Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hexapla
De Hexapla (Ἑξαπλά: Grieks voor „zesvoudige”) is een door Origenes rond het jaar 245 voltooide zesvoudige versie van de Hebreeuwse Bijbel.
Volgorde van de teksten en vertalingen
- In de eerste kolom stond de Hebreeuwse consonantentekst,
- in de tweede kolom stond de Hebreeuwse tekst, getranscribeerd in Griekse letters,
- in de derde kolom bevond zich de Griekse vertaling door Aquila,
- in de vierde kolom de Griekse vertaling door Symmachus,
- in de vijfde kolom volgde de Septuaginta-recensie door Origenes, (ook wel de Hexaplarische recensie genoemd) en
- in de zesde kolom bevond zich de Griekse vertaling door Theodotion.
Een aantal teksten, bijvoorbeeld de Psalmen, kregen nog meer kolommen, waarin nog andere vertalingen werden weergegeven. De vertalers ervan zijn nu onbekend, maar Origenes duidde ze aan met „Quinta”, „Sexta” en „Septima”.
Griekse transcriptie
De Griekse transcriptie van de Hebreeuwse tekst geeft een idee over hoe het Hebreeuws in de derde eeuw werd uitgesproken.
Origenes’ recensie
In Origenes’ recensie van de Septuaginta bevinden zich
- interpolaties (tussenvoegingen) waar voor een gedeelte van de Hebreeuwse tekst geen vertaling in de Septuaginta bestaat. Origenes vult deze gaten voornamelijk op met gedeelten van Theodotions vertaling en duidt deze aan met een asterisk.
- tekens, genaamd obeloi (enkelvoud obelos of obelus), om aan te duiden waar woorden, zinsdelen of soms langere tekstgedeelten van de Septuaginta geen weergave zijn van de Hebreeuwse brontekst.
Pamphilos en Eusebius maakten afschriften van Origenes’ recensie, en Eusebius citeert eruit in zijn Demonstratio Fidei.
Origenes’ recensie had een grote invloed op de Griekse tekst van het Oude Testament zoals deze in een aantal belangrijke manuscripten verschijnt, zoals de Codex Sinaiticus.
Vroege geschiedenis
Het volledige werk bevatte naar schatting 50 boekdelen met een totaal van 6000 bladen.
Dit mammoetwerk werd waarschijnlijk nooit in zijn geheel overgeschreven, maar in gedeelten. Het origineel werd gezien in de bibliotheek van Pamphilos te Caesarea. Ten laatste sinds de inval van de Arabieren in 638 geldt het als verdwenen.
Ook een ander werk van Origenes, de Tetrapla, bevond zich in deze bibliotheek: deze bevatte vier kolommen met de vertalingen door Aquila, Symmachus, de Septuaginta en de vertaling door Theodotion. Of dit een voorbereidend werk was voor de Hexapla of een kortere uitvoering ervan, kan vandaag niet met zekerheid beantwoord worden.
De Hexapla in de 19e eeuw
In 1895 ontdekte en ontcijferde Giovanni Mercati een afschrift van de Hexapla in vijf kolommen met ongeveer 150 verzen uit de Psalmen. Het gaat om een palimpsest met liturgische teksten van de Grieks-Orthodoxe Kerk, die Mercati in de Bibliotheca Ambrosiana te Milaan aan het bestuderen was. Het afschrift staat bekend onder de naam Codex Rescriptus Bibliothecae Ambrosianae O 39 sup. (Milaanse fragmenten). Deze Minuskeltekst stamt uit de 9e of 11e eeuw en bevat de Griekse transcriptie van de Hebreeuwse tekst, de vertalingen van Aquila en Symmachus, de Septuaginta en, enigszins verrassend, de Quinta.[1]
Een ander fragment van een Hexapla-handschrift werd in de geniza te Kaïro ontdekt en is nu terug te vinden als Ms. T-S 12.182 te Cambridge. Het bevat een gedeelte van Psalm 22 in alle zes kolommen.
Daarnaast bestaan er talrijke handschriften die de tekst van de vijfde kolom bevatten. Bijvoorbeeld de Codex Ambrosianus C. 313 Inf., die door Antonio Maria Ceriani in 1874 werd gepubliceerd. Deze bevat in de vijfde kolom een Syrische vertaling van Origenes’ recensie van de Septuaginta (LXX) (de Syrohexapla). Deze werd omstreeks 615/617 gemaakt door bisschop Paulus van Tella en bevat in de kantlijn vele alternatieve vertalingen van Aquila, Symmachus en Theodotion.
In 1875/76 gaf Frederick Field twee boekdelen uit met de titel Origenis Hexaplorum. Deze bevatten de volledige verzameling van de toen bekende fragmenten van de Hexapla. Field gebruikte andere criteria om de tekst te ordenen.
Origenes had zijn recensie voorzien van de tekstkritische tekens van Aristarchos van Samothrake, maar de afschrijvers hielden deze dikwijls voor onbelangrijk en namen deze niet over in hun kopie, zodat de hieruit resulterende handschriften dikwijls een mengtekst bevatten van Origenes’ recensie en de andere versies. Aangezien de varianten in de Syrohexapla staan aangeduid, vormt deze een grote hulp bij het reconstrueren van de oorspronkelijke Griekse Hexapla-tekst.
Moderne Hexapla-uitgaven
De fragmenten worden nu, samen met materiaal dat na Fields uitgave werd ontdekt, gepubliceerd door een internationale groep van Septuaginta-geleerden, onder de naam The Hexapla Project[2] onder de auspiciën van de International Organization for Septuagint and Cognate Studies,[3] onder directie van Peter J. Gentry (Southern Baptist Theological Seminary), Alison G. Salvesen (Universiteit van Oxford), en Bas ter Haar Romeny (Universiteit van Leiden).
In een uitgebreidere betekenis wordt de term Hexapla ook gebruikt voor moderne edities waarin zes bijbelvertalingen in kolommen naast elkaar staan gedrukt.
Zie ook
- Tetrapla, een uitgave van het ’Oude Testament’ met vier vertalingen (kolom 3 tot 6 van de Hexapla), samengesteld door Origenes.
Weblinks
- Frederick Field: Origen of Alexandria, Hexapla, Vol I, Vol II (archive.org)
- (en) The Hexapla Institute
(en) Hexapla, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: 
)
(en) Origen: His “Hexapla”, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: 
)
Noten en bronverwijzingen
- º Een facsimile-uitgave met transcriptie werd in 1958 in Rome gepubliceerd door Giovanni Mercati onder de titel Psalterii Hexapli reliquiae . . . Pars prima. Codex rescriptus Bybliothecae Ambrosianae O 39 sup. phototypice expressus et transcriptus.
- º The Hexapla Institute website
- º International Organization for Septuagint and Cognate Studies website
| Tekstuitgaven en vertalingen van de Bijbel |
|---|