Wijsheid van Jezus Sirach

De wijsheid van Jezus Sirach is het langste en volgens het huidige onderzoek het oudste van de deuterocanonieke boeken die in onder meer de rooms-katholieke Bijbelvertalingen zijn opgenomen. In de vroege Romeinse kerk en in klassieke rooms-katholieke uitgaven, werd het boek in het Latijn Ecclesiasticus genoemd, omdat het regelmatig tijdens de bijeenkomsten van de kerkgemeenschap gelezen werd. Dit werd in sommige talen overgenomen als een naam van het boek. (Ecclesiasticus dient niet te worden verward met Ecclesiastes, de Griekse naam van het canonieke boek Prediker, Hebreeuws: Qohelet.)

Benamingen

De wijsheid van Jozua Ben Sira

De wijsheid van Ben Sirach

Sirach

Siracides

Ecclesiasticus

(Grieks:) Σοφία Ἰησοῦ ϒἱοῦ Σιράχ (Sinaiticus, Codex Alexandrinus)

Σοφία Σειράχ (Vaticanus)

Ontstaansgeschiedenis

Jozua ben Sirach, een vrome jood die in Jeruzalem woonde, schreef het boek tussen 200 en 175 v.Chr. (rond 180 v.Chr.) in het Hebreeuws; zijn kleinzoon vertaalde het in het Grieks en voorzag het van een voorwoord, met de aantekening dat een vertaling niet altijd volledig recht doet aan hetgeen oorspronkelijk bedoeld werd.

De vertaler geeft verder aan dat hij in het 38e jaar van koning Euergetes (ca. 132 v.Chr) in Egypte kwam, daar enige tijd verbleef en onder de indruk was van het hoogstaande onderricht in de Joodse gemeenschap in Alexandrië. Daardoor voelde hij zich aangespoord om zich in te zetten voor een adequate vertaling ’voor hen die in den vreemde willen leren’. Mogelijk maakte hij voor zijn werk gebruik van geschriften die in de bibliotheek van Alexandrië bewaard werden, dezelfde stad waar, volgens de Brief van Aristeas, tweeënzeventig geleerde rabbijnen in de 3e eeuw v.Chr. de Hebreeuwse Thora naar het Grieks vertaalden: de Septuaginta.

Tekstoverlevering

Alleen de Griekse tekst van het boek werd in verscheidene manuscripten overgeleverd, en wel in twee tekstversies (Gr. I en de langere editie Gr. II). Deze lijken te terug te gaan op een enkel oorspronkelijk handschrift (hyparchetype). Tussen 1896 en 1900 ontdekte Solomon Schechter in de geniza (dichtgemetselde opslagkamer van afgedankte handschriften) van de Ben-Ezra-Synagoge in Oud-Kaïro een aantal Hebreeuwse tekstfragmenten, die alles bij elkaar ongeveer twee derden van het boek bevatten. Verdere fragmenten uit hoofdstuk 6 werden later gevonden in Qumran. Nadat Yigael Yadin in 1964 te Massada fragmenten met de hoofdstukken 39-44 ontdekte, kon men aantonen dat het manuscript B uit de geniza te Kaïro in hoofdlijnen overeenkwam met wat de originele Hebreeuwse tekstversie moet zijn geweest. Van een oudere Griekse vertaling van de tekstversie Gr. II werd reeds vroeg een Latijnse vertaling gemaakt, die later door Hiëronymus werd opgenomen in de Latijnse Vulgaat.

Schrijver

Het boek Wijsheid van Jezus Sirach is het enige van de „deuterocanonieke boeken” waarvan de schrijver bekend is, namelijk Jozua (Jezus) ben Sirach, een jood die in Jeruzalem woonde. In de Griekse tekst (Sirach 50:27) wordt de schrijver „Jezus de zoon van Sirach van Jeruzalem” genoemd. In de oudste manuscripten (Codex Vaticanus, Codex Sinaiticus, Codex Alexandrinus, Codex Venetus) staat de naam Eleazar na Sirach. Het Hebreeuwse exemplaar van Saadia Gaon had de tekst „Simon, zoon van Jozua, zoon van Eleazar ben Sira”; een vergelijkbare lezing vindt men in het Hebreeuwse manuscript B. Het verschil zit vooral in de volgorde; de juistheid van de naam „Simon” wordt bevestigd door de Syrische versie, die „Jozua, zoon van Simon, bijgenaamd Bar Asira” heet. Het verschil tussen de twee versies, „Bar Asira” en „Bar Sira” is niet noemenswaardig, „Asira” („gevangene”) was een populaire variant van „Sira”. Het lijkt aannemelijk dat de naam van de schrijver Jozua, zoon van Simon, zoon van Eleazar ben Sira was.

Volgens de inleiding door zijn kleinzoon was hij iemand „die zich bijzonder had toegelegd op het lezen van de Wet en de Profeten en de overige voorvaderlijke boeken en daarin voldoende bedrevenheid had verkregen”. Men kan daarom aannemen dat de schrijver een schriftgeleerde was.

Volgens de Griekse (maar niet volgens de Syrische) versie reisde de schrijver veel (Sirach 34:11) en verkeerde vaak in gevaar (Sirach 14:12). In het lied in hoofdstuk 51 spreekt hij over allerlei gevaren waaruit God hem heeft bevrijd, maar waarschijnlijk is dit een poëtische verwijzing is naar de Psalmen. De lasteringen waaraan hij was blootgesteld in het bijzijn van een zekere koning, vermoedelijk uit de dynastie der Ptolemaeën, worden alleen in de Griekse versie genoemd. In de Syrische en Hebreeuwse tekst worden ze volledig genegeerd.

Doel en inhoud

De bedoeling van het boek is volgens het voorwoord dat de leergierigen die zich in dezelfde materie verdiepten meer wijsheid zouden verkrijgen en „nog veel grotere vorderingen zouden maken door te leven volgens de wet”.

De eerste 47 hoofdstukken bevatten morele lessen. De hoofdstukken 44 tot en met 50 zijn een lofprijzing op een aantal helden van Israël en enkelen van de patriarchen. In het laatste hoofdstuk wordt dankbaarheid aan God tot uitdrukking gebracht. In de Hebreeuwse manuscripten uit de Caïro geniza wordt Gods naam weergegeven als drie jods (י י י). In een manuscript uit Masada van voor 70 n.Chr. staat ’Adonai, niet JHWH.

Canoniciteit

Sommige kerkvaders, onder andere Eusebius, verwezen naar dit boek als „de volkomen deugdzame wijsheid”, een term die ook voor het boek Spreuken, en het boek Wijsheid van Salomo werd gebruikt. Het boek wordt in de Rooms-Katholieke Kerk en in de oosters-orthodoxe kerken geaccepteerd. Protestantse en oriëntaals-orthodoxe kerken kennen het boek geen theologisch of geestelijk leergezag toe.

Aangezien het voorwoord bij de Griekse vertaling zegt dat Jezus Sirach „de Wet, de Profeten en de andere geschriften van onze voorouders diepgaand had bestudeerd” (dat is: de drie delen van de Tenach), is daarmee duidelijk dat dit boek zelf niet als deel van de Tenach werd gezien. Toen de inhoud van de joodse canon rond het jaar 100 door de rabbijnen te Jamnia (Javne) werd bevestigd, was de Hebreeuwse versie van Jezus Sirach niet meer beschikbaar. Incidenteel wordt er in de Talmoed en in de rabbijnse literatuur uit het boek Sirach geciteerd.

Tegenstelling met de canonieke boeken

In Paulus’ brief aan de Romeinen 5:12-19 wordt Adam verantwoordelijk gesteld voor de zonde. In tegenstelling daarmee zegt Sirach 25:24 (WV95): „Bij een vrouw is de zonde begonnen en door haar moeten wij allen sterven”. De schrijver zegt ook: „Alle kwaad is gering vergeleken bij een kwade vrouw.” (Sirach 25:19 (WV95))

In het boek is geen sprake van een opstanding (verrijzenis) van de doden. Sirach 38:21 (WV95) zegt: „Denk niet langer aan de dode, want er is voor hem geen hoop meer. Hem baat het niet en gij schaadt uzelf.” Dit lijkt op de zienswijze van de sadduceeën in de tijd van Jezus (Handelingen 23:8).

Online lezen

• Wijsheid van Jezus Sirach (Statenvertaling)
• Wijsheid van Jezus Sirach (Willibrordvertaling 1975 en Neovulgaat)
• Wijsheid van Jezus Sirach (Nieuwe Bijbelvertaling)
• Griekse tekst volgens Rahlf’s uitgave van de Septuaginta
• Hebreeuwse tekstversie

Weblinks

• bensira.org Website met Hebreeuwse manuscripten van Jezus Sirach uit de Oudheid en Middeleeuwen

  (en) Sirach, The wisdom of Jesus the son of, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  (en) Sirach, Book of, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Ecclesiasticus (Sirach), in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Ecclesiasticus, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

  (nl) Het boek Jezus Sirach op Wikisource

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

Bijbelboeken