Geniza

Een geniza [geˈniːza]^?, (Hebreeuws: גניזה gənīzā; verwant aan het Perzisch: gonj schatkamer; meervoud: genizot), is een dikwijls dichtgemetselde holle ruimte die gebruikt werd als opslagplaats in een joodse synagoge (of begraafplaats) om versleten joodse liturgische geschriften te bewaren voor deze op een passende manier konden worden begraven. Onleesbaar geworden Thorarollen of andere niet meer gebruikte teksten werden hierin opgesloten. Teksten die het Tetragrammaton (JHWH) of ook andere Godsnamen bevatten, mogen in het jodendom niet zomaar worden weggeworpen, ook niet wanneer dit persoonlijke brieven zijn of wettelijke contracten die bijvoorbeeld konden beginnen met een aanroeping van God.

Op die manier hebben een aantal belangrijke documenten uit de joodse liturgie en de joodse geschiedenis de tand des tijds kunnen doorstaan voor later wetenschappelijk onderzoek. Daarenboven kwamen in de praktijk ook talrijke profane geschriften in de geniza terecht, of deze nu met de gebruikelijke aanroeping van God begonnen of niet, overwegend in de Judeo-Arabische taal, maar ook in andere joodse talen zoals Judeo-Perzisch, Ladino en Jiddisch.

Het gebruik van de geniza hield ook in dat de inhoud ervan geregeld plechtig werd verzameld om deze op de begraafplaats of „bet chajjim” te begraven. In Jeruzalem begroeven de synagogen de inhoud van hun genizot om de zeven jaar, en ook gedurende jaren van droogte, in de veronderstelling dat dit regen zou brengen. Dit gebruik houdt verband met de veel oudere praktijk van het begraven van een groot of goed man met een „sefer” (boek, geschrift) dat „pasul” was geworden (onbruikbaar wegens onleesbaarheid door de ouderdom). In Marokko, Algerije, Turkije, en zelfs Egypte, werden zulke papierbegravingen uitgeoefend.

De veruit bekendste geniza, die beroemd werd voor zowel de omvang als de spectaculaire inhoud, is de geniza van de synagoge te Kaïro, die onder de aandacht van de Westerse geleerden werd gebracht door Jacob Saphir, en vooral werd bestudeerd door Solomon Schechter en Shlomo Dov Goitein.

Etymologie

Het woord geniza komt van het Hebreeuwse wortelwoord g-n-z, dat verbergen of opbergen betekende. Later werd hiervan een zelfstandig naamwoord afgeleid: het werd de plaats waar men iets opbergt, en kan worden vertaald als „bergplaats” of „archief”.