Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Hebreeuwse Bijbel: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(Vertaling vanuit http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Tanach&oldid=94959881 met weglating van paragraaf over Septuaginta en Samaritaanse Pentateuch)
kGeen bewerkingssamenvatting
 
(38 tussenliggende versies door 4 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
De '''Hebreeuwse Bijbel''' is een [[synoniem (taalkunde)|synoniem]] voor de '''[[Tenach]]''', het '''[[Oude Testament]]'''. Het is een verzameling boeken die in door verschillende tradities in verschillende volgordes worden geplaatst. Daarnaast is er een aantal boeken dat door bijvoorbeeld de [[rooms-katholieke Kerk]] als "[[Apocrief|deuterocanonieke]]" (dat wil zeggen later bij de [[canon van de Bijbel|canon]] gevoegde) boeken wel tot het Oude Testament worden gerekend, en door anderen niet (zij noemen deze boeken "[[apocrief]]").
De vrijwel als [[synoniem (taalkunde)|synoniem]] gebruikte uitdrukkingen '''Tenach''', het '''Oude Testament''' en de '''Hebreeuwse Bijbel''' of '''Hebreeuwse Schriften'''<ref>Correcter: de '''Hebreeuws-Aramese Schriften'''.</ref> zijn zowel de heilige schriften van het [[jodendom]] alsook het grootste deel van de [[christendom|christelijke]] [[Bijbel]]. Het grootste deel van de oorspronkelijke tekst is in het [[Hebreeuws]] geschreven, behalve een paar passages in het Bijbelboek [[Daniël (boek)|Daniël]], die in het [[Aramees]] zijn geschreven.


De term 'Hebreeuwse Bijbel' is populair bij [[academie|academische]] Bijbelgeleerden omdat het een neutrale term is. Voor religieuze of traditionele [[joden]] en [[christen]]en ligt dat soms verschillend. Het woord ''Bijbel'' kan christocentristisch overkomen op joden. Ook voor christenen ligt de term soms gevoelig. ‘Hebreeuws’ kan hier zowel op de [[Hebreeuws]]e taal als op het [[Israëlieten|Hebreeuwse volk]] (een synoniem voor Israëlieten/Joden) slaan. En omdat het Oude Testament in de [[Bijbel (christendom)|christelijke Bijbel]] is opgenomen, stellen christenen soms dat de Hebreeuwse Bijbel eigenlijk hetzelfde is als de Tenach. Het Oude Testament heeft voor sommige christenen de connotatie dat het verouderd is, er is immers volgens de christelijke leer een Nieuw Testament. Andere christenen stellen dat het Oude Testament nog onverminderd geldig is, waarbij ze verwijzen naar
==Naamgeving==
[[Evangelie volgens Matteüs|Matteüs]] [http://www.biblija.net/biblija.cgi?m=Mat+5%3A17-18&id18=1&pos=0&set=10&lang=nl 5:17-18].
===Neutraal bedoeld===
De term ’'''Hebreeuwse Bijbel'''’ is populair bij [[academie|academische]] Bijbelgeleerden omdat het een neutrale term is. Voor religieuze of traditionele [[joden]] en [[christen]]en ligt dat soms verschillend. Het woord ''Bijbel'' kan christocentristisch overkomen op joden. Ook voor christenen ligt de term soms gevoelig. ’Hebreeuws’ kan hier zowel op de [[Hebreeuws]]e taal als op het [[Israëlieten|Hebreeuwse volk]] (een synoniem voor Israëlieten/Joden) slaan. En omdat het Oude Testament in de [[Bijbel (christendom)|christelijke Bijbel]] is opgenomen, stellen christenen soms dat de Hebreeuwse Bijbel eigenlijk hetzelfde is als de Tenach. Anderzijds rekenen bijvoorbeeld de [[Rooms-Katholieke Kerk]] en Oosters-Orthodoxe kerk een aantal „deuterocanonieke boeken” ook tot het Oude Testament. Deze boeken worden door anderen „[[apocrief]]” genoemd.


De term ''Hebreeuwse Bijbel'' wordt doorgaans door joden noch christenen gebruikt. Zij gebruiken hun eigen termen, ''[[Tenach]]'' (joden) en ''[[Oude Testament]]'' (christenen).  
===’Testament’===
Het woord ''Testament'' dat wordt gebruikt in de namen van het ''Oude'' en het ''Nieuwe Testament'', is afgeleid van het Latijnse woord ''testamentum'', dat gebruikt wordt in de [[Vulgaat]]-vertaling van {{Bijbel|Hebreeën|8|10}}: „Zou het <u>eerste verbond</u> zonder gebreken zijn geweest, dan zou er geen tweede voor in de plaats hebben hoeven komen.” <small>(NBV)</small> en {{Bijbel|Hebreeën|9|15}} „Zo is hij dan bemiddelaar van een <u>nieuw verbond</u>; hij is immers gestorven om ons te verlossen van de overtredingen tegen het eerste verbond. Nu kunnen allen die geroepen zijn het beloofde eeuwige erfdeel ontvangen.” <small>(NBV)</small><ref>Jezus gebruikte meermaals de traditionele Hebreeuwse benamingen van de delen van de Tenach: bijvoorbeeld {{Bijbel|Matteüs|7|12}} „de Wet en de Profeten”, {{Bijbel|Lucas|24|44}} „in de Wet van Mozes, bij de Profeten en in de Psalmen”.</ref>


==Inhoud==
Sommige Joden en christenen vinden de benaming ’Oude Testament’ niet correct: zij stellen dat deze boeken noch oud zijn, noch een testament vormen.
De Hebreeuwse Bijbel bevat boeken van verschillende inhoud. Er zijn wat men noemt 'historische boeken' (niet zo zeer geschiedschrijving als wel theologie) die de overgeleverde verhalen van het [[Joden|Joodse]] volk bevatten, boeken met uitspraken van [[profeet|profeten]], wetboeken en boeken met liederen en spreuken.  
 
Sommigen merken op dat „verbond” in modern Nederlands een correctere weergave is van het Griekse woord {{Grieks|διαθήκη}} (''diatheke''). Een bezwaar tegen het woord ’Testament’ is hierop gebaseerd dat een testament in de huidige betekenis een document is waarin iemand bepaalt wat er na zijn dood dient te gebeuren. Het woord is verwant aan ''testimonium'' (getuigenis). Terwijl ’testimonium’ vooral een mondelinge verklaring betekent, is ’testament’ een schriftelijk vastgelegde verklaring. In die zin is het woord ’Testament’ wel degelijk van toepassing op het ’Oude’ en het ’Nieuwe’ Testament.<ref name=Gems>{{Aut|Vivian Capel}}, ''Gems from the New Testament'', Insight Press, Bristol, Engeland, 1998, p. 2-3.</ref>
 
===’Oud’===
De uitdrukking „Oude Testament” heeft voor sommige christenen de connotatie dat het verouderd is, aangezien de christelijke leer in het Nieuwe Testament staat vervat. Het „Oude Testament” wees vooruit naar de komst van [[Jezus Christus]]; de beloftes en profetieën van het Oude Testament zijn door Jezus Christus volledig vervuld en daardoor is men een nieuw tijdperk of een nieuwe ’dispensatie’ ingegaan. Andere christenen zijn van mening dat het Oude Testament nog onverminderd geldig is, en verwijzen hiervoor naar {{Bijbel|Matteüs|5|17-18}}. Zij vinden dat het Hebreeuws-Aramese deel van de Bijbel geen „Oud” Testament is.
 
Anderen vinden de benaming „Oud” wel passend, in zoverre dat de Hebreeuwse Bijbel inderdaad ouder is dan het „Nieuwe Testament”. Zelfs al zijn de benamingen „Oud” en „Nieuw Testament” niet ideaal, is er niets principieels verkeerds aan, en aangezien dit de algemeen bekende en gebruikelijke begrippen zijn, waarbij iedereen begrijpt waarover men het heeft.<ref name=Gems/>
 
Voor de joden, die het Nieuwe Testament niet aanvaarden, gaat deze redenering niet op.
 
De term ''Hebreeuwse Bijbel'' wordt door joden zowel als christenen eerder zelden gebruikt. Zij gebruiken gewoonlijk hun eigen termen, '''Tenach''' (joden) en '''Oude Testament''' (christenen).
[[Christen]]en vertalen ’Tenach’ vaak als de [[Hebreeuwse Bijbel]] als ze spreken over het joodse heilige geschrift, synoniem voor wat onder [[christen]]en bekend staat als het Oude Testament.  


==In het Jodendom==
===In het jodendom===
De '''Tenach''' ([[Hebreeuws]]: תנ"ך - Tanach) is het voornaamste boek in het [[jodendom]]. Tenach is een Hebreeuws [[acroniem]] dat is gevormd uit de eerste letters van de drie onderdelen waaruit het is opgebouwd:
Vroeger was onder joden de benaming '''Kara'''/'''Qara''' {{Heb|קְרָא}} in gebruik (Het Geschrevene/De Schriften). De hiervan afgeleide benaming '''Mikra''' (''Miqra’'', {{Heb|מקרא}}, ’dat wat gelezen wordt’) is nog in gebruik. De term '''Tenach''' (Hebreeuws: {{Heb|תנ״ך}}, TNK)<ref>Ook ''Tanach''. In het Engels wordt de ch-klank weergegeven door de kh in: ''Tanakh'', ''Tenakh'', of ''Tenak''.</ref> kwam de laatste 500 jaar in gebruik. Deze benaming is een Hebreeuws [[acroniem]], gevormd uit de eerste letters van de drie onderdelen waaruit het geschrift is opgebouwd: {{nowrap|{{Heb|תורה הנביאים והכתובים}}}} ''({{nowrap|Tora Neviim ve Ketoevim}})''.
# T van [[Thora]] (Wet)
# T van [[Thora]] (Wet)
# N van [[Newie'iem]] (Profeten)
# N van [[Newie'iem]] (Profeten)
# CH van [[Ketoewiem]] ([[Geschriften]]). De uitspraak van de k-klank aan het begin van het woord ''ketoeviem'' verandert in een ch-klank aan het einde van het woord ''Tenach''.
# CH van [[Ketoewiem]] ([[Geschriften]]). De letter ''kaf'' kan zowel de k-klank als de ch-klank hebben. Aan het begin van het woord ''ketoeviem'' heeft deze letter de k-klank, maar aan het einde van het woord ''Tenach'' wordt gewoonlijk de uitspraak ''ch'' gebruikt.
 
===In het christendom===
<!--[[Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg|right|250px]]-->
Over het algemeen noemen christenen de Hebreeuws-Aramese Geschriften het '''Oude Testament'''. Dit vormt het eerste en grootste deel van de christelijke [[Bijbel]]. In een aantal kerken wordt een uitgebreidere canon gebruikt, die naast de Hebreeuwse canon van de Tenach ook nog een aantal apocriefe boeken bevat, die dan [[deuterocanonieke boeken]] worden genoemd.


Het geschreven Hebreeuws bestaat van origine slechts uit [[medeklinker]]s, en ook tegenwoordig worden [[klinker (klank)|klinkertekens]] in het Hebreeuws weinig gebruikt. Het acroniem "Tnch" is dan ook alleen uit medeklinkers opgebouwd. De klinkers zijn voor de uitspraak echter nodig en worden in de [[transliteratie]] wel geschreven.
==Inhoud==
De Hebreeuwse Bijbel bevat boeken van verschillende genres of soorten inhoud. Er zijn „historische boeken”,<ref>Moderne Bijbelgeleerden beschouwen deze „historische boeken” dikwijls niet zo zeer als geschiedschrijving maar wel als theologie.)</ref> „[[profeet|profetische]] boeken”, wetboeken en poëtische boeken en wijsheidsboeken.  


De Hebreeuwse versie van het woord 'Tenach' is 'Tanach'; een alternatieve naam is ''Mikra'' wat 'geschrift' betekent. [[Christen]]en vertalen 'Tenach' vaak als de [[Hebreeuwse Bijbel]] als ze spreken over het joodse heilige geschrift, synoniem voor wat onder [[christen]]en bekend staat als het [[Oude Testament]]. Volgens de Hebreeuwse indeling telt de Hebreeuwse Bijbel 24 boeken.
Volgens de Hebreeuwse indeling telt de Hebreeuwse Bijbel 24 boeken.


=== Geschiedenis ===
==Geschiedenis==
Het Hebreeuwse schrift was niet geschikt voor kleitafeltjes, die in de Orient werden gebruikt. Ook potscherven (ostraka) die met heilige teksten werden beschreven, werden in Israël tot nu toe niet gevonden. Het gebruikelijke schrijfmateriaal waren handgemaakte [[papyrus]]rollen, en soms lederrollen, die beschreven werden met een inkt die samengesteld was uit roethoudende olijfolie of metaalhoudend [[vitriool]]. De rollen waren even goed houdbaar als hedendaags kwaliteitspapier, maar bleven slechts in gunstige klimatologische omstandigheden bewaard.
Het Hebreeuwse schrift was niet geschikt voor kleitafeltjes, die in de Oriënt werden gebruikt. Ook potscherven (ostraka) die met heilige teksten werden beschreven, werden in Israël tot nu toe niet gevonden. Het gebruikelijke schrijfmateriaal waren handgemaakte [[papyrus]]rollen, en soms lederrollen, die beschreven werden met een inkt die samengesteld was uit roethoudende olijfolie of metaalhoudend [[vitriool]]. De rollen waren even goed houdbaar als hedendaags kwaliteitspapier, maar bleven slechts in gunstige klimatologische omstandigheden bewaard.


De oudste bekende samenhangende bijbelteksten zijn de [[Dode-Zeerollen]], die tussen 250 v. und 100 n. Chr. werden geproduceerd. Ze omvatten de meeste boeken van de Wet en de Profeten, waaronder een bijna 7,5 meter lange rol met het volledige boek Jesaja (66 hoofdstukken). Tot verbazing van de Bijbelwetenschap week de tekst slechts miniem af van de tot dusver bekende, 1100 jaar jongere middeleeuwse Bijbelhandschriften, zodat men uitgaat van een enorme discipline en tekstgetrouwheid bij het gedurende vele generaties afschrijven van Bijbelteksten.
De oudste bekende samenhangende Bijbelteksten zijn de [[Dode-Zeerollen]], die tussen 250 v. en 100 n.Chr. werden geproduceerd. Ze omvatten de meeste boeken van de Wet en de Profeten, waaronder een bijna 7,5 meter lange rol met het volledige boek Jesaja (66 hoofdstukken). Tot verbazing van de Bijbelwetenschap week de tekst slechts miniem af van de tot dusver bekende, 1100 jaar jongere middeleeuwse Bijbelhandschriften, zodat men uitgaat van een enorme discipline en tekstgetrouwheid bij het gedurende vele generaties afschrijven van Bijbelteksten.


Sinds de eerste eeuw begon het perkament het papyrus als schrijfmateriaal te vervangen. Nu werd het mogelijk om meerdere omvangrijke schriftrollen samen te bundelen tot een “codex”. De oudste bewaard gebleven Hebreeuwse Bijbelcodex is de [[Codex Cairensis]] uit het jaar 895; hij bevat slechts de boeken van de 12 “kleine” profeten.
Sinds de eerste eeuw begon het perkament het papyrus als schrijfmateriaal te vervangen. Nu werd het mogelijk om meerdere omvangrijke schriftrollen samen te bundelen tot een „codex”. De oudste bewaard gebleven Hebreeuwse Bijbelcodex is de [[Codex Cairensis]] uit het jaar 895; hij bevat slechts de boeken van de 12 „kleine” profeten.


De [[consonantentekst]], vooral van de Thora, werd rond 135 vastgelegd, na de nederlaag van [[Simon Bar Kochba]] in de laatste [[Bar-Kochba-opstand|Joodse poging tot opstand]] tegen het [[Romeinse rijk]].  
De [[consonantentekst]], vooral van de Thora, werd rond 135 vastgelegd, na de nederlaag van [[Simon Bar Kochba]] in de laatste [[Bar-Kochba-opstand|Joodse poging tot opstand]] tegen het [[Romeinse rijk]].  


Toen de consonantentekst vastlag, begon een 1000-jarig taalkundig werk, de “Masora”, door de “Masoreten”: joodse schriftgeleerden die in Palestina (vooral in [[Tiberias]]) en in [[Babylonië]] actief waren met het verzamelen, kopiëren en redigeren van Bijbelse handschriften. Zij voerden onder andere klinkertekens in, accenten, leestekens en versindelingen. Volgens hun strenge voorschriften moesten afwijkende afschriften worden vernietigd.
Toen de consonantentekst vastlag, begon een 1000-jarig taalkundig werk, de „Masora”, door de „Masoreten”: joodse schriftgeleerden die in Palestina (vooral in [[Tiberias]]) en in [[Babylonië]] actief waren met het verzamelen, kopiëren en redigeren van Bijbelse handschriften. Zij voerden onder andere klinkertekens in, accenten, leestekens en versindelingen. Volgens hun strenge voorschriften moesten afwijkende afschriften worden vernietigd.


In de vroege [[Middeleeuwen]] codificeerden ze de mondeling overgeleverde uitspraak van de Tenach, door twee systemen van tekens in te voeren. Het ene, de ''[[Nikoed]]'' ({{he}} <big>נִקּוּד</big>), is een systeem om de klinkers aan de Hebreeuwse tekst toe te voegen in de vorm van puntjes, waardoor de oorspronkelijke consonantentekst niet werd aangetast. Het andere systeem zijn de cantillatietekens of [[Teamim]] (Hebr. ''ta`amei ha-mikra'' of kort ''te`amim''), die de manier van voordragen aangeven, zoals toonverhogingen en zinseinden. Een aantal van deze tekens werden ook in de middeleeuwse Misjnahandschriften gebruikt.
In de vroege [[Middeleeuwen]] codificeerden ze de mondeling overgeleverde uitspraak van de Tenach, door twee systemen van tekens in te voeren. Het ene, de ''[[Nikoed]]'' (Hebreeuws: {{Heb|נִקּוּד)}}, is een systeem om de klinkers aan de Hebreeuwse tekst toe te voegen in de vorm van puntjes, waardoor de oorspronkelijke consonantentekst niet werd aangetast. Het andere systeem zijn de cantillatietekens of [[Teamim]] (Hebr. ''ta`amei ha-mikra'' of kort ''te`amim''), die de manier van voordragen aangeven, zoals toonverhogingen en zinseinden. Een aantal van deze tekens werden ook in de middeleeuwse Misjnahandschriften gebruikt.
Met de toevoeging van deze tekens luidt het begin van het boek Genesis (Beresjiet):
Met de toevoeging van deze tekens luidt het begin van het boek Genesis (Beresjiet):
<div align="center"><big><big>בְּרֵאשִׁ֖ית בָּרָ֣א אֱלֹהִ֑ים אֵ֥ת הַשָּׁמַ֖יִם וְאֵ֥ת הָאָֽרֶץ׃</big></big></div>
{| class="prettytable" style="width: 100%; border: 0px solid gray;"
 
|colspan="5" align=center style="background:#FFE39B"|
De oudste bekende versie van een Masoretische tekst is het bijbelhandschrift B19 ([[Codex Leningradensis]]), dat in 1008 werd geschreven. De Hebreeuws-Aramese masoretische tekst werd ten tijde van de [[Renaissance]] en de [[Reformatie]] door christenen “herontdekt” en werd de basis voor Bijbelvertalingen. Deze sinds de Middeleuwen bekende masoretische Bijbelhandschriften golden lang als de “originele tekst” van de Bijbel. Alle moderne uitgaven van de Tenach, zoals de ''[[Biblia Hebraica]]'' (uitgegeven door [[Rudolf Kittel]]) en de ''[[Biblia Hebraica Stuttgartensia]]'' (uitgegeven door [[Karl Elliger]] en [[Wilhelm Rudolph (Theologe)|Wilhelm Rudolph]]) zijn gebaseerd op de [[codex|codices]] van de masoretische tekst.
<big><big><big>{{Heb|בְּרֵאשִׁ֖ית בָּרָ֣א אֱלֹהִ֑ים אֵ֥ת הַשָּׁמַ֖יִם וְאֵ֥ת הָאָֽרֶץ׃}}</big></big></big><br /><small>[[Genesis (boek)|Genesis (Beresjiet)]] 1:1 in gevocaliseerd Hebreeuws.</small>
 
|}
=== Hoofdindeling ===
De oudste bekende versie van een Masoretische tekst is het bijbelhandschrift B19 ([[Codex Leningradensis]]), dat in 1008 werd geschreven. De Hebreeuws-Aramese masoretische tekst werd ten tijde van de [[Renaissance]] en de [[Reformatie]] door christenen „herontdekt” en werd de basis voor Bijbelvertalingen. Deze sinds de Middeleeuwen bekende masoretische Bijbelhandschriften golden lang als de „originele tekst” van de Bijbel. Alle moderne uitgaven van de Tenach, zoals de ''[[Biblia Hebraica]]'' (uitgegeven door [[Rudolf Kittel]]) en de ''[[Biblia Hebraica Stuttgartensia]]'' (uitgegeven door [[Karl Elliger]] en [[Wilhelm Rudolph (Theologe)|Wilhelm Rudolph]]) zijn gebaseerd op de [[codex|codices]] van de masoretische tekst.
==== Thora ====
De [[Thora]]<ref>Verschillende spelling mogelijk: ''Thora'' is in het Nederlands de officiële schrijfwijze.</ref> bestaat uit de vijf boeken van [[Mozes]]: [[Genesis (boek)|Beres'jiet]], [[Exodus (boek)|Sjemot]], [[Leviticus|Wajikra]], [[Numeri|Bemidbar]] en [[Deuteronomium|Dewariem]]. De Thora ([[Pentateuch]]) is het belangrijkste onderdeel van de Tenach. Ten behoeve van de wekelijkse lezing en studie is de Thora verdeeld in 54 gedeeltes, de zogenaamde [[parasja|parasjot]].
 
==== Profeten ====
De Profeten (Hebreeuws: ''Newie'iem'') volgt op de Thora en begint met de nieuwe leider [[Jozua (persoon)|Jozua]] die [[Mozes]] opvolgde. Newie'iem is onderverdeeld in de vroege [[profeet|profeten]] ([[Jozua (boek)|Jozua]], [[Richteren]], [[I en II Samuel|Samuël]] en [[I en II Koningen|Koningen]]) en de late profeten ([[Jesaja (boek)|Jesaja]], [[Jeremia (boek)|Jeremia]], [[Ezechiël (boek)|Ezechiël]] en twaalf [[kleine profeten]]).
 
==== Geschriften ====
De [[Geschriften]] (''Ketoeviem'') bestaan uit een zeer diverse verzameling van literatuur en bestaat uit 11 boeken. Het bevat alle resterende geschriften van de Tenach inclusief de vijf [[Megillot|rollen]]. Ze worden ook wel ingedeeld volgens de categorieën de ''sifree emet'' (ספרי אמת- boeken van de waarheid), die bestaan uit [[Psalmen]], [[Spreuken]] en [[Job (boek)|Job]], ''wijsheid'': [[Prediker (boek)|Prediker]], [[Job (boek)|Job]] en [[Spreuken]], ''poëzie'': [[Psalmen]], [[Hooglied]] en [[Klaagliederen]] en ''geschiedenis'': [[Ezra (boek)|Ezra]], [[Nehemia (boek)|Nehemia]] en [[I Kronieken|I]] en [[II Kronieken]]. De telling komt in totaal op 11 aangezien Ezra en Nehemia, zoals de beide Kronieken, als één boek worden gezien.


=== Boeken, per hoofddeel ===
==Canon en indeling==
{| class="wikitable"
{| class="prettytable" style="float:right; border: 2px solid gray;"
|-
|colspan="5" align=center style="background:#4169E1"|<big>'''Boeken, per hoofddeel'''</big>
|- bgcolor="#6495ED"
|
|
| <big>'''Thora'''</big>
| <big>'''Thora'''</big>
| <big>'''De Wet'''</big>
| <big>'''De Wet'''</big>
|-
|- bgcolor="#87CEFA"
| 1.
| 1.
| Beres'jiet
| Beres'jiet
| [[Genesis (boek)|Genesis]]
| [[Genesis (boek)|Genesis]]
|-
|- bgcolor="#87CEFA"
| 2.
| 2.
| Sjemot
| Sjemot
| [[Exodus (boek)|Exodus]]
| [[Exodus (boek)|Exodus]]
|-
|- bgcolor="#87CEFA"
| 3.
| 3.
| Wajikra
| Wajikra
| [[Leviticus]]
| [[Leviticus]]
|-
|- bgcolor="#87CEFA"
| 4.
| 4.
| Bemidbar (Bamidbar)
| Bemidbar (Bamidbar)
| [[Numeri]]
| [[Numeri]]
|-
|- bgcolor="#87CEFA"
| 5.
| 5.
| Devariem
| Devariem
| [[Deuteronomium]]
| [[Deuteronomium]]
|-
|- bgcolor="#DDC170"
|  
|  
| <big>'''Neviïem'''</big>
| <big>'''Neviïem'''</big>
| <big>'''Profeten'''</big>
| <big>'''Profeten'''</big>
|-
|- bgcolor="#EED28A"
|
|
|
|
|'''De 7 “grote Profeten”'''
|'''De 7 „grote Profeten”'''
|-
|- bgcolor="#FFE39B"
| 6.
| 6.
| Jehosjoea‘
| Jehosjoea‘
| [[Jozua (boek)|Jozua]]
| [[Jozua (boek)|Jozua]]
|-
|- bgcolor="#FFE39B"
| 7.
| 7.
| Sjofetiem
| Sjofetiem
| [[Richteren]]
| [[Richteren]]
|-
|- bgcolor="#FFE39B"
| 8.
| 8.
| Sjemoeël
| Sjemoeël
| [[1 en 2 Samuël]]
| [[1 en 2 Samuël]]
|-
|- bgcolor="#FFE39B"
| 9.
| 9.
| Melachiem
| Melachiem
|[[1 en 2 Koningen]]
|[[1 en 2 Koningen]]
|-
|- bgcolor="#FFE39B"
| 10.
| 10.
| Jesja‘jahoe
| Jesja‘jahoe
| [[Jesaja (boek)|Jesaja]]
| [[Jesaja (boek)|Jesaja]]
|-
|- bgcolor="#FFE39B"
| 11.
| 11.
| Jirmejahoe
| Jirmejahoe
| [[Jeremia (boek|Jeremia]]
| [[Jeremia (boek)|Jeremia]]
|-
|- bgcolor="#FFE39B"
| 12.
| 12.
| Jechezkel
| Jechezkel
| [[Ezechiël (boek)|Ezechiël]]
| [[Ezechiël (boek)|Ezechiël]]
|-
|- bgcolor="#EED28A"
| 13.
| 13.
| '''Treisar'''
| '''Treisar'''
| '''De 12 “kleine Profeten”:'''<br><small>(als één boek geteld)</small>
| '''De 12 „kleine Profeten”:'''<br><small>(als één boek geteld)</small>
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| i.
| i.
| Hosjea‘  
| Hosjea‘  
| [[Hosea (boek)|Hosea]]
| [[Hosea (boek)|Hosea]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| ii.
| ii.
| Joël
| Joël
| [[Joël (boek)|Joël]]
| [[Joël (boek)|Joël]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| iii.
| iii.
| Amos
| Amos
| [[Amos (boek)|Amos]]
| [[Amos (boek)|Amos]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| iv.
| iv.
| 'Ovadja
| 'Ovadja
| [[Obadja (boek)|Obadja]]
| [[Obadja (boek)|Obadja]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| v.
| v.
| Jona
| Jona
| [[Jona (boek)|Jona]]
| [[Jona (boek)|Jona]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| vi.
| vi.
| Micha
| Micha
| [[Micha (boek)|Micha]]
| [[Micha (boek)|Micha]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| vii.
| vii.
| Nachoem
| Nachoem
| [[Nahum (boek)|Nahum]]
| [[Nahum (boek)|Nahum]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| viii.
| viii.
| Chavakoek
| Chavakoek
| [[Habakuk (boek)|Habakuk]]
| [[Habakuk (boek)|Habakuk]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| ix.
| ix.
| Tsefanja
| Tsefanja
| [[Zefanja (boek)|Zefanja]]
| [[Zefanja (boek)|Zefanja]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| x.
| x.
| Chaggai
| Chaggai
| [[Haggai (boek)|Haggai]]
| [[Haggai (boek)|Haggai]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| xi.
| xi.
| Zecharja
| Zecharja
| [[Zacharia (boek)|Zacharia]]
| [[Zacharia (boek)|Zacharia]]
|-
|- bgcolor="#FFF39B"
| xii.
| xii.
| Mal’achi
| Mal’achi
| [[Maleachi (profeet)|Maleachi]]
| [[Maleachi (profeet)|Maleachi]]
|-
|- bgcolor="#c4c37B"
|  
|  
| <big>'''Ketoeviem'''</big>
| <big>'''Ketoeviem'''</big>
| <big>'''Geschriften'''</big>
| <big>'''Geschriften'''</big>
|-
|- bgcolor="#d5d27B"
| 14.
| 14.
| Tehiliem
| Tehiliem
| [[Psalmen]]
| [[Psalmen]]
|-
|- bgcolor="#d5d27B"
| 15.
| 15.
| Misjlee
| Misjlee
| [[Spreuken]]
| [[Spreuken]]
|-
|- bgcolor="#d5d27B"
| 16.
| 16.
| Iov
| Iov
| [[Job (boek)|Job]]
| [[Job (boek)|Job]]
|-
|- bgcolor="#e6e27B"
|
|
| '''''Megilot'''''
| '''''Megilot'''''
| '''''5 (Feest)rollen'''''
| '''''5 (Feest)rollen'''''
|-
|- bgcolor="#e6e27B"
| ''17.''
| ''17.''
| ''Sjier Hasjiriem''
| ''Sjier Hasjiriem''
| ''[[Hooglied]]''
| ''[[Hooglied]]''
|-
|- bgcolor="#e6e27B"
| ''18.''
| ''18.''
| ''Roet''
| ''Roet''
| ''[[Ruth (boek)|Ruth]]''
| ''[[Ruth (boek)|Ruth]]''
|-
|- bgcolor="#e6e27B"
| ''19.''
| ''19.''
| ''Echa''
| ''Echa''
| ''[[Klaagliederen]]''
| ''[[Klaagliederen]]''
|-
|- bgcolor="#e6e27B"
| ''20.''
| ''20.''
| ''Kohelet''
| ''Kohelet''
| ''[[Prediker (boek)|Prediker]]''
| ''[[Prediker (boek)|Prediker]]''
|-
|- bgcolor="#e6e27B"
| ''21.''
| ''21.''
| ''Esther''
| ''Esther''
| ''[[Esther (boek)|Esther]]''
| ''[[Esther (boek)|Esther]]''
|-
|- bgcolor="#e6e27B"
| 22.
| 22.
| Daniël
| Daniël
| [[Daniël (boek)|Daniël]]
| [[Daniël (boek)|Daniël]]
|-
|- bgcolor="#d5d27B"
| 23.
| 23.
| Ezra, Nechemja
| Ezra, Nechemja
| [[Ezra (boek)|Ezra]] en [[Nehemia (boek)|Nehemia]] (samen)
| [[Ezra (boek)|Ezra]] en [[Nehemia (boek)|Nehemia]] (samen)
|-
|- bgcolor="#d5d27B"
| 24.
| 24.
| Divree Hajamiem
| Divree Hajamiem
| [[1 en 2 Kronieken]]
| [[1 en 2 Kronieken]]
|}
|}
=== Talmoed ===
Volgens de tradities van het [[rabbijns jodendom]] wordt dat wat [[Mozes]] leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ‘mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de [[Talmoed]], de [[Misjna]] en de [[Gemara]]. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is 'open': iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden - waarbij gesteld wordt (inzonderheid door de [[kabbala]]) dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn.
In de Joodse traditie geldt, dat de [[Thora]] kritiek levert op de boeken van de [[Profeet|Profeten]] (die boeken bevatten overigens vooral verhalend materiaal). Zo weerspiegelt de 'binding van Izaak' (in de Thora) de dood van de dochter van Jephta in het boek Richteren: Izaak overleeft. De geschriften zijn bedoeld voor specifieke gebruiken, zo wordt Esther gelezen met [[Poerim]].


==In het Christendom==
===Hebreeuwse volgorde===
<!--[[Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg|right|250px]]-->
De verzameling boeken die deel uitmaken van de „Tenach” of het „Oude Testament” worden in verschillende tradities in verschillende volgordes geplaatst. De traditionele Hebreeuwse volgorde van de boeken is als volgt:
Het '''Oude Testament''' (''Vetus Testamentum'' in het Latijn), in inhoud nauwelijks verschillend van ''[[Tenach]]'', is het eerste gedeelte van de [[Bijbel (christendom)|Bijbel]]. Dit gedeelte dateert van voor het begin van de [[christelijke jaartelling]]. De oorspronkelijke tekst, de [[Tenach]], is in het [[Hebreeuws]] geschreven (met uitzondering van een paar passages die in het [[Aramees]] zijn geschreven in het Bijbelboek [[Daniël (boek)|Daniël]]).
 
==== Thora ====
De [[Thora]]<ref>Verschillende spelling mogelijk: ''Thora'' is in het Nederlands de officiële schrijfwijze.</ref> bestaat uit de vijf boeken van [[Mozes]]: [[Genesis (boek)|Beres'jiet]], [[Exodus (boek)|Sjemot]], [[Leviticus|Wajikra]], [[Numeri|Bemidbar]] en [[Deuteronomium|Dewariem]]. De Thora ([[Pentateuch]]) is het belangrijkste onderdeel van de Tenach. Ten behoeve van de wekelijkse lezing en studie is de Thora verdeeld in 54 gedeeltes, de zogenaamde [[parasja|parasjot]].
 
==== Profeten ====
De Profeten (Hebreeuws: ''Newie'iem'') volgt op de Thora en begint met de nieuwe leider [[Jozua (persoon)|Jozua]] die [[Mozes]] opvolgde. Newie'iem is onderverdeeld in de vroege [[profeet|profeten]] ([[Jozua (boek)|Jozua]], [[Richteren]], [[1 en 2 Samuël|Samuël]] en [[1 en 2 Koningen|Koningen]]) en de late profeten ([[Jesaja (boek)|Jesaja]], [[Jeremia (boek)|Jeremia]], [[Ezechiël (boek)|Ezechiël]] en twaalf [[kleine profeten]]).  
 
==== Geschriften ====
De [[Geschriften]] (''Ketoeviem'') bestaan uit een zeer diverse verzameling van literatuur en bestaat uit 11 boeken. Het bevat alle resterende geschriften van de Tenach inclusief de vijf [[Megillot|rollen]]. Ze worden ook wel ingedeeld volgens de categorieën de ''sifree emet'' ({{Heb|ספרי אמת}}, boeken van de waarheid), die bestaan uit [[Psalmen]], [[Spreuken]] en [[Job (boek)|Job]], ''wijsheidsboeken'': [[Prediker (boek)|Prediker]], [[Job (boek)|Job]] en [[Spreuken]], ''poëtische boeken'': [[Psalmen]], [[Hooglied]] en [[Klaagliederen]] en ''geschiedenis'': [[Ezra (boek)|Ezra]], [[Nehemia (boek)|Nehemia]] en [[1 en 2 Kronieken]]. De telling komt in totaal op 11 aangezien Ezra en Nehemia, zoals de beide Kronieken, als één boek worden gezien.
 
De geschriften zijn bedoeld voor specifieke gebruiken, zo wordt Esther gelezen met [[Poerim]].


=== Canon ===
;Talmoed
Binnen de christelijke [[kerk (instituut)|kerken]] is de samenstelling van het Oude Testament niet overal gelijk. Enkele Bijbelboeken en delen van boeken zijn wel deel van de [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholieke]] en de [[oosters-orthodoxe Kerk|oosters-orthodox]]e [[Canon van de Bijbel|canon]] maar niet van de [[protestantisme|protestants]]e canon. Deze zijn bekend als [[Apocrief|deutero-canonieke boeken]] en worden door kerken die deze niet erkennen als [[apocrief]] gezien. De katholieke Bijbel telt 46 boeken, de protestantse 39. De protestantse inhoud van het Oude Testament is gelijk aan die van de [[Tenach]] maar de indeling verschilt. De [[Canonvorming van het Nieuwe Testament|rooms-katholieke canon]] sluit een paar boeken uit die de meeste [[Oosters-orthodoxe Kerk]]en wél als deel van de canon beschouwen.
Volgens de tradities van het [[rabbijns jodendom]] wordt dat wat [[Mozes]] leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ’mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de [[Misjna]], de [[Talmoed]] en de [[Gemara]]. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is ’open’: iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden, waarbij vooral door de [[kabbala]] gesteld wordt dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn.
<!----volgende bewering is merkwaardig, aangezien de Thora —ook in de joodse traditie— ouder is dan de Profeten--->Volgens de tradities van het [[rabbijns jodendom]] wordt dat wat [[Mozes]] leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ’mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de [[Misjna]], de [[Talmoed]] en de [[Gemara]]. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is ’open’: iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden, waarbij vooral door de [[kabbala]] gesteld wordt dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn.


=== Interpretatie van het Oude Testament ===
In de joodse traditie geldt, dat de boeken van de [[Profeet|Profeten]] (die overigens vooral verhalend materiaal bevatten) commentaar leveren op de [[Thora]]. Zo wordt de ''akeda'' of ’binding van Izaak’ (in de Thora) weerspiegeld in het offer van Jefta’s dochter in het boek Richteren. De Talmoed geeft dan weer commentaar op de Profeten en op de Thora, in de vorm van opgetekende discussies tussen verschillende rabbi’s, afgewisseld met korte, dikwijls allegorische verhalen.
De christenen noemen dit Bijbelgedeelte het Oude Testament omdat het zou wijzen naar de komst van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus Christus]] en omdat het aan het [[Nieuwe Testament]] voorafgaat. De Joden stellen met een ''witz'' dat deze boeken noch oud zijn, noch een testament vormen. In het Nieuwe Testament wordt daarom voor het Oude Testament ook de naam ''Eerste Verbond''<ref>Men vindt die begrippen niet in de evangeliën, maar in de brieven van het NT. Dit 'aannemelijk maken' is voornamelijk het werk van de [[Paulus (apostel)|heilige Paulus]] in zijn [[brief aan de Hebreeën]], hoewel zijn auteurschap hier onzeker is. (Maar vast staat dat hij Jezus van Nazareth niet persoonlijk heeft gekend.) — Brief aan de Hebreeën, vers 8:7 luidt: Want indien <u>dat eerste verbond</u> onberispelijk geweest ware, zo zou voor het tweede geen plaats gezocht zijn.</ref> of ''Eerste Testament''<ref>Brief aan de Hebreeën, vers 9:15 luidt: En daarom is Hij de Middelaar des nieuwen testaments, opdat, de dood daartussen gekomen zijnde, tot verzoening der overtredingen, die onder <u>het eerste testament</u> waren, degenen, die geroepen zijn, de beloftenis der eeuwige erve ontvangen zouden.</ref> gebruikt, naast aanduidingen die naar de Tenach verwijzen<ref>Zoals wanneer Jezus zegt: "Mozes heeft geschreven..." of "Gij kent de wet en de profeten...".</ref>.  


Christenen stellen dat zowel het Oude als het Nieuwe Testament [[Goddelijke inspiratie|geïnspireerd]] zijn door de [[Heilige Geest]]; hierin wordt volgens veel christenen aangetoond dat veel beloftes en profetieën van het Oude Testament zijn vervuld en dat daardoor een nieuw tijdperk is ingegaan.<br />
===In het christendom===
Binnen de christelijke [[kerk (instituut)|kerken]] is de samenstelling van het Oude Testament niet overal gelijk. Enkele Bijbelboeken en delen van boeken die een deel zijn van de [[Rooms-Katholieke Kerk|rooms-katholieke]] en de [[Oosters-Orthodoxe Kerk|oosters-orthodoxe]] [[Canon van de Bijbel|canon]] maar niet van de [[protestantisme|protestantse]] of de Hebreeuwse canon. Deze zijn bekend als [[Apocrief|deuterocanonieke boeken]] en worden door kerken die deze niet erkennen als [[apocrief]] gezien. De katholieke versie van het Oude Testament telt 46 boeken, de protestantse 39. De protestantse inhoud van het Oude Testament is gelijk aan die van de Tenach; enkel de volgorde of indeling verschilt.


==Kritische zienswijzen==
==Kritische zienswijzen==
In de historisch kritische school van [[exegese]] wordt gesteld, dat het grootste gedeelte van de Tenach in de Babylonische ballingschap op schrift kwam, met als leidraad de vraag: "Wat ging er fout, zodat we uit het beloofde land verdreven werden?"{{feit||2007|11|23}}
In de historisch-kritische school wordt gesteld, dat het grootste gedeelte van de Tenach in de Babylonische ballingschap op schrift kwam, met als leidraad de vraag: „Wat ging er fout, zodat we uit het beloofde land verdreven werden?”{{bron?||2007|11|23}}<!---Het is inderdaad een "kritische zienswijze" dat vrijwel de hele Bijbel na de ballingschap in Babylon werd geschreven--->
Literair-historische kritiek stelt, dat veel Bijbelauteurs allerlei gebeurtenissen naar hun hand hebben gezet, om profetieën uit de Tenach naar Jezus te laten verwijzen. Dit was een manier om het [[Christendom]] aantrekkelijker te maken in de Romeinse wereld <ref>In de Romeinse gedachtewereld kon een God en dus ook een cultus niet 'nieuw' zijn. Door de Jezus-cultus van de christenen in Rome in de Tenach te laten wortelen, werd het christendom aanvaardbaar (gemaakt).</ref>.
Literair-historische kritiek stelt, dat veel Bijbelauteurs allerlei gebeurtenissen naar hun hand hebben gezet, om profetieën uit de Tenach naar Jezus te laten verwijzen. Dit was een manier om het [[christendom]] aantrekkelijker te maken in de Romeinse wereld.<ref>In de Romeinse gedachtewereld kon een God en dus ook een cultus niet ’nieuw’ zijn. Door de Jezus-cultus van de christenen in Rome in de Tenach te laten wortelen, werd het christendom aanvaardbaar (gemaakt).<!---de auteur van deze voetnoot verwijst mogelijk naar de wet die het prediken van nieuwe godsdiensten in het Romeinse rijk verbood. Zolang de christenen als een joodse groep werden beschouwd, konden ze hun religie verkondigen zonder wegens deze wet te worden aangeklaagd.</ref>


== Zie ook ==
== Zie ook ==
Regel 238: Regel 258:
* [[Tekstkritiek van de Bijbel]]
* [[Tekstkritiek van de Bijbel]]
* [[Lijst van uitdrukkingen en gezegden ontleend aan de Bijbel|Uitdrukkingen en gezegden ontleend aan de Bijbel]]
* [[Lijst van uitdrukkingen en gezegden ontleend aan de Bijbel|Uitdrukkingen en gezegden ontleend aan de Bijbel]]
{{commonsklein|Bible}}


== Noten ==
{{Appendix|Noten}}
<div class="references-small">
 
<references/>
== Online lezen en opzoeken ==
</div>
* {{en}}{{he}}[http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0.htm Tenach: Hebreeuwse tekst met Engelse vertaling] (ook in het Hebreeuws te beluisteren)
* {{he}}[http://www.ccel.org/a/anonymous/hebrewot/home.html De Tenach in het Hebreeuws (per boek gerangschikt)]
* {{en}}{{he}}[http://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/63255/jewish/The-Bible-with-Rashi.htm The Complete Jewish Bible], de Tenach in Engelse vertaling (met bij sommige boeken Hebreeuws ernaast), en de commentaren van [[Rasjie]].
* {{la}}[http://www.vatican.va/archive/bible/nova_vulgata/documents/nova-vulgata_vetus-testamentum_lt.html Het Oude Testament in het Latijn (Nova Vulgata)]
* {{nl}}[http://www.biblija.net Zes vertalingen van de Bijbel in het Nederlands: Statenvertaling, Statenvertaling 1977, Nederlands Bijbelgenootschap 1951, Willibrordvertaling 1995, Groot Nieuws Bijbel 1996 en Nieuwe Bijbelvertaling 2004]


== Externe links ==
==Andere weblinks==
* [http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0.htm Tenach: Hebreeuwse tekst met Engelse vertaling] (ook in het Hebreeuws te beluisteren)
* {{nl}}[http://www.dewoesteweg.nl/wp-content/uploads/2008/10/canonvorming-van-het-oude-testament.pdf De canonvorming van de Hebreeuwse bijbel, het Oude Testament] door A. van der Kooij
* [http://www.ccel.org/a/anonymous/hebrewot/home.html De Tenach in het Hebreeuws (per boek gerangschikt)]
{{JewEn|3259|Bible Canon}}
* [http://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/63255/jewish/The-Bible-with-Rashi.htm The Complete Jewish Bible], de Tenach in Engelse vertaling (met bij sommige boeken Hebreeuws ernaast), en de commentaren van [[Rasjie]].
{{CathEn|07175a|Hebrew Bible}}
* [http://www.dewoesteweg.nl/wp-content/uploads/2008/10/canonvorming-van-het-oude-testament.pdf De canonvorming van de Hebreeuwse bijbel, het Oude Testament] door A. van der Kooij
{{CathEn|14526a|Old Testament}}
* [http://www.vatican.va/archive/bible/nova_vulgata/documents/nova-vulgata_vetus-testamentum_lt.html Het Oude Testament in het Latijn (Nova Vulgata)]
{{Commonscat|Old Testament}}
* [http://www.biblija.net De Bijbel in zes verschillende vertalingen: Statenvertaling, Statenvertaling 1977, Nederlands Bijbelgenootschap 1951, Willibrordvertaling 1995, Groot Nieuws Bijbel 1996 en Nieuwe Bijbelvertaling 2004]
{{Navigatie Bijbel}}
{{Navigatie jodendom}}
{{Navigatie jodendom}}
{{Navigatie Bijbel}}
{{Commonscat|Old Testament}}


[[Categorie:Hebreeuwse Bijbel]]
[[Categorie:Hebreeuwse Bijbel]]
[[Categorie:Boek uit de Hebreeuwse Bijbel|*Tenach]]
[[Categorie:Boek uit de Hebreeuwse Bijbel|*Tenach]]
[[Categorie:Boek uit de Bijbel|*Oude Testament]]
[[Categorie:Boek uit de Bijbel|*Oude Testament]]

Huidige versie van 16 mei 2020 om 16:18

De vrijwel als synoniem gebruikte uitdrukkingen Tenach, het Oude Testament en de Hebreeuwse Bijbel of Hebreeuwse Schriften[1] zijn zowel de heilige schriften van het jodendom alsook het grootste deel van de christelijke Bijbel. Het grootste deel van de oorspronkelijke tekst is in het Hebreeuws geschreven, behalve een paar passages in het Bijbelboek Daniël, die in het Aramees zijn geschreven.

Naamgeving

Neutraal bedoeld

De term ’Hebreeuwse Bijbel’ is populair bij academische Bijbelgeleerden omdat het een neutrale term is. Voor religieuze of traditionele joden en christenen ligt dat soms verschillend. Het woord Bijbel kan christocentristisch overkomen op joden. Ook voor christenen ligt de term soms gevoelig. ’Hebreeuws’ kan hier zowel op de Hebreeuwse taal als op het Hebreeuwse volk (een synoniem voor Israëlieten/Joden) slaan. En omdat het Oude Testament in de christelijke Bijbel is opgenomen, stellen christenen soms dat de Hebreeuwse Bijbel eigenlijk hetzelfde is als de Tenach. Anderzijds rekenen bijvoorbeeld de Rooms-Katholieke Kerk en Oosters-Orthodoxe kerk een aantal „deuterocanonieke boeken” ook tot het Oude Testament. Deze boeken worden door anderen „apocrief” genoemd.

’Testament’

Het woord Testament dat wordt gebruikt in de namen van het Oude en het Nieuwe Testament, is afgeleid van het Latijnse woord testamentum, dat gebruikt wordt in de Vulgaat-vertaling van Hebreeën 8:10: „Zou het eerste verbond zonder gebreken zijn geweest, dan zou er geen tweede voor in de plaats hebben hoeven komen.” (NBV) en Hebreeën 9:15 „Zo is hij dan bemiddelaar van een nieuw verbond; hij is immers gestorven om ons te verlossen van de overtredingen tegen het eerste verbond. Nu kunnen allen die geroepen zijn het beloofde eeuwige erfdeel ontvangen.” (NBV)[2]

Sommige Joden en christenen vinden de benaming ’Oude Testament’ niet correct: zij stellen dat deze boeken noch oud zijn, noch een testament vormen.

Sommigen merken op dat „verbond” in modern Nederlands een correctere weergave is van het Griekse woord διαθήκη (diatheke). Een bezwaar tegen het woord ’Testament’ is hierop gebaseerd dat een testament in de huidige betekenis een document is waarin iemand bepaalt wat er na zijn dood dient te gebeuren. Het woord is verwant aan testimonium (getuigenis). Terwijl ’testimonium’ vooral een mondelinge verklaring betekent, is ’testament’ een schriftelijk vastgelegde verklaring. In die zin is het woord ’Testament’ wel degelijk van toepassing op het ’Oude’ en het ’Nieuwe’ Testament.[3]

’Oud’

De uitdrukking „Oude Testament” heeft voor sommige christenen de connotatie dat het verouderd is, aangezien de christelijke leer in het Nieuwe Testament staat vervat. Het „Oude Testament” wees vooruit naar de komst van Jezus Christus; de beloftes en profetieën van het Oude Testament zijn door Jezus Christus volledig vervuld en daardoor is men een nieuw tijdperk of een nieuwe ’dispensatie’ ingegaan. Andere christenen zijn van mening dat het Oude Testament nog onverminderd geldig is, en verwijzen hiervoor naar Matteüs 5:17-18. Zij vinden dat het Hebreeuws-Aramese deel van de Bijbel geen „Oud” Testament is.

Anderen vinden de benaming „Oud” wel passend, in zoverre dat de Hebreeuwse Bijbel inderdaad ouder is dan het „Nieuwe Testament”. Zelfs al zijn de benamingen „Oud” en „Nieuw Testament” niet ideaal, is er niets principieels verkeerds aan, en aangezien dit de algemeen bekende en gebruikelijke begrippen zijn, waarbij iedereen begrijpt waarover men het heeft.[3]

Voor de joden, die het Nieuwe Testament niet aanvaarden, gaat deze redenering niet op.

De term Hebreeuwse Bijbel wordt door joden zowel als christenen eerder zelden gebruikt. Zij gebruiken gewoonlijk hun eigen termen, Tenach (joden) en Oude Testament (christenen). Christenen vertalen ’Tenach’ vaak als de Hebreeuwse Bijbel als ze spreken over het joodse heilige geschrift, synoniem voor wat onder christenen bekend staat als het Oude Testament.

In het jodendom

Vroeger was onder joden de benaming Kara/Qara קְרָא in gebruik (Het Geschrevene/De Schriften). De hiervan afgeleide benaming Mikra (Miqra’, מקרא, ’dat wat gelezen wordt’) is nog in gebruik. De term Tenach (Hebreeuws: תנ״ך, TNK)[4] kwam de laatste 500 jaar in gebruik. Deze benaming is een Hebreeuws acroniem, gevormd uit de eerste letters van de drie onderdelen waaruit het geschrift is opgebouwd: תורה הנביאים והכתובים (Tora Neviim ve Ketoevim).

  1. T van Thora (Wet)
  2. N van Newie'iem (Profeten)
  3. CH van Ketoewiem (Geschriften). De letter kaf kan zowel de k-klank als de ch-klank hebben. Aan het begin van het woord ketoeviem heeft deze letter de k-klank, maar aan het einde van het woord Tenach wordt gewoonlijk de uitspraak ch gebruikt.

In het christendom

Over het algemeen noemen christenen de Hebreeuws-Aramese Geschriften het Oude Testament. Dit vormt het eerste en grootste deel van de christelijke Bijbel. In een aantal kerken wordt een uitgebreidere canon gebruikt, die naast de Hebreeuwse canon van de Tenach ook nog een aantal apocriefe boeken bevat, die dan deuterocanonieke boeken worden genoemd.

Inhoud

De Hebreeuwse Bijbel bevat boeken van verschillende genres of soorten inhoud. Er zijn „historische boeken”,[5] „profetische boeken”, wetboeken en poëtische boeken en wijsheidsboeken.

Volgens de Hebreeuwse indeling telt de Hebreeuwse Bijbel 24 boeken.

Geschiedenis

Het Hebreeuwse schrift was niet geschikt voor kleitafeltjes, die in de Oriënt werden gebruikt. Ook potscherven (ostraka) die met heilige teksten werden beschreven, werden in Israël tot nu toe niet gevonden. Het gebruikelijke schrijfmateriaal waren handgemaakte papyrusrollen, en soms lederrollen, die beschreven werden met een inkt die samengesteld was uit roethoudende olijfolie of metaalhoudend vitriool. De rollen waren even goed houdbaar als hedendaags kwaliteitspapier, maar bleven slechts in gunstige klimatologische omstandigheden bewaard.

De oudste bekende samenhangende Bijbelteksten zijn de Dode-Zeerollen, die tussen 250 v. en 100 n.Chr. werden geproduceerd. Ze omvatten de meeste boeken van de Wet en de Profeten, waaronder een bijna 7,5 meter lange rol met het volledige boek Jesaja (66 hoofdstukken). Tot verbazing van de Bijbelwetenschap week de tekst slechts miniem af van de tot dusver bekende, 1100 jaar jongere middeleeuwse Bijbelhandschriften, zodat men uitgaat van een enorme discipline en tekstgetrouwheid bij het gedurende vele generaties afschrijven van Bijbelteksten.

Sinds de eerste eeuw begon het perkament het papyrus als schrijfmateriaal te vervangen. Nu werd het mogelijk om meerdere omvangrijke schriftrollen samen te bundelen tot een „codex”. De oudste bewaard gebleven Hebreeuwse Bijbelcodex is de Codex Cairensis uit het jaar 895; hij bevat slechts de boeken van de 12 „kleine” profeten.

De consonantentekst, vooral van de Thora, werd rond 135 vastgelegd, na de nederlaag van Simon Bar Kochba in de laatste Joodse poging tot opstand tegen het Romeinse rijk.

Toen de consonantentekst vastlag, begon een 1000-jarig taalkundig werk, de „Masora”, door de „Masoreten”: joodse schriftgeleerden die in Palestina (vooral in Tiberias) en in Babylonië actief waren met het verzamelen, kopiëren en redigeren van Bijbelse handschriften. Zij voerden onder andere klinkertekens in, accenten, leestekens en versindelingen. Volgens hun strenge voorschriften moesten afwijkende afschriften worden vernietigd.

In de vroege Middeleeuwen codificeerden ze de mondeling overgeleverde uitspraak van de Tenach, door twee systemen van tekens in te voeren. Het ene, de Nikoed (Hebreeuws: נִקּוּד), is een systeem om de klinkers aan de Hebreeuwse tekst toe te voegen in de vorm van puntjes, waardoor de oorspronkelijke consonantentekst niet werd aangetast. Het andere systeem zijn de cantillatietekens of Teamim (Hebr. ta`amei ha-mikra of kort te`amim), die de manier van voordragen aangeven, zoals toonverhogingen en zinseinden. Een aantal van deze tekens werden ook in de middeleeuwse Misjnahandschriften gebruikt. Met de toevoeging van deze tekens luidt het begin van het boek Genesis (Beresjiet):

בְּרֵאשִׁ֖ית בָּרָ֣א אֱלֹהִ֑ים אֵ֥ת הַשָּׁמַ֖יִם וְאֵ֥ת הָאָֽרֶץ׃
Genesis (Beresjiet) 1:1 in gevocaliseerd Hebreeuws.

De oudste bekende versie van een Masoretische tekst is het bijbelhandschrift B19 (Codex Leningradensis), dat in 1008 werd geschreven. De Hebreeuws-Aramese masoretische tekst werd ten tijde van de Renaissance en de Reformatie door christenen „herontdekt” en werd de basis voor Bijbelvertalingen. Deze sinds de Middeleeuwen bekende masoretische Bijbelhandschriften golden lang als de „originele tekst” van de Bijbel. Alle moderne uitgaven van de Tenach, zoals de Biblia Hebraica (uitgegeven door Rudolf Kittel) en de Biblia Hebraica Stuttgartensia (uitgegeven door Karl Elliger en Wilhelm Rudolph) zijn gebaseerd op de codices van de masoretische tekst.

Canon en indeling

Boeken, per hoofddeel
Thora De Wet
1. Beres'jiet Genesis
2. Sjemot Exodus
3. Wajikra Leviticus
4. Bemidbar (Bamidbar) Numeri
5. Devariem Deuteronomium
Neviïem Profeten
De 7 „grote Profeten”
6. Jehosjoea‘ Jozua
7. Sjofetiem Richteren
8. Sjemoeël 1 en 2 Samuël
9. Melachiem 1 en 2 Koningen
10. Jesja‘jahoe Jesaja
11. Jirmejahoe Jeremia
12. Jechezkel Ezechiël
13. Treisar De 12 „kleine Profeten”:
(als één boek geteld)
i. Hosjea‘ Hosea
ii. Joël Joël
iii. Amos Amos
iv. 'Ovadja Obadja
v. Jona Jona
vi. Micha Micha
vii. Nachoem Nahum
viii. Chavakoek Habakuk
ix. Tsefanja Zefanja
x. Chaggai Haggai
xi. Zecharja Zacharia
xii. Mal’achi Maleachi
Ketoeviem Geschriften
14. Tehiliem Psalmen
15. Misjlee Spreuken
16. Iov Job
Megilot 5 (Feest)rollen
17. Sjier Hasjiriem Hooglied
18. Roet Ruth
19. Echa Klaagliederen
20. Kohelet Prediker
21. Esther Esther
22. Daniël Daniël
23. Ezra, Nechemja Ezra en Nehemia (samen)
24. Divree Hajamiem 1 en 2 Kronieken

Hebreeuwse volgorde

De verzameling boeken die deel uitmaken van de „Tenach” of het „Oude Testament” worden in verschillende tradities in verschillende volgordes geplaatst. De traditionele Hebreeuwse volgorde van de boeken is als volgt:

Thora

De Thora[6] bestaat uit de vijf boeken van Mozes: Beres'jiet, Sjemot, Wajikra, Bemidbar en Dewariem. De Thora (Pentateuch) is het belangrijkste onderdeel van de Tenach. Ten behoeve van de wekelijkse lezing en studie is de Thora verdeeld in 54 gedeeltes, de zogenaamde parasjot.

Profeten

De Profeten (Hebreeuws: Newie'iem) volgt op de Thora en begint met de nieuwe leider Jozua die Mozes opvolgde. Newie'iem is onderverdeeld in de vroege profeten (Jozua, Richteren, Samuël en Koningen) en de late profeten (Jesaja, Jeremia, Ezechiël en twaalf kleine profeten).

Geschriften

De Geschriften (Ketoeviem) bestaan uit een zeer diverse verzameling van literatuur en bestaat uit 11 boeken. Het bevat alle resterende geschriften van de Tenach inclusief de vijf rollen. Ze worden ook wel ingedeeld volgens de categorieën de sifree emet (ספרי אמת, boeken van de waarheid), die bestaan uit Psalmen, Spreuken en Job, wijsheidsboeken: Prediker, Job en Spreuken, poëtische boeken: Psalmen, Hooglied en Klaagliederen en geschiedenis: Ezra, Nehemia en 1 en 2 Kronieken. De telling komt in totaal op 11 aangezien Ezra en Nehemia, zoals de beide Kronieken, als één boek worden gezien.

De geschriften zijn bedoeld voor specifieke gebruiken, zo wordt Esther gelezen met Poerim.

Talmoed

Volgens de tradities van het rabbijns jodendom wordt dat wat Mozes leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ’mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de Misjna, de Talmoed en de Gemara. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is ’open’: iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden, waarbij vooral door de kabbala gesteld wordt dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn. Volgens de tradities van het rabbijns jodendom wordt dat wat Mozes leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ’mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de Misjna, de Talmoed en de Gemara. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is ’open’: iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden, waarbij vooral door de kabbala gesteld wordt dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn.

In de joodse traditie geldt, dat de boeken van de Profeten (die overigens vooral verhalend materiaal bevatten) commentaar leveren op de Thora. Zo wordt de akeda of ’binding van Izaak’ (in de Thora) weerspiegeld in het offer van Jefta’s dochter in het boek Richteren. De Talmoed geeft dan weer commentaar op de Profeten en op de Thora, in de vorm van opgetekende discussies tussen verschillende rabbi’s, afgewisseld met korte, dikwijls allegorische verhalen.

In het christendom

Binnen de christelijke kerken is de samenstelling van het Oude Testament niet overal gelijk. Enkele Bijbelboeken en delen van boeken die een deel zijn van de rooms-katholieke en de oosters-orthodoxe canon maar niet van de protestantse of de Hebreeuwse canon. Deze zijn bekend als deuterocanonieke boeken en worden door kerken die deze niet erkennen als apocrief gezien. De katholieke versie van het Oude Testament telt 46 boeken, de protestantse 39. De protestantse inhoud van het Oude Testament is gelijk aan die van de Tenach; enkel de volgorde of indeling verschilt.

Kritische zienswijzen

In de historisch-kritische school wordt gesteld, dat het grootste gedeelte van de Tenach in de Babylonische ballingschap op schrift kwam, met als leidraad de vraag: „Wat ging er fout, zodat we uit het beloofde land verdreven werden?”[bron?] Literair-historische kritiek stelt, dat veel Bijbelauteurs allerlei gebeurtenissen naar hun hand hebben gezet, om profetieën uit de Tenach naar Jezus te laten verwijzen. Dit was een manier om het christendom aantrekkelijker te maken in de Romeinse wereld.[7]

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Noten
  1. º Correcter: de Hebreeuws-Aramese Schriften.
  2. º Jezus gebruikte meermaals de traditionele Hebreeuwse benamingen van de delen van de Tenach: bijvoorbeeld Matteüs 7:12 „de Wet en de Profeten”, Lucas 24:44 „in de Wet van Mozes, bij de Profeten en in de Psalmen”.
  3. ↑ 3,0 3,1 Vivian Capel, Gems from the New Testament, Insight Press, Bristol, Engeland, 1998, p. 2-3.
  4. º Ook Tanach. In het Engels wordt de ch-klank weergegeven door de kh in: Tanakh, Tenakh, of Tenak.
  5. º Moderne Bijbelgeleerden beschouwen deze „historische boeken” dikwijls niet zo zeer als geschiedschrijving maar wel als theologie.)
  6. º Verschillende spelling mogelijk: Thora is in het Nederlands de officiële schrijfwijze.
  7. º In de Romeinse gedachtewereld kon een God en dus ook een cultus niet ’nieuw’ zijn. Door de Jezus-cultus van de christenen in Rome in de Tenach te laten wortelen, werd het christendom aanvaardbaar (gemaakt).
rel=nofollow
rel=nofollow

Online lezen en opzoeken

Andere weblinks

Jewish Encyclopedia 1906  (en) Bible Canon, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: Vertaal via Google translate)

The Catholic Encyclopedia (1917)  (en) Hebrew Bible, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: Vertaal via Google translate)

The Catholic Encyclopedia (1917)  (en) Old Testament, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: Vertaal via Google translate)

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Old Testament op Wikimedia Commons.

rel=nofollow
Bijbelboeken
De Wet / Thora:Genesis • Exodus • Leviticus • Numeri • Deuteronomium
Geschiedenis:Jozua • Rechters • Ruth • 1 en 2 Samuël • 1 en 2 Koningen • 1 en 2 Kronieken • Ezra • Nehemia • Ester
Poëzie en wijsheid:Job • Psalmen • Spreuken • Prediker • Hooglied
Grote profeten:Jesaja • Jeremia • Klaagliederen • Ezechiël • Daniël
Kleine profeten:Hosea • Joël • Amos • Obadja • Jona • Micha • Nahum • Habakuk • Sefanja • Haggai • Zacharia • Maleachi
Apocriefe of deuterocanonieke boeken:Tobit • Judit • Toevoegingen aan Esther • 1 Makkabeeën • 2 Makkabeeën • Wijsheid • Jezus Sirach • Baruch • Brief van Jeremia • Toevoegingen aan Daniël
Apocriefe boeken:3 Makkabeeën • 4 Makkabeeën • Gebed van Manasse
Evangeliën:Matteüs • Marcus • Lucas • Johannes
Eerste gemeente:Handelingen
De brieven van Paulus:Romeinen • 1 Korintiërs • 2 Korintiërs • Galaten • Efeziërs • Filippenzen • Kolossenzen • 1 Tessalonicenzen • 2 Tessalonicenzen • 1 Timoteüs • 2 Timoteüs • Titus • Filemon
Overige brieven:Hebreeën • Jakobus • 1 Petrus • 2 Petrus • 1 Johannes • 2 Johannes • 3 Johannes • Judas
Openbaring:Openbaring
rel=nofollow
JodendomMenora

Algemeen: Joden • Geschriften: Thora • Tenach • Misjna • Talmoed • Tosefta • Literatuur • Halacha • Ketoeba • Religieuze plichten en gebruiken: Kasjroet • Briet • Gebed • Mitswa • Sjabbat • Tsedaka • Tijd en kalender: Feestdagen • Maanden • Jaartelling • Geschiedenis • Gebouwen: Tempel • Synagoge • Personen: Rabbijn • Chazan • Andere: Mystiek • Kabbala • Mythologie • A tot Z

rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Hebreeuwse_Bijbel&oldid=311315"