Septuaginta

De Septuaginta of Septuagint (Latijn: ’zeventig’, afkorting van interpretatio septuaginta interpretum virorum, Grieks: Ἡ μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, „de vertaling van de zeventig [mannen]”), vaak afgekort tot LXX (= 70 in Romeinse cijfers), is de naam voor de Griekse vertaling van de Tenach of het Oude Testament, die tussen circa 250 v.Chr. en 100 v.Chr. werd gemaakt.

Afhankelijk van de context, wordt de Septuaginta soms verschillend gedefinieerd.

Oorsprong

Over het ontstaan van de Septuaginta zijn een aantal legenden in omloop, waarin vaak historische elementen verweven zitten met latere dichting. Volgens de overlevering werd de Hebreeuwse Bijbel in het Grieks vertaald door 70 of 72 vertalers die, hoewel onafhankelijk werkend, op miraculeuze wijze toch allen dezelfde vertaling maakten.

In eerste instantie was deze vertaling bedoeld voor de grote groep Griekstalige joden in Egypte. Deze spraken namelijk niet meer Hebreeuws als moedertaal. Volgens de Brief van Aristeas wilde bovendien de Hellenistische koning van Egypte Ptolemeus II Philadelphos een vertaling voor zijn groeiende bibliotheek. Deze brief van Aristeas wordt echter door sommige deskundigen als geheel of gedeeltelijk fictie beschouwd.

Joodse beschouwing

Oorsprong en betrouwbaarheid

Volgens joodse bronnen bestond de originele rabbijnse Septuaginta enkel uit de eerste vijf boeken van Mozes, terwijl christelijke bronnen beweren dat de rabbijnen de gehele Tenach in het Grieks hebben vertaald. Een versie van de legende uit de brief van Aristeas wordt vermeld in het traktaat Megilla van de Babylonische Talmoed (9a en 9b), waarin vijftien passages van hun Septuaginta-vertaling worden geïdentificeerd die een op een naast de originele Hebreeuwse versie gelegd kunnen worden. De vijftien zijn:

1. - Gen. 1:1 2. - Gen. 1:26 3. - Gen. 2:2 4. - Gen. 5:2 5. - Gen. 11:7

6. - Gen. 18:12 7. - Gen. 49:6 8. - Ex. 4:20 9. - Ex. 12:40 10. - Ex. 24:5

11. - Ex. 24:11 12. - Lev. 11:6 13. - Num. 16:15 14. - Deut. 4:19 15. - Deut. 17:3

Slechts twee ervan staan in de bestaande LXX.

In een tweede poging om, na een niet succesvolle poging 61 jaar eerder, de Thora in het Grieks te vertalen, verzamelde de Grieks-Egyptische koning Ptolemaeus II 72 rabbijnen en had hen in 72 afzonderlijke ruimten geplaatst. Zijn opdracht was dat iedere rabbijn een vertaling van de Tora in het Grieks aan hem moest opleveren.

Op achtste van de maand Teweet van Joodse jaar 3515 (246 v.Chr.) werden 72 versies opgeleverd, met inbegrip van identieke veranderingen op 13 plaatsen (waar zij ieder van mening waren dat een letterlijke vertaling een corruptie van de ware betekenis van Thora zou vormen). De traditie wil dat alle vertalingen identiek bleken, terwijl men nog wel stiekem onafhankelijk bepaalde veranderingen in de vertaling aangebracht zou hebben. Deze Griekse vertalingen werden Septuaginta („van de zeventig”) genoemd.

Tijdens de Talmoedische periode werd het maken van de vertaling betreurd, zodat de Joodse datum 8 Teweet een vastendag werd.

Gebruiksgeschiedenis

De LXX was gedurende het Hellenisme en de eerste eeuwen van het christendom de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, bij christenen maar óók bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar 100 langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk. Na enkele pogingen de Hebreeuwse Bijbel opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door Theodotion (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven tot op de huidige dag.

De boeken van de Septuaginta

Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium

Christelijke beschouwing

Voor de christenen is de LXX van grote betekenis geweest bij hun zendingswerk. De meeste bekeerlingen in de eerste eeuwen waren namelijk Griekstalig en deze hadden met de LXX direct een vertaling van het OT beschikbaar. Het belang van de LXX blijkt verder uit het feit dat veel citaten in de nieuwtestamentische brieven en de evangeliën uit het Griekse OT volgens de LXX zijn en niet uit de Masoretische Hebreeuwse tekst. Zo zijn in het Bijbelboek Matteüs alle aanhalingen uit het Oude Testament uit de Griekse LXX genomen en niet rechtstreeks uit het Hebreeuws.

Oorsprong en betrouwbaarheid

Volgens het Christendom was het ’wonder’ van de ontstaansgeschiedenis (zie boven) slechts een legende en werd dit uitgelegd als een teken van goedkeuring door God van deze Hebreeuwse-Grieks vertaling.

Vroegere tekstcritici veronderstelden dat de LXX een vertaling van de Masoretische tekst (MT) was. Door nieuwe tekstvondsten gaat men er nu van uit dat de LXX en de hedendaagse MT beiden vertalingen zijn van een nog oudere inmiddels verloren gegane Hebreeuwse versie, ook wel genaamd de Vorlage. Bij een vergelijking met de eveneens zeer oude Samaritaanse Pentateuch of Samartitaanse Thora (ST) komt men ook tot deze conclusie. Vaak lijken de ST en LXX meer op elkaar dan op de MT. Ook heeft de MT bij verschillende boeken meer uitweidingen dan de LXX en de ST. Dit kan er op wijzen dat de LXX eerder een vaste vorm verkreeg dan de MT en dus van een oudere bron uitgaat dan de MT. Bij de Dode-Zeerollen bevinden zich zowel boekrollen die familie zijn van de Masoretische tekst, bijvoorbeeld 1QIsa als boekrollen die verwant lijken aan de LXX, bijvooorbeeld 4QSam^b.

De LXX was in de tijd van het Hellenisme en gedurende de eerste eeuwen van het christelijke tijdperk de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, ook bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar 100 langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk. Deze laatste beschouwde sommige verschillen tussen de LXX en de Hebreeuwse Bijbel als bewijs voor de juistheid van christelijke leer. Na enkele pogingen de Hebreeuwse Bijbel opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door Theodotion (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven voor de Joodse traditie tot op de huidige dag.

Geschiedenis van de tekst in de christelijke periode

De tekst van de LXX werd voortaan door christenen overgeleverd, en zoals bij elke tekst die wordt gekopieerd ontstonden er varianten. We weten van drie pogingen de tekst zo goed mogelijk te reconstrueren:

• O: de recensie die teruggaat op Origenes. Deze zou stammen van de vijfde kolom van de Hexapla, het grote, helaas verloren gegane werk uit ca. 240, waarin hij de Hebreeuwse tekst van het Oude Testament naast de belangrijkste vertalingen van zijn tijd, waaronder de LXX, plaatste.
• L: Rond 275 vervaardigde ook Lucianus, die als martelaar stierf op 7 januari 312, een recensie van de LXX. Hij had, anders dan Origenes, geen wetenschappelijke maar praktische bedoelingen.
• C: Hiëronymus, die zelf de Bijbel uit het Hebreeuws naar het Latijn vertaalde (de Vulgaat), noemt nog een recensent, Hesychius. We weten niet veel van deze persoon af.

De belangrijkste tekstgetuigen kennen we ook van de tekstgeschiedenis van het Nieuwe Testament: de Codex Alexandrinus, de Codex Vaticanus en de Codex Sinaiticus. Andere tekstgetuigen zijn bijvoorbeeld sommige van de Chester Beatty papyri, enz.

Na 300 kwamen er ook andere vertalingen, zoals de reeds genoemde Latijnse Vulgata, in gebruik voor nieuwe niet-Grieks sprekende christenen. Tegenwoordig is de LXX de standaardtekst voor de Oosters-orthodoxe Kerk. Nieuwe Bijbelvertalingen van het OT maken meestal gebruik van de Masoretische grondtekst en zijn niet meer in de eerste plaats gebaseerd op de LXX, behalve voor de deuterocanonieke boeken waarvan we meestal alleen een Griekse versie hebben.

Overigens zijn de echt belangrijke verschillen tussen deze verschillende vertalingen gering in aantal en hebben zij meestal betrekking op getallen of op de volgorde van verzen. In het Hebreeuws, Aramees en Grieks worden voor getallen lettertekens gebruikt en een kleine verschrijving kan dan een heel ander getal opleveren. De belangrijke dogmatische punten van het OT zijn in alle vertalingen vrijwel hetzelfde.

De boeken van de Septuaginta volgens het christendom

De Septuaginta bevat meer boeken dan de Hebreeuwse Bijbel. Boeken die niet in de Hebreeuwse Bijbel (en niet in de protestantse canon) maar wel geaccepteerd worden door de Rooms-katholieke kerk, worden door katholieken deuterocanoniek genoemd en door protestanten apocrief. Bovendien staan ze in een andere volgorde. De afdeling geschriften is in de LXX gedeeltelijk verpreid tussen (vooral de vroege) profeten. Dit is in de protestantse canon niet teruggedraaid, waardoor deze nu een afdeling historische boeken kent.

ΓΕΝΕΣΙΣ Genesis ΕΞΟΔΟΣ Exodus ΛΕΥΙΤΙΚΟΝ Leviticus ΑΡΙΘΜΟΙ Numeri ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟΝ Deuteronomium ΙΗΣΟΥΣ ΝΑΥΗ Jozua, de zoon van Nun ΚΡΙΤΑΙ Richteren of Rechters ΡΟΥΘ Ruth ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Α' Koningen I. (1 Samuël) ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Β' Koningen II. (2 Samuël) ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Γ' Koningen III. (1 Koningen) ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Δ' Koningen IV. (2 Koningen) ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Α' Weglatingen I. (1 Kronieken) ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Β' Weglatingen II. (2 Kronieken) ΕΣΔΡΑΣ Α' 1 Ezra ΕΣΔΡΑΣ Β', ΝΕΕΜΙΑΣ Ezra en Nehemia ΤΩΒΙΤ Tobit ΙΟΥΔΙΘ Judith ΕΣΘΗΡ Esther ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Α' 1 Makkabeeën ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Β' 2 Makkabeeën ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Γ' 3 Makkabeeën ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Δ' 4 Makkabeeën, ΨΑΛΜΟΙ Psalmen (Masoretische Psalmen) ΨΑΛΜΟΙ Psalmen, ΙΩΒ Job ΩΔΑΙ Oden, ,

ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ Spreuken ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΗΣ Prediker ΑΣΜΑ Het lied van Salomon (Hooglied) ΣΟΦΙΑ ΣΑΛΩΜΩΝ De wijsheid van Salomo ΣΟΦΙΑ ΣΕΙΡΑΧ De wijsheid van Jezus Sirach (Ecclesiasticus) ΩΣΗΕ Hosea ΑΜΩΣ Amos ΜΙΧΑΙΑΣ Micha ΙΩΗΛ Joël ΟΒΔΙΟΥ Obadja ΙΩΝΑΣ Jona ΝΑΟΥΜ Nahum ΑΜΒΑΚΟΥΜ Habakuk ΣΟΦΟΝΙΑΣ Zefanja ΑΓΓΑΙΟΣ Haggaï ΖΑΧΑΡΙΑΣ Zacharia ΜΑΛΑΧΙΑΣ Maleachi ΗΣΑΙΑΣ Jesaja ΙΕΡΕΜΙΑΣ Jeremia ΒΑΡΟΥΧ Baruch ΘΡΗΝΟΙ Klaagliederen van Jeremia ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΙΕΡΕΜΙΟΥ Jeremia ΙΕΖΕΚΙΗΛ Ezechiël ΣΩΣΑΝΝΑ Susanna, ΔΑΝΙΗΛ Daniel ΔΑΝΙΗΛ Daniel, , ΒΗΛ ΚΑΙ ΔΡΑΚΩΝ Bel en de Draak,

Moderne uitgave

Onder redaktie van prof. dr. Alfred Rahlfs, 1935, 1979, Deutsche Bibelgesellschaft. Met kritisch apparaat.

Zie ook

• Bijbelse handschriften
• Tekstkritiek van de Bijbel

Literatuur

(en) Karen H. Jobes, Moisés Silva, Invitation to the Septuagint, Baker Academic, 2000, ISBN 0801022355

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Permalink: nl.wikipedia.org Wikipedia, de vrije encyclopedie. Paginaversie-ID: 27861192. Opgehaald 9 november 2011 (nl)
• (en) I. L. Seeligman, The Septuagint version of Isaiah (1948)
• (de) P. Kahle, Die Kairoer Geniza (1962), blz. 222-279
• S. Jellicoe, The Septuagint and modern study (1968)
• Alfred Rahlfs, Verzeichnis der griechischen Handschriften des Alten Testaments, für das Septuaginta-Unternehmen, Göttingen 1914.
• LXX online, studens.cua.edu
• LXX als MSWord-document (.zip \-bestand)
• Studiebijbel met het OT vertaald uit de LXX, www.lxx.org
• (en) Een verdediging van de citaten uit de LXX door de NT-schrijvers, www.christina-thinktank.com
• (en) John Salza, Septuagintaverwijzingen in het NT, www.scripturecatholic.com
• (en) Asher Norman, Twenty-Six Reasons Why Jews Don't Believe In Jesus, www.26reasons.com
• (en) Chabad.org: Today In Jewish History