utrecht het jachtrecht in 'Silva Fulnaho' (het woud van Vollenhove). 938 De status van het Hollandse huis blijkt gestegen als Dirk II op achtjarige leeftijd wordt verloofd met de net geboren Hildegard, de dochter van Arnulf I van Vlaanderen. Twaalf jaar later treden zij in het huwelijk. Haar zus Liutgard trouwt met Wichman IV, graaf van Hamaland 939 Giselbert II van Maasgouw sluit zich aan bij de opstand tegen Otto I van Hendrik I van Beieren, de jongere broer van Otto, en Everhard III van Franken, maar wordt op 2 oktober tijdens de slag bij Andernach verslagen. Giselbert verdrinkt terwijl hij over de Rijn wil vluchten. Otto I wil de stamhertogen aan zich onderwerpen. Hij verzoent zich uiteindelijk met Hendrik I en geeft hem Lotharingen. 942 Lodewijk IV van Frankrijk ontvangt de eed van trouw van hertog Willem I van Normandië en Alan II van Bretagne, maar het gezag over zijn leenmannen stelt niet veel voor. 944 Otto I stelt zijn broer Bruno de Grote aan als hertog van Lotharingen. Deze is ook aartsbisschop van Keulen en kan als geestelijke niet trouwen, waardoor Otto niet hoeft te vrezen dat Bruno een eigen dynastie zal vestigen, zoals in andere delen van zijn rijk. Deze benoeming legde de basis van het Ottoonse stelsel, waardoor de Duitse koning in vergelijking met de koningen van omringende landen - die vaak slechts werkelijke macht bezitten in een klein gebied, terwijl hun vazallen dynastieën stichten - veel invloed kunnen uitoefenen Eerste vermelding van het Drentse esdorp Amen Bestand:St Servaas Maastricht.jpg Sint-Servaasbasiliek Maastricht. ~950 Er wordt tol op het handelsverkeer op de Schelde geheven, hetgeen aantoont dat de stad Antwerpen onder controle is van het hoogste gezag, dat van Keizer Otto I (de Grote). Door hem en zijn opvolgers wordt de versterking van Antwerpen verder omgevormd tot burcht, met een prestigieuze Walburgakapel en een indrukwekkende stenen muur die aangelegd wordt rond het jaar 1000. De Wachtendonckse Psalmen zijn een vertaling uit het Latijn naar het Oud-Oostnederfrankisch. Aanvankelijk op kleine schaal beginnen ontginningen in de enorme veengebieden in Holland en rond Utrecht. 956 Deventer (Nederland) verkrijgt stadsrechten. 962 Otto I wordt in ruil voor bescherming door paus Johannes XII tot keizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond. Dit is tekenend voor de aandacht die ook de volgende Duitse keizers zullen hebben voor Italië, waardoor zij hun machtsbasis in het Duitse rijk, en daarmee de Lage Landen, verwaarlozen. De gemeente Destelbergen wordt aan de Sint-Pietersabdij van Gent geschonken door Wichman IV, graaf van Hamaland. 963 Luxemburg wordt gesticht door Siegfried. 964 Ondanks beloften aan Otto I verkiest het volk van Rome Paus Benedictus V in plaats van Otto's kandidaat Paus Leo VIII. Keizer Otto I dwingt Benedictus V daarop afstand te doen. 966 Stichting van het Benedictijnse klooster op de Mont-Saint-Michel in Frankrijk. Burgers komen er op het rotseiland wonen. In een schenkingsacte van keizer Otto I aan het Sint-Pantaleonsklooster te Keulen wordt het eiland Urk voor het eerst vernoemd. 967 25 december - Otto II wordt tot medekeizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond. 968 Het Gooi wordt overgedragen aan de Abdij te Elten. Otto I wordt bij Bari verslagen door de Byzantijnen. juni - Het gezantschap van Liutprand van Cremona aan het Byzantijnse hof wordt een mislukking. Nicephorus II Phocas weigert de zoon van Otto met een Byzantijnse prinses te laten trouwen. Otto I organiseert de evangelisatie onder de Saksen en sticht het aartsbisdom van Maagdenburg en de bijbehorende bisdommen Meissen, Merseburg en Zeitz met het oogmerk de Slaven van het Elbe-gebied te bekeren. 970 Het begin van een tienjarige hongersnood in West-Francië. Bestand:Lotharingen-959.svg Groen: Neder-Lotharingen na 977 ~975 Bestand:Evangeliarum van Egmond.jpg Evangeliarum van Egmond. Bestand:Codex egberti - egbert.jpg Egbert van Trier in de Codex Egberti. Dirk II en zijn vrouw Hildegard geven het later zo genoemde Evangeliarum van Egmond aan de Abdij van Egmond. Hun tweede zoon Egbert van Trier wordt in 976 kanselier van Otto II en het jaar daarop bisschop van Trier. 978 Lothar III, koning van West-Francië, trekt met een leger Neder-Lotharingen binnen, waar hij onder andere Aken plundert. 979 Otto II opent een politieke tegenaanval door Karel, de broer van de Roomse koning Lotharius III, tot tegenkoning van West-Frankenland uit te roepen. Deze aanval mislukt, omdat Karel niet door de adel en de kerkvaders in West-Francië wordt gesteund. Otto II en Lotharius III sluiten daarop vrede. 983 De minderjarige Otto III volgt in naam zijn overleden vader op als keizer van het Heilige Roomse Rijk. Keizerin-weduwe Theophanu treedt op als regentes. 987 Hugo Capet wordt koning van West-Francië maar zijn macht beperkt zich voornamelijk tot zijn eigen kroondomeinen. In Frankrijk eindigt de Karolingische Periode en begint de Capetingische Periode (987 - 1328). 993 Er vindt een slag plaats bij Winkel, waarin het leger aangevoerd door Graaf Aarnout door de West-Friezen wordt verslagen en hij sneuvelt. Zijn vrouw Lutgardis neemt het voogdijschap voor zijn minderjarig zoontje, de Graaf van Holland Dirk III waar. Otto III schenkt het door Mathilde II van Essen geleide Damenstift Essen de bij zijn kroning gebruikte kroon en een verguld ceremonieel zwaard. 996 Robert II van Frankrijk, bijgenaamd Robert de Vrome, wordt koning van Frankrijk (tot 1031). Otto III voert de christelijke jaartelling in het Heilige Roomse Rijk in. 998 Volgens sommige bronnen wordt het Keltische Samhain-feest door de abt van Cluny gekerstend. ~1000 Bestand:Belfort van Gent 2.jpg Het belfort, symbool van de Gentse stedelijke macht Een deel van Friesland wordt geclaimd door de graaf van Holland. Door keizer Otto I (de Grote) en zijn opvolgers wordt de versterking van Antwerpen verder omgevormd tot burcht, met een indrukwekkende stenen muur. Vanaf het jaar 1000 is Gent gedurende honderden jaren de grootste stad van de Nederlanden (tot rond 1550). Het is dan groter dan Londen of Keulen. Oude vermeldingen van Ieper gelden als "Iprensis" en "Ipera". De naam zou afkomstig zijn van de het riviertje de Ieperlee, vroeger Ieper genoemd. Reeds vroeger zou zich hier een domein en bedehuis bevonden hebben. De Ieperlee vormt een waterweg in noordelijke richting naar de zee. 1001 De bisschop van Kamerijk krijgt van keizer Otto I markt- en muntrecht voor de stad Le Cateau-Cambrésis en toelating om er vestingwerken aan te leggen. (De stad is vooral bekend vanwege de Vrede van Cateau-Cambrésis, die hier in 1559 werd getekend.) Hendrik II wordt koning van het Oost-Frankische Rijk. 1003 Bestand:Lambert Gerberga.jpg Geerberga (links) en Lambertus (rechts), graaf en gravin van Leuven 1003-1015 Robert II van Frankrijk doet een mislukte poging om Hertogdom Bourgondië aan zijn rijk toe te voegen. Gerard I wordt gouwgraaf van Gulik, direct grenzend aan het huidige Nederlands Zuid-, Midden- en Noord-Limburg. Lambert I met de Baard wordt graaf van Leuven. 1004 Robert de Vrome wordt hertog van Bourgondië. Hendrik I van Luxemburg wordt als Hendrik V hertog van Beieren. Het hertogdom Bourgondië wordt geannexeerd door Hendrik I van Frankrijk. 1005 5 april - Een oorkonde vermeldt de schenking van het gebied Vreren door Hendrik II , koning en keizer van het Heilige Roomse Rijk aan het Sint-Kruiskapittel van het Prinsbisdom Luik. Dit is de eerste schriftelijke vermelding van Vreren. 1006 Ene Godefridus is net als het jaar hierop als prefectus belast met de kustverdediging. Hoewel hij niet veel kan uitrichten tegen de Vikingen, stoppen de aanvallen uiteindelijk, waarschijnlijk onder andere doordat zij overstappen op het christendom. Een andere oorzaak kan het groeiende potentieel van de bevolking in Europa zijn. Tiel wordt door de Noormannen geplunderd. Poppo treedt in bij de benedictijnen in het klooster Saint-Thierry in Reims. Tot de kloosters die hij tien jaar later zal gaan leiden, behoren die in Atrecht, Trier, Limburg, Echternach en Sankt-Gallen. Liudolf van Brunswijk krijgt zeggenschap over de Friese gouwen Zuidergo, Oostergo en Westergo, die gezamenlijk het Graafschap Midden-Friesland vormen. 1007 Voor de tweede keer gaat de Kathedraal Notre-Dame te Straatsburg in vlammen op. 1008 Antwerpen, Grote Markt De stad Antwerpen krijgt haar eigen stadszegel. Mechelen wordt voor het eerst genoemd in een nog bestaande oorkonde als Machlines. 1010 Bisschop Balderik II van Luik begint met de bouw van een kasteel met grachten en versterking in Hoegaarden - Overlaar. 1012 Bestand:Low Countries Locator Flanders.svg Graafschap Vlaanderen. Tegenpaus Gregorius VI zoekt op 25 december steun bij Keizer Hendrik II nadat Paus Benedictus VIII verkozen is. Hendrik negeert hem en hij verdwijnt in de vergetelheid. Boudewijn met de Baard, Graaf van Vlaanderen, treedt in het huwelijk met Ogiva, dochter van Frederik I, graaf van Luxemburg, en van Irmentrude van Gleiberg. In ditzelfde jaar wordt Boudewijn door Hendrik II beleend met de Zeeuwse Eilanden, en mag hij zich ook graaf van Zeeland noemen. 1013 Brabant vecht het stadsrecht van Hoegaarden aan om een versterking te bouwen. Op 10 oktober komt hertog Lambert van Brabant in botsing met prinsbisschop Balderik II van Luik in de Slag bij Hoegaarden. Robert II van Namen verleent hulp aan de hertog van Brabant (de schoonbroer van zijn moeder) in zijn strijd tegen Balderik II van Luik. Robert neemt daarbij graaf Herman van Verdun (broer van Godfried III van Lotharingen) gevangen, wat de toorn oproept van keizer Hendrik II. Door tussenkomst van zijn moeder, Ermengarde, wordt de gevangene vrijgelaten en herwint Robrecht het vertrouwen van de keizer. 1014 Bestand:Heinrich II und Kunigunde.JPG Hendrik II en Cunegonde van het Duitse Rijk. 14 februari - Paus Benedictus VIII kroont Hendrik II tot keizer. Hendrik II richt vele scholen op, verdedigt de rijksgrenzen, en beijvert zich om vrede te stichten en de kerk tot ontwikkeling te brengen. De Geloofsbelijdenis van Nicea wordt voor het eerst op verzoek van keizer Hendrik II toegevoegd aan de Katholieke mis samen met het filioque. Voorheen werd het credo in het geheel niet gebruikt in de liturgie. 28 september - De kust wordt zwaar getroffen door een stormvloed, met grote schade en vele doden als gevolg. In Zeeland bouwt men vliedbergen om als mottekasteel te fungeren, in Friesland legt men dijken aan. 1015 Boudewijn IV van Vlaanderen wordt door Hendrik II beleend met het markgraafschap Valenciennes. Graaf Dirk III van Holland stelt bij Vlaardingen een tol in. Reinier V van Henegouwen lijdt Samen met zijn oom, graaf Lambert I van Leuven te Florennes een nederlaag tegen hertog Godfried I van Lotharingen. 1017 Bestand:DomTorenUtrechtNederland.jpg Domtoren Utrecht De dom van Utrecht, de enige als kathedraal gebouwde kerk in het noorden, wordt vernietigd door brand. 1018 Dirk III van Holland verpacht grond aan de Friezen die het in cultuur brengen. Bovendien bouwt hij een burcht in Vlaardingen, dat buiten zijn leen ligt. Vanuit die burcht dwingt hij de kooplieden die in hun schepen langsvaren, onderweg van Tiel naar Engeland en vice versa, om tol te betalen. Een leger van de Duitse keizer Hendrik II onder leiding van hertog Godfried I van Lotharingen bestaande uit een vloot met troepen uit Utrecht, Keulen en Luik, wordt in de Slag bij Vlaardingen door graaf Dirk III verslagen. 1020 Bestand:France Eure et Loir Chartres Cathedrale nuit 02.jpg De kathedraal van Chartres (Cathédrale Notre-Dame de Chartres). Op 7 en 8 september wordt de Kathedraal van Chartres voor de vierde keer door brand verwoest. Ze wordt in Romaanse stijl heropgericht (tot in 1024). Torens en hoogbouw volgen later. Stichting van Saint-Germain-en-Laye door koning Robert II van Frankrijk. Keizer Hendrik II benoemt Poppo tot abt van de toenmalig vermaarde dubbelabdij van Stavelot. 1021 Gerard van Antoing uit Henegouwen verkrijgt in Wassenberg van keizer Hendrik II het land van Gelre. 1022 Stichting van de abdij van Sint-Winoksbergen door Boudewijn met de baard. 1024 Bestand:Sticht-Oversticht Utrecht.png Grondgebied van het Sticht Utrecht Keizer Hendrik II van het Heilige Roomse Rijk overlijdt. Met de verkiezing van Koenraad II als koning komt het Salische Huis aan de macht in het Heilige Roomse Rijk. De Kroonenburg-burcht in Antwerpen moet plaats maken voor de door Sint-Norbertus gestichte Sint-Michielsabdij. Bisschop Adelbold II van Utrecht verwerft grafelijke rechten in Drenthe. Begin van het wereldlijk Sticht Utrecht. ~1025 Katharen worden verbrand in Turijn, Toulouse en Aquitanië. De laatste eland wordt in Nederland gejaagd. 1027 Bestand:Map France 1030-fr.svg Koninkrijk Frankrijk in 1030 14 mei - Henri I wordt tot koning van Frankrijk gekroond in de kathedraal van Reims. Bernold wordt bisschop van Utrecht. Koenraad II wordt keizer van het Heilige Roomse Rijk gewijd. 1031 Maart - Dirk VI van Holland wordt in officiële akten weer als graaf aangeduid in plaats van zijn opstandige broer Floris. Augustus - Floris de Zwarte komt opnieuw in opstand tegen zijn broer graaf Dirk VI van Holland. Hij zoekt zijn toevlucht bij de eveneens opstandige Westfriezen. Hendrik I volgt zijn vader Robert II van Frankrijk die op 20 juli overlijdt als koning van Frankrijk op. Mathildis van Vlaanderen wordt geboren als dochter van Boudewijn V van Vlaanderen en van Adelheid van Frankrijk. De ontwikkeling van de stad Ieper wordt aan Boudewijn V van Vlaanderen en het beleid van stadsstichting toegeschreven. De rechtlijnige straten en het dambordpatroon, vooral in het zuidelijk deel, wijzen op deze stichting. 1039 Hendrik III wordt koning van het Heilige Roomse Rijk. 1041 Valkenburg wordt gesticht. 1044 7 april - Boudewijn V van Vlaanderen wordt door keizer Hendrik III op een hofdag te Goslar het markgraafschap toegewezen tussen Schelde en Dender, inbegrepen het Land van Dendermonde. 1046 Bestand:Thierry IV de Hollande.png Dirk IV, Graaf van Holland Hendrik III, koning sinds 1039 wordt door de paus tot keizer gekroond. Boudewijn V van Vlaanderen palmt het gebied tussen de Schelde en de Dender in. De westgrens wordt vanaf nu de Dender en de steden op deze rivier moeten het nieuw verworven gebied beschermen. Keizer Hendrik III dwingt Dirk IV afstand te doen van het door hem veroverde gebied. De keizer kan zich echter niet handhaven en moet zich terugtrekken, waarna Dirk de bisdommen Utrecht en Luik begint te plunderen. Bovendien sluit hij een verbond met Godfried met de Baard, de hertog van Opper-Lotharingen en de graven van Vlaanderen en Henegouwen. Hierop volgt het jaar daarop een tweede strafexpeditie waarbij de keizer Vlaardingen en de grafelijke burcht te Rijnsburg verovert. De burcht wordt geheel verwoest. Tijdens de terugtocht lijdt de keizer echter grote verliezen, waardoor Dirk's bondgenoten nu ook openlijk tegen de keizer in opstand komen Wegens Boudewijns aansluiting bij de rebellie van hertog Godfried II van Lotharingen worden hem zijn Duitse rijkslenen ontnomen, meer bepaald de mark Valenciennes. 1047 Bestand:Brussel St. Michael and Gudula Cathedral - Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele.jpg Kathedraal van Sint Michiel en Sint Goedele. 16 november - Graaf Lambert II Balderik van Leuven sticht samen met zijn echtgenote Oda van Verdun het Sint-Goedelekapittel in de Sint-Goedelekerk te Brussel. 1049 13 januari - Dirk IV wordt door de bisschoppen van Metz, Luik en Utrecht in de val gelokt en gedood. Tijdens het Beleg van Dordrecht weet een adjudant van de bisschop van Keulen ongezien de Thure over te zwemmen. In Dordrecht treft hij Graaf Dirk IV met een pijl in de borst. Dirk sterft en zijn jongere broer Floris I wordt Graaf van Holland. ~1050 Bestand:Meister des Codex Aureus Epternacensis 001.jpg Folio 78 recto van de Codex Aureus van Echternach, Lazarus en Dives. Vanaf ca. 1050 breekt een periode van economische groei aan, vooral in Noordwest-Europa. Het betreft hier voornamelijk Champagne, Vlaanderen en Brabant. Belangrijk is de handel in het Vlaamse laken. De jaarmarkten zorgen voor veel handel, die ook buitenlandse kooplieden aantrekt. De mensen verenigen zich in een Hanze en gildes. Op deze manier ontstaan de Vlaamse Hanze, de Hanze der XVII steden en de Duitse Hanze. Mathildis van Vlaanderen trouwt rond 1051 met Willem de Veroveraar en wordt al snel een van zijn belangrijke adviseurs. In 1059 sticht ze de Abbaye-aux-Dames te Caen. Hun huwelijk helpt Willem niet alleen aan Vlaamse steun voor de inval in Engeland (in 1066) maar ook rust Mathildis van eigen geld een schip uit voor de invasievloot. 1054 17 juli - Verkiezing van Hendrik IV tot Rooms koning en toekomstig opvolger van zijn vader Hendrik III van het Heilige Roomse Rijk. Paus Leo IX en Michael Caerularius, Patriarch van Constantinopel, excommuniceren elkaar. Dit leidt tot het Grote Schisma tussen katholieke en orthodoxe christenen. Paus Leo IX sterft in gevangenschap van de Noormannen. Hendrik I van Frankrijk trekt ten strijde tegen Normandië maar wordt verslagen. 1057 De keizer verleent markt- en muntrecht aan Winsum en aan Garrelsweer, twee plaatsen aan de Delf in Groningen. 1058 Hendrik I van Frankrijk trekt ten strijde tegen Normandië maar wordt verslagen, net als in 1054. 1060 4 augustus - Onder het regentschap van Anne van Kiev Volgt Filips I zijn vader op als koning van Frankrijk. 1061 Bestand:Lspn comet halley.jpg Komeet Halley 24 april - Komeet van Halley wordt waargenomen. De middeleeuwers hadden verwacht dat in het jaar 1000 de messias zou weerkeren. Nu dat op zich laat wachten treedt bij het volk een sfeer van wanhoop en gelatenheid in. Maar er heerst ook al geruime tijd wrevel, nervositeit en ridderstrijd, die deels gekanaliseerd zal worden in het plan voor een kruistocht, waartoe de paus begint op te roepen. Het motief is een vals gerucht als zouden de Moren de toegang tot Jeruzalem belemmeren. Paus Gregorius VII, voormalige abt van Cluny, wil echter vooral Constantinopel veroveren. Floris I wordt opgevolgd door Dirk V als Graaf van Holland. 1064 Nadat Floris in 1061 gedood is, hertrouwt zijn vrouw Geertruida van Saksen in 1063 met Robrecht I van Vlaanderen. Deze laatste wordt hierna de Fries genoemd en treedt op als regent voor de minderjarige Dirk V. Koning Hendrik IV schenkt dit jaar de gebieden van Dirk, namelijk die "ten westen van het Vlie en rond de oevers van de Rijn" (Westflinge et circa horas Reni) aan bisschop Willem I van Utrecht, op wiens steun hij wel kan rekenen. Dirk mag slechts Maasland behouden. Willem weet met de hulp van hertog Godfried III met de Bult van Neder-Lotharingen met veldslagen in 1071 en 1072 de gebieden ook daadwerkelijk te veroveren. Na de dood van Godfried en Willem in 1076 belegeren Robrecht en zijn stiefzoon Dirk V IJsselmonde en weten de nieuwe bisschop Koenraad gevangen te nemen en te dwingen de gebieden van Dirk V terug te geven. 1067 Boudewijn VI wordt graaf van Vlaanderen, nadat op 1 september - Boudewijn V de Grote, Graaf van Vlaanderen overlijdt. 1068 Bestand:Matilda of Flanders Jardin du Luxembourg.jpg Mathildis van Vlaanderen, hertogin van Normandië en koningin van Engeland. Met pinksteren wordt Mathildis van Vlaanderen tot koningin van Engeland gekroond in Westminster Abbey. Mathilde regeert bij afwezigheid van Willem in zijn naam, waarbij Mathilde steeds in Engeland is als Willem in Normandië is en omgekeerd. 1070 Bestand:Robrecht de Fries.png Robrecht de Fries. Nadat op 17 juli - Boudewijn VI, graaf van Vlaanderen, door zijn huwelijk tevens Boudewijn I van Henegouwen, overlijdt heeft Arnulf de Ongelukkige als oudste zoon recht op de graventitel. Hij krijgt daartoe de steun van zijn moeder Richilde van Henegouwen en haar derde echtgenoot, William Fitzosburn, graaf van Hereford. Zijn oom Robrecht, die eveneens aanspraak maakt op de opvolging, beschuldigt Arnulf van tirannie en het komt tot een treffen op 22 februari in de Slag bij Kassel. Arnulf moet daar het onderspit, ondanks de steun van een coalitie bestaande uit zijn leenheer de Franse koning Filips I, zijn oom Willem de Veroveraar, graaf Hendrik II van Leuven (als neef van Richilde) en de ridders en steden uit overwegend het Picardische deel van Vlaanderen. Voor zijn benoeming in Vlaanderen kan Robrecht na de strijd toch het vertrouwen van de Franse koning winnen, door toezegging van een huwelijk tussen zijn stiefdochter Bertha van Holland met Filips I van Frankrijk. en Robrecht de Fries wordt nu graaf van Vlaanderen. 1075 De investituurstrijd (strijd om de macht tussen keizer en paus) komt tot volle uitbarsting als koning (later keizer) Hendrik IV en paus Gregorius VII ieder een ander persoon tot bisschop van Milaan willen benoemen. 1076 14 februari - Paus Gregorius VII excommuniceert Hendrik IV koning en keizer van het Heilige Roomse Rijk. 26 februari - De hertog van Neder-Lotharingen, Godfried III met de Bult, wordt op een Vlaardings toilet gedood in opdracht van de graaf van Vlaanderen Robrecht de Fries. 27 maart - Bisschop Willem I van Utrecht, trouw volgeling van keizer Hendrik IV, doet op een synode in Utrecht de paus in de ban. Godfried van Bouillon verkrijgt het Markgraafschap Antwerpen uit de handen van keizer Hendrik IV. Bestand:Antwerpen1477.png De mark Antwerpen (1477) 1077 De excommunicatie van Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk wordt opgeheven na zijn tocht naar Canossa, waar hij zich voor paus Gregorius VII neerbuigt. 1082 Otto wordt opgevolgd door Arnold I als graaf van het Graafschap Loon. Walram III wordt opgevolgd door Hendrik I als Hertog van Limburg. Hendrik I van Verdun stelt een godsvrede in. 1084 Bestand:La Grande Chartreuse.JPG Grande Chartreuse. 21 maart - Hendrik IV dringt in Rome door. Paus Gregorius VII neemt zijn toevlucht in de Engelenburcht. 24 maart - Op last van Hendrik wordt Guibert van Ravenna als Clemens III tot paus gekroond. 31 maart - Clemens III kroont Hendrik IV tot keizer van het Heilige Roomse Rijk. Robert Guiscard, de Noormannenhertog en bondgenoot van Gregorius VII trekt op naar Rome. Hendrik IV trekt zich terug naar Citta Castellana. Door Bruno van Keulen wordt het klooster Grande Chartreuse opgericht, het moederklooster van de Kartuizerorde. 1086 Bestand:Affligem - Abdij van Affligem.jpg De Benedictijnenabdij van Affligem. 24 augustus - Wijding van de Abdij van Affligem. (augustus) eerste versie van het Domesday Book is klaar. Bisschop van Utrecht Koenraad wordt door keizer Hendrik V beleend met het graafschap Stavoren. 1088 Bestand:Seal of the University of Bologna.svg Zegel van de eerste universiteit. Oprichting eerste universiteiten (enkel voor mannen). Universiteit van Bologna als eerste van Europa. 29 juli - Otho de Lagery kiest de naam Urbanus II na zijn verkiezing tot paus. 1089 Bestand:Godefroi 4.jpg Godfried van Bouillon Godfried van Bouillon wordt hertog van Neder-Lotharingen (tot 1100). 1093 Robrecht I de Fries overlijdt en wordt opgevolgd door Robrecht II van Jeruzalem als graaf van Vlaanderen. 1094 Bestand:04-06-13 Arras 01.JPG Grote markt van Arras. 23 maart - Paus Urbanus II sticht per pauselijke bul een nieuw bisdom, met als zetel het nieuwe Atrecht, dat rond de abdij van Sint-Vaast buiten de oude Romeinse stad is ontstaan. 1095 Paus Urbanus II houdt een bespreking te Piacenza met bisschoppen uit Frankrijk, Duitsland en Italië. Hierbij is ook een delegatie van de Byzantijnse keizer Alexius I Comnenus aanwezig. Paus Urbanus II roept tijdens de Synode van Clermont uitdrukkelijk op tot een kruistocht. Herman III van Hochstaden is Aartsbisschop van Keulen en wordt aartskanselier van Italië. Graaf Arnold I van Loon verhuist het grafelijk hof van Borgloon naar Kuringen, omdat deze plaats centraler in zijn graafschap ligt. Abdij Neresheim wordt gesticht door graaf Hartmann van Dillingen en zijn vrouw Adelheid. De augustijnen stichten bij Dielegem een abdij. Gualgericus, bisschop van Kamerijk, erkent het bestaan van de religieuze gemeenschap op de Curtenbergh in Brabant. Daarom wordt 1095 als stichtingsdatum van Kortenberg aanvaard. (De kloosterlingen verhuizen in 1222 van de heuvel (de Curtenbergh) naar het dal aan het Minneveld waar nu nog steeds de Abdij van Kortenberg is gevestigd). Van oudsher is het de woonplaats van de heren van Kortenberg, die een belangrijke rol spelen in de geschiedenis van het Hertogdom Brabant. (Zie ook het Charter van Kortenberg). De vroeg-middeleeuwse schrijver Ivo van Chartres schrijft zijn werk: Panormia. 1096 Bestand:PeoplesCrusadeMassacre.jpg Het volk trekt op kruistocht 11 februari - Maansverduistering. Juli - Na geplunderd te hebben op hun weg naar Jeruzalem, hebben de deelnemers aan de Volkskruistocht af te rekenen met de represailles van de Byzantijnen. 15 augustus - Geplande datum om te verzamelen bij Constantinopel voor het begin van de Eerste Kruistocht. 21 oktober - De deelnemers aan de Volkskruistocht, onder leiding van Walter Sans-Avoir en Peter de Kluizenaar, worden omgebracht door de Seltsjoekse sultan Kilij Arslan I nabij de stad Hersek, aan de kust van Bithynië. 23 december - Het leger van Godfried van Bouillon bereikt Constantinopel. 1099 15 juli - Christelijke kruisvaarders nemen, onder leiding van Godfried van Bouillon en Tancred Jeruzalem in en plunderen de stad. Daarbij wordt de hele bevolking, ook de Joodse en Christelijke, bloedig afgeslacht. Boudewijn van Boulogne laat het graafschap Edessa over aan Boudewijn van Bourg en wordt in Jeruzalem tot koning gekroond. ~1100 Boudewijn van Boulogne laat het graafschap Edessa over aan Boudewijn van Bourg en wordt in Jeruzalem tot koning gekroond. Omstreeks 1100 verleent de graaf van Vlaanderen aan de stad Gent het recht een eigen schepenbank in te stellen. Zo groeit de stad langzamerhand uit tot een autonome macht met volledig zelfstandige instellingen. Gent is altijd een vrijheidslievende en rebelse stad gebleven. De burgers vechten er honderden jaren tegen de vorsten om hun privileges of vrijheden te vrijwaren. In de 12e eeuw richten de Gentenaren een Hanze op voor de handel op het Rijnland en in Sint-Omaars wordt een Hanze opgericht die handel op Engeland en Frankrijk beoogt. Het Oudfries wordt geplaatst als een taal die werd gebezigd van 1100 tot 1575. Bestand:Hebban olla vogala fragment.jpg Hebban olla uogala nestas bigunnan hinase hi(c) (e)nda thu uuat unbidan uue nu. Een monnik in de abdij van Rochester schrijft een Latijns versje en de vertaling in waarschijnlijk zijn eigen taal: "Hebban olla uogala nestas bigunnan hinase hi(c) (e)nda thu uuat unbidan uue nu". 1101 Hendrik de Vette van Northeim wordt door keizer Hendrik IV beleend met de Friese gebieden nadat in 1099 bisschop Koenraad van Utrecht door een Friese koopman is gedood. Voor de graafschappen Stavoren, Westergo en Oostergo deed dit waarschijnlijk te veel denken aan de tijd van de Brunonen. Hoewel hij in Stavoren aanvankelijk vriendelijk ontvangen wordt, vermoedt Hendrik een list en vlucht, waarna hij door Friese schippers gedood wordt. In de periode hierna wordt het gebied betwist door de graven van Holland - Dirk VI trouwt met Sophie, een kleindochter van Hendrik de Vette - en de bisschoppen van Utrecht die echter geen permanente macht uit kunnen oefenen. Geholpen door landschappelijke omstandigheden is er geen sprake van een landsheerlijk gezag. Het gebrek hieraan zorgt voor een voortdurende strijd tussen herenboeren. De bisschop van Utrecht, Burchard van Lechsgemünd ziet zich gedwongen Floris II, de graaf van Holland als leenheer te erkennen. Limburg verandert van graafschap in hertogdom. Kruisvaart van 1101. 1104 Keizer Hendrik V van Duitsland versterkt de Burcht van Antwerpen. De muren worden verhoogd van 5 meter naar 12 meter en de dikte van de muren van 1,35 meter naar 2 meter. 1105 Bisschop Burchard van Utrecht wijdt de kapittelkerk van Zutphen, welke graaf Otto van Zutphen na oorlogsverwoesting liet wederopbouwen, in en wijdt het godshuis aan Walburga. Hendrik I van Engeland stuurt een vloot naar Normandië om een eind te maken aan het gestook van zijn broer Robert. 1106 De politiek om Lotharingen in het rijk te integreren is mislukt. Godfried I - graaf van Leuven en vorst van Brabant - ontvangt van keizer Hendrik V de hertogstitel die bij Neder-Lotharingen hoort, nadat Godfried van Bouillon is overleden op de Eerste Kruistocht. Vanaf nu is Brabant een hertogdom. Lambert, de Heer van Lissewege schenkt een domein met kapel aan de benedictijnen die er een abdij stichten, de abdij Ter Doest. In deze periode schenken veel adellijken, voor ze op kruistocht trekken, onroerend goed voor gebruik aan abdijen tot zij terugkeren. Velen keren niet terug. 1108 29 juli - Lodewijk VI (de Dikke) volgt Filips I, die overlijdt, op als koning van Frankrijk. 1109 Godfried van Namen treedt in het huwelijk met Ermesinde, de dochter van Koenraad I van Luxemburg. 1111 Hendrik V wordt tot Keizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond door Paus Paschalis II. 1112 12 december - Tancred (40) Prins van Galilea en Regent van Antiochië, een van de leiders van de Eerste Kruistocht overlijdt. 1113 Bisschop Frederik I van Bremen sluit een verdrag met priester Heinricus en een groep kolonisten. In het verdrag worden zij Hollanders genoemd, als eersten in de geschiedenis. In de periode daarna vestigen zich nog regelmatig Hollanders in Noord-Duitsland om grond te ontginnen. 1114 Godebald wordt bisschop van Utrecht. 1115 Bestand:BernhardClairvaux Lactatio SourceUnknown.jpg Bernard ontvangst melk uit de borsten van de Maagd Maria. De scène is een legende die zich naar verluidt zou hebben afgespeeld in de Dom van Speyer in 1146. 25 juni - De Cisterciënzer monnik Bernard sticht een klooster en noemt het 'Clairvaux'. 8 juli - Peter de Kluizenaar, leider van de Volkskruistocht en een belangrijk persoon in de Eerste Kruistocht overlijdt. 1117 Dünnwald bij Keulen (aan de overkant van de Rijn) wordt tot parochie verheven; tegelijk staat de Keulse bisschop toe er een klooster van reguliere koorheren te vestigen. 1118 Volgens Guillaume de Tyre wordt door Hugues de Payen de orde van de Tempeliers gesticht. Boudewijn van Rethel wordt koning van Jeruzalem nadat op 2 april - Boudewijn I van Jeruzalem is overleden. Hendrik I, de hertog van Limburg overlijdt. 1119 Boudewijn VII van Vlaanderen (26), graaf van Vlaanderen overlijdt. 1120 Bestand:Vezelay Ste-Madeleine Langhaus.jpg Interieur van de basiliek La Madeleine in Vézelay, gewijd aan Maria Magdalena. De jonge Boudewijn IV van Henegouwen volgt onder voogdijschap van zijn moeder Yolanda van Gelre zijn vader op als graaf van Henegouwen. De Abdijkerk van Vézelay gaat in vlammen op. Zo'n duizend pelgrims die zich op weg naar Santiago de Compostella verzameld hadden komen om het leven. Er wordt snel besloten te gaan bouwen aan een nieuwe basiliek. Homoseksualiteit wordt quam faciens tam patiens -zowel de actieve als de passieve partij- bestraft met de brandstapel, tenzij de passieve partij te jong of te oud is en aannemelijk gemaakt kan worden dat er sprake was van dwang. 1121 Utrecht en Muiden verkrijgen stadsrechten. Op initiatief van bisschop Godebald wordt de Rijn bij Wijk bij Duurstede (nu: Kromme, Leidse en Oude Rijn) afgesloten. 23 september - Paus Calixtus II en keizer Hendrik V sluiten te Worms een concordaat, waarmee een eind komt aan de Investituurstrijd over het recht bisschoppen te benoemen. 1123 5 september - De abdij van Sint-Winoksbergen brandt af. 1124 Karel van Denemarken krijgt zijn bijnaam de Goede tijdens de hongersnood die in 1124-1125 heel Europa teistert. Via verschillende maatregelen kan hij verhinderen dat in Vlaanderen het dodenaantal buitensporig hoog oploopt. Kasteel Nassau wordt gesticht. In Antwerpen wordt de Sint-Michielsabdij gesticht door de Heilige Norbertus. Het graafschap Vianden ziet het levenslicht met Frederik van Vianden, als eerste graaf van Vianden (1124 tot 1152). 1125 Godfried I van Leuven verwoest het kasteel van Gozewijn in Valkenburg. Europa wordt nog steeds geteisterd door hongersnood. 1127 Bestand:KareldeGoede.jpg Middeleeuws reliëf, waarop de moord op Karel de Goede is uitgebeeld. 2 maart - Op de galerij van de Sint-Donaaskerk van Brugge wordt de graaf van Vlaanderen, Karel de Goede, vermoord naar aanleiding van een juridisch dispuut omdat hij de onvrije afkomst van de Erembalden in het openbaar beklemtoonde. Hij wordt het slachtoffer van een samenzwering, geleid door Bertulf, proost van het Brugse Sint-Donaaskapittel en zelf een lid van de clan der Erembalden. Mede door het ontbreken van een rechtstreekse erfgenaam, veroorzaakt Karels dood een ernstige politieke crisis. Hiervan maakt de koning van Frankrijk gebruik om de Normandiër Willem Clito, kleinzoon van Robrecht de Fries als graaf op te dringen (23 maart 1127). Dit stoot op verzet van Brugge en Gent. 6 april - Brugge (België) verkrijgt van Willem Clito stadsrechten. Uiteindelijk wordt Karel opgevolgd door een neef, Diederik van de Elzas, die de machtsstrijd wint dankzij de steun der Vlaamse steden. Dit is de eerste gelegenheid waarbij de steden een doorslaggevende rol spelen in de Vlaamse politiek. Aardenburg (Nederland) en Sint-Omaars (Artesië) verkrijgen stadsrechten. 1128 27 juli - Brugge krijgt stadsrechten van de nieuwe Graaf van Vlaanderen, Diederik van de Elzas, als dank voor de steun bij zijn machtsovername. 28 juli - Willem van Normandië sneuvelt bij de belegering van Aalst. In Gent wordt burggraaf Wenemar II aangesteld. Hij regeert tot 1135. 1129 januari - Bernard van Clairvaux roept het Concilie van Troyes bijeen. De Tempeliers krijgen enorme macht van de paus en worden de machtigste organisatie van middeleeuws Europa. Dit is geheel in lijn met de theologie die de laatste eeuw door de Abdij van Cluny is ontwikkeld rond het thema van de strijdende kerk op basis waarvan toen ook de Eerste kruistocht werd verantwoord. 1132 Bestand:Abbaye d'Orval - Fontaine Mathilde 1.jpg De "Fontaine Mathilde" in Orval. winter - Graaf Dirk VI van Holland valt vanuit Alkmaar over het ijs West-Friesland binnen en brandschat een aantal dorpen. 9 maart - Ontstaan van de abdij van Orval, wanneer zeven cisterciënzers zich er vestigen. De Abdij van Notre-Dame d'Orval werd gevestigd maar de Kartuizers komen in problemen om verschillende redenen. De pelgrimsroute naar Santiago de Compostella wordt vastgesteld. Het moerasgebied waarin tegenwoordig Hoevelaken ligt, wordt ontgonnen. Keizer Lotharius III verwoest de stad Augsburg grondig. De twist tussen Floris de Zwarte en Dirk VI wordt met tussenkomst van Lotharius III bijgelegd. 1133 Lotharius III van Supplinburg werd in Rome tot keizer gekroond door Paus Innocentius II. Bisschop van Utrecht Andries van Cuijk raakte in oorlog met Dirk VI van Holland In dit jaar was Winksele bekend onder naam Wenekensele, de oudst bekende schrijfwijze voor het gebied. Eerste vermelding van het dorp IJsselmuiden onder de naam Islemuthen Eerste vermelding van de stad Ommen onder de naam: Umme Verbanning van de heren van Cuijk als straf op de moord van Floris de Zwarte. 1134 4 oktober - Vlaanderen, Walcheren en Zuid-Beveland worden zwaar getroffen door een watersnood. Deze maakt veel ontginningen ongedaan. Vlaardingen raakt geïsoleerd, maar het Zwin is vergroot en Brugge wordt via die zeearm juist beter bereikbaar vanuit de Noordzee. In plaats van getijdenvaart kunnen de grotere schepen, vooral de kogge (afgeleid van het vikinschip), nu tot dicht bij Brugge varen. Vanuit vele richtingen worden initiatieven ontplooid voor dijkenbouw en waterschappen en hoogheemraadschappen opgericht. Als gevolg van die bedijkingen is de zeearm van het Zwin gaan verlanden. Door verdere aanslibbing en verzanding is er op vandaag niet veel meer dan een strandgeul met achterliggende slufter van over. De Abdij van Berne in Gelderland wordt gesticht als canonie samen met de priorijen in Hierden en Tilburg en is onderdeel van de Brabantse circarie. 1135 De Abdij van Averbode wordt gesticht door graaf Arnold II van Loon. De Abdij van Hautecombe raakt betrokken door Cisterciënzers. Prinsbisschop Alberon II van Namen wordt prinsbisschop (tot 1145). De mogelijk eerste multinationale onderneming is de Orde van de Tempeliers die beginnen bankieren. 1139 Walram II wordt opgevolgd door Hendrik II als Hertog van Limburg. Godfried I met de Baard wordt opgevolgd door Godfried II als Hertog van Brabant. Begin van de Grimbergse Oorlogen. Diverse Nederlandse plaatsen worden voor het eerst beschreven. 1141 Bestand:Michele.jpg De Friezenkerk gezien vanaf de koepel van de Sint-Pietersbasiliek. In Rome wordt de Friezenkerk gebouwd. 1145 Begin van de bouw van de Kathedraal van Chartres. Door een brand in 1194 is daar echter weinig meer van over. Bernard van Clairvaux wordt naar Zuid-Frankrijk gestuurd om de Katharen te overtuigen zich terug bij de Katholieke Kerk aan te sluiten. Zijn preken vinden geen gehoor. Hij wordt zelfs enkele malen door de plaatselijke bevolking uitgejouwd. 1146 Bernard van Clairvaux predikt in Vézelay de 2de kruistocht. Stichting van de Abdij van Villers. 1150 Bestand:Van-Veldeke-Denkmal.jpg Veldekemonument in Hasselt. Hendrik van Veldeke (ook: He(y)nric van Veldeke(n), Duits Heinrich von Veldeke, voor of omstreeks 1150 – na 1184) is de eerste volkstalige schrijver van de Lage Landen die we bij naam kennen. Vermoedelijk behoorde Veldeke tot een geslacht van ministerialen, (onvrije lagere edelen). Het bestaan van dit geslacht wordt in oorkonden van de dertiende eeuw vermeld. Uit het feit dat hij in zijn werken Latijnse bronnen heeft gebruikt, blijkt dat hij een goede opleiding heeft genoten. 1157 Concilie van Reims. De eerste bijeenkomst over een methodische bestrijding van katharen en andere ketters. Eerste aanzet tot de latere inquisitie. 1160 De stad Grevelingen wordt versterkt. De plaats is belangrijk geworden dankzij graaf Diederik van de Elzas, die hier een haven sticht. Deze zal lange tijd als voorhaven voor Sint-Omaars dienen via de gekanaliseerde Aa en een thuishaven zijn voor een vloot van haringvissers en een aanvoerhaven van zout, wijn en fruit. 1163 Bestand:NotreDameDeParis.jpg De Notre-Dame van Parijs in vroege Gotiek. 21 december - Sint-Thomasvloed, door de enorme kracht van de stormwind wordt het water van de Oude Rijn bij de toch al verzande monding bij Katwijk teruggedreven in de rivier. Hierdoor lopen de polders van eerst Holland en later Utrecht onder water. In opdracht van bisschop Maurice de Sully wordt in Parijs een begin gemaakt met de bouw van de Notre-Dame van Parijs, die in 1285 voltooid zal worden. Concilie van Tours. 1164 Op 17 of 18 februari vindt de Sint-Julianavloed plaats, met grote overstromingen in Friesland en Groningen. 1165 Nadat Floris III van Holland in conflict is gekomen met bisschop Godfried van Rhenen doordat de graaf de Oude Rijn laat blokkeren bij Zwammerdam om de wateroverlast in zijn gebied te verminderen, brengt de bisschop de zaak voor keizer Frederik Barbarossa. De keizer beslist dat de Suadenborchdam moet worden verwijderd. Het is één van de laatste malen dat iets blijkt van een keizerlijk oppergezag in de Lage Landen en Floris trekt zich ook niets aan van de uitspraak. 1167 7 maart - Het Verdrag van Brugge wordt gesloten tussen Filips van de Elzas, graaf van Vlaanderen, en graaf Floris III van Holland. Deze moet de handelsrechten erkennen van Vlaamse kooplieden in Zeeland. 1168 Er wordt een dwarsdam aangelegd in de Zwinbedding, die zijn naam aan de stad Damme zal verlenen. 1171 Bestand:Creiler woud.jpg Locatie van het Creiler Woud omstreeks het jaar 1000. Exacte grenzen van het bos zijn onbekend. 2 november - Allerheiligenvloed Tijdens de storm wordt het Creiler Woud verzwolgen door de Zuiderzee. De Noordzee breekt tussen het huidige Huisduinen en Texel door de duinenrij. De beek Marsdiep krijgt een verbinding met de Noordzee en wordt een zeegat. Het land tussen Texel, Medemblik en Stavoren loopt onder en Texel en Wieringen worden eilanden. Bouw van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal (Doornik) van Doornik wordt aangevat, onderbouw in Romaanse stijl. ~1175 Hendrik van Veldeke, zoals afgebeeld in de 14e-eeuwse Codex Manesse Totale Maansverduistering valt samen met Halloween. (Volgende maal dat dit samenvalt is 2897.) Het werk van Ptolemaeus wordt vertaald en men weet nu al helemaal zeker dat de aarde bol is. Hendrik van Veldeke introduceert met Eneïde de hoofse liefde in de Lage Landen. 1179 De graaf van Gelre verwerft het graafschap Zutphen. Helmondwordt voor het eerst genoemd. De hoofdburcht van de graven van Loon langs de weg van het Heilige Roomse Rijk naar Brabant te Borgloon wordt verwoest door het huurleger van Rudolf van Zähringen, Prins-bisschop van Luik. De grafelijke familie wijkt uit naar Kuringen bij Hasselt. 1180 Bestand:Gravensteengent22042008.JPG Het Gravensteen Filips van de Elzas geeft Artesië als bruidsgift mee aan zijn dochter wanneer die huwt met koning Filips II August van Frankrijk. Rudolf van Zähringen, prins-bisschop van Luik, verwoest Borgloon. Een van de eerste kerkklokken wordt gegoten in Duitsland in de Kathedraal in Soest (Duitsland). Het Gravensteen te Gent wordt gebouwd in opdracht van Filips van de Elzas, Graaf van Vlaanderen. Het zal tot in de 14e eeuw een militaire vesting blijven. 1182 Oprichting van de Abdij van Herkenrode bij Kuringen door Gerard, graaf van Loon. Hij verkoopt een deel van zijn domein aan een broeder uit Aulne, die er een klooster voor Cisterciënzerinnen sticht. De verkoop was bedoeld om zijn deelname aan de kruistocht te financieren. De heilige Christina van Sint-Truiden overlijdt (voor de eerste keer). 1183 Biervliet (Zeeuws-Vlaanderen) verkrijgt stadsrechten. Verheffing van het landgraafschap Brabant tot hertogdom Brabant ten gunste van Hendrik I van Brabant. Oudste Europese windmolen wordt gebouwd, namelijk in (het dan nog Belgisch Vlaamse) Wormhout, (dat later naar Frans-Vlaanderen is overgegaan). 1184 Het lukt Graaf Floris III van Holland de Westfriezen van Wieringen en Texel te onderwerpen. Bestand:Evangeliarum Maasland.jpg Evangeliarum uit Maasland. 1185 Stichting van 's-Hertogenbosch vanuit Orthen. 1187 Bestand:BNF, Mss fr 68, folio 399.jpg Onthoofding van Reinoud van Châtillon De stad Doornik breekt zich los van het Graafschap Vlaanderen, en komt rechtstreeks onder de Franse kroon te staan. 4 juli - Reinoud van Châtillon, heer van transjordanië,wordt onthoofd na de Slag bij Hattin. 1188 Bredevoort komt voor het eerst voor op de lijst met bezittingen van de aartsbisschop van Keulen van dit jaar, die drie aandelen van het kasteel Bredevoort bezit. Haaksbergen wordt gesticht. 1190 April - Kortrijk krijgt privileges toegekend door Filips van de Elzas via een bewaarde keure: Kortrijk wordt uit de kasselrij geheven, krijgt een eigen bestuur, en lijfeigenen kunnen zich als vrije burgers (poorters) in de stad vestigen. 1 augustus - Graaf Floris III van Holland sterft van uitputting (of aan de pest?) in Antiochië. Zijn zoon Dirk VII wordt Graaf van Holland. Hendrik I van Brabant wordt ook hertog van Lotharingen. Otto I van Gelre wordt als eerste graaf van Gelre (in de Duitse Nederrijn) en Zutphen (in de thans Nederlandse provincie Gelderland) genoemd. Gelre wordt een machtsfactor die vooral de gebieden van Utrecht bedreigt, maar heeft ook veel conflicten met Holland, Brabant en Kleef. 1191 21 juni - Graaf van Vlaanderen Filips van de Elzas overlijdt. Terwijl nu ook Filips II van Frankrijk op kruistocht is, palmt de aartsbisschop van Reims, Willem van Blois ofwel Willem met de witte Handen, Béthune en andere steden van Artesië (Artois) in. 1192 Bestand:Prince-Bishopric of Liége (topogaphy)-nl.png Luik (tweede helft 14e eeuw). 22 september - Albert van Leuven wordt te Reims gewijd tot Prins-bisschop van Luik, omdat hij in zijn bisdom niet wordt toegelaten. 24 november - De pas gewijde Prins-bisschop van Luik Albert van Leuven wordt door aanhangers van de Keizer vermoord. Stichting van het Cisterciënzer klooster in Aduard (Groningen). Vilvoorde (België) krijgt een vrijheidskeure. 1194 De kathedraal van Chartres wordt verwoest door brand. Begin van de bouw van de huidige kathedraal (tot 1220), het grootste en hoogste bouwwerk dat het Westerse christendom tot dan toe had voortgebracht. 1195 Export van natuursteen en ontginning van steenkool in Luik. De burcht van Borgloon wordt verwoest door het huurleger van de Luikse prins-bisschop Rudolf van Zähringen. 1196 6 december - Holland en Friesland worden geteisterd door de Sint-Nicolaasvloed. Het resultaat van deze storm is een afslag van de veengebieden in West-Friesland en een vergroting van de Waddenzee en de Zuiderzee. 's-Hertogenbosch krijgt stadsrechten (tussen 1185 en 1196, eerste vermelding in 1196). 1197 Vestiging van de Abdij van Boudelo nabij Sint-Niklaas, wanneer een monnik uit de Sint-Pietersabdij in Gent, Boudewijn van Boekel, zich in Klein-Sinaai vestigt als kluizenaar. Vanuit deze abdij, die ook wel bekend staat in oude spelling als Baudeloo, beginnen de monniken de streek rondom de Schelde in te polderen. Dit doen ze onder andere door het stichten van uithoven, zoals bij Lamswaarde en Othene in Zeeuws-Vlaanderen. Graaf van Vlaanderen Boudewijn IX is met zijn leger Artesië binnengetrokken en belegert vruchteloos het door de aartsbisschop van Reims, Willem van Blois ingepalmd Béthune. Wel worden vredesonderhandelingen opgestart. 1199 Bestand:The Cloth Hall, Ypres, Belgium.jpg Lakenhalle van Ieper Brugge ligt in het centrum van de Vlaamse lakenhandel. Ieper kent nu ook een bloeiperiode en speelt als derde stad van Vlaanderen (na Gent en Brugge) een belangrijke rol in het graafschap Vlaanderen. Lakens uit Ieper waren in de vroege 12e eeuw al terug te vinden op de jaarmarkt van het Russische Novgorod (ten zuiden van Sint-Petersburg). De Vrede van Péronne wordt gesloten tussen de Franse koning Filips II en Boudewijn I van Constantinopel, graaf van Vlaanderen. Het verdrag bepaalt dat de stad Béthune wordt teruggegeven aan Vlaanderen. Het bepaalt tevens dat Filips I van Namen, de broer van de graaf van Vlaanderen, vrijkomt nadat hij door de Fransen gevangen was genomen. In een akte van Diederik VII van Kleef wordt de schenking van land aan de abdij van Rijnsburg rond Aalsmeer nog eens bevestigd. Het land is een wildernis van lage elzen- en wilgenbossen, waar veel turf gestoken wordt, waardoor er grote meren en plassen ontstaan. 1200 Bestand:0 Het Steen - Antwerpen (1).JPG Het Steen Het Steen, de voormalige ringwalburg, wordt gebouwd vanaf dit jaar tot aan 1225. Lodewijk VIII van Frankrijk trouwt op 12-jarige leeftijd met Blanche van Castilië. De stad Borgloon krijgt in een tweede omwalling rondom de burcht. De Kogge doet voor het eerst haar intrede, oorspronkelijk ontwikkeld uit het Vikingschip. Naar het voorbeeld van de jaarmarkten in de Champagne wordt de jaarmarkt "Brugghemarct" van Brugge bekrachtigd door het charter van Boudewijn IX. Brugge groeit uit tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa en is in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt. De Vlaamse Hanze van Londen wordt in het begin van de 13e eeuw opgericht. Ze is interstedelijk van karakter en gericht op de handel met Engeland en Schotland. Ze staat onder leiding van Brugge en Ieper. Als tegen het einde van de 13e eeuw de handel in Vlaanderen in het algemeen terugloopt, raakt deze Hanze in verval. Bestand:Santa Lutgarda-Goya.JPG "Santa Lutgarda" door Francisco Goya, 1787. Monasterio de San Joaquín y Santa Ana, Valladolid. De 'abdij van Affligem mag beschouwd worden als de meest imposante abdijstichting van de benedictijnen in de Lage Landen. Als huisabdij van de hertogen van Brabant werd ze Primaria Brabantiae (de voortreffelijkste van Brabant) betiteld. In de rijmkroniek van Sinte-Lutgarde (circa 1200) wordt ze Spiegel voor alle abdijen genoemd. Aan het begin van de 13e eeuw ontstaan de eerste begijnhoven in Vlaanderen. 1202 Vierde Kruistocht begint en zal twee jaar duren. 7 september - Dirk VII van Holland verwoest 's-Hertogenbosch. 1203 Ada van Holland wordt Gravin van Holland als Dirk VII van Holland overlijdt. De Loonse oorlog breekt uit om de opvolging van graaf Dirk VII van Holland en duurt tot 1206. Willem, de broer van Dirk, betwist de aanspraken die Dirk's dochter Gravin Ada maakt, die haar moeder (Aleid van Kleef) onmiddellijk na de dood van haar vader in het huwelijk laat treden met Lodewijk II van Loon om haar positie nog te versterken. Ada wordt op weg naar de begrafenis van haar vader echter door getrouwen van oom Willem bij Leiden in het nauw gedreven. Ze verschanst zich daar in de burcht die na een kort beleg door de burggraaf van Leiden, Filips van Wassenaer, wordt ingenomen. Ada wordt daarop door haar oom geïnterneerd op Texel. Willem I van Holland wordt Graaf van Holland. Bestand:Onze-Lieve-Vrouwekerk te Kortrijk.jpg De Onze-Lieve-Vrouwekerk van Kortrijk In december houdt men de eerste eredienst in het koor van de nieuwe kapittelkerk van Kortrijk. De bouw van deze Onze-Lieve-Vrouwekerk is aangevangen in 1199. 1204 16 mei - De Vlaamse Graaf Boudewijn IX wordt in de Hagia Sophia gekroond tot de eerste Latijns Keizer van Constantinopel. Maastricht verkrijgt stadsrechten. 1205 Graaf Boudewijn IX van Vlaanderen verdwijnt onder geheimzinnige omstandigheden terwijl hij als keizer van Constantinopel een veldtocht tegen de Bulgaren onderneemt. Zijn oudste dochter Johanna wordt door koning Filips II August van Frankrijk naar Parijs overgebracht. Het is voor de ambitieuze vorst immers van groot belang dat deze erfdochter onder zijn controle wordt gebracht. En dus koppelt hij haar aan de Portugese prins Ferrand (zoon van Sancho I), in wie hij een gemakkelijk te manipuleren graaf van Vlaanderen ziet. Boudewijn I van Constantinopel wordt in Vlaanderen door Johanna I van Constantinopel opgevolgd als gravin. Boudewijn VI wordt eveneens opgevolgd door Johanna als gravin van Henegouwen. 1207 In de nasleep van de Loonse Oorlog ondertekenen Ada van Holland en Lodewijk II van Loon dat ze afstand doen van de door Ada van haar vader geërfde rechten over het graafschap Holland. Enkele weken later wordt hun vertrouweling Floris Herbaren van der Lede door huurlingen van de koning van Engeland en de graaf van Holland omgebracht. 1208 15 januari - Na een bezoek aan het grafelijk hof te Toulouse wordt de pauselijk legaat Pierre de Castelnau bij het oversteken van de Rhône vermoord. Paus Innocentius III schuift de moord in de schoenen van de Katharen en gebruikt dit om koning Filips II Augustus onder druk te zetten om een Kruistocht tegen de Albigenzen (Katharen) te organiseren. In de stad Orange wordt onder Guillaume des Baux de kathedraal Nôtre-Dame de Nazareth ingewijd. 1211 Bestand:Cathedral Notre-Dame de Reims, France.jpg Onze-Lieve-Vrouw-kathedraal van Reims Men begint met de bouw van de huidige kathedraal van Reims. 1212 25 februari - De jonge gravin Johanna van Vlaanderen ondertekent onder druk van de Franse koning Filips II August het Verdrag van Pont-à-Vendin tussen Lens en Rijsel. Hierin staat ze de grensplaatsen Sint-Omaars en Ariën af. Een stormvloed treft het noorden van Holland en eist 60.000 slachtoffers. "Kinderkruistochten" in Frankrijk en Duitsland. Jan zonder Land verklaart Engeland tot een leen van de paus, en voorkomt zo een invasie door Hendrik II van Frankrijk. De orde der Franciscanessen (het vrouwelijke equivalent van de franciscanen) wordt gesticht. Oprichting van het Cisterciënzerinnenklooster in Sint-Truiden. De steden Lier en Turnhout krijgen hun stadsrecht. 1213 Gravin Ada van Holland en haar gemaal Lodewijk II van Loon doen definitief afstand van hun rechten op Holland. 13 oktober - slag van Steps. Prins-bisschop Hugo II van Luik en graaf Lodewijk II van Loon verslaan hertog Hendrik I van Brabant in de strijd om de opvolging van graafschap Moha. Geertruidenberg krijgt als eerste stad stadsrechten van Willem I, graaf van Holland. 1214 Bestand:Bataille de Bouvines gagnee par Philippe Auguste.jpg Horace Vernet : De Slag bij Bouvines 27 juli - Slag bij Bouvines: Ferrand van Portugal, echtgenoot van Johanna van Constantinopel, de gravin van Vlaanderen, wil Ariën en Sint-Omaars terugwinnen. Hij breekt daarom met zijn Franse leenheer en gaat een coalitie aan met de Duitse keizer. Hij verplicht ook hertog Hendrik I van Brabant mee in de coalitie te stappen. Het geallieerd leger van onder meer keizer Otto IV, Jan zonder Land en Vlaanderen, wordt echter door Filips II vernietigd nadat deze al op 2 juli de Engelsen bij La Roche-aux-Moines versloeg, waardoor hij grotere bewegingsvrijheid heeft gekregen. Graaf-gemaal Ferrand wordt door Filips II krijgsgevangen genomen. 1215 In Straatsburg worden zo'n 80 ketters verbrand. Augustijner biograaf van Maria van Oignies, Jacob van Vitry, noteert dat in de Lage Landen de eerste begijnhoven ontstaan als infrastructuur voor een samenwerkingsverband van ‘heilige vrouwen’ op hun instigatie en inspiratie. Speciale aandacht gaat ook naar feesten van de ‘Heilige Drievuldigheid’ en het ‘Heilig Sacrament’ (de sacrale communie), dat overigens zijn ontstaan te danken heeft aan de Luikse begijn-kluizenares Juliana van Mont-Cornillon. 1216 29 mei - Onder leiding van Willem I van Holland vertrekken 300 oorlogsschepen met Hollanders, Friezen, Vlamingen en Zeeuwen naar Akko voor de Vijfde Kruistocht. 1217 Willem I van Holland doet mee aan de Vijfde Kruistocht om een pauselijke ban op te kunnen laten heffen. Hij verleent ook veel privileges en stadsrechten om kleine nederzettingen en de handel te stimuleren. 1223 Bestand:Conquetes Philippe Auguste.gif De groei van de huismacht van de Franse koning onder Filips II Lodewijk VIII volgt de overleden Filips II op als koning van Frankrijk. Westkapelle en Domburg, beide op Walcheren, verkrijgen stadsrechten. De heilige Christina van Sint-Truiden overlijdt voor de tweede keer. 1224 De heilige Christina van Sint-Truiden overlijdt voor de derde keer. 1226 11 april - Vrede van Melun getekend tussen Frankrijk en Vlaanderen. De Vlaamse adel en steden moeten leenhulde brengen aan de Franse koning, in ruil waarvoor de graaf-gemaal Ferrand van Portugal na twaalf jaar zal worden vrijgelaten uit krijgsgevangenschap. 8 november De Franse koning Lodewijk VIII sterft aan dysenterie, op de terugweg naar Parijs na het beleg van Avignon. Lodewijk IX wordt koning onder regentschap van zijn moeder Blanche van Castilië. 1227 In de Slag bij Ane verslaan Drentse boeren het ridderleger van de bisschop van Utrecht, Otto van Lippe. Groningen krijgt stadsrechten. Graaf Lodewijk III van Loon neemt troonsafstand en laat de troon van Graafschap Loon na op Arnold IV. 1229 Brussel krijgt een stadskeur van hertog Hendrik I van Brabant. De eerste stadsomwalling van Maastricht, waar onder andere de Helpoort een onderdeel van is, wordt gebouwd. Het terrein van het Binnenhof wordt door graaf Floris IV van Holland aangekocht. 1230 Oisterwijk en Zwolle verkrijgen stadsrechten. Nijmegen wordt een Vrije Rijksstad met Aken als moederstad. 1231 Een Fries leger trekt Drenthe binnen, om op verzoek van de bisschop van Utrecht de Slag bij Ane te wreken. In het graafschap Gelre verkrijgen Harderwijk en Roermond stadsrechten. 1232 Eindhoven, Helmond en Sint-Oedenrode verkrijgen stadsrechten. De graaf van Holland verkoopt Waalwijk aan de hertog van Brabant. De Narracio, het verslag van de Slag bij Ane, wordt geschreven, waarop de bisschop van Utrecht besluit zijn macht over Drenthe en Groningen te beëindigen. Paus Gregorius IX draagt de Inquisitie, het kerkelijk onderzoek tegen ketters op aan de nieuwe orde der Dominicanen. 1234 Bestand:Johannavanconstantinopel.jpg Johanna van Constantinopel. Harlingen (Nederland) krijgt stadsrechten en wordt daarmee de derde stad van Friesland. Franciscanen stichten een klooster in Sint-Truiden. Het Begijnhof ter Hoye wordt gesticht in de stad Gent door Johanna, de gravin van Vlaanderen. 1235 Instelling van de Tafel van de Heilige Geest in Zoutleeuw, hertogdom Brabant. Voor zover bekend is dit de eerste instantie van armenzorg in de Lage Landen. 1240 In Brugge start men op de Grote Markt met de bouw van het complex Belfort-Halle, mogelijk ter vervanging van een eerste houtbouw. 1241 De grote stadsbrand van Ieper heeft plaats. Het Waasland wordt een afzonderlijk rechtsgebied door de Keure van het Land van Waas, die door de Vlaamse gravin Johanna van Constantinopel (Johanna van Vlaanderen) wordt gegeven. 1242 Het Begijnhof van Kortrijk wordt gesticht door gravin Johanna van Vlaanderen. 1244 Bestand:Cathars expelled.JPG Katharen worden verbannen uit Carcassone 16 maart: De kruistocht tegen de Katharen loopt ten einde. Montségur valt en 200 ketters worden verbrand. Jeruzalem gaat voorgoed verloren voor de kruisvaarders. Margaretha II wordt gravin van Vlaanderen en Henegouwen. De gravin van Vlaanderen sticht het Begijnhof van Rijsel (zie:Begijnhoven in de Franse Nederlanden) en het jaar daarna dat van Douai. Een begijnhof wordt beheerd door een grootmeesteres, die zich door meesteressen laat adviseren en bijstaan. Maar voor hun geestelijk leven staan begijnen noodgedwongen onder het gezag van de bisschop, die door de pastoor wordt vertegenwoordigd. Ook bezoeken soms dominicanen of franciscanen de begijnconvenanten om er te prediken, biecht te horen, en eventueel het bestuur van de (groot-)meesteres te controleren. 1247 8 oktober - De Rijksstad Nijmegen wordt onderdeel van Gelre. Willem II van Holland wordt tot Rooms koning gekozen. Dit is eerder een teken van de problemen van het rijk dan van de kracht van Willem. Otto II van Gelre en Hendrik II van Brabant zien daarvoor van de eer af. Hendrik III van Gelre wordt Prins-bisschop van Luik. Oprichting van de parochie Sint-Jacobskapelle onder het bisdom Terwaan. 1248 12 januari - Hertog Hendrik II van Brabant verleent op zijn sterfbed aan zijn onderdanen het eerste algemeen landsprivilegie voor Brabant, waarbij hij onder meer rechtszekerheid belooft. Het is ook bedoeld om de opvolging door zijn nog jonge zoon Hendrik III in de ogen van zijn onderdanen te vergemakkelijken. 15 augustus - Begin bouw van de Dom van Keulen. Start van de bouw van de Ridderzaal (Den Haag) door graaf Willem II. Hij belegert Aken gedurende zes maanden, waarna hij zich in dezelfde stad als Karel de Grote tot Rooms koning laat kronen. In 1256 zou hij zelfs tot keizer gekroond worden, maar voordat de kroning kan plaatsvinden, wordt hij gedood bij Hoogwoud terwijl hij tegen de Westfriezen optrekt. De Zuiderzee ontstaat door het binnenstromen van zeewater in het Flevomeer na duinbreuken. Start van de Zevende kruistocht onder leiding van Lodewijk IX de Heilige. ~1250 Bestand:Hadewijch gedicht1 HsGent f49r.jpg Hadewijchs 1e strofische gedicht (lied): Ay al es nu die winter cout / cort die daghe / ende die nachte langhe. Handschrift Gent, UB, 941, f. 49r. De werken van Hadewijch van Antwerpen worden geschreven in een Brabantse variant van het Middelnederlands. Naar alle waarschijnlijkheid was zij een begijn. Brabant strekt zich in die tijd verder uit dan de grenzen van de provincies Noord-, Vlaams- en Waals-Brabant in België en Nederland: ook de Belgische provincie Antwerpen maakt deel uit van het Brabant van Hadewijchs tijd. Hadewijch is zowel met Latijnse theologische teksten als met een overwegend Franse traditie van minneliederen (chansons) vertrouwd: voor een vrouw is dat in die tijd op zich al uitzonderlijk, en enkel denkbaar in milieus met financiële armslag. In de Lijst der volmaakten noemt zij een begijn die door een inquisiteur vermoord is. Ook Van den vos Reynaerde wordt rond deze tijd geschreven door ene Willem. 8 februari - Zevende kruistocht: Robert I van Artesië, broer van koning Lodewijk IX van Frankrijk, sneuvelt met een groot aantal Tempeliers in een overmoedige aanval op Caïro. De plaats van de veldslag zal later El-Mansoera worden genoemd. De Westfriese Omringdijk wordt voltooid. De 126 kilometer lange dijk die om West-Friesland loopt, moet het land beschermen tegen de Noordzee en de Zuiderzee. De bisschop van Utrecht is de bouwheer/eigenaar van de stoomkorenmolen, de Bisschopsmolen, in Oldenzaal. Vlaanderen geniet een speciale status binnen het Franse koninkrijk: het is weliswaar in naam afhankelijk van Frankrijk, maar voert sinds graaf Boudewijn II een onafhankelijke koers (einde 9e eeuw). Economisch is het immers veel meer afhankelijk van de handel met Engeland, voornamelijk door de wolhandel. Het feodale systeem is al lang ondermijnd sinds de opkomst van de macht van de drie grote Vlaamse steden Brugge, Gent en Ieper. Bestand:Kaart Hanzesteden en handelsroutes.jpg Hanzesteden en handelsroutes Aanvankelijk voeren veel schepen tussen Brugge en Noord-Duitsland binnenduins, wat voor de kleine schepen veiliger was. Vanaf 1250 begint de Ommelandvaart, waarbij men Jutland rondt op weg naar de Oostzee. 1251 De Ommelandvaarders uit Kampen krijgen van koning Abel van Denemarken speciale privileges. Het belangrijkste doel van deze Ommelandvaarders is Schonen, het zuidelijkste puntje van Zweden. Daarnaast verkrijgen Utrecht en later ook andere steden van de Lage Landen privileges om visserijkolonies te vestigen op Schonen. April - De eerste Herderskruistocht: er is een volksopstand in Frankrijk naar aanleiding van de gebeurtenissen in Egypte tijdens de Zevende Kruistocht. Willem van Dampierre, erfopvolger van Vlaanderen, raakt door paarden vertrappeld tijdens een toernooi en sterft. 1252 16 juni - Herman V van Woerden wordt tezamen met Gijsbrecht III van Amstel opgepakt wegens verraad tegenover de bisschop van Utrecht Hendrik van Vianden. De Noordduitse kooplui verwerven een zeer voordelige tolreductie in Brugge. Margaretha van Constantinopel geeft na onderhandelingen met de Lübeckse raadsheer Hermann Hoyer en de Hamburgse raadsheer Jordan voor dit en het volgende jaar privileges aan de Duitse kooplui uit Lübeck, Hamburg, Aken, Keulen, Dortmund, Münster en Soest, waarmee Brugge voor deze kooplui de stapelplaats wordt. 1253 4 juli - Slag bij Westkapelle: een bondgenootschap van Holland en Henegouwen verslaat Vlaanderen in de aanslepende betwisting over Zeeland door de graven van Vlaanderen en Holland, en eveneens in de nasleep van de de Vlaams-Henegouwse Successieoorlog, waarin Gwijde van Dampierre tweede erfopvolger van Vlaanderen, verwikkeld was. Voltooiing van de dwangburcht Torenburcht in West-Friesland. De Latijnse school van Dordrecht wordt opgericht. Een grote stadsbrand teistert Utrecht. 1256 28 januari - Slag bij Hoogwoud: Graaf Willem II van Holland en Zeeland bezig met een veldtocht tegen de West-Friezen sneuvelt tijdens de slag, nadat hij met zijn paard door het ijs zakt. 1261 De joodse gemeenschap in Antwerpen wordt voor het eerst vermeld in het 'testament', een voorloper van de hertogelijke oorkonden of constituties, van Hendrik III van Brabant. Zijn wil is dat Joden die zich schuldig maken aan leen- en woekerpraktijken volledig zouden worden uitgeroeid. 1266 Bestand:Der naturen bloeme volkeren Detmold LB 70 f 12r.jpg Vreemde volkeren in Der naturen bloeme (Jacob van Maerlant) . Jacob van Maerlant schrijft Der naturen bloeme. 1267 Oostende krijgt stadsrechten van Margaretha II van Constantinopel, gravin van Vlaanderen. Hendrik IV wordt opgevolgd door Jan I als hertog van Brabant. 1269 Bestand:Amiens-cathédrale.jpg Notre-Dame van Amiens (1269) De kathedraal van Amiens is gereed, de grootste gotische kathedraal van Europa. 1270 Jacob van Maerlant schrijft aan de vertaling/bewerking van de Historia scholastica van Pierre le Mangeur alias Petrus Comestor († 1179), een toonaangevend handboek Bijbelse geschiedenis (lett. heilsgeschiedenis voor de schoolbanken), dat gebruikt wordt aan de theologische faculteit te Parijs, en voltooit deze "Rijmbijbel" het jaar daarop op 25 maart. 1 september - Gravin Margaretha II van Vlaanderen laat beslag leggen op alle bezittingen van Engelse kooplieden vanwege achterstallige betalingen van een beursloon dat al rond 1066 was aangegaan door de Engelse koningen. 24 september - Hendrik III van Engeland reageert op de gebeurtenissen in Vlaanderen door de Vlaamse handelaren in Engeland te arresteren en hun goederen en schepen in beslag te nemen. Hoewel vele handelaren vlak daarvoor het land hebben verlaten, zijn de gevolgen ernstig, doordat het embargo voor de Vlaamse kooplieden duurt tot 1274, met moeilijkheden tot 1278. Na het Engels-Vlaams handelsconflict van 1270-1274 wordt de "Londense Hanze" in Brugge uitgebreid met verschillende steden tot de "Vlaamse Hanze van Londen". 1275 Schiedam (Nederland) verkrijgt stadsrechten. Deze worden verleend door Aleid van Holland, de zuster van graaf Willem II van Holland. Genemuiden (Nederland) verkrijgt stadsrechten. Graaf Floris V van Holland geeft de 'lieden aan de amstel' vrijheid van tol. Dit is het oudst bekende document waarin 'Amstelredamme' (Amsterdam) wordt genoemd. 12 juli De Eerste Romeinse brug van Maastricht stort in, met 400 doden als gevolg. 1276 18 september - Bezegeling van het verdrag van Floris V van Holland met de kooplieden van Deventer, Kampen en Zwolle om in Holland koophandel te drijven. 1277 Bestand:Dollart.png Dollard Bij overstromingen in het noorden breken de dijken bij Jansum en Wilgum, mede hierdoor ontstaat de Dollard. Graaf Herman van Loon ontvoert Graaf Engelbert I van der Mark, waardoor Engelbert komt te overlijden op Kasteel Bredevoort aan een hartaanval. De bisschop van Parijs veroordeelt 219 filosofische stellingen. Deze veroordeling is vooral gericht tegen de filosofische stroming van de volgelingen van Averroës, die veel aanhangers heeft op de universiteit. 1278 29 december - Gravin Margaretha van Vlaanderen doet afstand ten gunste van haar zoon Gwijde van Dampierre. Hierdoor gaat het graafschap Vlaanderen over van het “Huis Henegouwen” op het “Huis Dampierre”. Er volgt een beleg van Bredevoort door Everhard I van der Mark in het Gelderse Bredevoort uit wraak, nadat zijn vader Engelbert I van der Mark op het gelijknamige Kasteel Bredevoort is gestorven aan een hartaanval doordat hij het jaar daarvoor ontvoerd werd door Herman van Loon. 1280 Bestand:Gewelf Mariakerk Krewerd.jpg Gewelf in de Mariakerk van Krewerd. De romanogotische Mariakerk van Krewerd wordt gebouwd in Groningen. Grote overstromingen hebben plaats in Noord-Nederland en leiden tot het ontstaan van de Lauwerszee. De Gooise boeren krijgen van graaf Floris V de gebruiksrechten over de woeste (onontgonnen) Gooise gronden, bestaande uit heide, bos, en stuifduinen. Brugge kent als handelscentrum haar grootste bloei tussen 1280 en 1480. In deze periode verblijft er een bont gezelschap van vreemde kooplui met meestal een eigen natiehuis en pakhuizen. Als meest zuidelijke kantoor van de Duitse Hanze (zie Hanzekantoor van Brugge), wordt Brugge de belangrijkste en meest zuidelijke handelsvestiging in het buitenland. Het fungeert daardoor als draaischijf voor de handel tussen Zuid- en Noord-Europa. 1281 Jan Persijn verkoopt dit jaar of twee jaar later Waterland aan graaf Floris V. West-Friesland wordt na een eeuwenlange strijd in 1297 definitief onderworpen. De Moerlemaaie opstand heeft plaats te Brugge. Bisschop Jan van Utrecht wendt de kruistochtbelastingen aan om de Hollandse hulp te vergoeden, maar de aartsbisschop van Keulen, Siegfried van Westerburg, grijpt in en excommuniceert zowel hem als graaf Floris V van Holland. 1282 Graaf Floris V van Holland vindt het stoffelijk overschot van zijn vader graaf Willem II terug in Hoogwoud. Het dorp wordt uitgemoord en platgebrand. 1283 Bestand:Spiegel Historiael.jpg Spieghel Historiael van Jacob van Maerlant. Op verzoek van Floris V bewerkt en vertaalt Jacob van Maerlant de Speculum maius van Vincent van Beauvais, de eerste en meest omvangrijke encyclopedie van de Middeleeuwen, tot de Spiegel Historiael. Hij bezorgt in de periode 1284-1290 een Middelnederlandse berijmde bewerking van het Speculum. Bisschop Jan van Nassau van Utrecht probeert zich met behulp van de IJsselsteden alsnog van de greep van het machtige gewest Holland te bevrijden. 1287 13 december - Als gevolg van een zware storm treden overstromingen op rond de Zuiderzee en in East Anglia. Deze ramp staat bekend als de Sint-Luciavloed. Er komen meer dan 50.000 mensen om. Gebruik makend van de watersnood verovert graaf Floris V van het Graafschap Holland West-Friesland. 1288 5 juni - Met de Slag bij Woeringen eindigt de Limburgse Successieoorlog in het voordeel van Jan I van Brabant. In plaats van een machtige personele unie van Gelre en Limburg, die de oostwaartse expansie van Brabant zou verhinderen, heeft Brabant nu de al lang gewilde landweg van de kust naar Keulen. De eerste Graaf Jansdijk, toen waarschijnlijk landsdijk genoemd, wordt afgewerkt. 1289 Limburg maakt voortaan deel uit van het Hertogdom Brabant. Een contingent van Keulse burgers vecht mee aan de kant van de hertog van Brabant, de vijand van de prins-bisschop van Keulen. Dankzij de nederlaag van de aartsbisschop kan de stad zich van diens heerschappij bevrijden en in feite een onafhankelijke stadstaat worden middenin de rest van het keurvorstendom, dat onder het gezag van de aartsbisschop blijft. Die aartsbisschop zal voortaan zijn zetel hebben te Bonn. 1294 Edward I wijst Dordrecht aan als wolstapel. Alle export van Engels wol en laken moet daarheen gaan, zodat de koning controle heeft voor zijn belastingheffing. 1296 7 januari - Graaf Floris V van Holland loopt over van de Engelsen naar de Fransen. 27 juni - Graaf Floris V, die aanspraak maakt op de Schotse troon wordt door ontevreden edelen vermoord. Tijdens een valkenjacht gearresteerd door de deelnemende edellieden Gijsbrecht IV van Amstel en Herman van Woerden, wordt hij bij een ontsnappingspoging uit het Muiderslot gedood door zijn schildknaap, Gerard van Velzen. Direct motief voor de overval was hem te dwingen af te treden ten gunste van zijn minderjarige zoon, maar daarachter gingen waarschijnlijk allerlei politieke en wellicht ook persoonlijke redenen schuil. Hierop volgt een politiek machtsspel waaruit Jan II van Avesnes als winnaar uitkomt, zodat de graafschappen Holland, Zeeland en Henegouwen vanaf 1299 in een personele unie zijn verenigd. Het Sticht Utrecht staat een stuk land met het stadje Muiden af aan het graafschap Holland. 1297 Bestand:Meuble héraldique Fleur de lys.svg Fleur-de-lys. In Gent regeren tot 1302 in feite enkele gegoede burgerfamilies, de zogenaamde XXXIX (39 Gentse schepenen), omdat bestuur en rechtspraak in hun handen liggen. Deze patriciërs vormen een gesloten groep van kapitalisten, rijk geworden door de handel en industrie van laken en linnen. De patriciërs die hun eigen belangen trachten te beschermen, kiezen meestal de zijde van de Franse koning tegen de graaf van Vlaanderen en krijgen daardoor van het volk de scheldnaam Leliaerts. In 1297 zet de Graaf van Vlaanderen Gwijde van Dampierre de Raad der XXXIX af. 7 januari - Gwijde van Dampierre en Eduard I van Engeland plegen overleg in het kasteel van Wijnendale. Het Graafschap Vlaanderen bekrachtigt door een verdrag dat het de kant kiest van Engeland. Frankrijk valt hierop het graafschap binnen. Eduard I van Engeland zendt hulptroepen, maar trekt zich in maart 1298 uit Vlaanderen terug nadat hij, ondanks een verdrag met graaf Gwijde van Dampierre, opnieuw vrede heeft gesloten met de Franse koning. Deze Franse bezetting duurt van 1297 tot 1302 en maakt een einde aan de "Vlaamse Hanze van Londen". Vanaf nu is de handel in handen van de Engelsen. In Brugge wordt gestart met de bouw van de tweede stadsomwalling. Aanvankelijk bestaat deze uit een dubbele gracht, een aarden wal met houten palissade en negen stenen poorten. 27 maart - Graaf Jan I van Holland verslaat de West-Friezen nabij het dorpje Vronen (Sint Pancras), West-Friesland wordt deel van het Graafschap Holland. 20 augustus - De Slag bij Bulskamp: de Fransen o.l.v. Robert II van Artesië verslaan een Vlaams leger o.l.v. Willem van Gulik de Oudere, eerste gevechten in de aanloop naar de Guldensporenslag. 1298 Gwijde I wordt opgevolgd door Jan I als Graaf van Namen. Bestand:Brugge - Waterhalle 1294 - 1787.jpg Detail van een Brugs stadsplan van Marcus Gerards (1562) met rechtsonder de Grote Markt met onder meer de Waterhalle en het belfort met stadshallen. Het Zwin verzandt geleidelijk. Rond de vaargeul worden daarom verschillende havens gesticht, zoals Muide (bij de monding van het Zwin, cf. Sint Anna ter Muiden), Hoeke (dichter bij Damme), Monikerede en Lamminsvliet (vanaf 1303 bekend onder de naam Sluis), om mogelijk te maken dat Brugge nog steeds handel kan drijven. Eduard I van Engeland trekt zijn hulptroepen uit Vlaanderen terug. 1299 1 augustus - De ruwaard (regent) van Holland Wolfert I van Borselen wordt door boze burgers van Dordrecht vermoord. 27 oktober - De minderjarige graaf Jan I van Holland benoemt op voordracht van de steden zijn neef Jan II van Avesnes voor vijf jaar tot ruwaard. 10 november - Jan I van Holland sterft en wordt opgevolgd door zijn neef Jan II (Huis van Henegouwen). hierdoor zijn Henegouwen, Holland en Zeeland nu verenigd. Voor het eerst in Europa wordt vanaf het einde van de 13e eeuw in de grotere begijnhoven nu ook een schola cantorum opgericht, die bedoeld is om de meisjes die mogelijk als nieuwe begijnen zullen toetreden onderricht te geven, en vooral de liturgische gezangen, waaronder de litanieën, over te leveren. Volgens de oudste statuten van het groot begijnhof van Sint-Catharina in Mechelen, die dateren van 1286-1300, moet die scoelmeesterse… met haren scolieren, er ook voor zorgen de getijden te zingen indien de priester dat niet kan 1300 In de Middeleeuwse muziek vind een wisseling plaats tussen de muziekstijlen: Ars Antiqua en Ars Nova. Brugge is tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa uitgegroeid en zal in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt zijn. Amsterdam krijgt stadsrechten vermoedelijk door Bisschop Guy van Avesnes. 6 januari - Tussen graafschap Vlaanderen en Frankrijk wordt een wapenstilstand ondertekend. Frankrijk heeft zijn gezag over Vlaanderen hersteld en zet een aantal belangrijke ridders, onder andere de graaf Gwijde van Dampierre en zijn zonen, gevangen. Mei - Robrecht III van Bethune, sinds kort regent van Vlaanderen, raakt samen met zijn vader en zijn broer Willem van Crèvecœur krijgsgevangen in Frankrijk. Koning Philips IV stuurt Jacques de Châtillon als landvoogd naar Vlaanderen. 1301 4 februari - Bisschop Willem II van Utrecht sneuvelt bij Montfoort tegen een coalitie van Hollandse en eigen opstandige onderdanen. Blijde intrede 1301 van Filips IV de Schone, koning van Frankrijk. Deze doet in heel Vlaanderen 'Blijde intredes' in mei en juni 1301 te Brugge, Gent, Douai, Rijsel, Doornik, Aardenburg, Kortrijk en Ieper. Een deel van de hoge belastingen wordt afgeschaft. De afschaffing is echter vooral in het voordeel van de patriciërs (vooral Fransgezinde Leliaards) en niet zozeer van de ambachten en volksklasse, de Liebaards (later ook Klauwaerts genoemd als aanhangers van de graaf). Pieter de Coninck, een populaire wever uit Brugge, probeert voor de zaak van de ambachtslieden op te komen. Als gevaarlijke opjutter wordt hij door het Brugse stadsbestuur gevangengezet en later verbannen. Na 31 jaar strijd tussen Münsterland en Gelre komt het Kasteel Bredevoort uiteindelijk in handen van graaf Herman van Loon II. 1302 Bestand:Goedendag on chest of Kortrijk.jpg Relief van de Guldensporenslag op de Kist van Oxford. Bestand:Nicaise de Keyser02.jpg Willem van Saeftinge doodt Robert II van Artois Voorstudie door Nicaise De Keyser Maart - de Liebaards van Gent komen in opstand na het opnieuw verhogen van de belastingen. Daarbij worden de Fransgezinde Leliaards uit de stad Gent gezet. Ook in Brugge grijpen de Liebaards opnieuw de macht. De landvoogd organiseert zijn leger in Kortrijk om Gent en Brugge weer in zijn greep te krijgen. Uit vrees voor represailles geeft het Gentse stadsbestuur toe en zegt het toe zich verder afzijdig te houden. 18 mei (Goede Vrijdag) - Brugse Metten: Als het kleine Franse garnizoen van de landvoogd Brugge bezet, worden zij in de nacht van 18 op 19 mei door de Liebaards massaal afgeslacht. De landvoogd zelf kan maar op het nippertje ontkomen. De Bruggelingen richten ook een slachting aan onder de Leliaards, de Fransgezinde hoge burgerij. Leiders van de opstand zijn de wever Pieter de Coninck en Willem van Gulik de Jongere, bijgestaan door de slager Jan Breydel. Het wordt duidelijk voor alle aanhangers van de graaf dat een gewapend optreden van Frankrijk nu onvermijdelijk is geworden. Willem van Gulik, een kleinzoon van Gwijde van Dampierre, en Gwijde van Namen, een zoon, organiseren het verzet. Het verzetsleger bestaat vooral uit boeren, ambachtslieden en poorters, samen met enkele stedelijke milities en ridders. Het wordt vooral door het stadsbestuur van Brugge gefinancierd. Woensdag 11 juli - Guldensporenslag: op het Groeningheslagveld te Kortrijk tussen milities van het graafschap Vlaanderen en het leger van de koning van Frankrijk. De slag is in militair opzicht opmerkelijk, omdat piekeniers en boogschutters in staat blijken een ridderleger te bedwingen. De Franse adel verliest een zestigtal baronnen en heren, honderden ridders en meer dan duizend schildknapen. Ook de Franse tros valt in Vlaamse handen. Langs Vlaamse zijde onderscheiden zich, volgens Velthem, Boudewijn van Popperode (de burggraaf van Aalst) en de Zeeuws-Vlaming Willem van Boenhem. Vooraf was onder de Vlamingen afgesproken geen gevangenen te maken en ook geen oorlogsbuit te verzamelen. Dit is voor deze tijd een uitzonderlijke instelling. Volgens de regels van de toenmalige oorlogsvoering wordt een ridder, die van zijn paard geslagen is, gevangengenomen maar niet gedood. Gevangen ridders brengen immers heel wat losgeld op. Als de Fransen zien dat hun ridders worden afgeslacht, slaan zij op de vlucht. Slechts op het einde worden enkele Franse ridders, zoals Raoul de Grantcourt, gevangengenomen uit respect voor hun dapperheid en in bescherming genomen door een Vlaamse ridder. Ze worden door Willem van Gulik overgedragen aan de Gentenaar Jan Borluut, om dan het losgeld te innen. De stad Kassel geeft zich aan Willem van Gulik de Jongere over en in november verovert hij het kasteel van Rupelmonde. De Zwarte Welfen grijpen de macht in Florence en verbannen Dante Alighieri en zijn familie. 1303 28 maart - Onder leiding van Willem, zoon van graaf Jan II van Holland wordt een plundertocht naar Walcheren gehouden. 4 april - Tijdens de slag bij Arke verplicht Willem van Gulik de Jongere de Fransen het slagveld te ontruimen. Later dit jaar, op 12 juli, verleent hij steun bij de verovering van Terwaan (Terwagne). Na de Guldensporenslag tegen de Fransen het jaar daarvoor te hebben gewonnen, raakt Gwijde van Dampierre, graaf van Vlaanderen in conflict met Willem III van Holland over wie zich graaf van Zeeland mag noemen. De Vlamingen trekken op naar Zeeland, dat in handen is van Jan van Avesnes, bondgenoot van Frankrijk en rivaal van de graven van Vlaanderen na de Vlaams-Henegouwse Successieoorlog. Er volgt een Slag bij Zierikzee en heel Schouwen-Duiveland wordt ingenomen door het Vlaamse leger. De Vlamingen veroveren bijna geheel Utrecht en Holland. Onder Witte van Haamstede, een bastaard van Floris V, worden de Vlamingen teruggedreven bij de slag bij het Manpad. Het Beleg van Amsterdam vindt plaats, de stad verdedigt zich tegen een opstandig en verdeeld Hollands leger. Een bolwerk wordt gebouwd in Blankeweer, in opdracht van de Graaf van Oost-Friesland. Strijp, een dorpskern nabij Eindhoven wordt voor het eerst vermeld als Stripe in een oorkonde van Hertog Jan II van Brabant. De Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda wordt verheven tot Kapittelkerk. 1304 8 mei - In de eerste Ghildebrief wordt in de stad Utrecht het stadsbestuur overgedragen aan de gilden. Deze dag wordt gezien als de eerste formele vermelding van het thans nog bestaande St. Eloyen Gasthuis resp. het Smedengildt van St. Eloy. 10 augustus - Een Zeeuws-Franse vloot verslaat bij Zierikzee de Vlaamse zeemacht; Gwijde van Namen wordt gevangengenomen. Aan de Vlaams-Brabantse bedreiging van Henegouwen en Holland komt hiermee een einde. 18 augustus - Willem van Gulik de Jongere, die aan het hoofd staat van de Ieperse strijdmacht, sneuvelt tijdens de Slag bij Pevelenberg, geleverd nabij Pevelenberg (een deel van Frans-Vlaanderen onder het bisdom Doornik, nu het Noord-Franse Mons-en-Pévèle) tussen een strijdmacht uit de Vlaamse gewesten en een Frans leger onder koning Filips IV. De slag eindigt onbeslist. Op de onderhandelingstafel zal Vlaanderen echter een deel van zijn soevereiniteit verliezen. Voorafgaand aan de belegering van Schoonhoven vinden er diverse veldslagen plaats op het Utrechtse achterland tussen de Hollandsgezinde partij onder Willem III van Holland en Witte van Haemstede en tussen de Vlaamsgezinde partij onder Jan van Renesse en Jan II van der Lede, beide Vlaamsgezinde heren moeten zich tactisch gezien terugtrekken, maar verdrinken door de chaos in de rivier de Lek. 1305 23 juni - Verdrag van Athis-sur-Orge gesloten tussen graafschap Vlaanderen en het koninkrijk Frankrijk. Er wordt een groot bedrag vastgesteld dat betaald dient te worden aan de Franse koning. Het voorziet in een algehele amnestie, de vrijlating van alle gevangenen en het herstel van Vlaanderen als vorstendom met erkenning van de graaf als hoogste gezag; maar ook een boete van 20.000 pond en een herstelbetaling van 400.000 pond, te betalen door de Vlamingen, en het recht van de Franse koning om in geval van oorlog Vlaamse krijgers op te eisen. Als waarborg worden de kasselrijen van Dowaai, Orchies en Rijsel naar Frankrijk overgeheveld. Na de ondertekening wordt Robrecht III van Béthune na 5 jaar vrijgelaten uit Franse gevangenschap, waarna hij zich officieel met de Franse koning verzoent. 1308 25 januari - Koning Eduard II van Engeland huwt Isabella van Frankrijk, dochter van koning Filips IV van Frankrijk (“Filips de Schone”/"Philippe le Bel") Dante schrijft De goddelijke komedie in ballingschap, waarschijnlijk tussen 1308 en zijn dood in 1321. 1310 Eén van de bekendste slachtoffers van de begijnenvervolging is Margarete Porete. Zij sterft op de brandstapel, met haar boek “Spiegel der eenvoudige zielen”, een werk dat later herontdekt wordt. 1311 Het Concilie van Vienne (1311-12) roept op tot maatregelen tegen ‘ketterse’ begijnen. Als gevolg worden veel begijnenconventen, vooral in het Duitse Rijk, ofwel gesloten, of omgevormd tot kloostertjes van franciscaanse tertiarissen, wat ze afhankelijk en beter controleerbaar maakt voor de clerus. 1312 Bestand:Grafrobrecht.jpg Robrecht III van Vlaanderen ook wel Robrecht van Dampierre, bijgenaamd De Leeuw van Vlaanderen was graaf van Nevers van 1273 tot 1322 en graaf van Vlaanderen van 1305 tot 1322. 11 juli - Verdrag van Pontoise tussen Robrecht III van Bethune, graaf van Vlaanderen, en Filips de Schone. De graaf van Vlaanderen doet hiermee afstand van Frans-Vlaanderen (de gebieden Orchies, Rijsel en Dowaai met bijhorende kasselrijen). Aan het groot bedrag dat in 1305 was vastgesteld en aan de Franse koning betaald diende te worden wordt door de overdracht van bovenstaande bezittingen voor de helft voldaan. De andere helft wordt betaald door de Vlamingen door middel van annuïteiten. Om in deze jaarlijkse betaling te voorzien, wordt het Transport van Vlaanderen opgesteld, een lijst met de bedragen die elk gebied dient te betalen. 3 en 4 augustus - Sint-Maartensramp of Mal-Saint-Martin te Luik. 27 september - Hertog Jan II van Brabant staat aan de standen het Charter van Kortenberg toe, dat voorziet in 10 afgevaardigden van de 5 steden: 1 uit Antwerpen, 3 uit Brussel, 1 uit 's-Hertogenbosch, 3 uit Leuven, 1 uit Tienen en 1 uit Zoutleeuw. Die raad vergadert driewekelijks te Kortenberg in de abdij. Antwerpen bevrijdt zich van de heerschappij van de hertog van Brabant en installeert op basis van het Charter van Kortenberg een vorm van democratische republiek. 1314 april - In Parijs barst het schandaal los van de Tour de Nesle als de oude koning Filips IV hoort, dat zijn drie schoondochters er een weinig deugdzame levenswijze op na houden. De drie prinsessen worden opgesloten. 29 november - Lodewijk X volgt zijn vader op als koning van Frankrijk. Het eerste kartuizerklooster van de Lage Landen wordt gesticht te Herne. 1315 Vanaf het begin van de veertiende eeuw wordt Europa getroffen door een aantal crisissen, waaronder de Grote hongersnood van 1315-1317. De bevolking is zo sterk gegroeid dat men kwetsbaar is geworden voor misoogsten. In vele delen van Europa begint een periode van slecht weer die een aantal jaar zal duren. Dit is het begin van de kleine ijstijd. Het regent onophoudelijk en overal mislukken de oogsten. De veranderende omstandigheden leiden tot een economische neergang en veel ellende. 1316 Prinsbisschop van Luik Adolf van der Mark wordt gedwongen de Vrede van Fexhe te ondertekenen, waarmee hij een deel van zijn macht moest inleveren. Einde voor het Graafschap Lohn nadat Herman van Loon II sterft zonder erfgenamen. Munsterse troepen bezetten onmiddellijk kasteel Bredevoort. Reinoud I van Gelre grijpt echter niet in. Wel sluit hij dat jaar een wapenstilstand voor een periode van drie jaar tussen Gelre en Münster. Filips V ("Filips de Lange/"Philippe le Long") volgt zijn broer Lodewijk X van Frankrijk ("Louis le Hutin"), die alleen nog een dochtertje (Johanna II van Navarra) nalaat, op als koning van Frankrijk. De voogd van deze dochter is zo gewillig in haar naam afstand te doen. 1317 9 januari: Filips V van Frankrijk besluit om vrouwen van troonopvolging uit te sluiten. 1318 De Illustere Lieve Vrouwenbroederschap in 's-Hertogenbosch wordt opgericht. 1322 Uit een schrijven van graaf Willem III van Holland uit 1322 aan bisschop Lodewijk II van Münster blijkt dat hij de opvolger van Reinald I, graaf Reinald II van Gelre steunt in zijn aanspraken op Bredevoort, dus er ontstaat een strijd om Bredevoort. Reinald II verovert in de zomer van 1322 Bredevoort en onderneemt als schadevergoeding rooftochten met 700 ridders en infanterie in het Munsterse land. 1323 6 maart - Vrede van Parijs tussen Vlaanderen en Henegouwen/Holland. De graaf van Vlaanderen ziet af van aanspraken op Zeeland. Einde van de twisten tussen de Avesnes en de Dampierres. De eerste Brandaris vuurtoren wordt gebouwd op Terschelling. Juni - Graaf Lodewijk II van Nevers, de nieuwe graaf van Vlaanderen schenkt de rechtsmacht over het water van Sluis en van het Zwin aan zijn oudoom Jan van Namen, heer van Sluis, en komt daarbij in botsing met Brugge. Brugge krijgt van graaf Lodewijk het stapelrecht. November - Opstand van Kust-Vlaanderen (1323-1328): In het Vlaamse kustgebied breekt een opstand uit van kerels (boeren) en stedelingen, geleid door Nicolaas Zannekin, een welstellende herenboer uit Lampernisse. De opstand is een reactie op de verhoging van de belastingen in de nasleep van het Verdrag van Pontoise, die door Lodewijk II van Nevers, de graaf van Vlaanderen wordt opgelegd en richt zich tegen zijn pro-Franse politiek. Achtereenvolgens worden Nieuwpoort, Veurne, Ieper en Kortrijk veroverd en tegen 1325 is het overgrote deel van Vlaanderen in handen van de opstandelingen en in Kortrijk is ook de graaf door hen opgepakt. Zij slagen er echter niet in Gent en Oudenaarde in te nemen en de bezetting zal op 23 augustus 1328 met de Slag bij Kassel eindigen. 1324 25 februari - Huwelijk van Margaretha van Holland met Lodewijk van Beieren. Nakomelingen van dit bruidspaar zullen eeuwenlang Holland en Henegouwen besturen. Bij het beleg van Metz verschijnt de bombarde ten tonele. Bisschop Lodewijk II van Münster verovert Bredevoort en plundert het Gelderse land. Reinald II van Gelre komt daarop in actie. Met een leger van 7000 man trekt hij naar Coesfeld. Onder druk daarvan wordt op 1 september een verdrag getekend door bemiddeling van graven Willem III van Holland en koning Jan van Bohemen. De bisschop van Utrecht doet er uiteindelijk een bindende uitspraak over. 1325 Tussen 1325-1330 zijn er een aantal politieke showprocessen waarin vorsten hun tegenstanders ervan beschuldigen met hulp van de duivel samenzweringen tegen hen te smeden. Dit lijkt enigszins op de latere heksenprocessen. De bisschop van Luik bepaalt dat begijnen van Saint-Christophe, op straf van excommunicatie, “niet in het openbaar zullen dansen of onbehoorlijke liederen zingen”. Gelijkaardige clausulen vindt men terug in de begijnenstatuten van St.Truiden en Antwerpen uit deze tijd. Enkele al te schaarse gegevens laten een niet-liturgische traditie van religieuze dans en zang onder begijnen vermoeden. 1326 Bestand:Flandry1.jpg Lodewijk II van Nevers, de problematische graaf van Vlaanderen. 18 februari De Vlaamse opstandelingen laten graaf Lodewijk vrij, die in Kortrijk was vastgehouden en hij moet noodgedwongen naar Frankrijk vluchten. 19 april - De Vrede van Arques is bedoeld om de vrede in Vlaanderen te herstellen. 28 juni - Na de strijd om Bredevoort geeft de bisschop van Münster de strijd op. Na jarenlang onderhandelen wordt de vrede getekend. Dit belangrijke verdrag wordt ook ondertekend door de steden Zutphen, Groenlo, Emmerik en Arnhem. 1327 6 april - Paus Johannes XXII hernieuwt op verzoek van de koning van Frankrijk het interdict van de opstandelingen in Kust-Vlaanderen. Aan hen mogen niet de sacramenten worden toegediend. De Vlaamse geestelijkheid wordt verscheurd tussen loyaliteit aan het volk of aan de Kerk, en tussen angst voor de opstandelingen en angst voor de Fransen. 1328 23 augustus - Met de Slag bij Kassel (1328) komt een einde aan de Opstand van Kust-Vlaanderen (1323-1328). Troepen van de Franse koning en de Vlaamse graaf Lodewijk van Nevers hakken het opstandelingenleger onder leiding van Nicolaas Zannekin in de pan. Willem III van Holland weet zich door diplomatie en huwelijkspolitiek in het centrum van de Europese politiek te plaatsen. De man van zijn dochter Margaretha, Lodewijk, wordt gekozen tot keizer van het Heilige Roomse Rijk. Haar zus Filippa huwt met Eduard III van Engeland. Later dat jaar wordt Filips - de broer van Johanna van Valois, de vrouw van Willem - gekroond tot koning van Frankrijk. Hiermee komt een eind aan het Huis Capet en wordt de dynastieke grondslag gelegd voor de Honderdjarige Oorlog. 1330 In de jaren tussen 1329 en 1331 vaardigt graaf van Vlaanderen graaf Lodewijk de mauvais privilèges (de "nadelige privileges") uit voor de opstandige Vlaamse steden en kasselrijen. 6 augustus - Jan van Boendale voltooit het werk "Der leken spiegel". Van heksenprocessen tussen 1330 en 1375 zijn van slechts 25 gevallen in Europa de stukken bewaard gebleven. Heksen worden alleen nog maar van maleficiën beschuldigd. De heks krijgt daarvoor een passende straf. Tussen 1300-1400 is 50-60% van de heksen vrouw. 1333 De graaf van Holland en de bisschop van Utrecht zijn in oorlog. Geyne wordt verwoest. In een document, bewaard in de archieven van het St-Janshospitaal wordt Het Leen beschreven. 1336 Hertog Jan III van Brabant en Lodewijk van Nevers worden medeheren van Mechelen. Oktober - Vlaamse graaf Lodewijk van Nevers schaart zich openlijk aan de zijde van Frankrijk bij het begin van de Honderdjarige Oorlog. Als hij Engelse kooplieden gevangen zet, laten de Engelse represailles niet op zich wachten: er volgt een verbod op de uitvoer van wol. De Vlaamse steden nemen daarom onder leiding van Jacob van Artevelde later een meer Engelsgezinde houding aan. 1337 De tussen Frankrijk en Engeland bemiddelende Willem III overlijdt en kort daarna breekt de Honderdjarige Oorlog uit. 1338 3 januari - In Gent kiest de opstandige bevolking een bestuur van vijf hoofdmannen onder leiding van Jacob van Artevelde. Gedurende de eerste fase van de Honderdjarige Oorlog (1338-1345) kiest Gent, na eerst neutraal te zijn gebleven, de zijde van Engeland, omdat dit land de invoer van grondstoffen voor de textielnijverheid heeft geblokkeerd. Jacob van Artevelde, een rijk lakenhandelaar, plaatst zich aan het hoofd van een regering die tegen graaf Lodewijk van Nevers opstaat, omdat deze de zijde van de Franse koning heeft gekozen. 1339 Begin februari wordt de Vlaamse weerstand tegen Lodewijk, de graaf van Vlaanderen, zo groot dat hij moet vluchten naar Sint-Omaars en in december verlaat hij voorgoed zijn graafschap, waar Simon de Mirabello ruwaard wordt. 1340 Bestand:Getijdenboek Geert Grote Kasteel Huis Bergh 's Heerenberg.jpg Middeleeuws getijdenboek (handschrift 1340 -1384) 26 januari - Jacob van Artevelde, de 'wijze man van Gent', ontvangt op de Vrijdagmarkt koning Eduard III van Engeland en erkent deze in september als koning van Frankrijk. Midden op dit plein staat Artevelde's standbeeld. 24 juni - Slag bij Sluis: Koning Eduard III van Engeland brengt op Sint-Jansavond de Franse vloot tot zinken ter hoogte van de monding van het Zwin bij Sluis. De Franse admiraals Hugues Quiéret en Nicolas Béhuchet worden onthoofd voor het bloedbad dat ze twee jaar eerder na de Slag bij Arnemuiden onder de Engelsen hebben aangericht. Ontstaan van de Anjou-Bijbel , momenteel bewaard in museum M te Leuven. 1345 Bestand:Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort.jpg Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort, ~1380. Tussen Maria met kind en Sint Joris de vier heren van Montfoort, waarvan de eerste drie sneuvelen onder Willem van Henegouwen tijdens de Slag bij Warns. Het is het oudste overgebleven schilderij van de Lage Landen. 8 juni - Graaf Willem IV van Holland slaat het beleg voor Utrecht. Na 8 weken moet het bisdom het Hollands leengezag erkennen. De strijdlustige Willem IV komt om tijdens de Slag bij Warns. Hij laat geen kinderen na en de door zijn vader gevoerde politiek zorgt er nu voor dat de koningen van Engeland en Frankrijk en de keizer van Duitsland aanspraak kunnen maken op de opvolging. Als opperleenheer beleent keizer Lodewijk zijn vrouw Margaretha, de oudste zus van Willem IV, met de graafschappen. 17 juli - Tijdens een opstand van de volders, die het bewind van de wevers onder Artevelde willen omvergooien, wordt Jacob van Artevelde in zijn woning op de Kalandeberg vermoord. 1346 12 juli - Onverwacht landen Engelse troepen in Normandië: militair begin van de Honderdjarige Oorlog. Keizer Lodewijk IV van het Heilige Roomse Rijk beleent als opperleenheer zijn vrouw Margaretha van Beieren (Holland en Henegouwen), de oudste zus van Willem IV van Holland, met de graafschappen Holland en Henegouwen, die na de dood van de kinderloze Willem IV weer aan de kroon vervallen waren. Margaretha belast haar dertienjarige zoon Willem met het bestuur in Holland en Zeeland. Gezien zijn leeftijd ligt de macht echter nog steeds in handen van Jan van Beaumont. Ondertussen is er nog steeds oorlog met Friesland en Utrecht. Jan van Ruusbroec schrijft Vanden seven sloten. 1347 Halverwege de 14e eeuw wordt Brugge de voornaamste stapelplaats van de Hanze in de Nederlanden. Het huisvest het economisch belangrijkste van de vier Hanzekantoren van Europa. Een schip, waarvan de bemanning met de pest besmet is, komt in Sicilië aan. Dit is het begin van de Zwarte Dood in Europa. De stad Calais valt in handen van Eduard III van Engeland. 1348 De Zwarte Dood die Europa van 1347 tot 1351 in haar greep heeft, arriveert in de Lage Landen. De pandemie zorgt voor grote sterfte, hoewel minder dan in omliggende gebieden. In het noorden doet zich ook de enige jodenpogrom voor die men hier heeft gekend. Dankzij de joodse reinigingswetten worden joden minder snel ziek. Ook gebruiken de joden geen water uit de openbare putten. Mede daardoor worden ze ervan verdacht het water in de openbare putten te hebben vergiftigd. Als gevolg hiervan worden in het jaar daarop, in 1349, in diverse IJsselsteden alsook in Arnhem, Nijmegen en Utrecht alle daar woonachtige joden levend verbrand. 1349 5 januari - Margaretha stelt haar zoon Willem V aan als graaf en bedingt een uitkering van 15.000 gulden met een jaargeld van 6000 gulden. Gezien de financiële situatie wijzen de steden en edelen dit in maart in Geertruidenberg af, waardoor er niet veel overblijft van het gezag van Willem V. In dit begin van de Hoekse en Kabeljauwse twisten, die tot 1428 zullen duren, overwegen opstandige edelen het jaar daarop een staatsgreep, maar dit wordt verhinderd door de terugkeer van Margaretha. Na de Goede Disendach ('Goede dinsdag') wordt in Gent het gezag van de nieuwe graaf, Lodewijk van Male, erkend. Maar het blijft woelig, het volk wil medezeggenschap en de sterk georganiseerde gilden nemen deel aan de politieke strijd. 1350 Bestand:Political map of the Low Countries (1350)-NL.svg De Lage Landen rond 1350 Bestand:Ruusbroecminiatuur.jpg De Ruusbroec-miniatuur in het handschrift K.B. Brussel, 19.295-97. 16 mei - Slag bij Naarden. De handelsplaats Naarden wordt door een leger onder Koenraad Cuser in brand gestoken en brandt geheel af. De edelen geven niet op en sluiten op 23 mei de Kabeljauwse Verbondsakte, waarmee zij aangeven dat Willem V landsheer moet worden zonder de betalingsverplichting aan zijn moeder. Hoewel enkele steden zoals Delft zich direct aansluiten, wordt op 5 september een verbond gesloten door de Hoeken. Jan van Ruusbroec schrijft Chierheit der gheesteliker Brulocht. De mysticus wordt gezien als de beste prozaschrijver van de Middeleeuwen en schrijft in het Middelnederlands. Vanaf het midden van de veertiende eeuw zorgt de pest of "zwarte dood" dat een derde van de bevolking sterft. Gedurende driehonderd jaar komt de pest elke 12-20 jaar terug. Toch hebben de toekomstige Belgische gewesten minder van de economische recessie te lijden dan andere streken. Zo verschijnen in Luik de eerste hoogovens en wordt Brugge een voorname handelsstad. Deze stad is door haar strategische ligging (ze was via het Zwin verbonden met de Noordzee en dus de rest van Europa) zo groot en rijk geworden dat ze 'het Venetië van het Noorden' genoemd wordt. Het belfort en de lakenhalle getuigen van het belang ervan. Van de vele tienduizenden slachtoffers van heksenvervolging tussen ca. 1350-1720 zijn ongeveer 80% vrouwen. Tussen 1300-1400 is dat nog 50-60%. 1351 In februari wordt Willem V ontvoerd en vanuit Aat naar Delft overgebracht. 4 juli - In de Slag bij Zwartewaal verslaat Willem V van Holland de vloot van zijn moeder, Margaretha van Beieren, en verwerft definitief de macht in Holland na de belegering van een aantal Hoekse burchten. Willem laat donderbussen van Jan Rose plaatsen in de muren van het Binnenhof (Den Haag). De eerste vermelding van de inzet van donderbussen in het noorden was in 1348 in het Sticht. Pieter van Brugge had al eerder een kanon geconstrueerd dat in 1346 bij Doornik werd afgevuurd. Einde van de Zwarte Dood in Europa. 1352 Bestand:P1010905GroenplaatsAntwerpen.JPG Zicht op Onze-Lieve-Vrouwekathedraal vanop de Groenplaats De bouw van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen, een gotische kruiskerk wordt aangevat en zal duren tot 1521. Als eerste wordt het koor gebouwd, dat in 1415 wordt voltooid. 18 augustus - Het Beleg van Geertruidenberg (1351-1352) wordt opgeheven, het is een van de laatste militaire acties geweest voordat Margaretha van Beieren haar zoon Willem (V) erkent als graaf van Holland. 1354 Willem en Margaretha sluiten vrede. Twee jaar later overlijdt Margaretha en erft Willem ook Henegouwen. Hij had de steden veel privileges moeten geven voor hun steun, maar met het traktaat De cura reipublicae et sorte principantis van Filips van Leiden als theoretische grondslag trekt hij een aantal van deze privileges in. Keizer Karel IV verheft Luxemburg tot hertogdom. De Maas gaat onder Ammerzoden door en daardoor wordt de Oude Maas de Meersloot. 1355 Karel van Luxemburg wordt gekroond tot keizer Karel IV van het Heilige Roomse Rijk. Hertog Jan III van Brabant overlijdt zonder mannelijke erfgenamen achter te laten. In zijn laatste testament heeft hij vastgelegd dat zijn oudste dochter Johanna, die met Wenceslas I van Luxemburg getrouwd is, Brabant en Limburg zal erven op voorwaarde dat zij haar beide zusters een jaarrente uitbetaalt. 1356 3 januari - De Blijde Inkomst van hertog Wenceslaus I van Luxemburg in Brabant. De Brabantse steden stellen als voorwaarde voor de opvolging door Johanna (dochter van Jan III) dat zij de verworven privileges erkent. Dit wordt vastgelegd in de Blijde Inkomst waarin de macht van de vorst beperkt wordt. De opvolging wordt echter betwist, waardoor de Brabantse Successieoorlog uitbreekt. Brabantse Successieoorlog: Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, getrouwd met Margaretha, een zuster van de jonge hertogin, heeft vruchteloos op de betaling van de rente aan zijn vrouw gewacht en komt zijn leger opstellen op de hoogte van Scheut (nu een wijk van Anderlecht), in het gezicht van Brussel. Na de Slag tussen Lodewijk en de Brabanders op het Scheutveld, planten de Vlamingen hun vlag in het centrum van de Grote Markt in Brussel ten teken van overwinning. Lodewijk van Male benoemt Jacob Buuc tot "admiraal van de vlote" met de opdracht om Antwerpen te veroveren. Hertogin Johanna van Brabant laat Brabant driemaal schatten om de uitbreiding van het kasteel in Heusden te betalen. 1357 Vlaanderen 2e helft 14e eeuw. 4 juni - Bij de Vrede van Aat komt een einde aan de Brabantse Successieoorlog. De overeenkomst wordt bemiddeld door Willem V van Holland en Henegouwen. Graaf Lodewijk van Male van Vlaanderen en zijn vrouw Margaretha sluiten vrede met de Luxemburgse hertog Wenceslaus en diens vrouw Johanna. Antwerpen komt samen met Mechelen aan het Graafschap Vlaanderen. De Edammers graven een kortere verbinding tussen het Purmermeer en de Zuiderzee. Dit is het begin van Volendam. 1358 De stad Gent groeit uit tot één van de vier grootste steden van Brabant, en wordt een grote handelsstad en grote concurrent van Brugge. De afzet van Engelse laken op de jaarmarkten zal kooplieden aantrekken uit heel Midden-Europa. Albrecht van Beieren neemt de macht van zijn broer Willem V van Holland over, nadat deze krankzinnig is geworden. De Hoekse en Kabeljauwse twisten over Zeeland laaien weer op. 1360 Koning Eduard III van Engeland moet zijn aanspraken opgeven. Sociale conflicten breken uit in de stad Gent ('den quaden maendach'). 1361 Bestand:Grafschaft Hennegau 1250.PNG Duitstalige kaart van de zuidelijke Nederlanden in 1250. Loon (Looz) in het geel Heer Godfried van Dalenbroek eist als pretendent zijn rechten op het graafschap Loon op, maar voor prins-bisschop Engelbert van der Marck (zie prinsbisdom Luik en Luik) is de maat vol. Er volgt een lange strijd (tot 1366). Koning Jan II van Frankrijk erft het hertogdom Bourgondië. 1362 16 januari - De tweede Sint-Marcellusvloed treft alle landen rond de Noordzee. Grote delen van Nederland en Noord-Duitsland lopen onder, en er vallen duizenden slachtoffers. 1363 Hertogin Johanna van Brabant weigert haar steun te verlenen aan Arnold van Rummen, gewezen graaf van Chiny, en zijn echtgenote Elisabeth van Vlaanderen. Hertogin Johanna van Brabant valt in ongenade bij haar tweede echtgenoot, hertog Wenceslas I van Luxemburg. 1364 Het machtige prinsbisschoppelijke leger (zie prinsbisdom Luik) valt met 50.000 à 55.000 manschappen het graafschap Loon binnen. Karel de Slechte, koning van Navarra is woedend omdat Bourgondië door koning Jan II van Frankrijk aan diens jongste zoon Filips de Stoute als leen uitgegeven wordt als beloning voor Filips' steun aan zijn vader. Karel meent oudere rechten te hebben op het belangrijke hertogdom en komt in opstand. Karel V van Valois volgt zijn vader op als koning van Frankrijk. 1365 9 augustus - Na negen maanden strijden volgt de negen weken durende belegering van Rummen. De Rummense torenburcht wordt in zeven dagen met de grond gelijk gemaakt. Het Land van Valkenburg, dat feitelijk is bezet door de Hertogin van Brabant, wordt door de Keizer van het Heilige Roomse Rijk verheven tot Graafschap. Van de heksenprocessen tussen 1365 en 1428 zijn van slechts 84 de stukken bewaard. 1366 Het graafschap Loon wordt, na een lange strijd, ingelijfd nadat pretendent heer Arnold van Rummen zijn aanspraak op de titel aan het prinsbisdom Luik verkoopt. Het prinsbisdom Luik, of Luikerland, wordt door keizer Karel IV verplicht om Arnold en zijn neef Hamal jaarlijks 3000 gulden te betalen. 1369 19 juni - Filips de Stoute, hertog van Bourgondië, huwt met Margaretha van Male, de enige erfgename van de graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Male. De verdeling van de schepenambten wordt aangepast in Gent: er worden voortaan in de schepenraad 3 vertegenwoordigers van de poorters, 5 van de 53 kleine 'neringen' en 5 van de grote 'gilden' (of ambachten) opnieuw opgenomen. 1373 Bestand:Beatrijs.jpg Beatrijs. Beatrijs is een Middelnederlandse Marialegende uit de veertiende eeuw. Het enige handschrift waarin de legende overgeleverd is, dateert van kort voor 1374. Deze vrouw gaat gekweld door het leven. Zij voelt tegelijk berouw voor haar zonden en angst voor de biecht. In de Middeleeuwse opvatting kan vergeving enkel plaats vinden door de zonden te belijden en te boeten. 1375 Zowel in Engeland als in Frankrijk heerst oorlogsmoeheid. Alle Engelse aanwinsten in Aquitanië zijn verloren gegaan, en Karel V van Frankrijk ziet zijn gezondheid in gevaar. Beide zijden hebben al tot een wapenstilstand besloten. En nu de zaken er voor de Engelsen steeds slechter uit beginnen te zien komen de strijdende partijen van de Honderdjarige Oorlog overeen een vredesconferentie te houden in Brugge. Na 1375 begint de dominicaanse inquisitie zich met de heksenvervolging te bemoeien. De geleerden (theologen, filosofen en rechters) geloven niet dat zwarte magie en maleficiën mogelijk zijn zonder de hulp van de duivel. Daarom beschuldigen zij de heksen er nu ook nog eens van een ketters pact met de duivel te hebben gesloten. De heksen zouden de duivel aanbidden en in ruil daarvoor grote krachten krijgen om kwaad te doen. Oostmanskerke, voormalig dorp in West Zeeuws-Vlaanderen verdwijnt bij de Stormvloed van 1375. 1377 21 juni - Na de dood van Eduard III van Engeland wordt zijn kleinzoon Richard II zijn opvolger. Karel V van Frankrijk roept de hele adel bijeen voor een plechtig Requiem en hervat de oorlog. De vredesconferentie van Brugge (1375) komt tot een eind. Hoewel de partijen over de kernvraag -wie is de rechtmatige koning van Frankrijk- niet tot overeenstemming gekomen zijn, is er wel een overeenkomst over een aantal territoriale aanspraken. De hertog van Bourgondië vindt dat best een feestje waard. 1378 De Hollandse gulden komt in omloop 1379 De graaf van Vlaanderen tracht steeds opnieuw de macht over Gent in handen te krijgen en dit leidt tot opstanden, zoals die van 1379-1385 onder leiding van Jan Hyoens, Frans Ackerman en Filips van Artevelde, zoon van Jacob. De opstand begint door de moord op een grafelijke baljuw, die de Gentse privileges onvoldoende heeft gerespecteerd. Enkele malen lukt het de opstandelingen, met steun van ambachtsgilden in andere steden, om bijna het hele graafschap Vlaanderen te beheersen. Lodewijk II van Male, de schoonvader van hertog Filips van Bourgondië gaat de strijd aan met de wevers van Gent. In de Lage Landen raakt het kaartspel bekend. 1382 24 april - Filips van Artevelde neemt de leiding op zich van Gent en de Gentenaren. 3 mei - Slag op het Beverhoutsveld - De Gentenaren onder Filips van Artevelde verslaan Lodewijk van Male en hebben al snel het graafschap in handen. 27 november - Slag bij Westrozebeke. Een Frans leger overweldigt de Vlaamse piekeniers. Lodewijk II van Male is weer de baas in Vlaanderen. De ruwaert Artevelde, die de opstandige Gentenaars aanvoert tegen het Franse leger onder leiding van koning Karel VI en graaf Lodewijk II van Male, sneuvelt. Dan komt Frans Ackerman, samen met Pieter van den Bossche, aan het hoofd van de Gentse troepen. Frans wordt afgevaardigde bij de onderhandelingen, die in 1385 worden afgerond. De Domtoren in Utrecht is na een bouwtijd van eenenzestig jaar voltooid. In zijn traktaat Contra turrim Traiectensem protesteert Geert Grote tegen de bouw van de domtoren, die volgens hem enkel de ijdelheid streelt, en daarnaast in hoofdzaak bewondering van bezoekers trekt. Hij verzamelt een groep volgelingen om zich heen, de moderne devoten. Hieruit ontstaan de Broeders des Gemenen Levens en de Congregatie van Windesheim. De bisschop van Utrecht kan hun rigoureuze opvattingen echter niet waarderen en vaardigt voor diakens een preekverbod uit. 1383 Beleg van Ieper (belegering door de Engelsen en Gentenaars). 1384 30 januari - Lodewijk II van Male (53), Graaf van Vlaanderen, Nevers en Rethel overlijdt. Brabant komt door het eerdere huwelijk van Filips de Stoute met zijn dochter Margareta van Male als erfenis in handen van de Bourgondiërs (tot 1477). Vlaanderen wordt onderdeel van de Bourgondische landen. Jan Knibbe schrijft Die clage van den grave van Vlaenderen.
		1385 Tijdens het Dubbelhuwelijk van Kamerijk laat Filips de Stoute zijn kinderen Margaretha (10) en Jan (13) trouwen met respectievelijk Willem (20) en Margaretha (22), de kinderen van Albrecht van Beieren, graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen. 18 december - Vrede van Doornik: Frans Ackerman, samen met Pieter van den Bossche, aan het hoofd van de Gentse troepen na de dood van Artevelde, is afgevaardigde bij de onderhandelingen. De eerste grote Gentse opstand eindigt onbeslist door dit verdrag met de nieuwe graaf Filips de Stoute. De privileges blijven hierdoor evenwel gehandhaafd, en er geldt zelfs amnestie voor elke vorm van verzet, maar de stad moet alsnog haar verbond met Engeland opgeven nu het verzoek aan de Engelse koning om een ruwaert van koninklijke bloede zo goed als afgewimpeld is, en de koning van Frankrijk als zodanig erkennen. Gent aanvaardt de hertog van Bourgondië als graaf. 1386 Juli - Hoewel De Fransen in de Brugse voorhaven Sluis een invasiemacht aan het samenstellen zijn en er in Engeland grote ongerustheid is over een ophanden zijnde wraaktocht op eigen bodem, vertrekt Jan van Gent met een expeditieleger naar Castilië om daar de kroon op te eisen. 1387 Maart - De Engelse Earl of Arundel, de gehate voogd van Richard II, kaapt een Vlaamse wijnvloot bij Cadzand, die op weg was van La Rochelle naar Sluis. De wijn wordt voor een habbekrats op de Londense markt verkocht. Dit maakt de Earl -tijdelijk- een popluair man. Bestand:HengwrtChaucerOpening.jpg De eerste bladzijde van het Hengwrt Chaucer manuscript met het begin van de General Prologue. Geoffrey Chaucer ontleent verhalen aan het klassieke Metamorphosis van Ovidius en aan Confessio amantis van zijn tijdgenoot en vriend John Gower, aan verzamelingen heiligenlevens en dierenfabels, maar plaatst ze in een totaal eigen schema in de Canterbury Tales. 1388 3 november - De regenten van Karel VI van Frankrijk (de hertogen Lodewijk I van Anjou, Jan van Berry en Filips de Stoute, hertog van Bourgondië) doen een tot mislukking gedoemde aanval op Gelre. De koning besluit een eind te maken aan het bewind van de zelfzuchtige regenten en zelf te gaan regeren. 1389 18 juni - Engeland en Frankrijk sluiten een wapenstilstand in Leulinghen bij Kales. Zowel Richard II, Karel VI als Filips van Bourgondië willen vrede, maar in Engeland zien sommigen daar niets in omdat de plundertochten in Frankrijk jarenlang uitstekende gelegenheid tot verrijking en promotie geboden hebben. 1392 Aleid van Poelgeest, de minnares van Albrecht van Beieren, en Willem Cuser worden tijdens een wandeling bij de Gevangenpoort vermoord door Hoeken. Als wraak laat Albrecht kastelen van edelen die partij hadden gekozen voor de Hoeken veroveren en afbreken. Albrecht vermoedt de hand van zijn zoon Willem die hij laat verbannen. Twee jaar later verzoenen vader en zoon zich. 1396 25 september - Tijdens de “Kruistocht van Nikópolis”, tegen de Osmaanse Turken die het koninkrijk Hongarije bedreigen, wordt Jan zonder Vrees, de troonopvolger van Bourgondië, ontvoerd. Zijn vader Filips de Stoute moet veel losgeld betalen. Tot de gevangengenomen ridders behoort o.a. Enguerand VII van Coucy. In een nieuwe fase van de Fries-Hollandse oorlogen landt graaf Albrecht bij Kuinre en verslaat de Friezen bij Schoterzijl. Het waddeneiland Ameland komt aan de graaf van Holland. Het zal later (15e eeuw) ressorteren onder de heerlijkheden van de heren Cammingha te Leeuwarden. 1398 Tweede tocht van graaf Albrecht van Holland, die resulteert in de Vrede van Bolsward (1401). Geheel Friesland wordt onderworpen aan het grafelijk gezag. Na een opstand in 1399 is echter slechts nog Stavoren in Hollandse handen. ~1400 Bestand:Rila Monastery wall painting.jpg Muurschildering in het Rilaklooster. (Klik op de afbeelding voor een vertaling van de tekst.) In de 15e eeuw begint de stad Antwerpen zich bliksemsnel te ontwikkelen tot één van Europa's grootste handelssteden. Hand in hand met de toenemende welvaart kent Antwerpen een ongekende culturele bloei. In de historie van de klassieke muziek duidt de Renaissancemuziek een periode aan die globaal aanvangt in dit jaar, en de benaming wordt tot 1600 gebezigd. In het begin van de 15e eeuw worden zogenaamde 'blokboeken' gemaakt. Tekst en afbeeldingen worden in hout uitgesneden, waarna ze handmatig kunnen worden afgedrukt. Het haring kaken vindt ingang in de Nederlanden en die techniek, in combinatie met een nieuw scheepstype, de haringbuis, zorgt ervoor dat vissers langer weg kunnen blijven en verder uit de kust kunnen vissen. De haringvangst gaat een grote economische rol spelen. Rond 1400 is er sprake van ketterse duivelsverering en van abortus (middels kruidendrank) door heksen en het vermoorden van baby's om magische dranken te maken. De bekentenissen worden door marteling verkregen. Vanuit het volk kwam tussen 1375 en 1580 bijna nooit een aanklacht over duivelsverering, het volk klaagde desgevallend alleen over maleficiën. Tussen 1400-1500 is 60-70% van de heksen vrouw. 1402 Bestand:Hôtel de Ville de Bruxelles 01.JPG Stadhuis van Brussel De bouw van het Stadhuis van Brussel wordt aan Jacob van Tienen toeverdtrouwd. 29 juni - Diverse legers onder leiding van de graaf van Holland komen de stad Gorinchem belegeren. Graaf Albrecht en zijn zoon slaan hun kamp op ten noorden van de stad, en er arriveren overal legers vandaan, zoals uit het Heilige roomse rijk, Utrecht, Zeeland, Henegouwen en Gelre. Het Beleg van Gorinchem tussen de graaf van Holland en de heer van Arkel zou 11 tot 12 weken duren. Nijmegen wordt een Hanzestad. 1403 1 augustus - Het Brabantse leen Breda komt aan het geslacht Nassau door het huwelijk van Johanna van Polanen met Engelbrecht I van Nassau-Dillenburg. De eerste papiermolen wordt gebouwd in de buurt van Hoei in de zuidelijke Nederlanden. 1404 19 november - Sint Elisabethsvloed: De overstromingen vinden vooral plaats in Vlaanderen en Zeeland. Het landverlies in Zeeuws-Vlaanderen en West-Vlaanderen bedraagt circa 3000 ha. Gravin Margaretha van Male van Vlaanderen geeft opdracht een algemeen zeewerende dijk aan te leggen. Deze wordt nog altijd de Graaf Jansdijk genoemd naar haar zoon en opvolger, Jan zonder Vrees. Later zal Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië, bevel geven de reeds bestaande dijken te verbinden tot één grote dijk die van het noorden van het graafschap tot het zuiden loopt. 1405 Bestand:Peper of Geertruitsgasthuis2.jpg Geertruidsgasthuis 21 maart - Margaretha van Male (54), hertogin van Bourgondië, gravin van Vlaanderen, Nevers, Rethel en Artois en hertogin van Brabant en Limburg komt te overlijden. 23 april : Jan zonder Vrees doet als opvolger zijn Blijde Intrede in Mechelen. Het Geertruidsgasthuis (in de volksmond Pepergasthuis) wordt als een hofje in Groningen gebouwd. Christine de Pizan klaagt in haar belangrijkste werk het Livre de la Cité des Dames (Boek van de stad der vrouwen) de antifeministische houding van mannen in haar tijd aan. 1407 Door inklinking van het ontgonnen veen wordt in het noorden natuurlijke afwatering van polders steeds problematischer. Voor het eerst wordt gebruikgemaakt van een wipmolen door Floris van Alkemade. Dit markeert het begin van het Nederlandse polderlandschap. De zetel van de Raad van Vlaanderen wordt overgebracht van Brugge naar het Gravensteen in Gent en zal als voertaal het Vlaams krijgen. Van nu af aan wordt het Huis van Bourgondië de nieuwe tegenstander van de oproerige stad Gent, die zich eerst verzet tegen Filips de Goede, later tegen Maria van Bourgondië - aan wie zij het Groot Privilege ontfutseld wordt - en tenslotte tegen Maximiliaan van Oostenrijk. 1413 September - Met de overmeestering van Emden door Keno II tom Brok breekt in Oost-Friesland een oorlog die zich spoedig over heel Friesland uitbreidt (de Grote Friese Oorlog). De Oost-Friese hoofdeling Hisko Abdena vlucht naar De Ommelanden. 1414 Stavoren werpt, als laatste, het Hollands grafelijk gezag weer af, en Friesland is weer volledig onafhankelijk, waarop het onderlinge uitvechten van vetes en roverijen tussen Schieringers en Vetkopers er weer als vanouds begint. 1416 Bestand:Folio 79r - Pentecostes.jpg Les Très Riches Heures du duc de Berry, folio 79r, gebroeders Van Limburg. De gebroeders Van Limburg laten bij hun overlijden het onvoltooide getijdenboek Les Très Riches Heures du duc de Berry na, waar zij in opdracht van hertog Jan van Berry aan werkten 1417 Bestand:Jacoba van Beieren (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland.jpg Jacoba van Beieren (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland. Graaf Willem VI overlijdt en zijn dochter Jacoba van Beieren wordt niet erkend door de Duitse koning Sigismund, maar vooral ook niet door Dordrecht. Hoewel zij tot gravin wordt gewijd, maakt haar oom, de niet-ingewijde bisschop van Luik, Jan VI van Beieren, aanspraak op de macht in Holland en kiest partij voor de Kabeljauwen. Op 18 juni worden in de slag bij Okswerderzijl de Schieringers verslagen door de Geallieerden (familie Tom Brok en de stad Groningen). Op 1 december eindigt het Beleg van Gorinchem in het voordeel van de Hoekse-partij. Willem van Arkel sneuvelt. 1418 Jan VI van Beieren verovert Rotterdam, dat sinds het overlijden van Willem VI partij gekozen heeft voor Jacoba. Jacoba huwt in 1418 haar neef Jan IV van Brabant. Omdat hij zijn financiële verplichtingen niet kan nakomen, verpandt Jan IV het grondgebied van Jacoba voor 12 jaar aan haar vijand Jan van Beieren. Jacoba laat hierop het huwelijk ongeldig verklaren en vertrekt naar Engeland, waar zij in 1422 in het huwelijk treedt met Humphrey van Gloucester. Tussen 28 juni en 3 augustus vindt het Beleg van Dordrecht plaats, de stad weet stand te houden. Fokko Ukena verslaat de Schieringers in de Slag bij Dokkum en brandschat Dokkum en Ezumazijl. 1419 13 februari - De Zoen van Woudrichem wordt ondertekend tussen Jacoba van Beieren en Jan VI van Beieren. Het is een poging om de Hoekse en Kabeljauwse twisten te beëindigen. Na veel gesprekken komt men overeen, dat Dordrecht, Gorinchem, Leerdam en omliggende landen door Jan van Beieren als erfleen bestuurd zullen worden, terwijl bij de dood van Jacoba Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland aan Jan zullen worden afgestaan. Voorts zullen deze gewesten vijf jaar achtereen door de hertogen van Brabant en Beieren gezamenlijk worden bestuurd, terwijl Jacoba de inkomsten zal verkrijgen. 30 april - In 's-Hertogenbosch breekt de verwoestende stadsbrand van 's-Hertogenbosch uit, waarbij 112 mensen het leven laten. Alle huizen aan de oost- een noordzijde van de markt, het gasthuis, klooster en Sint Jankerk branden daarbij volledig af. De schade wordt op 300.000 gulden begroot, in die tijd een enorm bedrag. 10 september - Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië) (48), overlijdt. 8 oktober - Filips de Goede doet zijn Blijde Intrede in Mechelen Filips de Goede volgt zijn vader op als hertog van Bourgondië en heer van een steeds uitbreidend aantal Lage Landen. December - Filips de Goede gaat formeel een bondgenootschap aan met de Engelsen. 1420 10 mei - De Schieringers worden door de Oost-Friese hoofdeling Fokko Ukena verslagen in de slag aan de Palesloot. Een groot deel weet te ontkomen en vinden een goed heenkomen in de nabij gelegen steden Starum en Sloten. Van daaruit vragen zij om hulp bij hertog Jan van Beieren in Holland. 18 juni - Troepen van Jan van Beieren slaan het beleg voor Leiden, dat in handen is van aanhangers van Jacoba van Beieren. 11 juli - Met hulp van door hertog Jan van Beieren gezonden troepen, wordt door de Schieringers in de slag bij Sloten een belangrijke overwinning behaald op het Geallieerde leger van Fokko Ukena. 17 augustus - Na een belegering van twee maanden, geeft de stad Leiden zich over aan Jan van Beieren, de oom van gravin Jacoba. De Hoeksgezinde burggraaf Filips van Wassenaer wordt van al zijn ambten en rechten ontheven. Einde jaar - De Friezen erkennen Jan van Beieren als heer. 1421 Bestand:Master of the St Elizabeth Panels 001.jpg Sint Elisabethsvloed in 1421, ~1490-1495, Meester van de Heilige Elisabeth-Panelen. 19 november - Sint Elisabethsvloed in Vlaanderen, Zeeland en Holland, waarbij zeker tweeduizend mensen de dood vinden. Bij Broek breekt de dijk van de Groote of Hollandsche Waard door en dit belangrijke gebied gaat grotendeels verloren. Dordrecht komt op een eiland te liggen. Het gewest Namen wordt door Bourgondië ingelijfd. 1422 De Vrede van Groningen beslecht tijdelijk de twisten tussen de Schieringers, op dat moment gesteund door de graaf van Holland, Jan van Beieren en de Vetkopers, gesteund door Ocko II tom Brok en de stad Groningen. De gravin van Holland en Henegouwen, Jacoba van Beieren, ontvangt van de Paus bericht van nietigheid van haar huwelijk met hertog Jan IV van Brabant. Ze reist naar Engeland en verlooft zich (of huwt?) met de regent Humphrey van Gloucester. Jan van Eyck is tot 1425 hofschilder in dienst van Jan van Beieren in Den Haag. 1423 De Staten van Gelre kiezen de minderjarige neef van Hertog Reinoud tot zijn opvolger: Arnold van Egmont. Diens vader Jan II van Egmont zal als ruwaard regeren. Tot 1448 doet zich het Utrechts Schisma voor, waardoor er twee bisschoppen tegelijk zijn. Bestand:Thomas à Kempis - De Imitatione Christi.gif De Imitatione Christi, Thomas a Kempis. Het wijdverspreide en veelgelezen boek van de Moderne Devotie. 1424 Bedfords jongere broer Humphrey van Gloucester wordt verliefd op Jacoba van Beieren, de erfdochter van Holland, Zeeland en Henegouwen. Dit zet een streep door de Bourgondische rekening en zet Bedford voor een groot probleem omdat hij de steun van zijn Bourgondische zwager niet kan missen. Samen met Humphrey gaat Jacoba terug naar Holland om de strijd op te pakken tegen haar ex-echtgenoot Jan IV, die gesteund wordt door Filips van Bourgondië. 18 november - De derde Elizabethsvloed treft de Nederlanden. De herstelwerkzaamheden die de schade van 1421 moesten herstellen worden weggevaagd en dit breekt de wil om de Hollandse Waard te herwinnen. 1425 Bestand:Jacqueline de Bavière.png Jacoba van Beieren. Als Humphrey van Gloucester Jacoba van Beieren in de steek laat voor een hofdame, geeft Jacoba de strijd op. Ze geeft zich over aan Filips van Bourgondië en wordt in Gent gevangengezet. Jacoba van Beieren volgt Jan III op, maar de Bourgondiërs betwisten haar dat recht. Half maart weet Jacoba van Beieren te ontsnappen uit kasteel Gravensteen met de hulp van drie Hoekse edellieden. 26 maart tot 2 mei - Het Beleg van Schoonhoven: Jacoba van Beieren besluit om uiteenlopende redenen Schoonhoven te belegeren. 17 september - Gravin Jacoba wordt ingehuldigd in Gouda, waar zij haar intrek neemt in het kasteel Ter Goude, wat haar verblijfplaats zal worden tussen 1425 en 1428. Van daaruit zet zij haar strijd tegen de Kabeljauwen voort om Holland en Zeeland terug te krijgen. Als Jacoba op zeker moment verneemt dat de vijand in Leiden een leger bijeen heeft gebracht om eerst Alphen aan den Rijn en daarna Gouda aan te vallen, neemt zij een kordaat besluit. Jacoba laat alle troepen uit Schoonhoven, Oudewater en Gouda verzamelen en trekt over de Gouwe ten strijde bij Alphen aan den Rijn. Jacoba wint en als blijk van deze overwinning worden de banieren van de steden Haarlem, Leiden en Amsterdam naar Gouda mee terug genomen. Gouda is op dat moment hoofdstad van de Hoekse beweging. De Universiteit Leuven, in het Latijn Studium Generale Lovaniense, wordt gesticht. 1426 24 juli - Verwoesting Hof van Wena (Rotterdam): Het kasteel wordt door Willem Nagel en volgelingen van Jacoba van Beieren (Hoeken), in brand gestoken. Juli - Hertog Philips bezet Alkmaar, dat door de Kennemer boeren in brand is gestoken. De stadsrechten worden vervallen verklaard. 22 augustus - Slag bij Hoorn. Philips en de Kabeljauwen onder leiding van Jan de Villiers verslaan de Kennemers en Hoeken onder leiding van Willem Nagel, die wordt gedood. 1427 17 april - Jan IV van Brabant (24), hertog van Brabant en Limburg overlijdt. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten van dit jaar verliest de Hoekse partij een hoop terrein, zo wordt een zee slag bij Wieringen verloren en wordt het beleg van Zevenbergen opgezet. Dit was de laatste Hoekse stad in het hertogdom Brabant. 1428 Bestand:Fragment kaart van Gouda van Jacob van Deventer.png De enige steun die Jacoba van Beieren had tijdens het beleg van Gouda, was die van de vloot onder leiding van Willem van Brederode, die in de haven lag. In mei/juni vindt het Beleg van Gouda door Filips de Goede plaats met een enorme Bourgondische legermacht. 3 juli - Met de Zoen van Delft komt een eind aan de Hoekse en Kabeljauwse twisten, die in 1349 begonnen. Jacoba sluit vrede met Filips van Bourgondië. Na het overlijden van haar oom Jan van Beieren in 1425 had zij de strijd tegen Filips van Bourgondië weer opgepakt. In dit vredesverdrag wordt bepaald dat Filips van Bourgondië erfgenaam van Jacoba van Beieren wordt en dat Jacoba van Beieren niet meer in het huwelijk mag treden. Jacoba van Beieren mag zich nog wel gravin van Holland blijven noemen, maar verliest de feitelijke macht. Einde van de onafhankelijkheid van het Hollands/Zeeuwse gewest, dat nu het gezag van Filips de Goede van Bourgondië moet erkennen. Ook Henegouwen wordt door de Bourgondiërs ingelijfd. 1429 8 mei - De Engelsen beëindigen het beleg van Orléans, nadat Jeanne d'Arc het Franse leger heeft gemobiliseerd. 17 juli - De troonopvolger (de dauphin) van Frankrijk wordt in Reims tot koning Karel VII gekroond, 6 jaar na de dood van zijn voorganger Karel VI (de Waanzinnige). 1430 Bestand:Philip the good.jpg Filips de Goede, Rogier van der Weyden. De hertog draagt de keten van de door hem opgerichte Orde van het Gulden Vlies. Filips de Goede richt de Orde van het Gulden Vlies op bij gelegenheid van zijn huwelijk met Isabella van Portugal. De Orde van het Gulden Vlies is de tegenhanger van de Engelse Orde van de Kousenband, die uit 1348 dateert. Met de instelling van deze Orde wil Filips de Goede nog meer aanzien geven aan zijn dynastie. De nieuwe Orde is een select gezelschap waarmee de hertog zijn beste medewerkers en buitenlandse bondgenoten kan eren. De Orde wordt erkend door de paus en geniet pauselijke privileges. Tussen 1430-1500 zijn er 300 bewezen heksenprocessen in heel Europa. 1431 30 mei - Jeanne d'Arc wordt als heks verbrand in Rouen. 16 december - Koning Hendrik VI van Engeland wordt in de Notre-Dame van Parijs gekroond tot koning van Frankrijk. Zijn claim op de Franse troon wordt gesteund door de Hertog van Bourgondië en door Isabella van Beieren, de weduwe van koning Karel VI van Frankrijk. 1432 Bestand:Retable de l'Agneau mystique.jpg Het Lam Gods. Frank van Borssele en Jacoba van Beieren treden in het geheim in het huwelijk. Jacoba schendt daarmee de Zoen van Delft. Filips de Goede neemt Frank gevangen en eist dat Jacoba voorgoed van haar titels afstand doet, wat zij in 1433 uiteindelijk ook zal doen. Filips de Goede roept voor het eerst vertegenwoordigers van de standen in zijn gewesten in Brussel bijeen. Dit Hof van Holland zal uitgroeien tot Staten-Generaal. Het drieluik Het Lam Gods, begonnen door Hubert van Eyck, wordt voltooid door zijn jongere broer Jan van Eyck. 1433 Bestand:Meester van Catharina van Kleef - Getijdenboek van de Meester van Catharina van Kleef.jpg Getijdenboek van Katharina van Kleef, Meester van Catharina van Kleef. 12 april - Verdrag van Den Haag- Filips de Goede verwerft definitief de graafschappen Holland, Zeeland en Henegouwen en laat Frank van Borssele vrij om zich bij zijn echtgenote Jacoba van Beieren te voegen. 14 april - De heilige Liduina van Schiedam sterft. 1435 januari - Leeuwarden krijgt stadsrechten. 21 september - Vrede van Atrecht tussen Karel VII van Frankrijk en Filips de Goede, dit betekent het einde van de Engels-Bourgondische samenwerking. 1438 Bestand:Haupthandelsroute Hanse.png De hoofdhandelsroute van de Hanze 1438–1441. De strijd tussen Holland, Brabant en Vlaanderen is tot een einde gekomen nu de gewesten onder de Bourgondiërs verenigd zijn. De toenemende Hollandse scheepvaart leidt echter wel tot wrijvingen met de Hanze. Die adviseert haar lidsteden om eerder via Vlaanderen te varen dan Holland of Zeeland. Dit wordt de Hollands-Wendische Oorlog. Hoewel er in dit en het hieropvolgend jaar sprake is van zware crisis en torenhoge graanprijzen, delen de Lage Landen niet in de algemene malaise in Europa en is er eerder sprake van economische expansie. Bestand:Kmska Jan Van Eyck (ca.1390-1441) - Madonna bij de fontein (1439) 28-02-2010 13-41-46.png Madonna bij de fontein in een Hortus conclusus (1439) Jan van Eyck. 1441 Hendrik II van Borselen - Monsieur De La Vère - zeilt de Elbe en de Wezer op en sleept een aantal Hanzekoggen weg bij Hamburg en Bremen. Hierop wordt de voor Vlaanderen, Holland en Zeeland gunstige Vrede van Kopenhagen gesloten, waarbij de gewesten opnieuw vrije doorgang krijgen door de Sont. Daarmee komt een einde aan de Hollands-Wendische Oorlog. Weliswaar moet Holland schadevergoeding betalen, maar de Hanze moet de vaart op de Oostzee gedogen. 1442 24 juli - De Hanzestad Bremen verklaart de oorlog aan Holland, Friesland, Zeeland en Vlaanderen. De nieuwe oorlog om de vrije handel op de Oostzee komt een jaar na de Vrede van Kopenhagen. 1443 Elisabeth van Görlitz doet afstand van het Hertogdom Luxemburg ten behoeve van Filips de Goede van Bourgondië. Zij ontvangt tot aan haar dood een jaargeld. 1447 Brugge wordt de enige stapelplaats van de Hanze in de Nederlanden. 1450 Bestand:Jean Fouquet 005.jpg Maria met kind, c.1450, hout, 93 x 85 cm, Jean Fouquet (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen). Jean Fouquet (ca. 1420 – ca. 1480) baseert zijn stijl op die van de Vlaamse schilderbroers Hubert en Jan van Eyck en van de Florentijnse schilders en beeldhouwers van de Renaissance, met wie hij in Italië kennismaakt. 1451 30 juni - Bordeaux, sinds 1259 in bezit van de Engelse koningen, valt in Franse handen. 26 oktober - In hun conflict met de Bourgondische hertog Filips de Goede, die een belasting op het levensnoodzakelijke zout wil laten opleggen, roepen de Gentse gilden een algemene staking uit en nemen ze de wapens op. Het conflict draait wezenlijk om de invloed van de gilden, met name die van hun overdekens, die voor Filips in strijd is met het Charter van Senlis (1301). Jan IV van Nassau, Heer van Breda, erft de Duitse bezittingen van zijn kinderloos gestorven broer Hendrik. Zo worden de Nederlandse en de Duitse gronden herenigd. 1452 Bestand:20040103 Middelburg Stadhuis.jpg Stadhuis van Middelburg. De bouw van het Stadhuis van Middelburg begint in 1452 geleid door meerdere generaties van de Vlaamse architectenfamilie Keldermans en duurt tot 1520. Het eerste deel van de Gutenberg-bijbel, het eerste gedrukte boek, wordt in Duitsland uitgegeven. In Regensburg komt de eerste Regeling voor vroedvrouwen. Er heerst een veldslag tussen Gent en het leger van de Bourgondische hertog Filips de Goede, waarbij Cornelis Sneyssens zich weet te onderscheiden. 1453 Winter - De Zoutoorlog veroorzaakt grote schade op het Vlaamse platteland. 23 juli - In de Slag bij Gavere verslaat Filips de Goede de opstandige stad Gent. Het verzet van de Gentenaren voorkomt in extremis nog een plundering van de stad. Einde van de Honderdjarige Oorlog. Nu de laatste pogingen om Bordeaux te heroveren op niets zijn uitgelopen, sluit Engeland uit armoede vrede met Frankrijk. Van het Anglo-Franse rijk is alleen nog Calais over. 1454 Bestand:Vœu du faisan.jpg Vœu du faisan (Eed bij de fazant). Na de val van Constantinopel neemt Filips de Goede het kruis aan tijdens het Banket van de Fazant waar de aanwezigen de beroemde Vœu du faisan (Eed bij de fazant) zweren, mogelijk om de nederlaag van zijn vader tijdens de Slag bij Nicopolis van 1396 te wreken. Gutenberg bouwt eerste drukpers in Europa, zijn eerste druk was een aflaatbrief. 1455 Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg De Gutenbergbijbel De Utrechtse kapittels kiezen op 7 april de Hoeksgezinde domproost Gijsbrecht van Brederode tot bisschop. Onder druk van de Filips de Goede benoemt paus Calixtus III diens bastaardzoon David. Filips slaat de weerstand tegen deze benoeming met geweld neer, en in 1456 geeft Gijsbrecht tegen een ruime schadeloosstelling zijn aanspraak op de zetel op. Hij blijft echter een luis in de pels tot David hem, samen met zijn broer Reinoud, in 1470 gevangen neemt. Johannes Gutenberg voltooit zijn Gutenbergbijbel: De Vulgata. De eerste bijbel die niet geschreven, maar gedrukt werd in Europa. 1458 Bestand:Simon-Marmion - Les grandes Chroniques des France.JPG Filips de Goede neemt in 1457 de Grands Chroniques de France van Simon Marmion in ontvangst. 27 februari - De protestantse leider George van Podiebrad wordt gekozen tot koning van Bohemen. 1460 In Atrecht vindt een heksenjacht plaats. ~1462 Voor de traditie om de uitvinding van de boekdrukkunst toe te schrijven aan Laurens Janszoon Coster ontbreekt ieder bewijs. De enige bron hiervoor is een verhaal van Hadrianus Junius, een eeuw later. Wel zijn er oude incunabelen bewaard gebleven die vermoedelijk in de Nederlanden gedrukt zijn, zoals van het Latijns grammaticaboek Doctrinale puerorum van Alexandre de Villedieu. 1464 Bestand:Karte Haus Burgund 4 EN.png Bourgondische gebieden en toevoegingen vanaf 1465 9 januari - Er vindt in Brugge een vergadering plaats van vertegenwoordigers van de Staten van alle Bourgondische gewesten. Hoewel zij politiek gezien slechts in personele unie verenigd zijn, is dit de grondslag van de latere Staten-Generaal. Op de agenda staat het regentschap tijdens de afwezigheid van Filips, maar voor deze op kruistocht kan vertrekken, zakt hij in 1465 weg in seniliteit en zijn zoon Karel neemt vanaf dan de staatszaken waar. 1465 Adolf van Egmond zet zijn vader af als hertog van Gelre en neemt zijn plaats in. In 1471 neemt zijn vader zijn plaats weer in met de hulp van Karel de Stoute, hoewel deze aanvankelijk zoon tegen vader had opgezet. Het dorp Truielingen wordt grotendeels vernield door het Brabantse garnizoen van Geldenaken tijdens de oorlog tussen de Bourgondiërs en het prinsbisdom Luik. In het dorp Sloterdijk wordt een waag ingericht. 5 oktober - De Vrede van Conflans wordt getekend door Lodewijk XI, koning van Frankrijk en graaf Karel de Stoute (Karel van Charolais). 20 oktober - Slag bij Montenaken. Aan het hoofd van 4000 soldaten wordt Raes van Heers verslagen door troepen onder bevel van Karel de Stoute. De Luikenaars zijn niet tevreden met het beleid van de prins-bisschop Lodewijk van Bourbon, die Filips de Goede met medewerking van de paus had aangesteld als prins-bisschop van het prinsbisdom Luik. De onrust neemt toe en in 1465 breekt de Eerste Luikse Oorlog uit. De Bourgondiërs, onder de leiding van Filips' zoon Karel, hertog van Charolais verslaan de Luikenaars in Montenaken. Na de slag bezet Karel de stad Sint-Truiden. De slag leidt tot de Vrede van Sint-Truiden (19 september 1466) , waarbij Luik ongeveer al zijn rechten en vrijheden verliest en Lodewijk van Bourbon opnieuw aangesteld wordt als prins-bisschop. IJsselstein wordt grotendeels verwoest door bendes uit Gelre. 1467 5 mei - Hugo van der Goes wordt toegelaten tot het kunstenaarsgilde van Gent. Karel de Stoute volgt zijn overleden vader als graaf van Vlaanderen op. Bij zijn inhuldiging komt het in Gent tot ongeregeldheden, die met harde hand worden beëindigd. 28 oktober - Slag bij Brustem. Bij het overlijden van Filips de Goede komen de Luikenaars opnieuw in opstand tegen de gehate prinsbisschop, die de vlucht neemt. Zij hopen op steun van de Franse koning Lodewijk XI, de tegenstander van de Bourgondiër Karel de Stoute. Als Karel merkt dat Lodewijk zijn belofte niet nakomt trekt hij met een beroepsleger van 25.000 man op naar Luik. De Luikse en Loonse milities bestaan uit een samenraapsel van 12.000 man waaronder 500 ruiters. Ze worden aangevoerd door Raes van Heers, zijn vrouw Pentacosta van Grevenbroek en Jan de Wilde, graaf van Kessenich. Luik en Loon moeten het gezag van Karel de Stoute na zijn overwinning erkennen. Karel beveelt alle Loonse steden hun muren binnen een maand na 8 november (1467) af te breken. 1468 Bestand:Delftse bijbel (proloog 1).jpg Proloog van de Delftse Bijbel, het eerste gedrukte Nederlandstalige boek, gedrukt in 1477. Het bevat alleen het Oude Testament. 1 oktober - Margriete Achtels wordt door de rechtbank van de Proosdij van Brugge veroordeeld tot "verbranding aan de staak" wegens het "op bovennatuurlijke wijze" vergiftigen van verscheidene mensen. Karel de Stoute belegert en verwoest Luik. Zijn soldaten misdragen zich in de stad: ongeveer een kwart van de 20.000 inwoners verliest hierbij het leven. 1473 Karel de Stoute wordt hertog van Gelre nadat Arnold van Egmont overlijdt. De hofraad reist aanvankelijk mee met de hertog, maar Karel de Stoute laat voor het eerst zijn gerechtelijke raad achter in Mechelen, die vandaar de benaming Parlement van Mechelen krijgt. Het hertogdom Limburg en Overmaas confedereren hun Staten tot de Staten van Limburg en de Landen van Overmaas. 1474 De Vrede van Utrecht maakt een einde aan een lange periode van handelsoorlogen in Noordwest-Europa. 1477 Bestand:Karte Haus Burgund 4.png Het Bourgondische rijk in 1477. 5 januari - Slag bij Nancy: Karel de Stoute, de laatste hertog van Bourgondië, sneuvelt tegen de Zwitserse Garde bij een poging Lotharingen in zijn bezit te krijgen. Dit veroorzaakt een crisis in het hertogdom. Zijn dochter Maria van Bourgondië volgt hem op en wordt onmiddellijk geconfronteerd met de ontevredenheid over het oorlogszuchtige en centralistische beleid van haar vader. Frankrijk valt haar Franse gewesten aan. Lodewijk XI van Frankrijk bezet Bourgondië. De Bourgondiërs zijn niet in staat zich te weren. Hertogin Maria komt in grote problemen. De gewesten zien hun kans schoon haar te dwingen tot het verlenen van allerlei privilegies. 3 februari wordt met spoed een vergadering van de Staten-Generaal belegd. Vertegenwoordigers van Holland, Vlaanderen, Brabant en Namen plegen overleg om tot een gezamenlijke opstelling te komen. Hier blijkt dat de Staten wel bereid zijn om Maria van Bourgondië als hun vorstin te erkennen en te ondersteunen met financiële middelen, maar wel tegen een zekere prijs. De macht van het centrale bestuur moet ingeperkt worden. 11 februari - Toekenning van het Groot Privilege: Maria verkrijgt financiële en militaire steun van de Staten-Generaal. Ook moet zij, om tegemoet te komen aan het particularisme, aan verscheidene gewesten en steden eigen keuren (landsprivileges) verlenen. Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg Het schepenhuis te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609 14 maart - Het parlement en de rekenkamer van Mechelen worden door Maria van Bourgondië afgeschaft, maar later vervangen door de Grote Raad van Mechelen. Vlaanderen, Holland en Zeeland verkrijgen hun eigen Groot Privilege, waarbij Nederlands de bestuurstaal wordt en zuiderlingen worden uitgesloten van belangrijke functies. 19 maart - Maria van Bourgondië doet op verzoek van de prins-bisschop afstand van al haar rechten op het prinsbisdom Luik. 24 juli - Quedlinburg wordt door het leger van Ernst van Saksen en Albrecht III van Saksen bestormd en moet zich weer onderwerpen aan de abdis van de abdij van Quedlinburg. 19 augustus - Maria van Bourgondië trouwt met Maximiliaan I van Habsburg, waardoor een einde komt aan haar korte persoonlijke regeerperiode en de Nederlanden onder het huis Habsburg komen. Hiermee gaan de Habsburgse en de Bourgondische erflanden samen en is er hoop dat aan de poging van Lodewijk XI om Bourgondië van de kaart te vegen een halt toe te roepen is. Nu kan de Franse dreiging het hoofd geboden worden. September - Maximiliaan en Lodewijk XI van Frankrijk sluiten een wapenstilstand. 27 september - De Cosmas- en Damianusvloed treft de kusten van de Noordzee en maakt veel slachtoffers. De Delftse Bijbel wordt gedrukt. 1478 Bestand:Map France 1477-fr.svg Frankrijk en de Bourgondische landen Lodewijk XI neemt de Franse gewesten van de Bourgondische hertogen in beslag en er breekt daarmee weer oorlog uit tussen Maximiliaan en Lodewijk. Maximiliaan weet met een leger van Zwitserse huurlingen en Engelse boogschutters de Fransen tot Atrecht terug te dringen. Doornik wordt heroverd. Juli - Er is opnieuw een wapenstilstand tussen Maximiliaan en Lodewijk XI, de laatste belooft alle steden in Henegouwen terug te geven. Het gedrag van de vreemde huurlingen leidt tot onrust en oproer in Vlaanderen. Jan van Dadizele, een Vlaams edelman die trouw blijft aan de Bourgondiers weet echter het oproer te bedwingen. De Wedderborg lijdt grote schade in het conflict tussen de Heer van Westerwolde en de bevolking van Wedde, gesteund door de stad Groningen. 1479 Juli - Inname en plundering van Den Haag door de Hoekse veldheren Wolffert van Borsselen en Reynier van Broeckhuysen . Wolfert wordt daarom het jaar daarop als stadhouder van Holland en Zeeland vervangen door Joost van Lalaing. 7 augustus - Eerste Slag bij Guinegate waarbij Franse troepen door Maximiliaan van Oostenrijk worden verslagen Augustus - Jan van Dadizele weet als Baljuw van Gent een goed uitgerust en gedisciplineerd leger op de been te brengen. Maximiliaan weet er dankbaar gebruik van te maken. 24 september - In de stad Groningen wordt door een rijke weduwe het Sint-Annengasthuis gesticht ten behoeve van 15 armlastige en behoeftige oudelieden. Rudolf Agricola keert terug naar Groningen, na gestudeerd te hebben in Erfurt, Keulen, Leuven, Pavia en Ferrara. Ook verbleef hij in Ferrara aan het hof van hertog Ercole d'Este. Hij wordt een van de belangrijkste vroeg-humanistische geleerden van de Nederlanden. De Vlaamse overwinning op Lodewijk XI van Frankrijk wordt de oorsprong van de Reuzenommegang, de gayants in Dowaai. Bestand:Leonardo da Vinci- Vitruvian Man.JPG De Vitruviusman van Leonardo da Vinci zou uitgroeien tot de verzinnebeelding van het renaissance-humanisme (ca. 1490, Gallerie dell' Accademia, Venetië, inv. 228). 1480 Maximiliaan slaagt erin Luxemburg onder controle te krijgen. Gent staat erop dat de jonge kinderen van Maximiliaan en Maria beurtelings in de verschillende gewesten verblijven, maar als het tijd wordt ze aan Brabant af te staan weigert de stad de kinderen te laten gaan. Zij zijn nu in feite gijzelaars. Bij overstromingen van de Vlaamse kust wordt het dorp Breskens verzwolgen. Antwerpen telt 33.000 inwoners. 1481 De Tweede Utrechtse Burgeroorlog breekt uit met als belangrijkste voorvallen de Slag bij Scherpenzeel (22-9-1481) en de Slag bij Westbroek (26-12-1481). Graaf Adolf IV van Nassau-Wiesbaden weet voor Maximiliaan Gelderland te bedwingen, waar de opstandelingen een bondgenootschap met de Fransen waren aangegaan. Oktober - De Gentse Baljuw Jan van Dadizele wordt vermoord. Dit is een zware slag voor Maximiliaan. 1482 Bestand:Spanish Netherlands.svg De Habsburgse Nederlanden (oranje), het prinsbisdom Luik (paars) en de rijksabdij Stavelot-Malmedy (roze), (situatie sinds 1548) 27 maart - Maria van Bourgondië overlijdt op 25-jarige leeftijd door een val van haar paard. Haar 4-jarige zoontje Filips de Schone volgt haar op, onder het regentschap van zijn onpopulaire vader Maximiliaan van Oostenrijk. De kleine graaf en zijn zusje zijn echter nog steeds in handen van de Gentenaren. Maximiliaan wil het Groot Privilege echter niet bevestigen en voert bovendien een expansiepolitiek met oorlogen die veel kosten en dus veel belastingen meebrengen. Het voogdijschap van Maximiliaan valt bij Vlaanderen en Brabant in slechte aarde. Zij staan erop dat er vrede met Frankrijk gesloten wordt, maar de vorst voelt er weinig voor om de ongunstige voorwaarden van de vrede te aanvaarden, onder andere omdat daarmee het hertogdom Bourgondië voorgoed prijsgegeven wordt. 16 juli - De Kabeljauwse ruiteraanvoerder Jan van Schaffelaar springt van de toren van Barneveld. Hij overleeft de val en wordt alsnog door de Hoeken gedood. 23 december - De Staten-Generaal van de Habsburgse Nederlanden erkennen het regentschap van Maximiliaan en onder druk van de Vlaamse steden sluit de regent van de Nederlanden Maximiliaan van Oostenrijk de Vrede van Atrecht (1482) met Frankrijk en legt zich daarmee neer bij het verlies van de Bourgondische erflanden. In de strijd tussen de Kabeljauwse ridder Egbert van Wassenaar en de Hoekse burgemeester van Utrecht, Dirk van Zuylen, wordt het kasteel de Haar verwoest. 1483 Maart - Maximiliaan gaat akkoord met de voorwaarden van de Vrede van Atrecht. Zijn tweejarige dochtertje Margaretha wordt in handen van de Franse koning overgegeven voor haar huwelijk met de kroonprins. Artesië en Bourgondië gaan als bruidsschat over naar Frankrijk en Filips zal leenhulde brengen aan de Franse koning voor Vlaanderen. 23 juni - Margaretha en de Dauphin verloven. Augustus - Lodewijk XI sterft en Maximiliaan neemt opnieuw de wapens op. Het graafschap Vlaanderen gaat hiermee niet akkoord. Hun gezant die naar koning Karel VIII van Frankrijk werd gezonden, wordt echter door Maximiliaan gevangengenomen. Dit leidt tot de eerste tweejarige Vlaamse Opstand tegen Maximiliaan. In Holland wordt de opstand tegen Maximiliaan van Habsburg na twee jaar neergeslagen door hertog Albrecht van Saksen. Op 31 augustus wordt het beleg van Utrecht beëindigd en daarmee ook de Tweede Utrechtse Burgeroorlog, die met een vredesverdrag op 2 september wordt afgesloten. Door tussenkomst van Maximiliaan kan David van Bourgondië, halfbroer van Karel de Stoute, zijn bisschopszetel in Utrecht opnieuw innemen. 1484 Institoris en Sprenger, de auteurs van de Heksenhamer, wenden zich voor steun bij hun heksenvervolging tot Rome. Paus Innocentius VIII vaardigt voor hen de bul Summis desiderantes affectibus uit, waarin hij echter uitsluitend goedkeuring geeft tot opsporing, verbanning en andere straffen tegen personen die beschuldigd worden van magie en hekserij. De bul keurt verbranding en de doodstraf niet goed, maar bevestigt slechts de bevoegdheid van de inquisitoren inzake hekserij. Bestand:Geertgen tot Sint Jans 003.jpg De heilige maagschap, 1485 tot 1493, Geertgen tot Sint Jans. 1486 17 maart - De Heer van Arenberg, bondgenoot van Gelre, valt met een legertje Eindhoven binnen. De stad wordt geplunderd en in brand gestoken. er blijven niet meer dan zes huizen (op de Grote Berg) gespaard. Maximiliaan I van Oostenrijk wordt gekozen tot koning van het Heilige Roomse Rijk. De Heksenhamer wordt, zonder kerkelijke goedkeuring, gedrukt en is het bekendste boek omtrent de hekserij. Hierin komt steeds meer de nadruk te liggen op de vrouwelijke minderwaardigheid. De vrouw zou eerder voor de duivelse verleidingen bezwijken. Het verbond met de duivel wordt als vaststaand beschouwd. Vanaf die tijd worden steeds meer oude, armlastige vrouwen als heks opgepakt. 1487 Na de recente nederlagen die Maximiliaan tegen de Franse koning Karel VIII heeft geleden, barst er nu ook een opstand los in Vlaanderen tegen het Habsburgse gezag. Gent verwelkomt een Frans garnizoen. 1488 31 januari - Maximilaan komt naar Brugge om de opstand te onderdrukken, maar wordt gevangengenomen. 12 mei - De Staten-Generaal komen bijeen en er wordt een einde gemaakt aan Maximiliaans regentschap over Vlaanderen. Maximiliaan belooft zich hieraan te houden en wordt vrijgelaten in ruil voor gijzelaars. Als borg wordt zijn raadsman Filips van Kleef gevangen gehouden. Eenmaal vrij houdt Maximiliaan zich niet aan de afspraak. Hij voert strafexpedities uit in het Brugse ommeland. Filips van Kleef voelt zich verraden en sluit zich vanwege deze eedbreuk aan bij de opstandelingen en wordt zelfs de leider. De opstand is ditmaal succesrijker. Mede doordat ook buiten Vlaanderen het regentschap in vraag wordt gesteld. 18 november - De Jonker Fransenoorlog: Jonkheer Frans van Brederode leidt een opstandig legertje in Holland en brengt Rotterdam in Hoekse handen. Maximiliaan van Oostenrijk, regent van de Bourgondische gewesten voor zijn minderjarige zoon, vaardigt de Ordonnantie op de Admiraliteit uit, waarin de afzonderlijke oorlogsvloten van de zeegewesten onder één admiraal worden gesteld. 1489 Onder aanvoering van Albrecht van Saksen wordt Maximiliaans leger uitgestuurd om de opstandige graafschappen Vlaanderen en Holland en het hertogdom Brabant te onderwerpen en te straffen. Onder andere de stad Tienen en omliggende dorpen worden geplunderd, de inwoners mishandeld en verdreven. Graaf Jan III van Egmont, Maximiliaans trouwe bondgenoot en stadhouder, weet de stad Rotterdam, die in Hoekse handen was, tot overgave te dwingen door uithongering. 1490 In de Slag bij Brouwershaven wordt jonker Frans van Brederode zwaar gewond gevangengenomen. Hiermee komt definitief een einde aan de Jonker Fransenoorlog en aan de Hoekse en Kabeljauwse Twisten. 1491 Tijdens de Opstand van het Kaas- en Broodvolk richten de inwoners van Kennemerland en West-Friesland zich tegen stadhouder Jan van Egmont vanwege de moeilijke positie van de boerenbevolking en belastingverhoging. 1492 Karel van Gelre wordt na vijf jaar vrijgekocht uit gevangenschap en gehuldigd als Hertog van Gelre. Hij komt met Franse steun succesvol in opstand waardoor Gelre weer onafhankelijk wordt van Habsburg. Opstand van het 'Kaas-en broodvolk' in West-Friesland en Kennemerland. Plundering van het Slot Brederode. 19 juli - De stad Gent moet - na de onthoofding van Jan van Coppenolle, secretaris bij de schepenenbank die tijdens de Opstand van Vlaanderen tegen Maximiliaan I van Oostenrijk het verzet leidde - de Vrede van Kadzand ondertekenen met Albrecht III van Saksen, de vertegenwoordiger van de regent Maximiliaan van Oostenrijk, waardoor haar zelfstandigheid sterk besnoeid wordt. Gent doet afstand van haar militie (De Witte Kaproenen), van de jurisdictie buiten haar gebied en van het recht der gilden om zelf hun deken te benoemen. Het geslacht Van Brederode neemt Huis ter Kleef in leen (tot 1568). 1494 22 juli - Filips de Schone wordt meerderjarig en wordt landheer van de Nederlanden en doet zijn Blijde Intrede te Mechelen 12 juli - De Kroniek van Nuremberg, ook wel bekend als Schedelsche Weltchronik (De Wereldkroniek van Schedel) wordt gepubliceerd in Nuremberg als een incunabulum. Veel kaarten uit deze kroniek tonen voor het eerst in de geschiedenis hele steden en landen. Maximiliaan I van Oostenrijk wordt gekozen tot keizer van het Heilige Roomse Rijk. 1495 7 augustus - Deventer en Kampen worden op de Rijksdag te Worms door keizer Maximilliaan I tot Rijkssteden benoemd. 1496 Bestand:PhillippeJeanne.jpg Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige Filips de Schone en koning Hendrik VII van Engeland tekenen het Magnus Intercursus waarmee de handelsbetrekkingen tussen de Lage Landen en Engeland hersteld worden. 20 oktober - Huwelijk van Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige in Lier. Voor zijn afvaart naar Spanje benoemt Filips Engelbrecht II van Breda, graaf van Nassau, tot stadhouder der Habsburgse Nederlanden. De Filippusgulden van Filips de Schone komt in omloop. 1498 Koning Maximiliaan schenkt hertog Albrecht van Saksen het leen het oorspronkelijke Friesland als onderpand voor een lening van 300.000 gulden. Albrecht was te hulp geroepen door de Friese potestaat Juw Dekama om een eind te maken aan de burgeroorlog tussen Schieringers en Vetkopers. In de slag bij Laaksum wordt een groot leger van Vetkopers uit de Zevenwouden verslagen door een klein leger van Albrecht van Saksen. Deze overwinning is bepalend voor het eindigen van het tijdperk van de Friese vrijheid. Voor Friesland begint een periode van versnippering en politieke ondergeschiktheid. ~1500 Bestand:Wildweibchen mit Einhorn.jpg Wandtapijt "Wilde vrouw met eenhoorn": het symbool voor kuisheid (Bazel). De eerste helft van de 16e eeuw is voor de Zuidelijke Nederlanden een periode van enorme groei. Een van de troeven van de Nederlanden is hun buitengewoon gunstige geografische ligging, waardoor ze tegelijkertijd als schakel, verkeersknooppunt en eindbestemming dienst doen voor de handel tussen de landen van de Baltische en Middellandse Zee. De Lage Landen scoren hoog op het vlak van handel, industrie en landbouw, en zijn door verschuiving van de wereldhandel van de Middellandse Zee naar de Atlantische Zeeruimte het nieuwe centrum van de wereldeconomie. Brabant en Vlaanderen zijn hierbij de toonaangevende regio’s. De oudste Vlaamse wandtapijten dateren uit de 13e eeuw. De belangrijkste productiecentra waren toen Doornik en Arras. Deze twee centra kregen in de 15e eeuw heel wat opdrachten van de Hertogen van Bourgondië. (In de veertiende eeuw werden ook al wandtapijten gemaakt in Brugge, Oudenaarde, Geraardsbergen, Edingen en Gent). In de 16e eeuw worden Brussel, Mechelen en Antwerpen belangrijk. Antwerpen gaat zorgen voor de verspreiding over de rest van Europa. Vlaanderen is daarmee het centrum van de Europese wandtapijtenproductie geworden. Omstreeks 1500 is Gent samen met steden als Firenze, een van de belangrijkere steden in Europa, een politiek, economisch en juridisch zwaargewicht en telt tussen 40.000 en 50.000 inwoners. In het begin van de 16e eeuw bereikt de stad Antwerpen haar hoogtepunt. De grootste invoer is die van Engelse lakens, Duitse metaalprodukten en de Portugese specerijen. In 1500 heeft Antwerpen ongeveer 40.000 inwoners, omstreeks 1560 wordt het aantal van 100.000 bereikt. Hand in hand met de toenemende welvaart kent de stad een ongekende culturele bloei. Vooral neemt de schilderkunst in Antwerpen een hoge vlucht in de zestiende en zeventiende eeuw. Een aantal provinciale raden verklaren zich soeverein in het begin van de 16e eeuw zoals Brabant en Henegouwen. In de 16e eeuw verspreiden protestantse evangelisten de heksenvervolging vanuit hun thuisland (Wittenberg, Genève en Zürich) elders in Europa, op de voet gevolgd door hun rivalen van de contrareformatie, de jezuïeten. 1502 Begin van de Gelderse Oorlogen, een reeks conflicten in de Lage Langen: voornamelijk Holland, Vlaanderen en Brabant onder leiding van de Habsburgse vorsten van de Nederlanden aan de ene kant en Gelre, Groningen en de Ommelanden en Friesland, onder leiding van Karel van Gelre aan de andere kant. 1504 Bestand:Werken van Barmhartigheid, Meester van Alkmaar (1504).jpg Zeven werken van Barmhartigheid, 1504, Meester van Alkmaar. Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg Het schepenhuis te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609 26 november - Koningin Isabella I van Castilië sterft. Haar dochter Juana erft de troon, die feitelijk toevalt aan de Bourgondische hertog Filips de Schone. In Mechelen wordt opnieuw de Grote Raad van Mechelen ingesteld als hoogste rechtsorgaan voor de Habsburgse Nederlanden. Dit is een belangrijke stap in de richting van integratie van de verschillende gewesten. Hendrik graaf van Stolburg regeert als landvoogd over Friesland. Jheronimus Bosch schildert - waarschijnlijk in opdracht van Engelbrecht II van Nassau - de triptiek De Tuin der Lusten, hoewel het ook in de periode 1480-90 geschilderd kan zijn. 1506 De latere keizer Karel V, amper zes jaar oud, wordt bij het plotselinge overlijden van zijn vader, Filips de Schone, vorst van de gewesten der Habsburgse Nederlanden onder regentschap van zijn grootvader, Maximiliaan I van Oostenrijk. Het regentschap wordt echter uitgeoefend door diens dochter, Margaretha van Oostenrijk. 1507 18 maart - Margaretha van Oostenrijk wordt landvoogdes van de Nederlanden. 5 juli - Margaretha van Oostenrijk doet haar Blijde Intrede te Mechelen 1509 26 september - De tweede Cosmas- en Damianusvloed treft vooral Walcheren en Tholen, maar ook het gebied tussen IJ en Oude Rijn komt blank te staan. 1511 Bestand:HolbeinErasmusFollymarginalia.jpg Lof der zotheid Erasmus publiceert Lof der zotheid, dat hij opdraagt aan Thomas More. 1512 De Habsburgse bezittingen in de Lage Landen worden samen ingedeeld in de Bourgondische Kreits, een verband van verschillende staatjes binnen het Heilige Roomse Rijk. Huurtroepen van Karel van Gelre vallen Amsterdam aan. Ze plunderen de Lastage, de winterhaven en scheepshelling van de stad. Er wordt grote schade aangericht. 1514 Bestand:Albrecht Dürer 080.jpg Jakob Fugger de Rijke. Schilderij door Albrecht Dürer van rond 1519. Bestand:Quentin Massys 001.jpg De goudweger en zijn vrouw (1514) Quinten Matsijs, Musée du Louvre, Parijs Nadat hij van Maximiliaan I in 1507 al Kirchberg en Weißenhorn ontvangen heeft, verkrijgt de bankier Jakob Fugger de Rijke nu de titel van rijksgraaf. Met enorme sommen geld steunt hij de verkiezing van Karel V tot keizer. 30 september - De Sint-Jeronimusvloed treft Holland en Zeeland. 1515 5 januari - Karel V, zoon van Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige wordt in Brussel meerderjarig verklaard door Maximiliaan, en daarmee graaf van Vlaanderen en Holland, op verzoek van de Nederlandse adel. Zij hebben immers bezwaar tegen de invloed van Gattinara en Granvelle, de Bourgondische raadsheren van Margaretha. 25 januari - Frans I van Frankrijk wordt te Reims tot koning van Frankrijk gekroond. 24 februari - Karel V treedt in Gent aan als nieuwe landsheer. Dit betekent een tijdelijk einde van het regentschap van Margaretha van Oostenrijk, die dan enige tijd teruggetrokken leeft. 11 april - Karel V vaardigt het Kalfsvelverdrag uit, een formele bevestiging van de vrede van Cadzand. Hierdoor mogen de gilden niet meer zelf hun gildedeken kiezen. Dit wekt vooral in Gent, Eerste Lid van de Vier Leden van Vlaanderen en centrum voor handel en industrie, grote wrevel. Tussen 1515 en 1540 zal Gent heel wat vorstelijke beden demonstratief verwerpen. Dit is slechts één aspect van de Gentse Opstand tegen de weinig diplomatische Karel V. 19 mei - De Saksische hertog Joris met de Baard doet zijn aanspraken op Groningen en Friesland voor het geringe bedrag van ƒ100.000 over aan Karel V. 19 november - Aftreden van Jan III van Egmont als stadhouder van Holland, Zeeland en West-Friesland. In de eerste helft van de 15de eeuw alleen al kwamen in Gent maar liefst 9 opstanden voor. Niet alleen vorsers uit de vroegere Nederlanden detecteerden in de Lage Landen een sterke drang tot opstand, ook Tilly bestempelt ze in European Revolutions als de bakermat van de ‘bourgeoisrevolte’. In de zestiende eeuw groeit de territoriale bevoegdheid van de Grote Raad van Mechelen. Door de vestiging van het gezag van keizer Karel V over Doornik en het Doornikse, Utrecht, Friesland, Overijssel en Gelre omvat het gebied tenslotte het geheel van de Zeventien Provinciën. 1516 Nadat Karel V naar Spanje is vertrokken om er na het overlijden van Ferdinand II van Aragón de troonopvolging waar te nemen, wordt Margaretha van Oostenrijk,"la bonne tante", voor een tweede maal belast met de regering over de Nederlanden. In 's-Hertogenbosch breekt de pest uit. 1517 Bestand:Kasteel Radboud 2010 Nr. 2 SteDi.jpg Kasteel Radboud te Medemblik 24 juni - Grutte Pier landt met een groot leger voor het beleg van Medemblik. 31 oktober - Maarten Luther, Augustijner monnik, moraaltheoloog en kerkhervormer, spijkert zijn 95 stellingen tegen de deur van de kerk in het Duitse Wittenberg. Hiermee begint de Reformatie. Grote Pier werkt aanvankelijk samen met Karel van Gelre en is met zijn kaapvaart zeer schadelijk voor de Hollandse Sontvaart, maar als blijkt dat Karel zelf een machtspositie in Friesland probeert te verwerven, is hij zo teleurgesteld, dat hij zich in 1518 uit de strijd terugtrekt. 1519 Karel, zoon van Filips de Schone van Bourgondië en Johanna de Waanzinnige van Spanje, volgt zijn grootvader Maximiliaan I van Oostenrijk op en wordt Keizer Karel V. 1520 Na 1520 is de wereldlijke rechtspraak grotendeels inquisitoir geworden. De vorsten hadden professionele rechters aangesteld. 15 juni - Banbul van Paus Leo X tegen Luther. (Dit betekent excommunicatie, Luther behoort niet meer tot de rooms-katholieke Kerk). In Castilië breekt de Opstand van de comunidades uit tegen de uit de Nederlanden afkomstige jonge vorst Karel, en men roept zijn moeder Juana uit tot koningin. Karel bezweert het oproer door te beloven zich voorgoed in Spanje te vestigen. 10 december - Studenten verbranden de pauselijke banbul tegen Luther. Londen heeft 50.000 inwoners. 1521 De Nederlanden raken betrokken bij de Deense Successieoorlogen als Christiaan II van Denemarken steun komt zoeken bij zijn zwager Karel V. Een jaar later wordt de Sont afgesloten voor Holland, reden waarom Margaretha van Oostenrijk steun weigert aan Christiaan. De beperkte centrale macht van de Habsburgers blijkt als admiraal Adolf van Bourgondië Margaretha negeert en Christiaan een schip laat uitrusten. Paus Adrianus VI, de enige paus uit de Lage Landen en voormalig mentor van Karel V, wordt benoemd. Bestand:Junker-Jörg-ML.jpg Maarten Luther rond 1522 8 mei - In de Habsburgse Nederlanden wordt een verbod uitgevaardigd van het uitgeven, het verkopen en het kopen van boeken van Maarten Luther, en van boeken waarin kerk, paus of vorst worden beledigd. 25 mei - Edict van Worms: Maarten Luther, door de rooms-katholieke Kerk in de ban gedaan, wordt tevens in de rijksban geslagen. Juli - In Gent vindt een openbare boekverbranding plaats van Lutherse geschriften. Ook in Utrecht worden Lutherse geschriften verbrand. De Gouden Carolus (munt) wordt in omloop gebracht. Een Overijssels legertje plundert de oostzoom van de Veluwe tot aan Harderwijk. Op de terugtocht worden de mannen achterhaald door een Gelders leger en bij Aperloo verslagen. Desiderius Erasmus vestigt zich in Bazel. Hertog Karel van Gelre laat een blokhuis bouwen in Lemmer als versterkt onderkomen van een garnizoen. Hij legt daarmee een claim op de Friese Zuidwesthoek. 1522 In Brugge en, tot tweemaal toe, in Antwerpen vinden er openbare boekverbrandingen plaats van Lutherse geschriften. Beeldenstorm in Wittenberg. 1523 1 juli - De eerste ketterse protestanten, de Antwerpse monniken Jan van Essen en Hendrik Voes, volgelingen van Luther worden levend verbrand op de Grote Markt van Brussel. 7 juli - Executie te Leeuwarden: de Fries Wijerd Jelckama wordt onthoofd. Jelckama was de laatste overgebleven Friese rebel, piraat en opstandeling, opvolger van Grote Pier. 1524 Bestand:Medieval crane - Brugge.jpg Reconstructie van de historische kraan van Brugge. Zowel Oost-Friesland als Bremen gaan tot het hervormde geloof over. Deze ontwikkeling bij de buren baart het hof van Karel V grote zorg, omdat het het instromen van ketterse geschriften des te gemakkelijker maakt. Friesland erkent Karel V als landsheer. 1525 13 juni - Huwelijk van Maarten Luther en de voormalige non Katharina von Bora in Wittenberg. In de Noordelijke Nederlanden wordt Jan de Bakker uit Woerden de eerste protestantse martelaar. In Den Haag wordt hij, in aanwezigheid van Margaretha van Oostenrijk, op de brandstapel ter dood gebracht. De Gete wordt tot in Tienen bevaarbaar gemaakt. 1526 De Antwerpse boekdrukker Jacob van Liesvelt verzorgt de eerste uitgave van zijn Van Liesveltvertaling op basis van de Lutherse vertaling van het Nieuwe Testament; het Oude Testament is nog geheel op de Vulgaat gebaseerd. 1527 1 juli - Landgraaf Filips I van Hessen sticht de eerste protestantse universiteit: de Philipps-Universiteit Marburg. 20 november - De Monnikendamse weduwe Wendelmoet Claesdochter wordt in Den Haag wegens ketterij levend verbrand. 1528 Januari - De Staten van het Oversticht (Overijssel en Drenthe) huldigen Karel V als landsheer. 21 oktober - Het Bisdom Utrecht wordt geseculariseerd. Elect Hendrik van de Palts moet de wereldlijke macht afstaan aan Karel V, die leenheer wordt van Utrecht en het Oversticht. Karel V benoemt Antoon van Lalaing tot stadhouder van Utrecht. Met geldelijke steun van Holland wordt in Utrecht aan de bouw van Kasteel Vredenburg begonnen. Het is de bedoeling dat daardoor de roerige gilden eindelijk het zwijgen wordt opgelegd en de stad voorgoed in het Bourgondische gareel gebracht wordt. Troepen van de Gelderse veldheer Maarten van Rossum plunderen en brandschatten Den Haag. 1529 Bestand:Margaretha van Oostenrijk.jpg Standbeeld van Margaretha van Oostenrijk in Mechelen, met de rol van de Damesvrede in de hand. Met de Damesvrede van Kamerijk dwingt Keizer Karel V de Franse koning Frans I formeel afstand te doen van Vlaanderen en Artesië en wordt hij zelf formeel leenheer van die gebieden (in de praktijk was hij het al). De heren worden vertegenwoordigd door twee gezaghebbende dames, Margaretha van Oostenrijk (de tante van Karel V) en Louise van Savoye (de moeder van Frans I). 1530 Bestand:Kaiser Karl V. 1519.jpg Afdruk grootzegel van Karel V, dat bij grootkanselier Gattinara in bewaring was. 24 februari - Keizer Karel V wordt te Bologna, op zijn verjaardag, tot keizer gekroond door paus Clemens VII. Dit is de laatste keizerskroning ooit uitgevoerd door een paus. Karel V is een jaar lang in de Habsburgse Nederlanden en wil er het bestuur van centraliseren. 5 juni - De grootkanselier van de Nederlanden, kardinaal Gattinara, overlijdt en wordt niet vervangen. Zijn taken worden feitelijk overgenomen door de grootzegelbewaarder. 25 juni - Op de Rijksdag te Augsburg wordt de Confessie van Augsburg, opgesteld o.l.v. Philipp Melanchthon voorgelezen aan Karel V van het Heilige Roomse Rijk. Het eerste deel bestaat uit 21 artikelen en bevat de hoofdstellingen van de lutherse leer; Het tweede deel bestaat uit een opsomming van wat de lutheranen beschouwen als de belangrijkste misbruiken binnen de Rooms-Katholieke Kerk. 5 november - Sint-Felixvloed. Onder andere de stad Reimerswaal gaat verloren en er zijn 100.000 doden. 30 november - De landvoogdes van de Nederlanden, Margaretha van Oostenrijk, schrijft haar afscheidsbrief aan landsheer Karel V, waarbij zij hem op het hart drukt de vrede te bewaren, ook met de koning van Frankrijk en Engeland. Zij sluit haar testament in en overlijdt de volgende dag. 1531 Bestand:HabsburgMaria.jpg Maria van Hongarije landvoogdes der Nederlanden . 14 maart - Aankomst van Maria van Hongarije in de Nederlanden - zij zal Margaretha van Oostenrijk opvolgen als landvoogdes. 1 oktober - Karel V voert bij zijn bezoek aan de Nederlanden een aantal hervormingen door. Daarbij stelt hij de Collaterale Raden te Brussel in. Deze bestaan uit: de Raad van State, de Geheime Raad en de Raad van Financiën. Tot het jaar 1788 zijn dit de 3 voornaamste bestuursorganen van de Nederlanden. 7 oktober - Officiële aanstelling van Maria van Hongarije als landvoogdes van de Habsburgse Nederlanden in de Staten-Generaal (gezamenlijke vergadering van alle Collaterale Raden samen). Maria van Hongarije maakt slechts zelden gebruik van het advies van de hoge edelen. 1532 2 november - Opnieuw treft een Allerheiligenvloed Zeeland en Holland. Reimerswaal wordt voorgoed afgesneden van Zuid-Beveland en komt op een eiland te liggen. De stad, in 1530 al zwaar beschadigd, krijgt opnieuw veel te lijden. 1535 11 februari - Wederdopers rennen naakt door de straten van Amsterdam en trachten vergeefs de stad in te nemen. Het rijk van de Wederdopers in Münster onder leiding van Jan van Leiden komt ten val. Een golf van vervolging van Doopsgezinden leidt tot terechtstellingen in vele steden. De Batenburgers, een groep extremistische Doopsgezinden onder Jan van Batenburg maken het platteland van de noordelijke Nederlanden en Westfalen onveilig. Zij beweren de goddelijke wraak op de goddelozen te belichamen. Maart - Een groep van circa 300 Doopsgezinden onder leiding van Menno Simons' oudere broer Pieter neemt de Cisterciënser abdij van Oldeclooster nabij Bolsward in en richt versterkingen op. Zij vernielen de altaren en beelden en stichten er hun "Nieuw Jeruzalem". Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg neemt de abdij in. De overlevenden worden gehangen, onthoofd of indien vrouwelijk, verdronken. 1536 Karel van Gelre sluit zich tijdens de Gravenvete aan bij Christiaan III van Denemarken om zo steun te verkrijgen in zijn Gelderse Oorlogen. In mei 1536 bezet Meindert van Ham Appingedam en trekt met zijn troepen naar Groningen en dreigt Holland binnen te vallen. Groningen, dat tot dan toe Gelderse stadhouders heeft gehad, laat onder de Deense druk de Friese stadhouder Georg Schenck van Toutenburg binnen zijn muren, waarmee deze stad ook in Habsburgse handen komt. Meindert wordt verdreven in de Slag bij Heiligerlee. Karel V wordt leenheer en graaf van de gewesten Groningen en Drenthe. Karel V begint een oorlog met Koning Frans I van Frankrijk voor de verovering van Noord-Italië (Italiaanse Oorlog (1535-1538)). Hij vraagt landvoogdes Maria om middels een bedeaanvraag in de Nederlanden geld daarvoor op te halen. 1537 Maart - Koning Frans I van Frankrijk valt het Vlaamse graafschap Artesië binnen met een leger van 30 000 man. 24 en 27 maart - Bijeenroeping van de Staten-Generaal door Maria van Hongarije rond de bedeaanvraag, een belasting die Karel haar vraagt op te leggen van 1.200.000 Carolusgulden en die zij voor een gelijkaardig leger wil bestemmen, vormt de directe aanleiding van de opstand in Gent. Alle Nederlandse gewesten stemmen zonder morren in, maar Gent niet. Het zit al met een schuldenberg (boetes wegens opstandigheid), geërfd uit de Bourgondische periode. Kasselrij Kortrijk, het Land van Waas, en Ninove sluiten zich bij Gent aan. Het Eerste Lid van Vlaanderen beroept zich voor de bedeweigering op het unanimiteits– en het minderheidsbeginsel uit het Vlaamse Privilegie van 1477. Dat houdt in dat aan het graafschap geen belasting kan worden opgelegd als er geen unanieme toestemming van de Vier Leden is. Landvoogdes Maria van Hongarije poogt vruchteloos om met de Gentse opstandige raadsleden tot een akkoord te komen. Zij beveelt iedere Gentse burger die in Antwerpen of Brussel komt te arresteren. 1538 30 juni - De Gelderse hertog Karel van Egmond sterft, waarop de Gelderse successieoorlog uitbreekt. 1540 Bestand:Ghent, map 1534.jpg Gent in 1534 Bestand:Stroppendragers.jpg Stroppendragers gedurende het jaarlijks Festival van Gent. De Gentse Opstand is tot een hoogtepunt gekomen als de Grote Raad het Kalfsvelverdrag uit 1515 verscheurt. Januari - Karel V is met toelating voor vrije doorgang van Frans I, die op betere betrekkingen hoopt, met een klein leger vanuit Spanje door Frankrijk noordwaarts getrokken naar Valenciennes waar hij eerst zijn zuster Maria samen met een delegatie uit Gent ontmoet. 14 februari - Karel V komt bij Gent aan met een leger van 5000 soldaten. De Gentenaren zijn verrast dat hij persoonlijk en met een leger komt en bieden geen weerstand als hij de stad binnenkomt. De leiders van de opstand worden gearresteerd en 25 van hen worden geëxecuteerd. De overigen wacht een publieke vernedering om hun macht te breken. De officiële gezagsdragers moeten van het stadhuis naar het Prinsenhof, Karels verblijf, stappen, blootvoets, in een donker kleed gehuld en met een strop rond de hals. Ook 318 gildeleden en 50 wevers . Aan het Prinsenhof moeten ze Karel om vergiffenis smeken. Na de onderdrukking van de Gentse Opstand komt aan de zelfstandigheid van de stad Gent nu definitief een einde. De zomer van 1540, ook wel "het grote Zonnejaar" genoemd, is uitzonderlijk lang, warm en droog en duurt zeven maanden. Naar aanleiding hiervan besluiten veel boeren wijn aan te planten. 1543 Bestand:Vesalius Fabrica portrait.jpg Andreas Vesalius 7 september - het Tractaat van Venlo bezegelt het einde van de Gelderse Oorlogen en de overdracht van het hertogdom Gelre aan de Habsburgse landsheer Karel V. Het kloostercomplex van de Augustinessen in Helmond wordt verwoest door een gecontroleerde brand die moet verhinderen dat, wanneer Maarten van Rossum binnenvalt, de hele stad in vlammen opgaat. De zusters trekken naar het klooster De Annenborch bij Rosmalen. De Vlaamse arts Andreas Vesalius schrijft zijn boek over het menselijk lichaam. 1544 24 januari - In Leuven ontwikkelt Reinerus Gemma Frisius de camera obscura. De Vrede van Spiers zorgt ervoor dat de scheepvaart van de Lage Landen weer vrije toegang krijgt tot de Oostzee na de Deense Successieoorlogen. 18 september - Vrede van Crépy tussen keizer Karel V en Frans I van Frankrijk. De laatste erkent de onafhankelijkheid van Vlaanderen inclusief Romaans-Vlaanderen en Artesië. 13 november - Ursula van Werdum, de vrouw van Jan van Beckum, Heer van Kevelham, en haar schoonzuster Maria van Beckum, beiden doopsgezind c.q. Mennonieten, worden wegens ketterij op de brandstapel ter dood gebracht op het Galgenveld bij Delden. 17 december - Keizer Karel V bepaalt bij octrooi dat de zeegaten bij Edam en de Nieuwendam (bij Krommenie) moeten worden gesloten. Dit is feitelijk het begin van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland. Cornelis Anthonisz. vervaardigt zijn vogelvluchtkaart van Amsterdam. Willem van Nassau erft het prinsdom Orange van zijn neef René van Châlon. Het Antwerps liedboek verschijnt bij Jan Roulans te Antwerpen. 1545 28 november - De Antwerpse drukker Jacob van Liesveldt wordt wegens ketterij onthoofd. Hij had een bijbelvertaling uitgegeven met annotaties van Maarten Luther. 1547 26 mei - De Landsheer Karel V geeft de Vlamingen vergunning voor het graven van de Sassevaart, de voorloper van het kanaal Gent-Terneuzen. 31 juli - Na het overlijden van zijn vader Frans I wordt Hendrik II koning van Frankrijk. Koningin-weduwe Eleonora wordt verbannen van het hof: zij trekt naar Brussel bij haar zuster Maria van Hongarije, en Hendrik II schenkt Eleonora's kasteel van Chenonceau aan zijn maîtresse Diane de Poitiers. 1549 Bestand:Locator Burgundian Circle.svg De Bourgondische Kreits binnen het Heilige Roomse Rijk. Na de Transactie van Augsburg in 1555. 1 april - Kroonprins Filips arriveert vanuit Spanje in Brussel. 22 augustus - In Binche, Henegouwen, beginnen feestelijkheden die tien dagen zullen duren ter gelegenheid van het bezoek van keizer Karel V en zijn zoon Filips. Gastvrouw is landvoogdes Maria van Hongarije, die hier een paleisje heeft laten bouwen. 4 november - Keizer Karel V bepaalt in de Pragmatieke Sanctie dat de Bourgondische Kreits, waaronder de Habsburgse Nederlanden, voortaan ondeelbaar zal zijn en bij overerving binnen de mannelijke en vrouwelijke lijn van zijn familie over zal gaan. Daarmee wordt de opvolging van alle Nederlandse gewesten op identieke wijze beregeld, om een nieuwe scheiding van de Nederlanden te voorkomen. Hij besluit voorts dat het Nederlands de officiële taal van de nieuwe Nederlanden zal zijn. Het einde van de Burcht van Antwerpen wordt door keizer Karel V bekrachtigd. De boekdrukker Christoffel Plantijn vestigt zich in Antwerpen. Halverwege de 16e eeuw begint het calvinisme grote aanhang te krijgen in Antwerpen. 1550 Karel V vaardigt in de Nederlanden het Bloedplakkaat uit. Hiermee wordt het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse religie en het huisvesten van ketters, met de doodstraf en inbeslagname van alle goederen beantwoord. Een derde van de vervolgden bestaat uit anabaptisten. Omdat ze zo sterk aan hun geloof vasthouden, wacht hen de brandstapel. Bij de Heksenprocessen te Bredevoort moeten tussen 1550 en 1675 een hele reeks wegens hekserij verdachte personen in het Gelderse Bredevoort terechtstaan. 1554 De Franse koning Hendrik II valt de Habsburgse Nederlanden binnen. Een Frans leger neemt het uitstekend versterkte vestingstadje Mariembourg in en dringt door tot in Dinant, waar het tot staan kan worden gebracht. Tijdens deze campagne in Henegouwen verwoesten Franse troepen ook de kastelen van landvoogdes Maria van Hongarije in Binche en Mariemont. Een tegenaanval verjaagt de Fransen uit Henegouwen. Het is de laatste veldtocht van de zieke Karel V. 1555 Bestand:Frans Francken II - Troonsafstand Karel V.jpg Allegorie op de troonsafstand van keizer Karel V op 25 oktober 1555 te Brussel, ~1620, Frans Francken II. De Godsdienstvrede van Augsburg beëindigt de 40 jaar van religieuze twisten met protestantse Duitse vorsten met als hoogtepunt de Schmalkaldische Oorlog. De vrede gaat uit van het principe cuius regio, eius religio (van wie het land is, is ook de godsdienst). Dit houdt in dat iedere rijksvorst beslist welke godsdienst in zijn gebied opgelegd wordt. Hoewel de Lage Landen katholiek blijven en de vrede niet direct te maken heeft met de Nederlanden, wordt wel duidelijk dat het mogelijk is af te wijken van het rooms-katholieke geloof. Karel V doet afstand van de regering over de Lage Landen ten gunste van zijn zoon Filips II van Spanje die Heer der Nederlanden wordt. Karel blijft zelf nog koning van Spanje en Rooms Keizer. Christoffel Plantijn sticht in Antwerpen een uitgeverij. De laatste dijk rond het eiland van Reimerswaal begeeft het en het water staat nu rond de stadswallen. 1556 Bestand:The Low Countries.png De Spaanse Nederlanden in de zestiende en Zuidelijke Nederlanden met in het noorden de Zeven provinciën eind zestiende en zeventiende eeuw (vanaf 1581). Karel V trekt zich terug en verdeelt zijn rijk tussen zijn zoon Filips II en zijn broer Ferdinand I, waarmee het Habsburgse geslacht een Spaanse en een Oostenrijkse tak krijgt. De Nederlanden worden vanaf nu de Spaanse Nederlanden. De eerst volgende tien jaar (1556-1566) heerst er relatieve rust in deze Spaanse Nederlanden. Wel laat de koning, Filips II van Spanje, de protestanten hard aanpakken. 1557 Spaanse troepen brengen Frankrijk een verpletterende nederlaag toe bij Saint-Quentin, net ten zuiden van de Spaanse Nederlanden, waarmee de weg naar Parijs open ligt. Filips II schort de rentebetalingen op. Dit eerste van een serie Spaanse staatsbankroeten heeft als gevolg dat de Zuid-Duitse bankiers en Antwerpse kleine spaarders geruïneerd raken. 1558 De Staten-Generaal in Brussel besluiten aan Filips II de Negenjarige Hulp toe te kennen, een financieel plan waarbij zij de komende negen jaar gelden beheren, innen en aan de koning afstaan. De koning is bijzonder ontevreden over deze parlementaire inmenging, maar stemt toe. Dit is de laatste keer dat de Staten en de koning tot overeenkomst komen. In de oorlog halen de Fransen een beperkt aantal successen, maar worden door graaf Lamoraal van Egmond in de slag bij Grevelingen in Frans-Vlaanderen verslagen. 1559 Bestand:Netherlands 1559-1608.jpg Kaart van de Spaanse Nederlanden 1559-1609 12 mei - Super Universas, bul waarin paus Paulus IV een nieuwe bisschoppelijke indeling van de Lage Landen beschrijft. Het bisdom Utrecht wordt verdeeld in de bisdommen Middelburg, Haarlem, Deventer, Leeuwarden, Utrecht en Groningen in het noorden, met Utrecht als aartsbisdom.`De eveneens nieuwe bisdommen Roermond en 's Hertogenbosch komen onder de jurisdictie van het aartsbisdom Mechelen. 9 augustus - Willem van Oranje (de Zwijger) wordt stadhouder van Holland en Zeeland, West Friesland en Utrecht. De Landsheer Filips II geeft de autoriteit over de Spaanse Nederlanden over aan zijn halfzuster Margaretha van Parma, maar ook kardinaal Granvelle vergroot geleidelijk zijn macht. Lamoraal graaf van Egmond wordt door Filips II benoemd tot stadhouder van Vlaanderen en Artois, evenals lid van de Raad van State en bevelhebber over het Spaanse krijgsvolk. Bestand:Cateau-Cambresis.jpg Vrede van Cateau-Cambrésis. De Vrede van Cateau-Cambrésis beëindigt de oorlog tussen Frankrijk en Habsburg. Eerste Protestantse Synode (Synode van Parijs). De Index librorum prohibitorum (lijst van verboden boeken) wordt ingesteld door de Heilige Congregatie van de Inquisitie van de RK kerk. 1560 Bestand:Scan10014.JPG Pijnlijke ondervraging Omdat de heksen er na 1560 ook van beschuldigd worden meegedaan te hebben aan heksensabbats, kunnen zij er nu door marteling toe gedwongen worden de namen van andere deelnemers aan die bijeenkomsten te noemen, wat tot een proliferatie van vervolgingen leidt. Vanaf 1560 maken vrouwen 80-90% van de beschuldigden uit in de heksenvervolging. 1561 Willem van Oranje (Willem de Zwijger) en graaf Egmont schrijven hun eerste protestbrief over het optreden van heer Antoine Perrenot de Granvelle aan Filips II. Deze zendt een verzoenend antwoord, en stemt in met het tweede huwelijk van Willem van Oranje. 25 augustus - Willem de Zwijger hertrouwt met de Duitse en Lutherse prinses Anna van Saksen. In Doornik en andere Zuid-Vlaamse steden worden op straat protestantse liederen ("chanteries") gezongen. 21 december - Installatie van Granvelle als bisschop van Mechelen en primaat van de Belgische kerk. Oranje, Egmont en Hoorne hebben zich vergeefs tegen de benoeming verzet. Franciscus Sonnius maakt een nieuwe indeling van de bisdommen, en wordt bij de invoering zelf benoemd tot bisschop van Den Bosch. De Nederlandse Geloofsbelijdenis wordt opgesteld door Guido de Brès. Hierop zal in 1571 de Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk) in de Nederlanden steunen. 1562 Lente - Liga van de Hoge Adel: Oranje, Egmond, Hoorne, Montigny, Mansfeld (gouverneur van Luxemburg) en nog anderen uit de hoge adel in de Spaanse Nederlanden verenigen zich. Ze hebben bezwaar tegen de invloed die Granvelle als kardinaal en abt van Affligem heeft in de Staten van Brabant. Ze vrezen ook de invoering van de Spaanse Inquisitie. De Nederlanden vragen de Spaanse koning, met steun van Margaretha van Parma, met succes om terugtrekking van Kardinaal Granvelle. Hij vertrekt in 1564 onder het mom van familiebezoek. Koning Filips II sticht in Dowaai een universiteit, de tweede in de Zuidelijke Nederlanden na Leuven, zodat ook franstaligen de opleiding kunnen volgen die vrij is van de protestantse leer. In Valenciennes vindt een eerste beeldenstorm plaats. 1563 11 maart - Het vertrek van kardinaal Granvelle wordt geëist door de drie belangrijkste leden van de Raad van State: Willem van Oranje, Lamoraal van Egmont en Filips van Montmorency. Ze weigeren zitting te nemen in de Raad van State, zolang de kardinaal er deel van uitmaakt. Oranje en Egmont schrijven hun tweede protestbrief aan Filips II. 1564 Elizabeth I van Engeland beveelt een uitvoerverbod voor wol naar Holland. Het is het begin van de Engels-Spaanse handelsoorlog. Granvelle verlaat zijn bisdom Mechelen en keert terug naar Franche-Comté. Door het vertrek van Granvelle, krijgt de Liga van de Hoge Adel grote invloed in de Raad van State en het bestuur van het land. 31 december - Willem van Oranje neemt zijn zetel in de Raad opnieuw in, en spreekt zich uit over godsdienstvrijheid. 1565 Bestand:Nieuwe werck.png Het onafgewerkte grotere koor van de Kathedraal van Antwerpen op de kaart van Vergilius Bononiensis uit 1565. Door de Zevenjarige Oorlog tussen Denemarken en Zweden wordt eind april de Sont gesloten. Hoewel deze na twee maanden weer geopend wordt onder druk van Polen - die op dat moment bondgenoot van Denemarken is en de handel op Danzig verstoord ziet - zorgt de mede door speculaties gestegen graanprijs voor een hongersnood. Willem de Zwijger en Graaf Lamoraal van Egmont protesteren bij Filips II tegen de Spaanse onverzettelijkheid op religieus gebied. Filips eist echter in zijn brieven uit het bos van Segovia strenge vervolging van de ketters. Daarop verbindt de lagere adel zich in het Eedverbond der Edelen. In Holland worden de ketterplakkaten verscherpt. 1566 Bestand:Dirck van Delen - Beeldenstorm in een kerk.jpg Beeldenstorm in een kerk, 1630, Dirck van Delen. Er heerst hongersnood in de Nederlanden, nadat door een strenge winter de oogsten zijn mislukt en omdat er geen graan kan worden geïmporteerd. 19 februari - De kerk van Baasrode valt ten prooi aan beeldenstormers, calvinistische bannelingen en vluchtelingen uit Antwerpen. 5 april - 200 lage Nederlandse edelen bieden landvoogdes Margaretha van Parma een petitie aan, het Smeekschrift, een verzoek om verzachting van de geloofsplakkaten en beperking van de Inquisitie. Zij stemt toe, maar de Heer der Nederlanden, Filips II, uiteindelijk niet. Terwijl een delegatie naar Spanje trekt om het verzoekschrift bij de koning in te dienen, is de Inquisitie door Margaretha opgeschort en komt er een opleving van de protestantse activiteiten. 3 augustus - Verbod op de hagenpreken. 10 augustus - Het klooster van Sint-Laurentius bij het Vlaamse Steenvoorde wordt door calvinisten bestormd en van binnen geheel vernield. De Beeldenstorm door aanhangers van predikers die de rooms-katholieke leer willen zuiveren breidt zich van de Westhoek (eerste fase) uit langs de Schelde (tweede fase) en wordt door de calvinistische noordelijke gewesten overgenomen. De interieurs van veel kerken en kloosters worden daarbij vernield. 20 augustus De furie bereikt Antwerpen. De stad wordt na de beeldenstorm het brandpunt van antikatholieke woelingen: de "Antwerpse beroerten". Duizenden Roomsen ontvluchten de stad, totdat prins Willem van Oranje er de rust komt herstellen. 22 augustus - Beeldenstorm breekt nu los in Mechelen. 23 augustus - Tijdens de Vespers in de Oude Kerk van Amsterdam breekt de beeldenstorm los. Een meisje wordt in de massa doodgedrukt. September-oktober - De beeldenstorm breidt zich uit in Noord- en Oost-Nederland (derde fase). 27 december - Vlaamse calvinisten en geuzen uitgemoord te Wattrelos. De vroegere voorhaven en thans vestingstad Sluis in Zeeuws-Vlaanderen wordt door Filips II, de zoon van keizer Karel V, verkocht aan Brugge. 1567 19 januari - Hasselt krijgt te maken met de Beeldenstorm. 21 februari - De calvinistische Antwerpenaar Anton van Bombergen grijpt de macht in 's-Hertogenbosch en verbiedt er de uitoefening van de katholieke godsdienst. 13 maart - Slag bij Oosterweel: generaal Beauvoir verslaat het legertje van Hendrik van Brederode. April - Willem van Oranje neemt ontslag uit al zijn functies. Mei - Oranje verlaat Breda en reist over Grave en Kleef naar Dillenburg. 31 mei - De Waalse protestantse theoloog Guy de Brès wordt in Valenciennes opgehangen. 22 augustus - Komst van de hertog van Alva met 16.000 soldaten, om de Nederlanden in opdracht van Filips II te straffen voor de Beeldenstorm in 1566 en de opstandigheid in het algemeen. Begin van een schrikbewind. Landvoogdes Margaretha van Parma neemt ontslag en vertrekt naar Italië. 8 september - De gezagsgetrouwe graaf Egmont en graaf Horne worden met een list gevangengenomen. September - Alva stelt onmiddellijk een rechtbank in, de Bloedraad. Uittocht van vele calvinistische leiders en edelen; velen sluiten zich aan bij de watergeuzen. Willem van Oranje wordt voor de Bloedraad gedaagd, maar hij weigert. 1568 Bestand:Antonio Moro - Willem I van Nassau.jpg Willem van Oranje, de invloedrijkste edelman in de Nederlanden. Heusden op de strategische grens tussen Hertogdom Brabant, Graafschap Holland en Hertogdom Gelre aan de Bergsche Maas wordt door de Staatse hopman Waardenburg ingenomen. 14 februari - Prins Philips Willem (zoon van Willem van Oranje) studeert in Leuven, en wordt door Alva met schending van de universiteitsprivileges opgepakt en via Brussel naar Spanje gevoerd. 23 april - Willem van Oranje zet de aanval in met een bevrijdingsleger van huurlingen. 25 april - Slag bij Dalheim: De aanval op de Spaanse legers in het centrum van het land mislukt; de heer van Villers wordt bij Daelhem verslagen, hetgeen door sommigen beschouwd wordt als de aanzet tot de Tachtigjarige Oorlog. Mei - Een andere groep valt onder leiding van Willems broers Lodewijk en Adolf van Nassau in het noorden binnen (Groningen). 23 mei - Slag bij Heiligerlee - Levert een overwinning voor de Nassaugezinden. Adolf van Nassau sneuvelt. Na deze slag probeert Lodewijk Groningen te belegeren. 28 mei - Alva verbant Willem van Oranje. 1 juni- Alva laat achttien Nederlandse edelen in Brussel onthoofden. 5 juni - De in 1567 al gevangen genomen graven Egmont en Horne worden op last van Alva te Brussel onthoofd op beschuldiging van majesteitsschennis. 24 juni - Willem van Oranje stuurt twee andere vluchtelingen, Pieter Adriaansz. van der Werff en Adriaan van Swieten, naar Holland om een opstand voor te bereiden. 10 juli - Zeeslag op de Eems: de Watergeuzen verslaan de Hollands-Spaanse vloot onder François van Boshuizen. 21 juli - Alva komt naar het noorden en in de Slag bij Jemmingen aan de Eems wordt Lodewijk van Nassau verslagen door Caspar de Robles en Alva. 23 juli - Alva rukt Groningen binnen. Oktober - Willem van Oranje zelf marcheert met zijn leger naar Limburg. Bij Stokkem steekt hij de Maas over, waarmee hij de stad Maastricht bedreigt. Alva ziet dit gevaar en stelt zich op een heuvel op, waarna Oranje afziet van een aanval (zie Slag op het Lanakerveld). Hierna stoot Oranje verder door naar het westen, in de hoop daar een slag te kunnen leveren. In Brabant komt het tot de Slag bij Geldenaken, die Oranje verliest. Daarna moet hij zich terugtrekken naar Duitsland. De Tachtigjarige Oorlog betekent het einde van de bloei van Antwerpen. 1569 Bestand:Mercator 1569.png Mercator introduceert de Mercatorprojectie, van groot belang voor de scheepvaart, omdat een loxodroom op de kaart een rechte lijn is. Heusden wordt door de Spaanse troepen ingenomen en verwoest. Alva voert als eenmalige belasting de Honderdste, Twintigste en Tiende Penning in. Enkel de 100e wordt geheven, en brengt ruim 3,5 miljoen gulden op. De hertog van Anjou verslaat als opperbevelhebber van het Franse leger de hugenoten bij Jarnac en Moncontour. Lodewijk van Nassau, die een contingent Hugenoten heeft aangevoerd, moet terugvluchten naar de Nederlanden. Marnix van St Aldegonde schrijft De Byencorf der H. Roomsche Kercke. Mercator, geboortig uit Rupelmonde, geeft een wereldkaart voor zeevaarders uit waarbij de mercatorprojectie toegepast wordt. 1570 Jan van der Noot is door toedoen van de hertog van Alva wegens zijn calvinistische sympathieën veroordeeld tot levenslange verbanning uit de Nederlanden. Johan van Oldenbarnevelt wordt advocaat bij het Hof van Holland, waar hij zich specialiseert in zaken die met dijken en drainage te maken hebben. Het Theatrum Orbis Terrarum. In Antwerpen wordt de eerste wereldatlas, samengesteld door Abraham Ortelius, uitgegeven door Gilles Coppens van Diest (Aegidius Coppenius Diesth). Invoering van de Criminele Ordonnantiën en de Ordonnantiën op de Stijl van Procederen in criminele zaken, de eerste geüniformeerde geschreven strafwetgeving in de Nederlanden. (De wet werd (gedeeltelijk) buiten werking gesteld bij de pacificatie van Gent in 1576, en nooit meer hersteld.) In de Spaanse Nederlanden moet volgens een decreet van Filips II van dit jaar af permissie voor de marteling gevraagd worden aan een hogere rechtbank met beroepsjuristen. Een bekentenis onder marteling verkregen, kan daags erna herroepen worden. En dan kan alleen de hogere rechtbank een hernieuwde marteling toestaan. Daarna is marteling alleen nog toegestaan als er nieuw bewijs komt.. De derde Allerheiligenvloed teistert de Nederlandse kusten en vernielt vele dijken en andere waterkeringen. Hierbij vallen honderden doden en raken tienduizenden dakloos. Veestapels en wintervoorraden worden verzwolgen. Het is het begin van de ondergang van Bergen op Zoom als welvarende handelsstad. Er treedt een algemene verarming op van de Noord-Nederlandse bevolking, waardoor ook Alva's belastinghervormingen mislukken. Zijn resulterende geldnood zorgt voor muitende Spaanse troepen. Caspar de Robles, een Spaans krijgsoverste, zorgt dat de dijken in Friesland hersteld worden. Later wordt hij stadhouder van Friesland. Jeroen Duquesnoy de Oudere maakt het originele "Manneken Pis van Brussel". 1571 Bestand:Witch-scene4.JPG Anna Hendricks wordt terechtgesteld in Amsterdam, 1571 31 juli - De landvoogd Alva vaardigt het decreet van de Tiende Penning uit en wil deze in verzachte vorm doorvoeren: 3,3% belastingen van de laatste verkoop van roerende goederen. De leden van de Raad van State en de Staten Generaal waarschuwen tegen de invoering ervan. Alva dient bij koning Filips II zijn ontslag in, en deze wijst de hertog van Madina-Celi als opvolger aan. Die zal pas een jaar later in de Nederlanden aankomen. Oktober - De eerste Synode van Emden (Oost-Friesland) wordt gehouden met deelname van Nederlandse, Duitse en Franse protestanten. De Heidelbergse Catechismus en de Nederlandse Geloofsbelijdenis worden erkend. Deze bijeenkomst geldt als eerste officiële vergadering van de Nederlandse Gereformeerde Kerk, de Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk). Anna Hendricks wordt beschuldigd van Hekserij terechtgesteld in Amsterdam. 1572 Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572a.png De in de eerste helft 1572 door Geuzen en Oranjes huurlingen ingenomen steden. Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572b.png De Opstand tweede helft 1572 Maart - De geuzenvloot moet, na dreiging door koning Filips II, van Elizabeth I van Engeland de Engelse havens verlaten, omdat ze de relatie met Filips II wil verbeteren. Eén van de gevolgen is de Inname van Den Briel door de watergeuzen onder aanvoering van Lumey en Bloys van Treslong. Dit wordt wel gezien als het begin van de opstand in de Nederlanden, maar voor Alva is het verlies van Vlissingen aan de geuzen op 6 april schokkender. Negentien katholieke geestelijken afkomstig uit Gorcum worden tegen de zin van Prins Willem I van Oranje-Nassau door de geuzen in Brielle gemarteld en vermoord en raken bekend als de martelaren van Gorcum. Het daarop volgend Beleg van Middelburg (1572-1574) duurt tot 23 februari 1574. 23 mei - De familie Oranje laat opnieuw van zich horen als Lodewijk van Nassau Valencijn verovert, waarmee Oranjes tweede invasie begint. 24 mei - Bezetting van Bergen: Lodewijk van Nassau, gesteund door de Hugenoten, valt vanuit Frankrijk de Nederlanden binnen en bezet de stad Bergen. Juni - Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi doet als nieuwe landvoogd zijn intrede in de Nederlanden. Echter vooraleer het bewind in handen te nemen en Alva te laten vertrekken, geeft hij hem opdracht eerst de rust in het land te herstellen. Willem van Oranje begint intussen zijn invasie vanuit het oosten, zijn legers rukken naar Brussel op. 10 juni - De watergeuzen onder de Zeeuwse admiraal Ewoud Pietersz. Worst, brengen bij Blankenberghe een aantal schepen van de Spaanse vloot onder Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi tot zinken. 10 juni - Zutphen wordt bij verrassing ingenomen door het geuzenleger van Willem van den Bergh, kerken en kloosters worden geplunderd en vernield, geestelijken worden gemarteld, verkracht of gedood. 20 juni - Bredevoort gaat bij verdrag over in Staatse handen na de Inname van Bredevoort (1572). 25 juni - Vijf katholieke geestelijken uit Alkmaar worden onder Diederik Sonoy door de geuzen naar Enkhuizen gebracht en aldaar gemarteld en ter dood gebracht. Ze worden bekend als de martelaren van Alkmaar. 19 juli - Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. 12 opstandige Hollandse steden nemen hieraan deel en erkennen Willem van Oranje als stadhouder van Holland en Zeeland, waarbij de basis wordt gelegd voor de Staat der Nederlanden onder 'leiding' van het Huis van Oranje. Paulus Buys, advocaat "van de lande", wordt raadspensionaris van Holland. 23 juli - Inname van Roermond: in Roermond worden 23 priesters, onder wie de secretaris van de bisschop, vermoord door troepen van Willem van Oranje. Ze worden bekend als de Martelaren van Roermond. 11 augustus - Inname van Kampen: De stad Kampen wordt ingenomen door Willem van den Bergh. Bestand:Giorgio Vasari San Bartolomeo.jpg De Bartholomeusnacht door Giorgio Vasari. 23 - 24 augustus - Tijdens de Bartholomeusnacht in Parijs, beraamd door Catharina de' Medici (Parijse bloedbruiloft) worden duizenden hugenoten afgeslacht. Hierna kan Willem niet langer rekenen op de steun van de Fransen en moet wegtrekken. Hij vlucht naar het noorden. Ook Lodewijk van Nassau capituleert en moet Bergen afstaan. Hij vlucht naar Duitsland. 31 augustus - Onder leiding van Bernard van Merode veroveren Oranje's troepen de stad Mechelen. 6 september - Inname van Dendermonde: Willem van Oranje verovert Dendermonde. 7 september - Inname van Oudenaarde: Jacob Blommaert verovert Oudenaarde. 21 september - Bergen valt weer in Spaanse handen. Oktober-December - Don Frederiks veldtocht: Don Frederik, de zoon van Alva, start een Spaanse strafcampagne tegen de opstandige steden in de Nederlanden. Er wordt geplunderd en gemoord. Caspar de Robles herstelt in het noorden het gezag van Alva, Mondragon ontzet Goes en Middelburg. 2 oktober - Bloedbad van Mechelen: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad Mechelen uit. 15 november - Bloedbad van Zutphen: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad Zutphen uit. 1 december - Bloedbad van Naarden: Na vrijwillige overgave van de stad worden 490 naar een kerk gelokte burgers van Naarden in koelen bloede vermoord op bevel van legeraanvoerder Romero. Wie niet is gekomen wordt opgehangen aan de bomen. Slechts zestig inwoners van Naarden ontspringen de dans. 10 december - Pater Muys, prior van het Delftse Agathaklooster, wordt door Lumey en zijn Geuzen zwaar gemarteld en opgehangen. 11 december - Don Frederik begint het beleg van Haarlem. Hij neemt zijn intrek in Huis ter Kleef in Haarlem en vestigt hier het hoofdkwartier van de Spanjaarden. Amersfoort wordt door Staatse troepen bezet. Dendermonde wordt door Spaanse troepen verwoest. Veere in Zeeland kiest de kant van de Prins van Oranje en de Grote Kerk komt in handen van de Hervormden. Graaf Lodewijk van Nassau wordt benoemd tot commandant van de watergeuzen, naast Lumey. Het Hof van Holland blijft achter de landsheer staan, en moet uitwijken naar Utrecht. Aan de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht nemen twaalf steden deel. Willem van Oranje wordt bevestigd als stadhouder. 1573 Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1573.png De Nederlandse Opstand in 1573 Het Spaanse leger onder Alva's zoon Don Frederik herovert bijna alle steden in Overijssel en Gelderland. Amersfoort wordt door Spaanse troepen ingenomen. Het Beleg van Haarlem door de Spanjaarden onder Don Frederik met daarin een heldinnenrol van Kenau Simonsdochter Hasselaer. Tal van burgers worden onthoofd of verdronken. Haarlem geeft zich na zeven maanden ontberingen en geweld over aan de Spanjaarden. Don Frederik blaast Huis ter Kleef (Haarlem) op, om te voorkomen dat de Geuzen dit kasteel gebruiken als uitvalsbasis om Haarlem weer te veroveren. 17 april - slag bij Vlissingen, een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder Lieven Keersmaker. 22 april - Slag bij Borsele, een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder admiraal Worst. De meeste Spaanse schepen moeten terugkeren. 26 mei - slag op het Haarlemmermeer, een zeeslag tussen Spaanse schepen onder Bossu en een geuzenvloot onder leiding van admiraal Brandt. De geuzen worden verslagen, Haarlem houdt nog stand tot juli. 12 juli - Haarlem geeft zich over aan de Spanjaarden. Kapitein Ripperda en 700 manschappen worden door de Spanjolen terechtgesteld. 15 augustus - Willem van Oranje benoemt Lodewijk van Boisot tot luitenant-admiraal van Zeeland. 8 oktober - Het Spaans beleg van Alkmaar wordt afgeslagen ('bij Alkmaar begint de victorie'). Als dank geeft Willem van Oranje de stad het eeuwigdurend recht tot het houden van de Kaaswaag. 11 oktober - De Slag op de Zuiderzee tussen de watergeuzen en een Spaanse vloot, die eindigt in een overwinning voor de watergeuzen. Hertog Alva wil zelf het verzet in de Nederlanden breken. Hij stuurt Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi, die Filips op advies van Granvelle als opvolger van Alva naar de Nederlanden gezonden had, terug; maar het succes blijft uit en Alva legt zijn ambt neer. 1 december - Alva wordt op eigen verzoek vervangen door Requesens, omdat de hertog van Medina Celi uiteindelijk voor de opdracht bedankt. Requesens begint het Beleg van Leiden. Willem van Oranje sluit zich openlijk aan bij de calvinisten. De Staten van Holland verbieden het uitoefenen van de katholieke godsdienst. 18 december - Alva verlaat de Nederlanden. Hij vertrekt naar Spanje waar hij in ongenade blijft tot 1578. De Alkmaarse provinciale synode schrijft voor, dat in de middagdienst uit de Heidelbergse Catechismus gelezen zal worden. Reimerswaal dat al danig door alle watersnoden aan belang heeft ingeboet wordt ingenomen door de watergeuzen omdat de stad de Spaanse kant gekozen had. De stad wordt in brand gestoken en staat drie jaar leeg. De abdij en het kasteel van Egmond worden verwoest door de Geuzen onder leiding van Diederik Sonoy en op bevel van Prins Willem I van Oranje-Nassau. Met de bezittingen van de abdij wordt de oprichting van de universiteit van Leiden gefinancierd. 1574 Bestand:Veen01.jpg Leidens ontzet, 1574, Otto van Veen. 29 januari - Slag bij Reimerswaal tussen de Spaanse hoofdvloot onder Glimes en Romero en de geuzenvloot onder Lodewijk van Boisot en Joost de Moor. De Spaanse vloot wordt verslagen. 8 februari - De Mondragon capituleert en geeft Middelburg over aan de Prins. 23 februari - In Frankrijk begint de 5e Hugenotenoorlog. Hendrik de Guise stelt zich aan het hoofd van de radicale katholieken. 4 maart Lodewijk van Boisot wordt benoemd tot luitenant-admiraal van Holland (en West-Friesland) en Zeeland samen. 14 april - In de Slag op de Mookerheide leiden de Staatse troepen zware verliezen, waaronder Lodewijk van Nassau (36) en Hendrik van Nassau (23), broers van Willem van Oranje. 3 oktober - De Spanjaarden geven het beleg van Leiden op, nadat het gebied rond de stad op bevel van Willem van Oranje onder water is gezet (Leidens ontzet). Maanden tevoren waren de dijken van de Nieuwe Maas en de IJssel doorgestoken. Door hongersnood is haast een derde van de bevolking gestorven. Vlaardingen wordt door de Geuzen platgebrand om te voorkomen dat de stad in handen valt van de Spanjaarden. 1575 8 februari - De Universiteit Leiden, de eerste van het huidige Nederland, wordt opgericht, waar ook de opleiding van predikanten voor de gereformeerde kerk wordt gedoceerd. Willem van Oranje betuigt hiermee zijn erkentelijkheid aan de Leidenaren, die het beleg door de Spanjaarden hebben weerstaan (Leids Ontzet, 1574). 12 juni - Willem van Oranje trouwt met Charlotte de Bourbon, waardoor de band met de Franse hugenoten wordt versterkt. 8 september - Aanvang van het Beleg van Woerden door het Spaanse leger. Het Spaanse leger verovert Schouwen-Duiveland; het Beleg van Bommenede vangt aan, gevolgd door het Beleg van Zierikzee. Vanuit Utrecht plunderen Spaanse troepen enkele steden (Oudewater, Schoonhoven); Buren, lid van de Unie van Dordrecht, wordt ingenomen. Koning Filips II van Spanje kondigt aan dat de rentebetalingen zullen worden gestaakt. Het gevolg is een financiële crisis. Door de hoge kosten van de militaire campagnes in de Lage Landen en tegen de Ottomanen wordt Spanje op 1 september voor de tweede keer bankroet verklaard, waardoor bezuinigd moet worden op de soldij van de troepen. Na circa 1575 verspilt men op het continent geen tijd meer aan de lastig te bewijzen maleficiën. Elke vermoedelijke omgang van een heks met de duivel is voldoende om haar op de brandstapel te brengen. De wet is gewijzigd. Aanklachten uit het volk zijn niet langer nodig. 1576 Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576a.png De Nederlandse Opstand in 1576 (tot november) Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png De Nederlandse Opstand vanaf november 1576 tot en met 1577 5 maart - De Spaanse landvoogd over de Nederlanden, Requesens overlijdt onverwacht zonder een opvolger te hebben aangewezen. Door de achterstallige soldij en het ontbreken van een leider, beginnen Spaanse troepen te muiten. Zierikzee en Aalst worden door plunderende soldaten leeggeroofd; Mechelen en Brussel zijn bedreigd. Bij gebrek aan een opvolger neemt de Raad van State het bestuur in handen. Om het eigen land tegen de plunderaars te beschermen nemen ze soldaten in dienst. 29 juni - Val van Zierikzee na Spaans beleg olv. Mondragón. September - De Staten van Henegouwen en Brabant roepen begin deze maand tegen de zin van Filips II de Staten-Generaal bijeen en knopen onderhandelingen aan met de opstandige gewesten Holland en Zeeland. Oktober - In Gent worden eind van deze maand afspraken gemaakt tussen de opstandige en de koningsgetrouwe gewesten over het verdrijven van de muitende Spaanse troepen. De godsdienstige meningsverschillen hoopt men later op te lossen. Uiteindelijk wijst Filips II Don Juan van Oostenrijk aan als landvoogd. De Westerschelde wordt afgesloten door de Noordelijke Provinciën. 10 september - Na een belegering van ruim een jaar breken de Spanjaarden het Beleg van Woerden af. 23 oktober - Door onvoorzichtigheid van ingekwartierde soldaten breekt in de nacht van 22 op 23 oktober in Haarlem een grote stadsbrand uit. De brand ontstaat in een brouwerij op het Slepershoofd. Aangewakkerd door een noordoostenwind breidt het vuur zich uit in westelijke richting door de stad en worden 449 huizen verwoest. 3 november - Don Juan van Oostenrijk wordt landvoogd van de Spaanse Nederlanden. Aanvankelijk krijgt hij weinig macht toegewezen. Bestand:Spaansefurie.jpg De Spaanse Furie, de plundering van Antwerpen door muitende Spaanse troepen vanwege het uitblijven van soldij. 4 november - Gewelddadige plundering van Antwerpen door muitende Spaanse troepen, die 8000 burgers vermoorden; duizenden gebouwen gaan in vlammen op tijdens deze "Spaanse Furie". 8 november - Willem van Oranje weet direct munt te slaan uit de intussen algemene anti-Spaanse stemming in noord en zuid bij protestanten en katholieken, hetgeen leidt tot de Pacificatie van Gent, op basis van een aanzienlijke mate van religieuze tolerantie. Hierdoor gaan Brabant, Vlaanderen, Holland en Zeeland nauwer samenwerken. De zeventien gewesten lijken zich weer verenigd te hebben in hun verzet, alhoewel de oostelijke gewesten voorbehoud maken. De stad Antwerpen is na zich bij de Pacificatie van Gent te hebben aangesloten gedurende de komende 9 jaar min of meer de hoofdstad van de anti-Spaanse opstand. Dit tijdperk staat bekend als de Antwerpse (Calvinistische) Republiek. De troebelen van de opstand tegen Spanje hebben de Antwerpse havenstad grote schade berokkend. 9 november - De Spanjaarden worden verdreven uit Gent. 15 december - Zwolle sluit zich aan bij de Pacificatie van Gent. Muiterij in Aalst. Na drie jaar leegstand vestigt een aantal bewoners zich weer in Reimerswaal maar zij slagen er niet in de stad weer tot bloei te brengen. Bestand:Visboek van Adriaen Coenen - Walvis van Saaftinge.jpg Walvis van Saaftinge uit het Visboeck van Adriaen Coenen. 1577 Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png De Nederlandse Opstand in 1577 7 januari - Unie van Brussel: De onderlinge vrede tussen de noordelijke en zuidelijke gewesten van de Nederlanden, ook bekend als de zg. Eerste Unie, wordt geratificeerd door de Staten-Generaal te Brussel. Don Juan erkent de Pacificatie van Gent, en de opstandige gewesten erkennen hem als landvoogd, en Filips II als koning, en zullen zich sterk maken voor het behoud van het katholieke geloof. De Unie van Brussel wordt echter door de gewesten Holland en Zeeland en door Filips II zelf onder protest getekend. Het zal dan ook geen haalbare Unie blijken te zijn. 12 februari - Don Juan vaardigt het Eeuwig Edict uit (ook wel de "vrede van de hertog van Aarschot" genoemd). De Spaanse en Duitse troepen zullen worden teruggeroepen en de Staten zullen zelf het katholicisme handhaven. De prins van Oranje zal schadeloosstelling bekomen, en zijn zoon Filips Willem uit de Spaanse gevangenis worden vrijgelaten. Hoe langer hoe meer gewesten steunen Willem, en de macht van het huis van Oranje neemt toe. 6 april - Filips II ondertekent de Unie van Brussel, het vredesverdrag van alle gewesten van de Lage Landen, na onderhandelingen tussen Willem van Oranje en aartshertog Matthias van Oostenrijk, die door de Staten-Generaal van de Nederlanden voor een benoeming als landvoogd is aangezocht. 24 juli - Don Juan verenigt zich met de Duitse troepen, verovert met geweld de stad Namen en valt Antwerpen aan, waarmee aan de Unie van Brussel een einde komt. In alle citadels worden zijn troepen aan de deur gezet, behalve in Namen en Luxemburg. Na deze aanval erkennen de gewesten niet langer Don Juan als hun landvoogd en vragen ze Matthias van Oostenrijk zijn plaats in te nemen (wat door Filips II echter wordt afgewezen). Hierna besluiten de Staten-Generaal tot de voor de protestanten tolerantere tweede Unie van Brussel. 20 september - Filips, hertog van Aarschot wordt door de Staten benoemd tot stadhouder van Vlaanderen. Dit is echter een doorn in het oog van o.a. de calvinistische Gentse bourgeoisie. 23 september - Willem van Oranje doet triomfantelijk zijn intocht in Brussel. De maand daarop wordt hij tot ruwaard van Brabant aangesteld. De hertog van Aarschot heeft aartshertog Matthias (broer van de Duitse keizer Rudolf II), als mede-tegenstander van de Oranjes uitgenodigd. De Staten Generaal benoemen prins Matthias van Duitsland tot landvoogd. Don Juan wordt afgezet verklaard. De eigenlijke macht blijft intussen bij Oranje. 28/29 oktober - In Gent grijpen radicale calvinisten de macht en stichten opstandige ambachtsgilden de Gentse Calvinistische Republiek. Tijdens de schermutselingen in de stad kunnen de calvinisten de hertog van Aarschot gevangennemen. Hij wordt enkel vrijgelaten op voorwaarde dat hij zijn mandaat neerlegt. Gent krijgt van Willem van Oranje alle privileges terug die men in 1540 na de Gentse Opstand had moeten inleveren. In de korte periode tot Parma Gent weet te veroveren in 1584 groeit deze stad uit tot een belangrijk intellectueel centrum, onder andere door het internationaal befaamde Theologisch Athenaeum. 23 november - De Watergeuzen proberen met een legertje van veertig man onder leiding van Herman Helling en Nicolaas Ruychaver Amsterdam te veroveren. De aanslag mislukt omdat ze de weg niet kunnen vinden naar de Dam. Graaf van Rennenberg wordt op voordracht van Willem van Oranje benoemd als stadhouder van de Noordelijke gewesten Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel. 1578 Januari - Prins Mathias doet zijn blijde intrede in Brussel, met Oranje als zijn luitenant. De nieuwe Raad van State wordt aangesteld, en vestigt zich in Antwerpen. Er worden vooruitstrevende instellingen in het leven geroepen. Alexander Farnese wordt door landsheer Filips II tot landvoogd van de Lage Landen aangesteld. De Staten-Generaal weigeren hem te erkennen. 31 januari - Don Juan behaalt een grote overwinning op de Staatse troepen in de Slag bij Gembloers. De kleinere legermacht van Alexander Farnese zaait paniek en verslaat het leger van de opstandelingen. Legeraanvoerder Maarten Schenk verlaat de Staatsen en loopt over naar het Spaanse kamp. Calvinisten plunderen in Vlaanderen de kerken en richten in enkele steden calvinistische republieken in, zodat een aantal katholieken wegtrekt. 26 mei - Alternatie van Amsterdam: Amsterdam gaat naar de prins over. Het Katholieke stadsbestuur wordt afgezet. Protestanten nemen het over. Vrijheid van geloof wordt gewaarborgd. De roomsen worden echter algauw de stad uitgedreven. Dit voorbeeld krijgt navolging in andere noord-Nederlandse steden. 25 juni - Om de gewesten Holland en Utrecht beter te beschermen tegen plunderingen van buitenaf wordt Graaf van Rennenberg naar Overijssel gestuurd, waarna hij het Beleg van Kampen en Beleg van Deventer opzet en beide steden tot overgave dwingt. 1 augustus - Te Rijmenam heeft een gewapend treffen plaats tussen de Spaanse landvoogd Don Juan van Oostenrijk en de versterkte Staatse legers die zich met 17.000 manschappen hebben verschanst in de Dijlevallei aan de grens met Muizen. Alexander Farnese voert het bevel over de Spaanse troepen. De Spanjaarden delven op 2 augustus het onderspit. 23 september - Intocht van Willem van Oranje in Brussel, dat nu ook een calvinistische republiek is. De prins benoemt Olivier van den Tympel tot burggraaf van de stad. 1 oktober - Don Juan overlijdt en wordt onmiddellijk opgevolgd door Alexander Farnese. 4 oktober - Jacob Hessels, lid van de Bloedraad, wordt in Gent opgehangen. Oktober - In de zuidelijke gewesten Henegouwen en Artois ontstaat rond Emanuel de Lalaing, heer van Montigny, een partij van malcontenten. Zij willen dat niet verder aan de calvinisten wordt toegegeven. Omdat Brussel weer in handen van de koning dreigt te vallen, verplaatsen de Staten-Generaal zich naar Antwerpen. De stad groeit als Calvinistische Republiek uit tot een internationaal trefpunt van protestanten. Er wordt een eerste complete kerkorde gemaakt, op de" Nationalen Synodi der Nederlandischen Duytschen ende Walschen Kerkcken", gehouden in Dordrecht. Jan VI van Nassau-Dillenburg, stadhouder van Gelre, onderneemt pogingen tot de "Nadere Unie", vereniging van Brabant, Vlaanderen en de Noordelijke Gewesten om een tweede verdedigingslinie tegen de Spanjaarden op te bouwen. 1579 Bestand:Zeventien provincien.png De XVII provinciën (Antwerpen, 1579) Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1579.png De Unies van Utrecht en Atrecht. Parma's negen jaren: Herovering van de Nederlanden door Alexander Farnese. Bij de Nederlandse Opstand is het noorden voor een groot deel protestants en blijft het zuiden, gesteund door de adel en de patriciërs, voornamelijk katholiek. Toch probeert Willem religievrede te bewerkstelligen in de Nederlanden, waarbij zowel protestanten als katholieken vrij hun geloof kunnen belijden. De Staten-Generaal in Brabant proberen hun macht boven de grote rivieren te vergroten, maar slagen daar niet meer in, terwijl de noordelijke gewesten de Hollandse invloedssfeer binnendrijven. 6 januari - Verklaring van de Unie van Atrecht door de Waalse gewesten, waarin zij hun trouw aan de Spaanse koning en het rooms-katholicisme bevestigen. Samengaan van de staten van Arras en de gedeputeerden van Henegouwen - de confederatie van Arras verenigt de katholieke zuidelijke (Waalse) provincies. 23 januari - Na de verklaring van de Nadere Unie in het noorden volgt op initiatief van Gent de Unie van Utrecht (doorgaand verzet tegen de Spaanse overheersing) door de noord-Nederlandse calvinistische gewesten onder leiding van Jan van Nassau . De Unie wordt eerst door de afgevaardigden van Gelre, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden ondertekend. Spoedig sluiten zich ook Vlaamse en Brabantse steden aan, evenals Oranje en Friesland. 12 maart - 1 juli: Beleg van Maastricht door de hertog van Parma. 17 mei - Henegouwen, Artois en Frans-Vlaanderen sluiten definitief vrede met hertog Alexander Farnese van Parma die ze als landvoogd erkennen. Juni-juli - Alexander Farnese van Parma belegert Maastricht al vier maanden, en neemt de stad uiteindelijk in. 1 september - Willem van Oranje benoemt François van Ryhove tot Grootbaljuw van Gent, nadat ze samen de radicale Jan van Hembyze uit het bestuur van de Gentse Republiek hebben verdreven. Onder bemiddeling van keizer Rudolf II van het Heilige Roomse Rijk hebben van mei tot december vredesonderhandelingen plaats tussen Spanje en de opstandelingen in de Lage Landen. Echter zonder succes, Filips II wil op gebied van geloofsbelijdenis geen toegevingen doen. 1580 Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1580.png Oorlogstoestand van de Tachtigjarige Oorlog in 1580. Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1581.png De Nederlandse Opstand in 1581. Bij een omstreeks 1580 door stadhouder Willem van Oranje georganiseerde godsdiensttelling blijkt in Antwerpen de helft van de bevolking van de katholieke Kerk aanhanger te zijn gebleven, 33% is calvinist, en 17% lutheraan. 1 februari - De graaf van Rennenberg tekent de capitulatie van het Blokhuis. De Staten van Friesland en de Stad Leeuwarden nemen het kasteel in bezit. 3 maart - De graaf van Rennenberg loopt over naar de Spanjaarden (het verraad van Rennenberg). De graaf van Rennenberg, stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel, kiest voor het katholicisme en Filips, en krijgt, ondanks diplomatie van Willem van Oranje Groningen mee. Er begint een guerrillaoorlog. Friesland kiest definitief voor het Calvinisme. 9 april - De protestanten veroveren onder leiding van Olivier van den Tympel de stad Mechelen. 18 april - In Amsterdam wordt de katholieke eredienst officieel verboden. 15 juni - Willem van Oranje wordt door kardinaal Granvelle op last van de Spaanse Filips II in de ban gedaan en er wordt een geldprijs op zijn hoofd gezet. De prins antwoordt met de Apologie ofte verantwoordinghe van den Prince van Orangien aan de Staten-Generaal. Deze durven het antwoord niet openbaar maken. 17 juni - Het Staatse leger verliest de Slag op de Hardenbergerheide onder aanvoerder Filips van Hohenlohe-Neuenstein tegen een Spaans leger onder de in 1578 overgelopen Maarten Schenk. Deze trekt vervolgens aan het hoofd van de Spaansgezinde malcontenten naar Groningen, waar hij Rennenberg te hulp komt en Groningen ontzet. 18 juni - De staatse troepen moeten het beleg van Groningen staken. Honderden protestanten vluchten naar het oosten. 15 augustus - Slag om Baasrode: De belangrijke achterhaven van Antwerpen Baasrode wordt na een twee uur durende strijd veroverd door Spaanse troepen, waarna de Malcontenten de hele dorpskern in brand steken. Willem van Oranje weet tijdig te vluchten naar zijn maritieme escorte, die aan de haven voor anker ligt. Alexander Farnese neemt Kortrijk in en verslaat het Staatse Leger (onder leiding van La Noue). 19 september - Aangezien de Staten-Generaal ontevreden zijn over Filips II, bieden zij, met uitzondering van Holland en Zeeland, in het Verdrag van Plessis-lès-Tours de soevereiniteit over de Spaanse Nederlanden aan de hertog van Anjou aan. Met deze jongere broer van Hendrik III van Frankrijk hoopt men op steun van de Fransen tegen de Spaanse koning. Filips II eist de Portugese troon op. Dit stuit op Portugese weerstand en het komt tot de Slag bij Alcântara. Hiermee wordt de aandacht afgeleid van de Nederlandse Opstand. Doordat Portugal vanaf nu in een personele unie is verenigd met Spanje is de aanvoer van specerijen via Lissabon problematisch. Het overlijden van de aartsbisschop van Utrecht, Frederik Schenck van Toutenburg, betekent het einde van de katholieke hiërarchie in de Noordelijke Nederlanden. Willem van Oranje is door Filips II vogelvrij verklaard.
		1581 Bestand:Intocht hertog van Anjou in Antwerpen.jpg Blijde inkomst van François, hertog van Anjou (1556-1584) in Antwerpen, met de erepoort op de St. Jansbrug, 19 februari 1582. Hertog Frans van Anjou wordt (tot 1584) de nieuwe landvoogd. Deze zoon van koning Hendrik II van Frankrijk wordt, eenmaal in Antwerpen aangekomen, uitgeroepen tot vorst en heer der Nederlanden. Aangezien hij aangesteld wordt als soeverein vorst, eist hij ook dat deze zich onafhankelijk verklaren van Filips II van Spanje. 28 juni - De stad Breda wordt, zonder dat men erop voorbereid is, door Spaanse troepen ingenomen. 5 juli - De Staten-Generaal van de Nederlanden benoemen Willem van Oranje tot stadhouder van alle zeven de noordelijke provinciën. 22 juli - Verklaring van de onafhankelijkheid van Nederland. Op een vergadering van de Staten-Generaal van de Nederlanden in Antwerpen wordt door een aantal noordeijke provincieën (inclusief Vlaanderen en belangrijke delen van Brabant) de gehoorzaamheid aan koning Filips II opgezegd. De Nederlanden worden in het Latijn Belgica Confoederata genoemd, een verwijzing naar de vroegere Romeinse aanduiding van het gebied. De Staten-Generaal van de Nederlanden worden naar Den Haag verplaatst. 23 juli - De Spaansgezinde stadhouder Rennenberg overlijdt te Groningen op ruim 40-jarige leeftijd. 23 juli - Slag om Goor, een mislukte aanval op Goor door de Staatsen. Bestand:Espagnols.PNG Kaart van de Habsburgse Nederlanden van 1543 tot 1585 (Zeventien Provinciën) met in rood de afscheidingslijn van de Noordelijke Nederlanden van de Zuidelijke. 26 juli - Plakkaat van Verlatinghe ("het volk is er niet voor een vorst, maar een vorst voor het volk"). Daarin wordt Filips II vervallen van de troon van de Lage Landen verklaard, waarbij de noordelijke provinciën zich afscheiden. 29 november - Parma dwingt na een langdurig beleg Doornik tot overgave, de enige Waalse stad die trouw was gebleven aan de Staten-Generaal van de Nederlanden. Leidse studenten vragen toestemming aan de academische senaat om een collegia singularum nationem te mogen oprichten, maar deze vergunning wordt nadrukkelijk geweigerd, omdat dergelijke verenigingen tot ordeverstoring zouden kunnen leiden. Hoewel de goedkeuring niet wordt verkregen worden de nationes toch opgericht: de Friese natio en de Hollandse. 1582 In de Noordelijke Nederlanden wordt in de zich losmakende Verenigde Provinciën de rechterlijke macht van de Grote Raad van Mechelen overgenomen door de provinciale raden en door de Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland. De Grote Raad van Mechelen behoudt alleen een rol in de overblijvende Zuidelijke Nederlanden, waarvan Frankrijk dan weer de meest zuidelijke provincie Artesië en delen van Vlaanderen, Henegouwen en Luxemburg zal annexeren. 19 januari - Na (mislukte) huwelijksonderhandelingen met koningin Elizabeth I, komt Frans van Anjou met in zijn gevolg ook de Graaf van Leicester, uit Engeland in Vlissingen aan, en doet zijn intocht in Antwerpen. Hij slaagt er niet zijn macht in de Nederlanden te laten gelden. De dreigende anarchie speelt in het voordeel van de Spanjaarden. Willem van Oranje slaagt erin om in Dendermonde een verdrag van verzoening tussen Anjou en de Staten Generaal te laten afsluiten. 18 maart - Eerste aanslag op Willem van Oranje door de twintigjarige Jean Jaureguy. Willem van Oranje is gewond geraakt, maar overleeft de aanslag. Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1582.png De Nederlandse Opstand in 1582. De zilveren carolus komt in omloop. Deze munt zal tot 1680 als (eerste) eenheidsmunt voor de Zeventien Provinciën fungeren. Deze munt was de eerste met een 'kop' (van de keizer). 5 mei - Charlotte de Bourbon, sinds 12 juli 1575 gehuwd met Prins Willem van Oranje, overlijdt te Antwerpen op ongeveer 35-jarige leeftijd, door uitputting als gevolg van de zware verzorging van Oranje, die herstellende is van de aanslag. 5 juli - Oudenaarde capituleert voor de troepen van Parma na een beleg van bijna drie maanden. 27 augustus - Lier gaat door verraad in Spaanse handen over. 24 september - Bij het Ontzet van Lochem wordt de stad Lochem na een Spaans beleg van bijna twee maanden bevrijd. Meteen daarna wordt ook het Kasteel Keppel ingenomen. 17 november - Inname van Steenwijk door Johan Baptiste van Taxis. Parma is er in geslaagd ook de Zuid-Nederlandse steden Duinkerke, Nieuwpoort, Menen, Veurne en Diksmuide te heroveren, maar tegen Anjou kan hij nog niet optreden. Intussen geraken Brugge, Gent en Ieper ingesloten. 1583 Januari - De door de opstandelingen aangestelde Landsheer van de Nederlanden, Frans van Anjou dringt met zijn Franse troepen Duinkerke, Menen, Diksmuide, Aalst, Dendermonde en Vilvoorde binnen en poogt aldus zijn macht in het zuiden van de Nederlanden te verstevigen. 17 januari - Frans van Anjou, ontketent de Franse Furie in Antwerpen. De stedelingen slaan zijn aanval af en zijn positie in de Lage Landen is verloren. 12 april - Willem van Oranje heeft na de dood van Charlotte van Bourbon Antwerpen verlaten en huwt zijn vierde echtgenote, Louise de Coligny, dochter van de Franse Hugenotenleider. 23 april - Eervolle overgave van de stad Eindhoven na 3 maanden van beleg. Juli - De Staten-Generaal worden van Antwerpen verplaatst naar Middelburg, als de Spaanse troepen in het zuiden naderen. 22 juli - Ook Willem de Zwijger verruilt nu voorgoed de Scheldestad, waar hij langere tijd in de Citadel heeft gewoond. Hij verhuist, zijn bezittingen op acht schepen meenemend samen met Louise de Coligny naar Middelburg. De prins van Oranje heeft zowat zijn hele leven in de zuidelijke Nederlanden gewoond en verbleef daarnaast, als graaf van Zeeland, van 1574 tot 1583 al regelmatig in Middelburg. Vanaf eind 1583 verhuist Willem van Oranje naar Delft, waar hij een half jaar later wordt vermoord. De Spaanse Hertog van Parma herovert tot in 1585 alle steden in de Zuidelijke Nederlanden; de Zeven Provinciën van de noordelijke Nederlanden ondernemen geen actie. 1584 31 maart - In Terborg vindt de slag bij Terborg plaats door Spaanse en Beierse legereenheden tegen het verzamelde leger van de Keulse bisschop Gebhard I van Waldburg. Een deel van het Keulse leger wordt hierbij vernietigend verslagen. 13 juni - Admiraal Treslong wordt militair gouverneur van Oostende. 3 juli - Beleg van Antwerpen (1584-1585): Alexander Farnese belegert met succes de Antwerpse Republiek, waar het katholicisme tijdelijk verboden was. Berchem wordt door de staatse troepen met de grond gelijk gemaakt, met uitzondering van het kasteel. 10 juli - Prins Willem van Oranje (bijgenaamd 'Willem de Zwijger') wordt op zijn eenenvijftigste in de hal van het Prinsenhof in Delft door de katholiek Balthasar Gerards met een pistoolschot vermoord, nadat hij in 1580 door Filips II vogelvrij was verklaard. 17 augustus - Gent valt in handen van de Spaanse troepen en er komt een einde aan de Gentse Republiek. Zo'n 4.000 meest protestantse Gentenaren wijken uit naar het noorden. 18 augustus - Formering van een Raad van State in de Noordelijke Nederlanden, bestaande uit vier leden van Holland, drie uit Brabant, Zeeland en Friesland, twee uit Vlaanderen en Utrecht, en één lid uit Mechelen, die samen besluiten om de strijd verder te zetten opdat de noordelijke en zuidelijke Nederlanden bijeen blijven. De raad neemt het bestuur waar met de zeventienjarige Maurits van Oranje als voorzitter. Maurits wordt ook stadhouder in Nederland. Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, een zoon van Jan de Oude, wordt stadhouder van Friesland. Bij een overstroming in Oostende ontstaat een inham die later als havengeul gebruikt wordt. 1585 Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1585.png De Nederlandse Opstand in 1585. De belegerende troepen voor Antwerpen sluiten met tientallen schepen de Schelde af, waardoor de bevoorrading van de stad onmogelijk wordt. 23 juni - Slag bij Amerongen. Na verraad van de Graven van Bergh worden de Staatse troepen onder aanvoering van Villers, Graaf van Meurs (stadhouder van Utrecht), door de Spaanse troepen onder bevel van Gouverneur Taxis van Zutphen, vernietigend verslagen. 29 juli - De Friese stadhouder Willem Lodewijk sticht te Franeker een universiteit, in feite een theologische hogeschool. 17 augustus - De onderhandelingen met Parma die de katholieken in Antwerpen hebben geëist worden door Marnix van Sint-Aldegonde gevoerd in het Spaanse hoofdkwartier in Beveren waar hij de overgave van de stad tekent. De Peis (vrede) wordt uitgeroepen op de Grote Markt. Veel protestantse kooplieden en intellectuelen vertrekken daarop naar het noorden. Tien dagen later neemt het Leger van Vlaanderen de stad in. 27 augustus - De hertog van Parma heeft in de voorgaande jaren reeds alle steden in de zuidelijke Nederlanden veroverd; de noordelijke Nederlanden ondernamen geen actie. In augustus boekt Parma zijn grootste succes met de Val van Antwerpen, de grootste en rijkste stad van de Lage Landen. De katholieke godsdienst wordt verplicht. Hij forceert hiermee een definitieve scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden. Pas na de val van Antwerpen wordt het onderscheid gemaakt tussen de Noordelijke Nederlanden en de Zuidelijke Nederlanden. Het prinsbisdom Luik blijft onafhankelijk. Na de herovering is ongeveer de helft van de Antwerpse bevolking van meer dan 100.000 inwonders naar Holland vertrokken. Het bevolkingscijfer daalt tot 45.000. Hollandse en Zeeuwse schepen versperren daarop de Scheldemonding en sluiten op hun beurt de thans in Spaans bezit zijnde stad af van de overzeese handel. De Antwerpse bloeiende handel, kunsten en wetenschappen worden echter verder ontwikkeld in de Hollandse "gouden eeuw". Den Haag wordt de vergaderplaats van de Staten-Generaal van de zeven noordelijke provincies (de latere Republiek), vanaf het jaar dat de belangrijke Brabantse steden Brussel en Antwerpen voorgoed aan de Spanjaarden komen. Vooral de Val van Antwerpen is een grote klap voor de rebellen, die vrezen dat zonder die stad de Opstand verloren is. 15 oktober - Na het Beleg van IJsseloord moet Francisco Verdugo capituleren voor de Staatse belegeraars. 1 november - Maurits, graaf van Nassau, wordt stadhouder van Holland en Zeeland. Daarnaast krijgt hij o.a. door bemiddeling van Oldenbarneveldt de titels van gouverneur, kapitein-generaal en admiraal. December- Na de moord op Willem van Oranje zoeken de Staten Generaal steun bij de koningin van Engeland. Zij weigert een koningstitel, maar zegt wel haar protectie toe aan de Lage Landen. Als reactie op de Spaanse opmars stuurt Elizabeth I de graaf van Leicester in het geheim met 5000 man de Noordzee over. Twee jaar later worden de manschappen teruggeroepen. Spanje stelt op vraag van Granvelle in de Spaanse en Portugese havens het eerste embargo in tegen de Noordelijke Nederlanden, dat zal duren tot 1589. Dit heeft gedurende een aantal maanden een impact op de handel. Pieter Brueghel de Jonge wordt als meester van de Sint-Lucasgilde in Antwerpen ingeschreven. Tot dan is hij in het atelier van Gillis van Coninxloo geweest. Hij krijgt de bijnaam de Helse Breughel. 1586 Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1586-1587.png De Nederlandse Opstand in 1586-'87. Januari - Graaf Robert Dudley van Leicester laat zich, tegen de uitdrukkelijke voorschriften van koningin Elisabeth van Engeland in (zij wil een oorlog met Spanje vermijden), tot landvoogd van de Nederlanden uitroepen.. 8 maart- Johan van Oldenbarnevelt wordt landsadvocaat van de Staten van Holland. April- Robert Dudley verbiedt alle handel met "de vijand". De handel tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje is voor de Nederlandse kooplieden echter, mede door licenties die ze hierop hebben verworven, een noodzaak. Juni - De graaf van Leicester beslist een Kamer van Financiën op te richten, waar de koopmansboeken kunnen gecontroleerd worden. Juni-juli: Alexander Farnese van Parma verovert Venlo, Grave en Neuß(26 juli), een blaam die hem niet in dank wordt afgenomen door graaf Dudley. Farnese heeft grote moeite om zijn manschappen te blijven betalen en, wegens de gebrekkige aanvoer uit Spanje, de bevoorrading te blijven voorzien. 17 juli - Prins Maurits van Nassau, de latere Prins van Oranje verovert de stad Axel op de Spaanse troepen. 26 juli - De Duitse stad Neuss wordt volledig vernietigd tijdens de Keulse Oorlog door een aanval op de stad door de Hertog van Parma tijdens het Bloedbad van Neuss. Daarbij worden in totaal ongeveer 3000 burgers gedood, op een bevolking van ongeveer 4500, en het complete garnizoen bestaande uit 1600 soldaten wordt vermoord. Nadat de stad in brand wordt gestoken blijven slechts acht huizen gespaard. 22 september - Slag bij Warnsveld tussen een Staats leger onder leiding van Leicester met daarin veel Britse eenheden, en troepen die namens Spanje vechten. Het Staatse leger van de Noordelijke Nederlanden heeft als doel de bevoorrading van Zutphen door de Spanjaarden te beletten, maar slaagt daar niet in. 18 november - William Stanley (1548-1630) krijgt het gezag over Deventer, waar 1200 Ierse soldaten gelegerd zijn. December - Graaf Dudley van Leicester keert naar Engeland terug voor verslag over zijn manier van besturen. Gedurende zijn afwezigheid neemt de Raad van State het bestuur waar, met duidelijke instructies van de graaf om inzake gouvernementen en bevelhebbers geen wijzigingen door te voeren. Simon Stevin schrijft zijn belangrijkste werk De Thiende, waarin hij decimale breuken introduceert. Het Nederlands kreeg dankzij Stevin eigen wetenschappelijke woorden zoals "wiskunde" en "wijsbegeerte". Protestantse synode van Den Haag. Vanaf nu heten de noordelijke provincies officieel de Verenigde Provinciën, terwijl de zuidelijke de Spaanse of Katholieke Nederlanden worden genoemd. 1587 Januari - De (katholieke) Engelse aanvoerders Stanley en York geven Deventer en De Schans in Spaanse handen over. De Staten-Generaal verwittigen graaf Leicester in een schrijven, opgesteld door Johan van Oldenbarneveldt. Na antwoord van Thomas Wilkes wordt een onderzoek ingesteld, dat onder leiding van François Vranck gebeurt. Hij betoogt dat de soevereniteit in Holland altijd bij de Provinciale Staten heeft berust. 26 januari - Maarten Schenk van Nydeggen neemt in naam van de Unie van Utrecht de stad Ruhrort in. Juni - Geldern wordt door Claudius van Berlaymont, de Spaansgezinde stadhouder van Gelre, veroverd. Juli - Graaf Leicester komt weer in Vlissingen aan met een nieuw leger. Koningin Elisabeth heeft hem opdracht gegeven met de Spanjaarden vrede te sluiten. Onder impuls van Johan van Oldenbarneveldt wordt dit request gepubliceerd, wat onvrede bij de calvinisten oproept, waardoor Leicester hun steun verliest. 5 augustus - Leicester kan niet verhinderen dat landvoogd Alexander Farnese, de hertog van Parma, Sluis verovert, ter voorbereiding van de komst van de Spaanse Armada. September - Leicester wil Johan van Oldenbarnevelt en Maurits van Oranje gevangennemen. Deze weten in Delft te ontsnappen. Leicester valt Amsterdam, Leiden en West-Friesland aan, wat telkens op een mislukking uitloopt. 31 oktober - De Universiteitsbibliotheek Leiden opent haar deuren na oprichting van de universiteit in 1575. Stadsbrand in Helmond. Eindhoven wordt eerst door Staatsen, daarna weer door Spanjaarden ingenomen. De komst van de graaf van Leicester is geen succes. De graaf blijkt geen goede militaire leider te zijn en verschillende steden gaan voor de opstandelingen verloren. Ook probeert hij in Utrecht een landsbestuur op basis van een sterke centrale macht op te bouwen, maar dit wordt door de gewesten, die gewend zijn aan hun autonomie, niet geaccepteerd. De graaf van Leicester wordt gedwongen de Lage Landen te verlaten. In de Nederlanden wordt hij door Willoughby als hoofd van de Engelse troepen opgevolgd. Justificatie of Deductie - De Staten-Generaal besluiten voortaan de Verenigde Nederlanden zelf te besturen; hiermee scheiden de Noordelijke Nederlanden zich definitief af. 1588 Bestand:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.svg De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden April - prins Maurits van Oranje, graaf van Nassau wordt stadhouder van Utrecht en Overijssel na het vertrek van admiraal-generaal Leicester uit de Verenigde Provinciën en vestigt zijn gezag in Zeeland. In het afgescheiden noorden wordt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (ook wel 'De Verenigde Provinciën', Latijn: Belgica Foederata) uitgeroepen. Nederland is als natie geboren. Johan van Oldenbarnevelt heeft hier op de achtergrond toe bijgedragen door de buitenlandse invloeden in de Nederlandse politiek geleidelijk aan terug te brengen. Het zuiden komt onder het bestuur van aartshertogen Albrecht en Isabella. In het noorden zoekt men niet verder naar een landsheer en met de Justificatie of Deductie van François Vranck, de pensionaris van Gouda, wordt bepaald dat de soevereiniteit bij de Staten-Generaal ligt. Daarmee is zonder formeel besluit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een feit. Het is een nieuw fenomeen dat een land bestuurd wordt zonder vorst. Bestand:Oudewater heksenwaag.JPG De heksenwaag van Oudewater. Juli-augustus - In Duinkerke heeft Alexander Farnese 40.000 soldaten verzameld om Engeland te veroveren. Hij wacht op de Armada om ze te verschepen. De Spaanse Armada wordt verslagen door een Engelse vloot onder admiraal Francis Drake, terwijl Hollandse watergeuzen de hertog van Parma verhinderden zich vanuit Vlaanderen bij de Armada aan te sluiten. Alexander Farnese van Parma belegert de stad Bergen op Zoom zonder succes. Zijn bevelhebbers Chimay en Verdugo boeken in het Rijngebied wel enig succes in de noordelijke Nederlanden. Na de nodige tegenslagen volgt een periode waarin de situatie voor de Republiek sterk verbetert, door Fruin de Tien jaren genoemd. De Nederlandse Opstand ontwikkelt van vrijwel hopeloos in 1588 tot vrijwel gewonnen in 1598. Deels is deze ontwikkeling toe te schrijven aan internationale factoren zoals de hernieuwde oorlog tussen Frankrijk en Spanje, deels echter ook aan de politieke bekwaamheid van Johan van Oldenbarnevelt en de militaire bekwaamheid van Maurits van Nassau. De personele unie van Portugal met Spanje maakt de Portugees-Nederlandse oorlog mogelijk, waarbij de Republiek zijn koloniën uitbreidt. 1589 10 april - de stad Geertruidenberg wordt door Engelse muiters tegen betaling aan Alexander Farnese van Parma en de Katholieke Nederlanden overgeleverd. Alexander Farnese trekt zich een hele tijd terug in Spa om van een ziekte te herstellen. Bij zijn afwezigheid ontstaat muiterij in Tercio Viejo, zijn meest toegewijde regiment. 2 augustus - Koning Hendrik III van Frankrijk overlijdt. Filips II van Spanje geeft Alexander Farnese van Parma opdracht de rechten van zijn dochter Isabella op de Franse troon te gaan verdedigen. Daardoor ziet Parma af van de verovering van een heel gebied in de Nederlanden, waar hij zich op voorbereidde. 1590 Bestand:Inquisitie-Hendrick Goltzius.jpg Salomo's Oordeel. ~1590, Hendrick Goltzius Deze prent lijkt slechts Salomo's oordeel voor te stellen, maar is een allegorische aanklacht tegen de inquisitie. Filips II is afgebeeld als de Crudelis princeps, de wrede vorst, die omgeven wordt door slechte raadgevers (die de inquisitie voorstellen, Dr. Gladius (zwaard), Dr. Laqueus (touw), Dr. Aqua (it dilutes) en Dr. Ignis (vuur)) en een ware moeder, Vera Ecclesia, en een valse moeder, Falsa Ecclesia. Het dode kind op de trap stelt Barabbas voor. 4 maart - De verovering van Breda door Maurits van Nassau met behulp van het turfschip van Breda van Adriaan van Bergen, waarin 68 jonge mannen onder leiding van commandant Charles Héraugière zich hebben verscholen. Bij de eerste veldtocht van Alexander Farnese naar Frankrijk verslaat de protestantse koning Hendrik IV van Bourbon in de buurt van Ivry het leger van de Ligue Catholique. September - Maurits van Oranje herovert Crèvecoeur, Hemert, Hedel en Steenbergen. De eerste massa-heksenprocessen beginnen rond deze tijd. De Heksenwaag in Oudewater in de Republiek wordt bekend. Daarna komen er complete "epidemieën" van processen. In gebieden waar de contrareformatie heerst, vinden de meeste massaprocessen plaats. De jezuïeten zijn grote voorstanders van deze processen. Altijd blijven zich echter mensen tegen de heksenvervolging keren, waaronder de humanisten. 1591 Bestand:Nederlanden 1590-1592.PNG Situatie in de Nederlanden rond 1591 Filips II laat de hertog van Parma voort tegen Hendrik IV van Frankrijk optrekken, waardoor de Lage Landen worden ontzien. Maurits begint aan zijn eerste veldtocht, waarbij hij vele successen oogst, mede doordat de hertog van Parma met zijn hoofdleger in Frankrijk is. Maurits verovert de steden Zutphen (30 mei), Deventer (10 juni), Delfzijl (2 juli), Hulst (24 september) en Nijmegen (21 oktober). De prins wordt benoemd tot stadhouder van Gelre. John Norreys, de Engelse legeroverste in dienst van de noordelijke Nederlanden, neemt Blankenberge in. Edzard II, een fanatieke Lutheraan, wordt graaf van het Graafschap Oost-Friesland. Vooral in Emden loopt het geschil tussen Calvinisten en Lutheranen hoog op. De Heksenprocessen te Amersfoort en Utrecht tussen 1591 en 1595 starten in Amersfoort maar de beschuldigden staan in Utrecht voor een hogere rechtbank terecht. De verdachten worden gefolterd en gedwongen om de namen van anderen te noemen. De zeventigjarige Marigje Arriens, een kruidenvrouwtje uit Schoonhoven, sterft na betichting van hekserij op de brandstapel. 1592 Coevorden en Steenwijk worden door Maurits tot voldoening van Friesland en ongenoegen van de Zeeuwse Staten veroverd op de Spanjaarden. Jan Huygen van Linschoten keert na jaren van reizen voor Portugal terug in de Lage Landen en zijn publicaties van de "geheime" zeevaartroutes naar Oost-Indië openen de deur van de Gouden Eeuw. Cornelis de Houtman wordt door de Compagnie van Verre naar Lissabon gestuurd om nieuwe handelsmogelijkheden voor peper te onderzoeken. Cornelis Cornelisz. van Uitgeest verkrijgt het octrooi voor de paltrokmolen. Dit type houtzaagmolen is van groot belang voor de bouw van de schepen van de VOC en de WIC. De uitvinding draagt in belangrijke mate bij aan de economische opbloei van de Republiek. De mechanisatie van het houtzagen levert namelijk aanzienlijke besparingen op personeelskosten op. Aanvankelijk stuit dit dan ook op bezwaren bij het Amsterdamse houtzagersgilde. Dat probleem bestaat niet in de Zaanstreek, waar de gilden geen politieke invloed hebben. Dit gebied groeit uit tot het grootste scheepsbouwcentrum ter wereld. In de loop van dit jaar komt Filips II met een nieuw decreet waarin die veiligheidsmaatregelen uit het decreet van 1570 voor beschuldigden niet meer voorkomen. Er wordt alleen maar gemaand dat de sterk toegenomen Hekserij harder aangepakt moet worden. In de Zuidelijke Nederlanden is er zodoende na 1592 een opleving van de heksenvervolging. 3 december - Alexander Farnese van Parma overlijdt in Atrecht, nog voor graaf Pedro Henriquez de Acevedo van Fuentes, die opdracht heeft hem naar Spanje terug te brengen - indien nodig met geweld, of als gevangene -, hem bereikt. Farnese wordt als landvoogd van de Nederlanden in naam opgevolgd door graaf Peter Ernst von Mansfeld (tot 1594), maar het feitelijk bestuur wordt door koning Filips II van Spanje in handen van Fuentes gegeven. 1593 24 juni - Verovering van Geertruidenberg en Westerwolde op de Spanjaarden door de Staatsen onder Maurits van Oranje op verzoek van Zeeland. Friesland is hierover misnoegd en had liever Groningen teruggekregen. Daarom verbieden de Friezen Willem Lodewijk van Nassau om te helpen. Carolus Clusius plant in de Hortus botanicus Leiden de eerste tulp. Justus Lipsius is teleurgesteld van de Rijksuniversiteit Leiden teruggekeerd naar Leuven. De classicus Josephus Justus Scaliger volgt hem op. 1594 4 januari - Ernst van Oostenrijk wordt als toekomstige nieuwe landvoogd naar de Nederlanden gestuurd. Het is de bedoeling dat hij later de dochter van Filips II, Isabella van Spanje, zal trouwen en de Nederlanden als bruidsschat in bezit krijgen. Maar zijn onderhandelingen met de noordelijke Nederlanden draaien op niets uit. 12 februari - Delfzijl slaat succesvol een aanval af vanuit de Spaans overheerste stad Groningen tijdens de Aanval op Delfzijl (1594). 7 mei - Maurits ontzet voor de tweede keer het belegerde Coevorden, waarvan echter weinig over is. 22 mei - De prinsen Maurits en Willem Lodewijk slaan het beleg voor de stad Groningen. Als militair adviseur van prins Maurits schrijft Simon Stevin De Stercktenbouwing, waarin hij militaire versterkingen opnieuw ontwerpt om aangepast te zijn aan de projectielbanen van de nieuwe vuurwapens in plaats van de oude kruisboog. Op basis van een vage passage in Naturalis historia van Plinius meent men dat er ook een Noordoostelijke Doorvaart bestaat. Op 3 juni zeilen twee vaartuigen van Texel uit, met Jan Huygen van Linschoten, zeevaarder en reisbeschrijver, ter verkenning van de noordelijke zeeweg naar China en Indië. 22 juli - Groningen wordt veroverd door Maurits van Oranje en Lodewijk Willem van Nassau, die tevens als stadhouder wordt aangesteld, en bij de Unie van de Republiek aangesloten door het Traktaat bekend als de Reductie van Groningen. De stad Groningen wordt samengevoegd met de Ommelanden. Alle katholieke kerken worden gesloten. De reductie vormt de feitelijke alteratie van stad en Ommelanden, vergelijkbaar met de alteratie van Amsterdam; op de overgang naar het nieuwe protestantse bewind volgt onteigening van alle bezittingen van de rooms-katholieken. Het stadsbestuur wordt van katholieken "gezuiverd" en de katholieke eredienst officieel verboden. Na de capitulatie vertrekken alle monniken en priesters, van wie velen al vanuit de Ommelanden naar de stad gevlucht waren, tezamen met de overlevenden van het bezettingsleger naar de Zuidelijke Nederlanden. Gezanten van de Zuidelijke Nederlanden, Hartius en Coomans, worden naar Holland gestuurd om na te gaan of de opstandige gewesten bij de Nederlanden kunnen worden gevoegd op basis van de Pacificatie van Gent. Wegens geldgebrek zien de Staten Generaal zich gedwongen een deel van het leger af te danken. Gevolg is dat voor Maurits van Oranje de gouden tijd achter de rug is. 25 december - De Staten-Generaal worden in Brussel bijeengeroepen, waar op last van Ernst van Oostenrijk de prins van Chimay wordt afgevaardigd om beklag te doen over de gevolgen van de muiterij van de Spaanse troepen in onze gewesten. Franciscus Gomarus uit Brugge wordt tot hoogleraar in Leiden benoemd. Ernst van Oostenrijk volgt Peter Ernst von Mansfeld op als landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden, maar zal het jaar daarop overlijden. Samen met ds. Plancius richten 9 Amsterdammers de Compagnie van Verre op, een voorloper van de Vereenigde Oostindische Compagnie, om een reis naar Indië te financieren. Ze brengen daarvoor een kapitaal van 300.000 florijnen bijeen. 1595 Bestand:Jan Huygen van Linschoten Itinerario.jpg Itinerario, voyage ofte schipvaert, naer Oost ofte Portugaels Indien inhoudende een corte beschryvinghe der selver landen ende zee-custen van Jan Huygen van Linschoten met daarin ook de Beschryvinghe van de gantsche custe van Guinea en het Reys-gheschrift vande navigatien der Portugaloysers in Oriënten. 20 februari - Aartshertog Ernst van Oostenrijk overlijdt. Graaf Pedro Henriquez de Acevedo van Fuentes neemt, als gevolg van een geheime opdracht van koning Filips II van Spanje, het ambt van landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden waar. 2 april - De eerste expeditie van de Compagnie van Verre onder leiding van Frederik de Houtman en De Keyzer vertrekt met het Duyfken naar Oost-Indië. Ze komen een jaar later aan in Bantam, op 26 juni en voelen de concurrentie van de Portugezen. 20 juni - De gecombineerde Nederlandse-Engelse vloot doet een verrassingsaanval op de Spaanse marinehaven Cádiz om een Spaanse invasie in Engeland te verhinderen. Aan de Botermarkt van Gent, wordt tot 1620 gebouwd aan de Schepenbank van Gedhele. De suikerraffinage, die in 1585 is uitgeweken uit Antwerpen, begint zich te verplaatsen van Hamburg naar Amsterdam. Een strenge winter wordt gevolgd door overstromingen en een rattenplaag. De Heksenprocessen te Asten die rond 1595 gevoerd worden, vormen een onderdeel van een grotere reeks processen in de Peel en de Meierij van 's-Hertogenbosch. 1596 Februari - Albrecht van Oostenrijk neemt de taken van zijn overleden broer Ernst over en doet als nieuwe landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden zijn intrede in Brussel. Hij is tot dan kardinaal en aartsbisschop van Toledo geweest. Filips II van Spanje schenkt zijn dochter Isabella, die later met Albrecht van Oostenrijk zal huwen, de Nederlanden. Voorwaarde is wel dat zij kinderen krijgen, zoniet worden al de gewesten weer met Spanje herenigd. April - Albrecht van Oostenrijk verovert Calais, maar koningin Elizabeth I van Engeland wenst de stad in bevriende handen te laten, en herovert ze met hulp van de Fransen en de Rebupliek der Nederlanden. Juni - In de haven van Cadiz verbrandt een Nederlands-Engelse vloot handelsschepen. Jammer genoeg blijken tal van deze schepen eigendom van eigenaars in de Nederlanden. 31 oktober - Johan van Oldenbarnevelt sluit de Triple Alliantie met Engeland en Frankrijk tegen Spanje. Deze laatsten erkennen hiermee voor het eerst de onafhankelijkheid van de zeven Verenigde Provinciën. Het Vierde staatsbankroet: Filips II moet de betalingen van de schatkist opschorten. Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck vertrekken om de Noordoostelijke Doorvaart te vinden en ontdekken Spitsbergen. Ze komen daarna vast te zitten in het ijs. Van aangespoeld drijfhout wordt een huis gebouwd, dat bekend staat als Het Behouden Huys, waarin vervolgens de winter wordt doorgebracht. De volgende lente wordt een extra sloep gebouwd, zodat de zestien opvarenden naar de bewoonde wereld kunnen terugkeren. Barentsz sterft echter een week na het vertrek. Prins Filips Willem van Oranje keert terug naar de Nederlanden, maar mag de Republiek niet in, omdat hij als vrome katholiek beschouwd wordt als aanhanger of spion van Spanje. Op verzoek van de Noordelijke Staten-Generaal houdt hij zich niet bezig met politieke zaken. 1597 24 januari - Slag bij Turnhout: prins Maurits verslaat met Staatse troepen onder Filips van Hohenlohe-Neuenstein de Spanjaarden. Prins Maurits onderneemt van augustus tot en met november een veldtocht in het oosten van de republiek en verovert meerdere vestingen, onder welke Grol en Oldenzaal. 9 oktober - In Bredevoort breekt er een grote stadsbrand uit na het 8 daagse beleg van de stad door Prins Maurits van 1 tot en met 9 oktober. Daarbij brandt ook de St. Joriskerk volledig af. Slechts 20 woningen blijven gespaard. 18 oktober - Prins Maurits neemt de stad Enschede zonder slag of stoot in waarna de vesting ontmanteld wordt. 21 oktober - In Ootmarsum worden 3 kogels afgeschoten door Van Duivenvoorde, waarna de stad zich overgeeft en de vesting ontmanteld wordt. 13 november - Met de verovering van Lingen door prins Maurits eindigt de Twentse oorlog. De expeditie onder De Houtman naar Oost-Indië keert in Amsterdam terug. Hoewel de tocht commercieel geen succes is en slechts 87 overlevenden van de 240 zijn, blijkt dat men Portugal niet nodig heeft voor specerijen en worden al gauw een groot aantal expedities vanuit de Noordelijke Nederlanden naar Indië gestuurd. In een tijdsbestek van 7 jaar worden 12 verschillende compagnieën opgericht. Het beheer van het zeewezen wordt in een Instructie voor de Admiraliteiten door de Staten-Generaal op vijf plaatsen gevestigd. Vanaf nu ligt de maritieme verdediging van de Republiek in handen van de vijf Colleges ter admiraliteit: de Admiraliteit van Zeeland (Middelburg), de Friese Admiraliteit (Harlingen, voor 1645 Dokkum), de Admiraliteit van het Noorderkwartier (Hoorn en Enkhuizen), de Admiraliteit van Amsterdam en de Admiraliteit van de Maze (Rotterdam). In Brussel wordt voor het laatst in de Zuidelijke Nederlanden een ketter terechtgesteld. 1598 2 mei - Frankrijk sluit met Spanje de Vrede van Vervins. 6 mei - Isabella van Spanje, de dochter van Filips II, huwt Albrecht van Oostenrijk, waarbij Filips de gehele Nederlanden als bruidsschat schenkt mits inachtame van de Akte van Afstand die ze aan haar vader doen. Daarmee treedt Isabella feiitelijk als vorstin aan het bewind in de Zuidelijke Nederlanden. Augustus - Bijeenkomst van de Staten Generaal in Brussel, waarbij verhoopte hereniging met de Noordelijke Nederlanden in de Unie uitblijft. 13 september - Koning Filips II overlijdt in El Escorial de Arriba in Spanje. Vrijwel direct na zijn troonsbestijging breekt Filips III met de praktijk dat de opstandelingen in de Noordelijke Nederlanden handel drijven met de Spanjaarden om de oorlog te betalen. Hij stelt opnieuw een embargo in, laat alle in Spaanse en Portugese havens aanwezige Nederlandse schepen met hun lading in beslag nemen en de bemanning gevangennemen. Deze politiek brengt minstens evenveel schade toe aan de Spaanse economie als aan de Hollandse. Het embargo is van kracht tot 1608, maar de Nederlandse scheepvaart heeft zich ondertussen gestort op het Verre Oosten, waar grote winsten gehaald worden. Door het grote succes van de tochten naar Indië, worden nog meer "Compagnieën van Verre" opgericht. De Staten-Generaal roepen op tot samenwerking van de vertegenwoordigers van elke compagnie. 5 november - Albrecht en Isabella doen hun Blijde Intrede in Mechelen. In Amsterdam wordt de "Kamer van Assurantie" opgericht ter verzekering van de risico's met name van de zeevaart. Bestand:VROOM Hendrick Cornelisz Arrival of a Dutch Three master at Schloss Kronberg.jpg Hollandse driemaster in de Sont, 1614, Hendrick Cornelisz. Vroom. De graanhandel op de Oostzee is in deze periode de belangrijkste pijler van de scheepvaart en wordt wel de moedernegotie genoemd. Bestand:VOC Octrooigebied 2.jpg Het feitelijke octrooi- of handelsgebied van de VOC. Officieel lag het aan de VOC verleende octrooi tussen Kaap de Goede Hoop en Straat Magellaan (dat niemant, (-)uit deze vereenigde Landen zal mogen vaaren, (-) Beoosten de kaap de Bonne Esperance, ofte door de straat van Magellanes, op de verbeurte van de schepen en goederen).