Daniël (boek)

Daniël
Tijd	2e eeuw v.Chr.
Taal	Hebreeuws, Aramees. De drie toevoegingen zijn alleen in het Grieks overgeleverd.
Categorie	Apocalyptiek, Geschiedenis,
Hoofdstukken	12 plus drie toevoegingen
Vorige boek	Ezechiël (in de Tenach Esther)
Volgende boek	Hosea (in de Tenach Ezra)

Het Bijbelboek Daniël (Hebreeuws: דָּנִיֵּאל, "God is mijn rechter") beschrijft de lotgevallen van Daniël en zijn vrienden die na de verovering van Juda als gijzelaars zijn meegenomen door koning Nebukadnezar II. Het tweede deel beschrijft visioenen die deze Daniël kreeg over de voor hem nog verre toekomst. Daniël staat in de Tenach bij de Geschriften. In de Christelijke Bijbel heeft het een plaats gekregen tussen de grote en de kleine profeten.

Historische context

De historische achtergrond van het boek Daniël is tweeërlei:

1. De achtergrond van het Babylonische en het Perzisch-Medische hof. In 605 v.Chr. neemt koning Nebukadnezar II Daniël en zijn vrienden, jonge mannen nog, als gijzelaar mee naar Babylon. De eerste zes hoofdstukken vertellen hoe de vier in een vijandige omgeving, God trouw blijven en carrière maken. Chronologisch is het boek hiermee geplaatst tussen de koningen van Juda en de terugkeer onder Ezra en Nehemia. Zie ook de Geschiedenis van het oude Israël en Juda en de Geschiedenis van Perzië.
2. De achtergrond van de strijd van de Makkabeeën tegen het verbod op de Joodse godsdienst. In 323 v.Chr. neemt de Griek Alexander de Grote, het Perzische rijk in. Na zijn dood valt zijn grote wereldrijk uiteen in vier door de Griekse cultuur beïnvloede (Hellenistische) rijken; het land Israël komt aanvankelijk bij het Egyptische rijk van de Ptolemeeën. Na enkele oorlogen tussen dit rijk en de Seleuciden die in Syrië regeren, komt Israel in 198 v.Chr. bij Syrië. In 168 v.Chr. verbiedt de tirannieke Syrische heerser Antiochus IV Epiphanes de Joodse godsdienst, waarna de Joden in opstand komen onder leiding van de Makkabeeën. Het tweede deel van het boek Daniël beschrijft deze gebeurtenissen in allerlei visioenen, waarin de wereldrijken worden uitgebeeld door afschuwelijke beesten. In hoofdstuk 10-12 worden alle diplomatieke en militaire confrontaties tussen het Syrische en het Egyptische rijk, met Israël, het sieraadland er tussen in, gedetailleerd beschreven.

Twee- of zelfs drietalig

Het boek is geschreven in twee of drie talen:

• Aramees (2:4-7:28) en
• Hebreeuws (tot 2:3 en vanaf 8:1). Ook de oude handschriften die gevonden zijn tussen de Dode Zee-rollen gaan op precies dezelfde plek over van de ene taal in de andere. Daarmee is het waarschijnlijk dat het boek zo geschreven is. Mogelijk geeft de tweetaligheid aan dat de verhalen over Gods macht (Aramees) voor alle volkeren bedoeld zijn en de visioenen (Hebreeuws) bestemd zijn voor het volk Israël.
• Grieks (A,B en C): Daniël is in de Septuagint, het Griekse Oude Testament, aanmerkelijk langer dan in de Hebreeuws-Aramese tekst. In veel bijbels worden de gedeelten, waar de Griekse tekst langer is, weergegeven als aanhangsel bij de deuterocanonieke boeken die dan een plekje hebben gekregen tussen Oude Testament en Nieuwe Testament in.

Apocalyptiek

Het boek Daniël behoort tot het genre Apocalyptiek, waartoe ook de Openbaring van Johannes (Nieuwe Testament) en allerlei apocriefen behoren, zoals Henoch en 4 Ezra. Enkele kenmerken:

• het optreden van hemelse figuren zoals engelen,
• visioenen,
• symbolen,
• het openbaren van een verborgen waarheid.

Apocalyptische literatuur werd vaak geschreven tegen de achtergrond van vervolging. De buiten-Bijbelse apocalyptische literatuur was vaak pseudepigrafisch en werd op naam van een grootheid uit het verleden (zoals Henoch of Ezra) gesteld.

Tijdstip van ontstaan en auteurschap

Volgens wetenschappers die schriftkritisch te werk gaan, is het boek geschreven rond 165 v.Chr., tijdens de strijd van de Makkabeeën. Veel orthodoxe gelovigen gaan er van uit dat Daniël het boek zelf geschreven heeft rond 540 v.Chr.. Bij de keuze moet worden afgewogen:

• De visioenen geven erg veel aandacht aan de gebeurtenissen van Alexander de Grote tot de strijd van de Makkabeeën.
• De gebeurtenissen rond de strijd van de Makkabeeën worden gedetailleerder weergegeven dan we meestal zien in de profetische literatuur.
• Anderzijds kunnen sommige beelden moeiteloos op het ook in de tijd van de Makkabeeën nog ver weg liggende Romeinse Rijk worden toegepast.
• Er is wel gedacht dat er historische fouten zitten in Daniëls beschrijving van het Babylonische/Perzische hof. Bij nader inzien blijkt dit niet het geval: Belsassar was inderdaad geen opvolger van Nebukadnezar, maar gebleken is dat de opvolger, Nabonidus, zich langdurig liet vervangen. Het was Cyrus, niet Darius die het Babylonische rijk veroverde. Waarschijnlijk werd Cyrus in Medië Darius genoemd.
• Apocalyptische literatuur kiest vaak een pseudoniem, mogelijk omdat het schrijven van zo’n kritisch boek gevaarlijk was in een tijd van geloofsvervolging.

Inhoud

Het boek bestaat uit twee delen. De eerste zes hoofdstukken zijn verhalend, de overige hoofdstukken beschrijven visioenen.

• Hoofdstuk 1 De aankomst in de ballingschap in Babel, en de lotgevallen van Daniël en zijn drie vrienden Sadrach, Mesach en Abednego. Zij krijgen toestemming de Joodse spijswetten te handhaven en stellen het desondanks alles toch goed.
• Hoofdstuk 2 Nebukadnezars droom en uitlegging door Daniël. Na het gouden Babylonische rijk zal er een zilveren (het Perzische) komen, daarna het bronzen (Griekse)., daarna een ijzeren (volgens sommigen de Romeinen, volgens anderen Antiochus IV Epiphanes); dit ijzeren rijk raakt vermengd met leem en wordt ten val gebracht.
• Hoofdstuk 3 De drie vrienden van Daniël in de vurige oven. Dat is hun straf, omdat ze weigeren het afgodsbeeld van Nebukadnezar te aanbidden. Maar God stuurt een engel en beschermt ze tegen het vuur. In dit hoofdstuk komt Daniël niet voor.
• Hoofdstuk 4 Nebukadnezars tweede droom: zijn hoogmoed wordt gestraft met een tijdelijke geestesziekte, tijdens welke hij gras eet als het rund.
• Hoofdstuk 5 Gods oordeel over Belsazar. Deze laat het uit Jeruzalem geroofde tempelgerei ophalen tijdens een feest. Een hand schrijft op de muur; Daniël verklaart het schrift: die nacht valt het Babylonische rijk.
• Hoofdstuk 6 Daniël in de leeuwenkuil. Koning Darius laat zich verleiden gebed te verbieden. Daniël trekt zich hier niets van aan en wordt in de leeuwenkuil gegooid. De leeuwen doen Daniël echter niets, omdat God een engel stuurt die hem beschermt. Dit hoofdstuk lijkt een beetje op hoofdstuk 3, maar een groot verschil is dat de koning in dit geval de veroordeling niet gewild heeft.
• De Oud-Griekse vertaling, de Septuaginta, bevat nog enkele aanvullende delen, die in de Hebreeuws/Aramese versie (en dus in de protestantse canon) niet voorkomen:
  • A Het gebed van Azarja in de vurige oven en een lied toen ze uit de vurige oven verlost waren.
  • B Daniël en Susanna. De wijze Daniël weet de valse beschuldigingen tegen Susanna te weerleggen.
  • C De priesters van Bel en Bel en de draak. De wijze Daniël toont aan dat afgodendienst op bedrog berust.
• Hoofdstuk 7 Het gezicht van de vier dieren: Vier wereldrijken, culminerend in de beschrijving van het oordeel door de Mensenzoon, een titel die Jezus op zichzelf betrekt. (NBV: iemand die er uitzag als een mens).
• Hoofdstuk 8 Het gezicht van de ram en de geitenbok: Perzië en Griekenland.
• Hoofdstuk 9 Daniëls gebed en het gezicht van de 70 (jaar)weken; Daniël krijgt inzicht in hoe de tijd zal verlopen. Er is sprake van een gezalfde, een messias, die zal worden omgebracht; volgens sommigen de hogepriester tijdens de Makkabeese opstand, volgens anderen Jezus, misschien wel allebei.
• Hoofdstuk 10-12 Gezicht bij de rivier Tigris. (Een minutieuze beschrijving van de internationale politieke toestand aan de vooravond van de opstand van de Makkabeeën.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• NBV studiebijbel, NBG 2007
• Daniel, book of, J.C Whitcomb in New Bible Dictionary IVP, rev, 1987
  

Bijbelboeken

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Boek van Daniël op Wikimedia Commons.