Wijsheid van Jezus Sirach

De wijsheid van Jezus Sirach is een boek geschreven rond 180 v.Chr., dat als het langste van de deuterocanonieke boeken in onder meer de Rooms-katholieke Bijbelvertalingen is opgenomen. In de vroege Romeinse kerk en in klassieke Rooms-katholieke uitgaven, maar ook in sommige buitenlandse Bijbelvertalingen, werd het boek Ecclesiasticus genoemd, omdat het regelmatig tijdens de bijeenkomsten gelezen werd. (Dit dient niet te worden verward met Ecclesiastes, de Griekse naam van het boek Prediker of Qohelet.)

Benamingen

De wijsheid van Jozua Ben Sira

De wijsheid van Ben Sirach

Sirach

Siracides

Ecclesiasticus

(Grieks:) Σοφία Ἰησοῦ ϒἱοῦ Σιράχ (Sinaiticus, Codex Alexandrinus)

Σοφία Σειρáχ (Vaticanus)

Ontstaansgeschiedenis

Jozua ben Sirach schreef het boek rond 180 v.Chr in het Hebreeuws; zijn kleinzoon vertaalde het in het Grieks en voorzag het van een voorwoord, met de aantekening dat een vertaling niet altijd volledig recht doet aan hetgeen oorspronkelijk bedoeld werd. De vertaler geeft verder aan dat hij in het 38e jaar van koning Euergetes (ca. 132 v.Chr) in Egypte kwam, daar enige tijd verbleef en onder de indruk kwam van het volgens hem hoogstaande onderricht in de Joodse gemeenschap in Alexandrië. Daardoor voelde hij zich aangespoord om zich in te zetten voor een adequate vertaling ’voor hen die in den vreemde willen leren’. Mogelijk maakte hij voor zijn werk gebruik van geschriften die in de bibliotheek van Alexandrië bewaard werden, dezelfde stad waar ook de 72 geleerde rabbijnen in de 3e eeuw v.Chr. de Hebreeuwse canonieke geschriften naar het Grieks vertaalden: de Septuaginta.

Tekstoverlevering

Alleen de Griekse tekst van het boek werd in verscheidene manuscripten overgeleverd, en wel in twee tekstversies (Gr. I en de langere editie Gr. II). Deze lijken te terug te gaan op een enkel oorspronkelijk handschrift (hyparchetype). Tussen 1896 en 1900 ontdekte Solomon Schechter in de geniza (dichtgemetselde opslagkamer van afgedankte handschriften) van de Ben-Esra-Synagoge in Oud-Kaïro een aantal Hebreeuwse tekstfragmenten, die alles bij elkaar ongeveer twee derden van het boek bevatten. Verdere fragmenten uit hoofdstuk 6 werden later gevonden in Qumran. Nadat Yigael Yadin in 1964 te Massada fragmenten met de hoofdstukken 39-44 ontdekte, kon men aantonen dat het manuscript B uit de geniza te Kaïro in hoofdlijnen overeenkwam met wat de originele Hebreeuwse tekstversie moet zijn geweest. Van een oudere Griekse vertaling van de tekstversie Gr. II werd reeds vroeg een Latijnse vertaling gemaakt, die later door Hieronymus werd opgenomen in de Latijnse Vulgaat.

Schrijver

Het boek Wijsheid van Jezus Sirach is het enige van de „deuterocanonieke boeken” waarvan de schrijver bekend is, namelijk Jozua (Jezus) ben Sirach, een jood die in Jeruzalem woonde. Volgens de inleiding door zijn kleinzoon was hij iemand „die zich bijzonder had toegelegd op het lezen van de Wet en de Profeten en de overige voorvaderlijke boeken en daarin voldoende bedrevenheid had verkregen”.

In de Griekse tekst (Sirach 50:27) wordt de schrijver „Jezus de zoon van Sirach van Jeruzalem” genoemd. In de oudste manuscripten (Codex Vaticanus, Codex Sinaiticus, Codex Alexandrinus, Codex Venetus) staat de naam Eleazar na Sirach. Het Hebreeuwse exemplaar van Saadia Gaon had de tekst „Simon, zoon van Jozua, zoon van Eleazar ben Sira”; een vergelijkbare lezing vindt men in het Hebreeuwse manuscript B. Het verschil zit vooral in de volgorde; de juistheid van de naam „Simon” wordt bevestigd door de Syrische versie, die „Jozua, zoon van Simon, bijgenaamd Bar Asira” heet. Het verschil tussen de twee versies, „Bar Asira” en „Bar Sira” is niet noemenswaardig, „Asira” („gevangene”) was een populaire variant van „Sira”. Het lijkt aannemelijk dat de naam van de schrijver Jozua, zoon van Simon, zoon van Eleazar ben Sira was.

Volgens de Griekse (maar niet volgens de Syrische) versie reisde de schrijver veel (Sirach 34:11) en verkeerde vaak in gevaar (Sirach 14:12). In het lied in hoofdstuk 51 spreekt hij over allerlei gevaren waaruit God hem heeft bevrijd, maar waarschijnlijk is dit een poëtische verwijzing is naar de Psalmen. De lasteringen waaraan hij was blootgesteld in het bijzijn van een zekere koning, vermoedelijk uit de dynastie der Ptolemaeën, worden alleen in de Griekse versie genoemd. In de Syrische en Hebreeuwse tekst worden ze volledig genegeerd. Het enige zekere, volgens de tekst zelf, is dat ben Sirach een geleerde was, onderwezen in de wet, en vooral in de „Boeken van wijsheid”.

Doel

De bedoeling van het boek is volgens het voorwoord dat de leergierigen die zich in dezelfde materie verdiepten meer wijsheid zouden verkrijgen en „nog veel grotere vorderingen zouden maken door te leven volgens de wet”.

Canoniciteit

Sommige kerkvaders, onder andere Eusebius, verwezen naar dit boek als „de volkomen deugdzame wijsheid”, een term die ook voor het boek Spreuken, en het boek Wijsheid van Salomo werd gebruikt. Het boek wordt in de Rooms-katholieke Kerk en in de Oosters-orthodoxe Kerken geaccepteerd. Protestantse en Oriëntaals-orthodoxe kerken kennen het boek geen theologisch of geestelijk leergezag toe.

Aangezien het voorwoord bij de Griekse vertaling zegt dat Jezus Sirach „de Wet, de Profeten en de andere geschriften van onze voorouders diepgaand had bestudeerd” (dat is: de drie delen van de Tenach), is daarmee duidelijk dat dit boek zelf niet als deel van de Tenach werd gezien. Toen de inhoud van de joodse canon rond het jaar 100 door de rabbijnen te Jamnia werd bevestigd, was de Hebreeuwse versie van Jezus Sirach niet meer beschikbaar. Incidenteel wordt er in de Talmoed en in de rabbijnse literatuur uit het boek Sirach geciteerd.

Tegenstelling met de canonieke boeken

In Paulus’ brief aan de Romeinen 5:12-19 wordt Adam verantwoordelijk gesteld voor de zonde. In tegenstelling daarmee zegt Sirach 25:24 (WV95): „Bij een vrouw is de zonde begonnen en door haar moeten wij allen sterven”. De schrijver zegt ook: „Alle kwaad is gering vergeleken bij een kwade vrouw.” (Sirach 25:19 (WV95))

Online lezen

• Wijsheid van Jezus Sirach (Statenvertaling)
• Wijsheid van Jezus Sirach (Willibrordvertaling)
• Wijsheid van Jezus Sirach (Nieuwe Bijbelvertaling)

Weblinks

  (en) Sirach, The wisdom of Jesus the son of, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  (en) Sirach, Book of, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Ecclesiasticus (Sirach), in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Ecclesiasticus, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

  (nl) Het boek Jezus Sirach op Wikisource

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

Bijbelboeken