Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Gregoriaanse kalender: verschil tussen versies
(poging versoepeling schrijfstijl) |
|||
| (9 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:Gregorianscher Kalender Petersdom.jpg|250px|thumb|Een detail van de sarcofaag van Gregorius XIII, met de viering van de invoering van de gregoriaanse kalender.]] | <!---[[Bestand:Gregorianscher Kalender Petersdom.jpg|250px|thumb|Een detail van de sarcofaag van Gregorius XIII, met de viering van de invoering van de gregoriaanse kalender.]]---> | ||
De '''gregoriaanse [[kalender]]''' | De '''gregoriaanse [[kalender]]''' is de kalender die tegenwoordig over de hele wereld het meest wordt gebruikt. | ||
Het gemiddelde [[jaar]] in de juliaanse kalender telde exact 365,25 [[dag]]en, maar omdat het gemiddelde [[tropisch jaar|tropische jaar]] ongeveer 365,2422 dagen duurt, loopt de juliaanse datum elke duizend jaar ongeveer 7,8 dagen achter op de zon. Om deze afwijking te corrigeren, werd het systeem van [[schrikkeljaar|schrikkeljaren]] aangepast | ==Geschiedenis== | ||
De kalender is een aanpassing van de daarvoor gebruikte [[juliaanse kalender]] en werd voor het eerst voorgesteld door de [[Napels (stad)|Napolitaanse]] [[lector]] in de geneeskunde [[Aloysius Lilius]] aan de universiteit van Perugia (ca. 1510–1576). Het werd in 1576 aan de paus voorgesteld door Antonius Lilius, de broer van Aloyisus. Antonius was net als zijn broer natuurwetenschapper en geneeskundige en had meegewerkt aan het kalenderontwerp van zijn broer. Hij had later in de commissie voor kalenderhervorming een belangrijke stem als vertegenwoordiger van de leken. Het duurde jaren voor de commissie de voorstellen goedkeurde en voorstelde om ze uit te voeren. Tijdens de overwegingen werden de voorstellen nog enigszins aangepast en aangevuld. Van het oorspronkelijke kalenderontwerp is alleen een samenvatting bewaard gebleven, het ''Compendium novæ rationis restituendi kalendarium''. | |||
Het [[Concilie van Trente]] (1545–1563) accepteerde het gebruik ervan. [[Paus]] [[Gregorius XIII]] liet de kalenderhervorming doorvoeren met de bul ''Inter gravissimas'', uitgegeven op 1 maart [[1582]]. De cyclus van de weekdagen bleef zonder onderbreking doorlopen: op donderdag [[4 oktober]] volgde vrijdag [[15 oktober]] 1582. Door het weglaten van die 10 dagen werd het begin van de [[lente]] teruggebracht naar [[21 maart]]. | |||
Het gemiddelde [[jaar]] in de juliaanse kalender telde exact 365,25 [[dag]]en, maar omdat het gemiddelde [[tropisch jaar|tropische jaar]] ongeveer 365,2422 dagen duurt, loopt de juliaanse datum elke duizend jaar ongeveer 7,8 dagen achter op de zon. Om deze afwijking te corrigeren, werd het systeem van [[schrikkeljaar|schrikkeljaren]] aangepast. Voortaan was elk jaartal dat deelbaar was door 4 maar ook door 100 geen schrikkeljaar, behalve als het ook deelbaar is door 400. Dat betekent dat bijvoorbeeld 1600, 2000 en 2400 schrikkeljaren zijn, maar 1700, 1800, 1900, 2100, 2200 en 2300 niet. Het gemiddelde gregoriaanse jaar duurt derhalve 365,2425 dagen. Per 1000 jaren worden er daardoor gemiddeld 7,5 dagen gecorrigeerd ten opzichte van de juliaanse kalender. | |||
== Invoering van de gregoriaanse kalender == | == Invoering van de gregoriaanse kalender == | ||
In de katholieke landen [[Spanje]] en [[Portugal]] werd de gregoriaanse kalender direct ingevoerd. Andere katholieke landen volgden binnen enkele jaren. | In de katholieke landen [[Spanje]] en [[Portugal]] werd de gregoriaanse kalender direct ingevoerd. Andere katholieke landen volgden binnen enkele jaren. In veel protestantse gebieden werd de nieuwe kalender pas rond [[1700]] aanvaard. | ||
In | In de Nederlanden werd op 10 december 1582 bekend gemaakt dat op 15 december van dat jaar moest worden overgegaan naar 25 december. De [[Staten-Generaal]], [[Zeeland]] en [[Brabant]] volgden deze instructie. In [[Holland]] ging men over van 1 januari op 12 januari 1583. In de Zuidelijke Nederlanden ging men over van 20 op 31 december (Antwerpen) of van 21 december op 1 januari 1583 ([[Vlaanderen]]) over. Het bisdom Luik ging van 10 februari over op 21 februari 1583.<ref>''Twente Genealogisch'', 1998/1, ''Werken met Zeeuwse bronnen'', Amsterdam 1998, http://www.ppsimons.nl/stamboom/historie1500.htm</ref> Roermond was al op 15 oktober 1582 overgegaan.<ref>volgens Dhr. van Bree, Gemeentearchief Roermond; verwijzing op http://www.ppsimons.nl/stamboom/historie1500.htm</ref> Uit een onderzoek naar de voogdgedingen in Swalmen bleek dat Swalmen op 10 juli 1588 nog steeds volgens de Juliaanse kalender rekende.<ref>http://www.ppsimons.nl/stamboom/historie1500.htm</ref> In [[Utrecht]], [[Friesland]] en [[Drenthe]] schakelde men pas om in de jaren 1700 en 1701. Gevolg was bijvoorbeeld dat de [[Tornado (wervelwind)|tornado]] die de [[Utrecht (stad)|Utrechtse]] [[Dom van Utrecht|Domkerk]] op [[1 augustus]] [[1674]] in twee stukken splitste, in geschriften die de oude kalenderstijl hanteerden, gedateerd is op 22 juli. | ||
Een deel van Duitsland en Denemarken schakelde om in 1700. | |||
[[Japan]] stapte | In [[Engeland]] werd de gregoriaanse kalender de dag na [[2 september]] [[1752]] ingevoerd. Die dag werd toen [[14 september]]. Er werd daarna gesproken van [[Old Style en New Style]]. Er waren in het land vele opstootjes, want het volk eiste de hun ontnomen 11 dagen terug, mogelijk wegens allerlei gevolgen zoals terugbetalingsregelingen, salarisuitkeringen, huur, e.d. (Een anekdote wil dat sommigen bang waren dat ze nu 11 dagen eerder zouden sterven.) [[Schotland]] daarentegen voerde omwille van de handel de kalender al in [[1600]] in. | ||
Zweden schakelde om in 1753, nadat een poging om vanaf 1700 tot 1740 geleidelijk om te schakelen mislukt was. (Protestantse) delen van Duitsland die de kalender in 1700 nog niet aannamen, volgden in 1776. | |||
[[Japan]] stapte in [[1893]] over op de gregoriaanse kalender en [[Rusland]] pas met de revolutie in [[1918]]. Het verschil tussen beide kalenders was intussen tot 13 dagen opgelopen, zodat op 31 januari 1918 onmiddellijk 14 februari volgde. Doordat de Russische revolutie drie maanden voor deze hervorming plaatsgevonden had, op 25 oktober 1917, kreeg deze hervorming een vreemd gevolg: de eerste herdenking van de [[Oktoberrevolutie]], uiteraard 365 dagen later, viel niet in oktober maar op 7 november. | |||
Griekenland volgde in [[1924]]. Het laatste land dat de gregoriaanse kalender officieel invoerde was [[Turkije]] in [[1927]]. | Griekenland volgde in [[1924]]. Het laatste land dat de gregoriaanse kalender officieel invoerde was [[Turkije]] in [[1927]]. | ||
| Regel 18: | Regel 27: | ||
== Kerkelijk gebruik == | == Kerkelijk gebruik == | ||
* [[Rooms- | * [[Rooms-Katholieke kerk|Katholieken]] en [[protestanten]] gebruiken de gregoriaanse kalender. | ||
* Van de [[ | * Van de [[oosters-katholieke kerken]] gebruiken sommige de gregoriaanse en andere de [[juliaanse kalender]]. | ||
* Sommige [[Orthodoxe Kerk | * Sommige [[Orthodoxe Kerk|oosters-orthodoxe kerken]] gebruiken ook nu nog de oude juliaanse kalender voor de bepaling van feestdagen. Daarom valt het kerstfeest in bijvoorbeeld Rusland op 7 januari. Voor de [[oosters-orthodoxe kerken]] wordt een onderscheid gemaakt tussen: | ||
** De orthodoxen | ** De orthodoxen ’oude stijl’ ([[Jeruzalem]], Rusland, [[Georgië]], Servië en de Heilige Berg [[Athos]]) gebruiken de [[juliaanse kalender]]. Deze loopt nu 13 dagen achter op onze kalender. Zie [[Griekse oudkalendaristen]]. | ||
** De orthodoxen | ** De orthodoxen ’nieuwe stijl’ ([[Constantinopel]] (patriarchaat in westelijk Istanbul), [[Alexandrië]], [[Antiochië]], [[Griekenland]], [[Cyprus]], [[Roemenië]], [[Polen]] en [[Bulgarije]] gebruiken de gregoriaanse kalender voor ''feestdagen op vaste dagen'' (onder meer [[Kerstmis]] en [[Driekoningen|Epifanie]]), maar de [[juliaanse kalender]] voor de ''beweeglijke feesten'' (de feesten in de [[paascyclus]], die niet vast staan ten opzichte van het zonnejaar.) Dit gecombineerde systeem kreeg de naam [[herziene juliaanse kalender]]. | ||
** De Fins- | ** De Fins-Orthodoxe Kerk en de Estisch-Orthodoxe Kerk ([[Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel]]) gebruiken uitsluitend de gregoriaanse kalender en zijn hierdoor een uitzondering ten opzichte van alle andere oosters-orthodoxe kerken. | ||
* De [[ | * De [[oriëntaals-orthodoxe kerken]] gebruiken uitsluitend de [[juliaanse kalender]], behalve de [[Armeens-Apostolische Kerk]], die de gregoriaanse kalender gebruikt. De [[Syrisch-Orthodoxe Kerk]] gebruikt alléén voor Kerstmis de gregoriaanse kalender. | ||
== Effect van de aardrotatie == | == Effect van de aardrotatie == | ||
De Belgische sterrenkundige [[Jean Meeus]] berekende dat er door de onregelmatige vertraging van de aardrotatie tegen het jaar 10 000 zes schrikkeldagen zouden moeten vervallen. Doordat hij in plaats van het gemiddelde [[tropisch jaar|tropische jaar]], het lente-[[tropisch jaar]] gebruikt, dat loopt van de lente-equinox tot de eerstvolgende lente-equinox, om het begin van de lente (op het noordelijk halfrond) op 19, 20 of 21 maart te kunnen houden, moeten volgens zijn berekeningen na het jaar 7999 vier schrikkeldagen vervallen. | De Belgische sterrenkundige [[Jean Meeus]] berekende dat er door de onregelmatige vertraging van de aardrotatie tegen het jaar 10 000 zes schrikkeldagen zouden moeten vervallen. Doordat hij in plaats van het gemiddelde [[tropisch jaar|tropische jaar]], het lente-[[tropisch jaar]] gebruikt, dat loopt van de lente-equinox tot de eerstvolgende lente-equinox, om het begin van de lente (op het noordelijk halfrond) op 19, 20 of 21 maart te kunnen houden, moeten volgens zijn berekeningen na het jaar 7999 vier schrikkeldagen vervallen. | ||
Er wordt daarom | Er wordt daarom geopperd – niet door [[Jean Meeus]] zelf – dat de jaren 4000, 6000, 7200, 8400, 9200 en 10000, die volgens de regels van de gregoriaanse kalender schrikkeljaren zouden zijn, gewone jaren zouden kunnen worden. | ||
== Zie ook == | == Zie ook == | ||
* [[Lijst van invoeringsdata van de gregoriaanse kalender per land]] | |||
* [[Christelijke jaartelling]] | * [[Christelijke jaartelling]] | ||
* [[Christoph Clavius]] | * [[Christoph Clavius]] | ||
| Regel 38: | Regel 48: | ||
* {{de}}[http://www.ortelius.de/kalender/form_de2.php Kalender-Rechner], een online programma converteert een datum vanuit een kalendersysteem naar keuze in een andere. | * {{de}}[http://www.ortelius.de/kalender/form_de2.php Kalender-Rechner], een online programma converteert een datum vanuit een kalendersysteem naar keuze in een andere. | ||
* [http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/publications/eeuwigdurende_kalender.pdf Eeuwigdurende kalender] (bepaal de weekdag in de juliaanse of in de gregoriaanse kalender) | * [http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/publications/eeuwigdurende_kalender.pdf Eeuwigdurende kalender] (bepaal de weekdag in de juliaanse of in de gregoriaanse kalender) | ||
* {{CathEn|03168a|Reform of the Calendar}} | |||
* {{la}}{{grc}}[http://henk-reints.nl/cal/audette/calgreg.html#table De originele teksten en decreten in verband met de gregoriaanse kalenderhervorming], gedeeltelijk met vertalingen: {{en}}{{fr}} | |||
==Verwijzingen== | |||
<references/> | |||
{{Navigatie | {{Navigatie | ||
Huidige versie van 29 aug 2023 om 09:45
De gregoriaanse kalender is de kalender die tegenwoordig over de hele wereld het meest wordt gebruikt.
Geschiedenis
De kalender is een aanpassing van de daarvoor gebruikte juliaanse kalender en werd voor het eerst voorgesteld door de Napolitaanse lector in de geneeskunde Aloysius Lilius aan de universiteit van Perugia (ca. 1510–1576). Het werd in 1576 aan de paus voorgesteld door Antonius Lilius, de broer van Aloyisus. Antonius was net als zijn broer natuurwetenschapper en geneeskundige en had meegewerkt aan het kalenderontwerp van zijn broer. Hij had later in de commissie voor kalenderhervorming een belangrijke stem als vertegenwoordiger van de leken. Het duurde jaren voor de commissie de voorstellen goedkeurde en voorstelde om ze uit te voeren. Tijdens de overwegingen werden de voorstellen nog enigszins aangepast en aangevuld. Van het oorspronkelijke kalenderontwerp is alleen een samenvatting bewaard gebleven, het Compendium novæ rationis restituendi kalendarium.
Het Concilie van Trente (1545–1563) accepteerde het gebruik ervan. Paus Gregorius XIII liet de kalenderhervorming doorvoeren met de bul Inter gravissimas, uitgegeven op 1 maart 1582. De cyclus van de weekdagen bleef zonder onderbreking doorlopen: op donderdag 4 oktober volgde vrijdag 15 oktober 1582. Door het weglaten van die 10 dagen werd het begin van de lente teruggebracht naar 21 maart.
Het gemiddelde jaar in de juliaanse kalender telde exact 365,25 dagen, maar omdat het gemiddelde tropische jaar ongeveer 365,2422 dagen duurt, loopt de juliaanse datum elke duizend jaar ongeveer 7,8 dagen achter op de zon. Om deze afwijking te corrigeren, werd het systeem van schrikkeljaren aangepast. Voortaan was elk jaartal dat deelbaar was door 4 maar ook door 100 geen schrikkeljaar, behalve als het ook deelbaar is door 400. Dat betekent dat bijvoorbeeld 1600, 2000 en 2400 schrikkeljaren zijn, maar 1700, 1800, 1900, 2100, 2200 en 2300 niet. Het gemiddelde gregoriaanse jaar duurt derhalve 365,2425 dagen. Per 1000 jaren worden er daardoor gemiddeld 7,5 dagen gecorrigeerd ten opzichte van de juliaanse kalender.
Invoering van de gregoriaanse kalender
In de katholieke landen Spanje en Portugal werd de gregoriaanse kalender direct ingevoerd. Andere katholieke landen volgden binnen enkele jaren. In veel protestantse gebieden werd de nieuwe kalender pas rond 1700 aanvaard.
In de Nederlanden werd op 10 december 1582 bekend gemaakt dat op 15 december van dat jaar moest worden overgegaan naar 25 december. De Staten-Generaal, Zeeland en Brabant volgden deze instructie. In Holland ging men over van 1 januari op 12 januari 1583. In de Zuidelijke Nederlanden ging men over van 20 op 31 december (Antwerpen) of van 21 december op 1 januari 1583 (Vlaanderen) over. Het bisdom Luik ging van 10 februari over op 21 februari 1583.[1] Roermond was al op 15 oktober 1582 overgegaan.[2] Uit een onderzoek naar de voogdgedingen in Swalmen bleek dat Swalmen op 10 juli 1588 nog steeds volgens de Juliaanse kalender rekende.[3] In Utrecht, Friesland en Drenthe schakelde men pas om in de jaren 1700 en 1701. Gevolg was bijvoorbeeld dat de tornado die de Utrechtse Domkerk op 1 augustus 1674 in twee stukken splitste, in geschriften die de oude kalenderstijl hanteerden, gedateerd is op 22 juli.
Een deel van Duitsland en Denemarken schakelde om in 1700.
In Engeland werd de gregoriaanse kalender de dag na 2 september 1752 ingevoerd. Die dag werd toen 14 september. Er werd daarna gesproken van Old Style en New Style. Er waren in het land vele opstootjes, want het volk eiste de hun ontnomen 11 dagen terug, mogelijk wegens allerlei gevolgen zoals terugbetalingsregelingen, salarisuitkeringen, huur, e.d. (Een anekdote wil dat sommigen bang waren dat ze nu 11 dagen eerder zouden sterven.) Schotland daarentegen voerde omwille van de handel de kalender al in 1600 in.
Zweden schakelde om in 1753, nadat een poging om vanaf 1700 tot 1740 geleidelijk om te schakelen mislukt was. (Protestantse) delen van Duitsland die de kalender in 1700 nog niet aannamen, volgden in 1776.
Japan stapte in 1893 over op de gregoriaanse kalender en Rusland pas met de revolutie in 1918. Het verschil tussen beide kalenders was intussen tot 13 dagen opgelopen, zodat op 31 januari 1918 onmiddellijk 14 februari volgde. Doordat de Russische revolutie drie maanden voor deze hervorming plaatsgevonden had, op 25 oktober 1917, kreeg deze hervorming een vreemd gevolg: de eerste herdenking van de Oktoberrevolutie, uiteraard 365 dagen later, viel niet in oktober maar op 7 november.
Griekenland volgde in 1924. Het laatste land dat de gregoriaanse kalender officieel invoerde was Turkije in 1927.
Zie voor een uitgebreid overzicht de Lijst van invoeringsdata van de gregoriaanse kalender per land.
Kerkelijk gebruik
- Katholieken en protestanten gebruiken de gregoriaanse kalender.
- Van de oosters-katholieke kerken gebruiken sommige de gregoriaanse en andere de juliaanse kalender.
- Sommige oosters-orthodoxe kerken gebruiken ook nu nog de oude juliaanse kalender voor de bepaling van feestdagen. Daarom valt het kerstfeest in bijvoorbeeld Rusland op 7 januari. Voor de oosters-orthodoxe kerken wordt een onderscheid gemaakt tussen:
- De orthodoxen ’oude stijl’ (Jeruzalem, Rusland, Georgië, Servië en de Heilige Berg Athos) gebruiken de juliaanse kalender. Deze loopt nu 13 dagen achter op onze kalender. Zie Griekse oudkalendaristen.
- De orthodoxen ’nieuwe stijl’ (Constantinopel (patriarchaat in westelijk Istanbul), Alexandrië, Antiochië, Griekenland, Cyprus, Roemenië, Polen en Bulgarije gebruiken de gregoriaanse kalender voor feestdagen op vaste dagen (onder meer Kerstmis en Epifanie), maar de juliaanse kalender voor de beweeglijke feesten (de feesten in de paascyclus, die niet vast staan ten opzichte van het zonnejaar.) Dit gecombineerde systeem kreeg de naam herziene juliaanse kalender.
- De Fins-Orthodoxe Kerk en de Estisch-Orthodoxe Kerk (Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel) gebruiken uitsluitend de gregoriaanse kalender en zijn hierdoor een uitzondering ten opzichte van alle andere oosters-orthodoxe kerken.
- De oriëntaals-orthodoxe kerken gebruiken uitsluitend de juliaanse kalender, behalve de Armeens-Apostolische Kerk, die de gregoriaanse kalender gebruikt. De Syrisch-Orthodoxe Kerk gebruikt alléén voor Kerstmis de gregoriaanse kalender.
Effect van de aardrotatie
De Belgische sterrenkundige Jean Meeus berekende dat er door de onregelmatige vertraging van de aardrotatie tegen het jaar 10 000 zes schrikkeldagen zouden moeten vervallen. Doordat hij in plaats van het gemiddelde tropische jaar, het lente-tropisch jaar gebruikt, dat loopt van de lente-equinox tot de eerstvolgende lente-equinox, om het begin van de lente (op het noordelijk halfrond) op 19, 20 of 21 maart te kunnen houden, moeten volgens zijn berekeningen na het jaar 7999 vier schrikkeldagen vervallen. Er wordt daarom geopperd – niet door Jean Meeus zelf – dat de jaren 4000, 6000, 7200, 8400, 9200 en 10000, die volgens de regels van de gregoriaanse kalender schrikkeljaren zouden zijn, gewone jaren zouden kunnen worden.
Zie ook
- Lijst van invoeringsdata van de gregoriaanse kalender per land
- Christelijke jaartelling
- Christoph Clavius
- Andreas van Luchtenburg
Weblinks
- (de) Kalender-Rechner, een online programma converteert een datum vanuit een kalendersysteem naar keuze in een andere.
- Eeuwigdurende kalender (bepaal de weekdag in de juliaanse of in de gregoriaanse kalender)
(en) Reform of the Calendar, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: 
)
- (la) (grc) De originele teksten en decreten in verband met de gregoriaanse kalenderhervorming, gedeeltelijk met vertalingen: (en) (fr)
Verwijzingen
- º Twente Genealogisch, 1998/1, Werken met Zeeuwse bronnen, Amsterdam 1998, http://www.ppsimons.nl/stamboom/historie1500.htm
- º volgens Dhr. van Bree, Gemeentearchief Roermond; verwijzing op http://www.ppsimons.nl/stamboom/historie1500.htm
- º http://www.ppsimons.nl/stamboom/historie1500.htm
| Geschiedenis van de Latijnse, Juliaanse en Gregoriaanse kalender |
|---|
|
Romeinse kalender > Juliaanse kalender > Gregoriaanse kalender |
| Kalendersystemen |
|---|
|
In gebruik: Armeens • Assyrisch • Bahá'í • Berbers • Chinees • Ethiopisch • Georgisch • Gregoriaans • Hindoe • IJslands • Indiaas • Iraans • Islamitisch • Joods • Juliaans • Koptisch • Liturgisch • Maçonniek • Samaritaans • Thai • Tibetaans Oude kalenders: Attisch • Azteeks • Egyptisch • Georgisch • IJslands • Maya • Macedonisch • Quakers • (Frans) Republikeins • Romeins • Runen • Tabotkalender (rasta) Voorgestelde kalenders of kalenderhervormingen: Darische kalender • Maréchal-kalender • New Earth Calendar • Positivistenkalender • Sovjetisch Kalenderberekening: epacta • cyclus van Meton • gulden getal • indictie • martelaarsboekletter • zondagsletter • zonnecirkel Jaartelling: Ab Urbe Condita • Anno Diocletiani • Anno Mundi (Byzantijns) • Boeddhistisch • Christelijke jaartelling • Olympiade • Seleucidische jaartelling Verwante thema’s: Dionysische Paasperiode • juliaanse dag • oude Nederlandse maandnamen • schrikkeljaar |