Europa

Bestand:Europe (orthographic projection).svg

Europa ten opzichte van andere continenten

Europa is de naam van het werelddeel dat ten westen van Azië en ten noorden van Afrika ligt. Het wordt eveneens begrensd door de Noordelijke IJszee en de Atlantische Oceaan. Het telde in 2005 ongeveer 731 miljoen inwoners: circa 11% van de totale wereldbevolking. Daarmee is het wat bevolking betreft het op drie na grootste continent (na achtereenvolgens Azië, Amerika en Afrika).

Europa heeft sinds eeuwen een eigen culturele identiteit en alhoewel zijn cultuur veel te danken heeft aan andere culturen en invloeden uit het Midden-Oosten en Azië bezit deze cultuur eigen kenmerken. De basis van deze cultuur wordt onder andere gevormd door een gemeenschappelijke culturele en religieuze erfenis afkomstig van de Grieks-Romeinse tijd, het christendom, de Renaissance, het 16e-eeuwse Humanisme, het politieke en wetenschappelijke denken van de Verlichting en de Franse Revolutie. Ook wordt Europa gekenmerkt door een rijke en dynamische materiële cultuur en de bloei van muziek, beeldhouw- en schilderkunst. In alle Europese landen bestaat schoolplicht en het onderwijs is meestal goed ontwikkeld. Europa telt vele hogescholen, universiteiten, archieven en musea. De culturele erfenis van de koloniale periode die vele (maar niet alle) Europese landen bezitten maakt ook deel uit van de hedendaagse cultuur in Europa.

Geografie

Zie Geografie van Europa voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Omvang

Wat betreft oppervlakte is Europa het op één na kleinste werelddeel (na Australië). In totaal beslaat het een gebied van 10.400.000 km². In oost-westrichting zijn de uitersten IJsland en Nova Zembla, in noord-zuidrichting zijn dat Frans Jozefland en Kreta, of eigenlijk het nog iets zuidelijker gelegen eilandje Gavdos, dat onder de bestuursregio Kreta valt. Het werelddeel kan worden verdeeld in drie hoofddelen: een 'romp' die ruwweg bestaat uit Russisch en Oekraïens gebied ten westen van de Oeral, en een Scandinavisch en een Europees schiereiland. Het schiereiland Europa, dat in het oosten begrensd wordt door de kortste verbindingslijn (van Kaliningrad tot Odessa) tussen de Oostzee en de Zwarte Zee, is iets groter dan het Arabisch Schiereiland, en vertakt op zijn beurt weer in kleinere schiereilanden zoals het Iberische (Spanje en Portugal), het Apennijnse (de 'laars' van Italië), de Balkan (Griekenland) en Jutland (Denemarken).

<imagemap> Bestand:Europa_kaart_klein_alt.png|500px|thumb|right|Aanklikbare kaart van Europa

circle 323 110 8 Kolgoejev rect 310 120 324 139 Kanin-schiereiland rect 102 259 113 268 Man circle 150 113 12 Jan Mayen rect 0 196 119 219 Atlantische Oceaan rect 142 162 240 189 Scandinavië rect 42 400 73 413 Iberië rect 100 354 144 372 Frankrijk rect 260 359 289 375 Balkan rect 322 414 387 445 Turkije rect 49 459 104 476 Maghreb rect 33 277 86 302 Britse Eilanden rect 186 287 244 312 Centraal-Europa rect 323 262 412 285 Oost-Europa rect 408 335 464 342 Kaukasus rect 137 262 178 286 Lage Landen rect 137 288 177 304 Nederland rect 269 128 305 152 Kola rect 291 464 326 485 Kreta rect 445 463 496 488 Saoedi-Arabië rect 352 402 405 418 Anatolië rect 412 343 446 357 Georgië rect 244 279 272 329 Polen rect 165 310 205 345 Duitsland rect 206 316 237 336 Tsjechië rect 237 328 269 343 Slowakije rect 246 271 261 277 Kaliningrad rect 239 249 298 262 Baltische Staten rect 132 223 173 260 Noordzee rect 102 222 131 260 Schotland rect 90 244 101 263 Noord-Ierland rect 62 244 89 275 Ierland rect 90 264 97 278 Ierland rect 98 268 132 282 Verenigd Koninkrijk rect 109 260 133 267 Engeland rect 112 285 135 303 Engeland rect 84 302 122 312 Het Kanaal rect 249 263 284 271 Litouwen rect 263 271 277 278 Litouwen rect 286 261 317 299 Wit-Rusland rect 273 279 286 300 Wit-Rusland rect 133 302 163 319 België rect 157 319 165 331 Luxemburg rect 147 348 178 364 Zwitserland rect 33 404 92 441 Spanje rect 1 457 47 489 Marokko rect 106 454 154 489 Algerije rect 156 452 183 489 Tunesië rect 145 390 178 411 Corsica rect 179 246 207 280 Denemarken rect 66 115 119 161 IJsland rect 101 402 140 417 Balearen rect 142 411 178 438 Sardinië rect 163 365 198 384 Italië rect 206 336 230 358 Oostenrijk rect 186 346 203 361 Oostenrijk rect 231 343 265 365 Hongarije rect 268 342 311 360 Roemenië rect 290 359 302 378 Roemenië rect 277 380 307 405 Bulgarije rect 307 379 317 394 Bulgarije rect 261 402 280 416 Macedonië rect 212 260 245 282 Oostzee rect 220 466 289 488 Middellandse Zee rect 404 452 413 473 Libanon rect 388 458 406 471 Libanon rect 382 470 412 489 Israël rect 348 455 380 471 Cyprus rect 374 445 392 454 Noord-Cyprus rect 381 454 387 463 Cyprus rect 414 445 461 463 Levant rect 341 341 367 359 Krim rect 180 407 224 426 Apennijns Schiereiland rect 178 426 221 446 Tyrrheense Zee poly 90 370 44 346 81 328 96 340 98 349 Golf van Biskaje poly 27 422 6 417 9 379 30 368 53 380 42 394 Portugal rect 190 396 201 406 Vaticaanstad rect 222 427 237 445 Italië rect 249 407 263 427 Albanië poly 223 462 237 445 240 430 246 430 251 442 278 462 276 464 226 464 Ionische Zee poly 286 443 276 442 268 446 248 438 252 428 263 428 268 419 285 412 306 407 308 414 290 418 282 430 Griekenland poly 314 412 308 401 317 395 328 402 Oost-Thracië poly 350 411 327 411 329 400 344 396 372 380 381 381 396 390 420 381 434 374 458 383 460 390 447 401 426 418 403 435 389 431 389 419 405 418 405 399 350 398 Turkije circle 303 430 14 Egeïsche Zee circle 313 452 14 Egeïsche Zee rect 424 418 492 429 Mesopotamië rect 451 429 498 443 Irak rect 461 444 498 462 Irak rect 415 464 444 488 Jordanië rect 408 428 451 444 Syrië circle 469 407 13 Iraaks Koerdistan circle 445 411 8 Syrië poly 388 380 409 374 417 370 428 375 414 384 395 386 Pontus poly 429 373 419 368 420 362 433 362 445 370 Lazistan poly 449 355 449 347 477 347 477 334 488 336 491 359 483 364 Azerbeidzjan poly 496 425 485 414 484 397 472 392 472 382 488 374 496 372 Iran poly 443 371 457 367 471 372 471 375 456 373 453 374 Nachitsjevan poly 466 385 457 376 474 376 474 361 483 366 492 363 497 370 471 382 470 393 Iraans Azerbeidzjan poly 410 351 377 340 398 333 443 316 467 333 406 333 Noordelijke Kaukasus circle 371 334 9 Zee van Azov poly 497 365 490 357 488 338 466 329 442 314 445 295 458 275 465 273 471 284 463 290 465 303 481 310 489 310 496 321 Kaspische Zee poly 326 487 328 450 345 456 345 474 378 473 378 488 Middellandse Zee rect 185 446 223 464 Sicilië circle 78 377 10 Baskenland poly 91 419 92 377 123 394 124 403 105 405 Spanje poly 65 386 33 366 38 349 69 364 Spanje rect 84 374 93 401 Spanje rect 224 415 241 424 Apennijns Schiereiland poly 245 421 236 411 215 400 200 385 202 370 213 376 229 393 250 408 247 422 Adriatische Zee circle 136 396 9 Golfe du Lion rect 177 286 186 310 Duitsland rect 274 300 357 331 Oekraïne rect 360 293 377 323 Oekraïne rect 318 283 357 298 Oekraïne poly 445 292 420 284 413 263 433 234 452 274 Europees Kazachstan poly 499 309 470 300 469 289 475 281 466 268 455 273 438 236 460 221 479 208 465 202 457 184 481 133 493 140 497 132 496 258 490 270 496 279 Kazachstan circle 494 270 6 Oezbekistan rect 65 450 118 464 Algerije circle 34 450 10 Marokko circle 248 235 12 Oostzee circle 265 400 6 Kosovo circle 249 399 8 Montenegro circle 238 384 12 Bosnië en Herzegovina rect 223 365 248 375 Kroatië rect 213 369 225 383 Kroatië rect 251 365 274 394 Servië rect 202 359 226 368 Slovenië poly 204 42 180 3 258 3 230 33 Noordelijke IJszee poly 242 41 235 35 266 0 290 2 302 38 299 44 Frans Jozefland poly 257 86 233 36 209 46 215 74 205 86 233 88 254 88 Spitsbergen poly 294 2 347 3 351 21 344 33 336 38 347 65 359 69 336 78 324 74 318 57 318 24 305 25 Karazee poly 275 97 275 85 311 86 298 50 305 26 314 27 315 49 320 74 335 82 331 93 332 97 316 100 282 99 Nova Zembla poly 388 75 370 73 354 64 340 41 349 36 365 49 391 67 391 74 Jamal-schiereiland rect 352 0 404 19 Tajmyr-schiereiland rect 353 19 401 47 Gyda-schiereiland poly 237 226 229 217 229 201 241 186 242 173 254 172 258 178 244 201 246 222 Botnische Golf poly 242 94 269 94 277 103 333 100 328 120 307 121 305 126 269 126 239 116 Barentszzee poly 174 242 172 207 195 191 207 192 206 223 199 243 Noorwegen poly 212 158 224 139 245 121 264 123 267 129 263 134 255 130 249 144 240 144 230 151 223 159 Noorwegen poly 209 259 205 240 208 195 233 188 228 200 225 219 235 228 226 238 228 261 Zweden poly 299 173 288 155 313 152 Witte Zee poly 223 159 238 144 252 166 242 172 241 161 Zweden poly 287 188 268 152 287 155 297 174 Karelië poly 251 167 243 146 258 130 266 138 269 161 Lappland poly 257 223 247 215 245 201 257 177 254 165 269 161 284 190 277 214 Finland poly 261 228 259 225 281 215 284 221 Finse Golf rect 261 226 291 241 Estland rect 257 240 294 250 Letland rect 227 239 238 257 Oostzee poly 261 82 242 44 291 46 304 84 Noordelijke IJszee poly 446 368 435 360 448 358 449 354 470 361 470 370 457 366 Armenië rect 316 331 357 340 Oekraïne rect 269 330 295 339 Oekraïne poly 311 356 309 347 298 337 296 331 312 328 314 338 321 345 Moldavië rect 83 174 134 198 Faeröer rect 187 466 217 483 Malta rect 131 202 154 220 Shetlandeilanden rect 223 91 233 106 Bereneiland rect 103 374 125 394 Andorra rect 143 322 158 341 Frankrijk rect 147 373 162 388 Monaco rect 193 385 206 395 San Marino rect 177 346 185 364 Liechtenstein rect 104 321 143 352 West-Europa rect 3 222 58 272 Atlantische Oceaan rect 136 143 220 161 Noord-Europa rect 100 434 180 451 Zuid-Europa rect 302 367 391 382 Zuidoost-Europa poly 324 363 328 342 336 345 338 359 367 360 369 347 369 347 403 351 417 361 404 373 394 376 391 365 323 365 Zwarte Zee poly 318 383 351 384 342 397 324 397 319 392 Zwarte Zee poly 410 258 302 257 288 216 294 183 346 85 367 75 381 83 382 115 468 215 Europees Rusland poly 380 319 436 317 377 336 Europees Rusland poly 388 79 399 68 437 107 495 88 478 129 449 180 390 116 Rusland poly 380 303 376 292 360 290 364 285 412 285 442 295 433 304 Europees Rusland rect 380 305 436 318 Rusland poly 0 95 0 50 14 37 14 37 37 85 Groenland rect 0 0 26 12 Canada rect 59 476 105 489 Algerije poly 116 95 159 44 192 34 211 74 187 114 162 122 159 101 140 100 123 123 Groenlandzee poly 65 93 28 32 79 1 174 4 181 23 149 52 109 101 Groenland poly 0 41 0 17 28 11 30 1 70 2 70 2 Baffinbaai poly 71 124 40 90 15 33 25 32 73 113 Poolcirkel poly 396 64 419 1 434 3 434 3 418 48 408 69 Poolcirkel poly 493 101 410 69 438 1 492 3 Siberië poly 218 139 130 141 145 126 165 115 166 101 213 101 242 116 Noorse Zee rect 98 285 112 291 Wales rect 88 292 112 301 Engeland rect 84 316 104 331 Bretagne rect 180 385 192 395 Italië poly 277 461 267 452 273 444 286 444 295 447 295 460 Peloponnesos rect 96 418 108 432 Ibiza rect 110 417 123 429 Majorca rect 125 417 135 424 Minorca desc bottom-left </imagemap> Europa wordt in dit artikel gedefinieerd als:

• het Europese vasteland;
• de eilanden op het Europees continentaal plat (de Britse Eilanden worden uiteraard ook tot Europa gerekend);
• eilanden die niet op het Europees continentaal plat liggen, maar gewoonlijk toch beschouwd worden als behorend tot Europa;
• de waterscheiding in het gebergte de Oeral, de rivier de Oeral, de Kaspische Zee, de waterscheiding in het gebergte de Grote Kaukasus, de Zwarte Zee, de Bosporus, de Zee van Marmara en de Dardanellen worden meestal gezien als de Europees-Aziatische grens.

Kenmerken

Europa heeft veel berggebieden, waaronder de Pyreneeën, de Alpen, de Karpaten, de Balkan en een deel van de Kaukasus. Al deze gebergtes maken deel uit van een keten van Tibet tot aan Noord-Afrika, die ontstond tijdens de Alpiene orogenese, toen de Afrikaanse Plaat en de Indische Plaat op de Euraziatische plaat botsten. Het ontbrekende deel van de keten, tussen de Kaukasus en het Balkangebergte, is het Pontisch Gebergte in Noord-Anatolië. De enige huidige berggebieden in Europa die niet tijdens de Alpiene orogenese zijn ontstaan zijn het Scandinavisch Gebergte en de Oeral, op de oostgrens in Rusland. Het hoogste punt is de Elbroes (5642 m), nabij de grens van Georgië en Rusland in de Kaukasus. De Kaspische Zee ligt op 28 meter onder zeeniveau; het laagste bovengrondse punt van Europa bevindt zich in de bruinkoolmijn Hambach, 293 meter onder NAP. Tussen het bergachtige Scandinavisch Schiereiland in het noorden en de Alpen in het zuiden ligt het Midden-Europese Hoogland dat door de grote Europese Vlakte wordt omringd, zich uitstrekkend van de Atlantische kust van Frankrijk tot aan de Oeral.

Een groot deel van deze vlakte (die door minder belangrijke berggroepen en heuvels wordt onderbroken) heeft vruchtbare landbouwgrond; in het oosten en het noorden zijn er enorme steppen, bos, meren, en toendragebieden.

Indeling

Europa kan in de volgende geografische gebieden worden onderverdeeld:

• Centraal-Europa (Alpenlanden en de Visegrádgroep)
• Noord-Europa (Scandinavië en Balticum)
• Oost-Europa (Rusland en andere (deels) Russischtalige landen)
• Zuidoost-Europa (Balkan en de Kaukasus)
• Zuid-Europa (het Iberisch schiereiland, het Italiaans Schiereiland en de eilanden van de Middellandse Zee)
• West-Europa (Frankrijk, de Lage Landen en de Britse Eilanden)

Dit is echter geen universele onderverdeling en verschillende bronnen hanteren (soms sterk) verschillende indelingen.

Bestand:Europe Koppen Map.png

Recente kaart van de klimaatclassificatie van Köppen-Geiger

Klimaat

Het klimaat van Europa loopt uiteen van subtropisch tot een poolklimaat. Het mediterraan klimaat in het zuiden is droog en warm. De westelijke en noordwestelijke delen hebben een mild, over het algemeen vochtig klimaat, dat door de wind vanuit de Atlantische Oceaan wordt beïnvloed. In Midden- en Oost-Europa is het klimaat van een vochtig continentaal type, met koele zomers. Het klimaat is milder in vergelijking met andere gebieden op dezelfde breedtegraad door de invloed van de Golfstroom. De Golfstroom zorgt niet alleen voor warmer water langs de kusten van Europa, maar zorgt er ook voor dat de heersende westenwind wordt opgewarmd. Daardoor is de gemiddelde jaartemperatuur in Napels 16 °C, terwijl die slechts 12 °C is in New York dat op nagenoeg dezelfde breedtegraad ligt. Berlijn en Calgary en Irkoetsk liggen ook op eenzelfde breedtegraad. De gemiddelde temperatuur in januari is echter ongeveer 8 °C hoger in Berlijn dan die in Calgary en bijna 22 °C hoger dan die in Irkoetsk.

Biodiversiteit

Bestand:Europe biogeography countries.svg

Biogeografische kaart van Europa

De aanwezigheid en activiteiten van de mens gedurende duizenden jaren hebben de Europese dieren en planten sterk beïnvloed. Met uitzondering van Fennoscandinavië, Noord-Rusland en diverse nationale parken zijn er op dit moment maar weinig gebieden van ongerepte wildernis in Europa.

Waarschijnlijk was 80 tot 90 procent van Europa ooit bedekt door bos. Het strekte zich uit van de Middellandse Zee naar de Noordelijke IJszee. Hoewel meer dan de helft van de oorspronkelijke bossen in Europa door ontbossing door de eeuwen is verdwenen, heeft Europa nog steeds meer dan een kwart van zijn grondgebied bedekt met bos, zoals de taiga van Scandinavië en Rusland, gemengde regenwouden van de Kaukasus en de kurkeikbossen in het westen van het Middellandse Zeegebied. De laatste tijd is de ontbossing vertraagd en zijn er veel bomen geplant. In veel gevallen betreft het echter monocultuur plantages van naaldbomen die het van oorsprong gemengde bos vervangen, omdat deze sneller groeien. De plantages bedekken nu uitgestrekte gebieden van het land, maar bieden een minder goede leefomgeving voor een groot aantal in Europese bossen levende organismen, die een mengsel van boomsoorten en gevarieerde bosstructuur vereisen. De hoeveelheid natuurlijke bossen in West-Europa is slechts 2 tot 3% of minder en in Europees Rusland 5 tot 10%. Het land met het kleinste percentage bebost gebied is IJsland (1%), terwijl het meest beboste land Finland (77%) is.

Geologie

LEGENDA Voormalig Baltica Caledonisch (Vrm.Laurentia) Caledonisch (Vrm.Baltica) Voormalig Avalonia Hercynische terreinen Alpiene gebergtegordels Alpen Karpaten Oekraïens Schild Pyreneeën Apennijnen Dinariden Atlasgebergte Baltisch schild Londen-Brabant Betisch gebergte

Geologische opbouw van de aardkorst onder Europa

Bestand:Europe geological map-en.jpg

Gedetailleerde geologische kaart van Europa

Bestand:Europe topography map en.png

Reliëfkaart van Europa

Opbouw van Europa

De continentale korst onder Europa bestaat uit in de loop van de geologische geschiedenis bij elkaar gekomen delen. In het noordoosten ligt het Baltisch schild, een kraton (=een stabiel, oud stuk korst) dat uit het Archeïcum stamt (minstens 2,5 miljard jaar geleden). Dit kraton beslaat het noorden van Scandinavië, Karelië en Finland. Tijdens het Proterozoïcum (2,5 - 0,55 miljard jaar geleden) groeide dit kraton uit tot het continent Baltica. Baltica vormde de kern waar andere terreinen aan vast zouden komen te liggen dankzij de platentektoniek.

Na de vorming van Baltica zijn er in Europa drie belangrijke perioden van gebergtevorming geweest:

• De Caledonische orogenese (500-390 miljoen jaar geleden) zorgde voor het samenkomen van Baltica met Laurentia (tegenwoordig Noord-Amerika) en het kleine continent Avalonia, en is vooral in Scandinavië en op de Britse Eilanden terug te vinden. Tegelijkertijd kwam Europa aan Siberia vast te liggen door de vorming van de Oeral.

• De Hercynische orogenese (380-300 miljoen jaar geleden) zorgde ervoor dat een groot aantal kleine stukken continent, die tegenwoordig het midden van Europa vormen, aan het continent vast kwamen te liggen. Deze orogenese is in de Ardennen en veel andere middelgebergtes van Midden-Europa en op het Iberisch Schiereiland terug te vinden. Aan het einde van de Hercynische orogenese lagen alle continenten aan elkaar vast, verenigd in het supercontinent Pangea. Vanaf 250 miljoen jaar geleden bewegen de continenten weer uit elkaar. De Atlantische Oceaan ten westen van Europa is sindsdien ontstaan. Van de gebergtes die tijdens deze twee fasen gevormd werden, is door erosie niets meer overgebleven. Het reliëf in Noord- en Centraal-Europa is van later datum.

• De derde grote fase van gebergtevorming is de Alpiene orogenese (vanaf 80 miljoen jaar geleden), die veroorzaakt wordt door het noordwaarts bewegen van de Afrikaanse Plaat. De Alpiene orogenese heeft de grote gebergten van Zuid-Europa gevormd: de Pyreneeën, de Betische Cordillera, de Alpen, de Karpaten, de Apennijnen, de Dinarische Alpen, de Helleniden en de Rhodopen. Tijdens deze fase ontstonden de Balkan en het Italiaans schiereiland, ook kwam het Iberisch Schiereiland op zijn huidige plek te liggen. Tegelijkertijd werden er ook bekkens gevormd: het westelijk deel van de Middellandse Zee en de Hongaarse laagvlakte zijn bijvoorbeeld intramontane bekkens. De Zwarte Zee en de oostelijke Middellandse Zee zijn overblijfselen van de oceaan die zich vroeger tussen Europa en Afrika bevond.

Tektoniek en vulkanisme

De platentektoniek zorgt nog steeds voor geologische activiteit. Europa is onderdeel van de Euraziatische Plaat, die in het zuiden grenst aan de Afrikaanse Plaat. De bewegingen van deze twee platen ten opzichte van elkaar zorgen voor vulkanisme en aardbevingen in Italië en op de Balkan. De Anatolische Plaat beweegt op het vasteland van Griekenland in, wat voor aardbevingen in de Balkan en Turkije zorgt.

De Euraziatische Plaat grenst in de Atlantische Oceaan aan de Noord-Amerikaanse Plaat bij de Mid-Atlantische Rug. Ook hier komen aardbevingen en vulkanisme voor, maar dit blijft ver verwijderd van het vasteland van Europa, op één uitzondering na: het eiland IJsland, dat precies op de plaatgrens ligt. IJsland bestaat vanwege deze bijzondere geologische situatie vrijwel uitsluitend uit vulkanisch gesteente.

Ook binnen het continent Europa bevinden zich tektonisch actieve structuren waarlangs aardbevingen voorkomen. Een voorbeeld daarvan is de Roerdalslenk.

Zie ook de sectie geologie in het artikel Geografie van Europa.

Economie

Europa is het meest geïndustrialiseerde continent op aarde. De grootste industriezones worden gevonden in West- en Midden-Europa, Engeland, Noord-Italië, Oekraïne, en Europees Rusland. Landbouw, bosbouw (in Noord-Europa) en visserij (langs de Atlantische kust) zijn ook belangrijk. Europa heeft een grote verscheidenheid aan mineralen: steenkool, ijzererts en zout zijn overvloedig. Olie en gas worden gevonden in Oost-Europa en onder de Noordzee. Voor de opwekking van elektriciteit wordt vooral steenkool, kernenergie, windkracht en zonne-energie gebruikt.

1991–2007: integratie en hereniging

Na de val van het communisme in Oost-Europa in 1991 namen de staten in het oosten het vrije markt-systeem over. In sommige staten - zoals Polen, Hongarije, Estland en Slovenië - ging dat vrij snel. Andere staten - zoals Oekraïne en Rusland - hadden hiervoor meer tijd nodig.

Oost- en West-Duitsland werden in 1990 herenigd. Door de hoge herbouwkosten van met name de infrastructuur in het oosten haperde de West-Duitse economie.

Rond 2000 domineerde de EU de economie van Europa met de op dat moment vijf grootste economieën van Europa, te weten Duitsland, het Verenigde Koninkrijk, Frankrijk, Italië en Spanje. In 1999 vormden 12 van de 15 landen de Eurozone en vervingen hun nationale munten door de gemeenschappelijke Euro. De overige drie die ervoor kozen om buiten de Eurozone te blijven, zijn het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Zweden.

2008–heden: recessie

De Eurozone kwam voor het eerst officieel in recessie in het derde kwartaal van 2008. Die begon in de Verenigde Staten op het eind van de jaren 2000 en verspreidde zich daarna snel door het grootste deel van de Eurozone. De officiële werkeloosheidscijfers stegen in mei 2009 naar 9,5%. Vooral de jongeren werden hierbij hard getroffen met een percentage van 18,34 in de leeftijdscategorie 15 tot 24.

In het begin van de jaren 2010 werd gevreesd voor een nationale schuldcrisis in sommige landen van Europa, zijnde België, Griekenland, Ierland, Portugal en Spanje. Vooral voor Griekenland zijn vervolgens speciale maatregelen getroffen door de leidende landen binnen Europa.

Demografie

Zie Demografie van Europa voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De dichtstbevolkte delen van Europa zijn de locaties waar in de late middeleeuwen opnieuw (na de val van het Romeinse Rijk) steden ontstonden door internationale handel; met name in de lage landen, reikend tot aan delen van Noord-Frankrijk en West-Duitsland, en in Noord-Italië. Andere concentraties zijn te vinden langs de Donau in Oost-Europa en langs delen van de kust van de Middellandse Zee. De dunstbevolkte delen van Europa liggen in Rusland en Scandinavië, alsmede delen van centraal Frankrijk en Spanje.

Het is niet precies bekend wanneer de eerste mensen het Europese schiereiland hebben bereikt. Vermoed wordt dat dit over de (toen nog dichte) Bosporus is gebeurd, de zeestraat die tegenwoordig Europees en Aziatisch Turkije scheidt. Daarna zouden zij langs de kust en de rivieren van de Balkan verder het werelddeel in zijn getrokken. In Europa leefden toen ook andere mensachtigen, die door de homo sapiens werden verdrongen.

Voordat de Indo-Europeanen enkele duizenden jaren geleden naar Europa trokken leefden er ook andere volkeren, zoals Semitische Berbers op het Iberisch Schiereiland en langs de Atlantische kust. Waarschijnlijk leefden er ook Oeraalse volkeren in een veel groter deel van Scandinavië en Oost-Europa. Het is niet bekend of de Basken een relatie hebben met andere pre-Indo-Europese culturen die in Europa aanwezig waren.

Taal

Zie Europese talen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De Europese talen vallen grotendeels binnen drie Indo-Europese taalgroepen: de Romaanse talen, de Germaanse talen en de Slavische talen. De Romaanse talen worden gesproken in het zuidwesten van Europa en in Roemenië en Moldavië, in Centraal- en Oost-Europa. Germaanse talen worden gesproken in Noordwest-Europa en sommige delen van Centraal-Europa. Slavische talen worden gesproken in Centraal-, Oost- en Zuidoost-Europa. Daarnaast zijn er nog enkele kleine Indo-Europese talen in Europa zoals het Grieks, Albanees, Ossetisch en Armeens die niet tot een van deze groepen behoren. De Iraanse talen waren voor lange tijd aanwezig in delen van Oost-Europa zoals in de Balkan, Oekraïne en de Kaukasus. Zij werden daar zo'n 2000 jaar geleden uiteindelijk verdrongen door met name de Slavische talen en het Grieks.

Naast Indo-Europese talen zijn er nog twee andere grote taalfamilies in Europa; de Turkse talen, voornamelijk gesproken in de Balkan, de Krim en de Kaukasus, en de Fins-Oegrische talen in Hongarije en ten noordoosten van de Oostzee. Het Maltees is een Semitische taal en het Baskisch is een isolaat, deze twee talen hebben geen verband met andere talen die in Europa worden gesproken. Ten slotte worden in het Kaukasusgebergte nog enkele talen gesproken waarvan de classificatie nog niet duidelijk is.

Meertaligheid en de bescherming van regionale en minderheidstalen zijn erkende politieke doelen in het Europa van vandaag. De Raad van Europa ratificeerde het zogenaamde "Kaderverdrag" inzake de bescherming van nationale minderheden.

Geschiedenis

Bestand:MercatormapFullEurope16thcentury.jpg

Kaart van Europa door Mercator

Zie Geschiedenis van Europa voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Europa is de bakermat van de westerse cultuur en heeft een buitengewoon grote rol gespeeld in de wereldgeschiedenis. De beschaving in Europa heeft zich sinds oude tijden ontwikkeld en werd beïnvloed door oudere beschavingen in Mesopotamië en in Egypte. De Romeinse en Griekse culturen hebben de geschiedenis van het continent bepaald. Na de val van het Romeinse Rijk volgden de middeleeuwen. De ontwikkeling van de beschaving van Europa versnelde zich in de Renaissance. In de geschiedenis is Europa het toneel geweest van vele grote en vernietigende oorlogen die zowel landelijke als stedelijke gebieden hebben verwoest. Hoewel Europa ooit bestond uit enorme multi-etnische imperia en koninkrijken, verdeelden de succesvolle nationalistische opstanden (vooral in de 19e eeuw) het continent in vele soevereine natiestaten. De politieke fragmentatie leidde tot de economische concurrentie en politieke geschillen tussen staten. Ondanks of juist dankzij dat slaagden de Europese landen erin om een groot deel van de wereld te koloniseren en werden buiten Europa in gebieden waar kolonisten de meerderheid gingen vormen, westerse staten gesticht.

Moderne geschiedenis

Het nationalisme werd in de loop van de 19e eeuw steeds sterker, hetgeen de rivaliteit tussen de natiestaten verscherpte en de stabiliteit van het nog steeds multi-etnische Oostenrijks-Hongaarse rijk ondermijnde. Dit leidde in 1914 tot een ongekende catastrofe: de Eerste Wereldoorlog, waarbij de positie van het in 1870 verenigde Duitsland de hoofdkwestie was. Bij de wapenstilstand in 1918 waren er miljoenen soldaten gesneuveld en waren er drie rijken ten val gekomen: het tweede Duitse Keizerrijk, tsaristisch Rusland en Oostenrijk-Hongarije, maar ontstond er geen nieuwe stabiele machtsverhouding. De Tweede Wereldoorlog liet dan ook niet lang op zich wachten. Die begon in 1939 met een ongekende opmars van Duitse troepen in Centraal- en West-Europa, de Balkan en Noord-Afrika, en vanaf juni 1941 over een breed front in de Sovjet-Unie. Deze oorlog leidde vooral in de oostelijke helft van Europa tot een nog veel grotere slachtpartij dan de Eerste Wereldoorlog. In december 1941 werd het een echte wereldoorlog toen Japan, een bondgenoot van nazi-Duitsland, Amerika aanviel in Pearl Harbor en de koloniën van Europese mogendheden in Oost-Azië onder de voet liep. Nazi-Duitsland verklaarde daarop ook de oorlog aan Amerika, niet alleen vanwege het bondgenootschap met Japan, maar ook omdat Amerika al materiële steun verleende aan de Britten, die sinds juni 1940 in militair opzicht vrijwel alleen hadden doorgestreden tegen Duitsland. Daarmee was voor Duitsland weer een tweefrontenoorlog ontstaan, die het in de Eerste Wereldoorlog al fataal was geworden. Eind 1942, begin 1943 keerde het tij tegen Duitsland en zijn bondgenoten, die de As-mogendheden werden genoemd. Met de totale nederlaag in mei 1945 van nazi-Duitsland en de opdeling ervan in vier bezettingszones, die in 1949 twee staten zouden vormen, was het probleem van de Duitse hegemonie in Europa weliswaar 'opgelost', maar Europa was vanaf 1945 grotendeels verdeeld in twee ideologische blokken (Oost-Europa, dat door de Sovjet-Unie werd overheerst, en West-Europa, dat aan de Verenigde Staten was gelieerd). De nog bestaande koloniale mogendheden (het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Nederland) waren uitgeput en zouden in de 20 jaar daarna vrijwel al hun koloniën en veel van hun wereldwijde invloed verliezen. De Koude Oorlog brak al spoedig na de Tweede Wereldoorlog uit, met de Verenigde Staten van Amerika en de Sovjet-Unie als hoofdrolspelers. De ideologische blokken werden gescheiden door het zogenaamde IJzeren Gordijn, waardoor er betrekkelijk weinig uitwisseling van personen en goederen mogelijk was. Bovendien deden de Oost-Europese regimes hun best hun eigen bevolking af te schermen van westerse media en emigratie naar het Westen te bemoeilijken. De NAVO en het Warschaupact waren de twee militaire allianties die wereldwijd en vooral in Europa een afschrikkingsbalans in stand hielden. In de derde wereld werd gewedijverd om politieke, economische en militaire invloed. Het onderling wantrouwen tussen de Sovjet-Unie en de eveneens communistische Volksrepubliek China was hierin een complicerende factor. Amerika speelde hierop in door vanaf 1972 toenadering te zoeken tot de Volksrepubliek China, al was de door de Koude Oorlog bepaalde Vietnamoorlog toen nog in volle gang. De spanningen als gevolg van de Koude Oorlog werden in de jaren 70 minder, gemarkeerd door de Helsinki-akkoorden in 1975 en door de Strategic Arms Limitation Talks, in het kader waarvan in 1972 en 1979 twee verdragen werden getekend tussen Amerika en de Sovjet-Unie. Het is tekenend voor de positie van Europa dat Europese landen in die verdragen geen rol speelden, hoewel die ook hun veiligheid betroffen. Alleen de Britten en de Fransen hadden hun eigen betrekkelijk kleine nucleaire afschrikkingsmachten, die zij buiten deze verdragen hielden.

In West-Europa vormden zich vanaf 1952 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), de Europese Economische Gemeenschap (EEG), en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (EURATOM). De in 1958 opgerichte EEG heet sinds 1993 de Europese Unie (EU) en heeft sindsdien een behoorlijke uitbreiding doorgemaakt, met name in het oosten van Europa. Deze Europese samenwerking werd in essentie gemotiveerd door het streven naar stabiele vreedzame verhoudingen in Europa, al waren er ook economische voordelen aan verbonden. Tegenwoordig wordt het vanzelfsprekend gevonden dat de grote Europese landen als Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk elkaar niet meer militair bedreigen en staan financieel-economische kwesties het hoogst op de agenda.

Vanaf 1989 begon het Oostblok vrij onverwacht in te storten. In 1989 viel de Berlijnse Muur, in 1990 werd de DDR opgeheven en werden Oost-Duitsland en West-Duitsland herenigd; in 1991 viel de Sovjet-Unie zelf uiteen en verloren de communistische regimes vrijwel overal de macht. Alleen in het van de Sovjet-Unie afgesplitste Wit-Rusland is nog veel van het Sovjet-regime bewaard gebleven. Er ontstond een totaal nieuwe politieke en geostrategische situatie. Het Warschaupact werd opgeheven, evenals de Oost-Europese economische organisatie COMECON en de meeste postcommunistische landen (behalve de Russische Federatie en Oekraïne) wilden niets liever dan zo snel mogelijk lid worden van de EU en de NAVO. De meeste voormalige bondgenoten van de Sovjet-Unie zijn nu lid van de NAVO, en zelfs drie van haar voormalige kleine deelrepublieken: Estland, Letland en Litouwen. De westerse landen die sinds de Tweede Wereldoorlog of eerder militair neutraal waren gebleven, bleven neutraal: Zwitserland, Oostenrijk, Zweden en Finland. De drie laatstgenoemden werden wel lid van de EU. In 1995 bestond de EU uit 15 landen, in 2004 kwamen er tien lidstaten bij, en in 2007 nogmaals twee, in 2013 is Kroatië na het in 2004 toegetreden Slovenië het tweede land uit voormalig Joegoslavië dat onder de hoede van de Europese Unie gaat vallen. Kroatië is hiermee de achtentwintigste lidstaat.

IJsland, Macedonië, Servië en Turkije zijn kandidaat-leden. Turkije en IJsland onderhandelen over toetreding. De afloop staat niet vast. De Turken beginnen de laatste jaren hun enthousiasme voor Europa te verliezen en ook in IJsland is een eurosceptische regering aangetreden.

Sinds de 'Oranjerevolutie' in Oekraïne (2004) is er in het land sprake van een prowesterse oriëntatie, die op den duur zou kunnen resulteren in een lidmaatschap van de EU. Dit zou echter ten koste gaan van de relaties met de Russische Federatie en het staat nog niet op de agenda. Die toenadering tot de EU is ondertussen nog verder bemoeilijkt, omdat het oude regime door middel van verkiezingen een deel van zijn macht kon teruggrijpen. Corruptie blijft sterk aanwezig in Oekraïne, zeker sinds president Viktor Janoekovytsj in 2010 de verkiezingen won. Een jaar later werd zijn politieke tegenstander, voormalig premier Joelia Timosjenko (die een beeldbepalende rol speelde in de Oranjerevolutie), veroordeeld voor machtsmisbruik. De juistheid van deze veroordeling wordt door veel EU-lidstaten betwijfeld.

Sinds 2004 heerst er een zekere uitbreidingsmoeheid, vanwege:

• bestuurstechnische problemen van de integratie;
• verschil van mening over de bestaansreden van de EU (moet het een politiek blok worden dat zich profileert tegenover andere mogendheden, met name de Verenigde Staten, maar ook de opkomende mogendheden China en India, of moet de nadruk liggen op onderlinge economische samenwerking?)
• bezorgdheid over verlies aan relatief gewicht bij de bestaande lidstaten.

In 2005 werd een Europees Grondwettelijk verdrag dat de uitgebreide EU van een werkbare structuur moest voorzien, waar jaren aan gewerkt was, voorgesteld. Het werd echter verworpen bij referenda in Frankrijk en Nederland. Aangezien er unanimiteit van de lidstaten voor nodig was, moest er wat anders bedacht worden. Dat kwam er ook, in de vorm van het Verdrag van Lissabon, dat op 1 december 2009 in werking trad. Hierbij was Ierland een obstakel: het verdrag werd bij een eerste referendum afgewezen, pas na wijziging werd het bij een tweede referendum goedgekeurd. Andere lidstaten hadden zich niet aan een referendum willen wagen.

Etymologie

In de oude Griekse mythologie, was Europa een Fenicische prinses die door Zeus, in de gedaante van een hemelstier, werd ontvoerd en naar het eiland Kreta werd meegenomen, waar zij haar zoon Minos baarde. Voor Homerus was Europa (Oud-Grieks: Ευρώπη) een mythologische koningin van Kreta, echter geen geografische benaming, en omdat zij een Fenicische prinses was, kon volgens de Griekse geschiedschrijver Herodotus deze mythe niet de oorsprong van de naam van het continent Europa zijn.

Tegenwoordig gaat men ervan uit dat de naam Europa een geografische oorsprong heeft: in de oudste tijden was Europa in het gebied van Boötië tot aan Macedonië de naam van een aardgodin en kwam deze naam daar ook als plaats- en riviernaam voor. Nadat men eerst het noordelijke deel van Griekenland met de naam Europe is gaan aanduiden, werd dit vervolgens de naam voor het hele vasteland van Griekenland en uiteindelijk voor het hele Europese vasteland zoals dat door de Hellespont en de Bosporus van Azië en door de straat van Gibraltar van Afrika gescheiden was.

De term 'Europa' wordt over het algemeen afgeleid uit de Griekse woorden die breed (eurys) en gezicht (ops) betekenen. Een minderheid, echter, ziet een Semitische of Fenicische oorsprong, afgeleid van het Semitische woord erebu dat "zonsondergang" betekent of het Fenicische woord ereb dat "avond" betekent. Vanuit het Midden-Oosten als gezichtspunt gaat de zon onder in Europa: het land in het westen, het zogenoemde avondland.

Landen en gebieden

Bestand:EU-SAP-EFTA-EaP.svg

██ De Europese Unie

██ Kandidaat-lidstaten

██ Stabilisatie- en associatieovereenkomst en Kosovo

██ Europese Vrijhandelsassociatie

██ Oostelijk Partnerschap

Bestand:CouncilOfEurope.PNG

De Raad van Europa

Bestand:Europa Organisationen.png

██ De Europese Unie

██ De Raad van Europa

██ De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa

Bestand:Europe flags.png

De vlaggen van Europa

Bestand:European Microstates Map.png

De Europese dwergstaten
 Andorra
 Liechtenstein
 Monaco
 San Marino
 Vaticaanstad

Tot Europa behoren geografisch gezien de volgende gebieden:

Onafhankelijke landen

•  Albanië
•  Andorra
•  Azerbeidzjan (het deel ten noorden van de rivier de Koera)
•  België
•  Bosnië en Herzegovina
•  Bulgarije
•  Denemarken
•  Duitsland
  
•  Estland
•  Finland
•  Frankrijk (uitgezonderd de integraal van Frankrijk deel uitmakende gebieden Frans-Guyana (Zuid-Amerika), Réunion (Afrika), Martinique (Noord-Amerika), Mayotte (Afrika) en Guadeloupe (Noord-Amerika))
•  Georgië (het deel ten noorden van de rivier de Koera)
•  Griekenland (uitgezonderd Chios, de Dodekanesos, Lesbos en andere Egeïsche eilanden voor de Turkse kust)
•  Hongarije
•  Ierland
  
•  IJsland (IJsland ligt op zowel het Europees als het Noord-Amerikaans continentaal plat, maar wordt gewoonlijk geheel tot Europa gerekend)
•  Italië
•  Kazachstan (het gedeelte ten westen van de rivier de Oeral)
•  Kroatië
  
•  Letland
•  Liechtenstein
•  Litouwen
•  Luxemburg
•  Noord-Macedonië
•  Malta
•  Moldavië
•  Monaco
•  Montenegro
•  Nederland (uitgezonderd de BES-eilanden, die tot de Caraïben gerekend worden)
•  Noorwegen
•  Oekraïne
•  Oostenrijk
•  Polen
•  Portugal (uitgezonderd Madeira, dat tot Afrika wordt gerekend, en (een deel van) de Azoren welke op het grensgebied liggen van Afrika, Europa en Noord-Amerika)
•  Roemenië
•  Rusland (het gedeelte ten westen van de Oeral)
•  San Marino
•  Servië
•  Slovenië
•  Slowakije
•  Spanje (uitgezonderd de Canarische Eilanden en de exclaves Ceuta en Melilla, die geografisch deel uitmaken van Afrika)
•  Tsjechië
•  Turkije (het gedeelte ten westen en ten noorden van de Bosporus, de Zee van Marmara en de Dardanellen)
•  Vaticaanstad
•  Verenigd Koninkrijk
•  Wit-Rusland
•  Zweden
•  Zwitserland

Politiek gezien behoren de volgende landen tot Europa, hoewel geografisch in Azië of Noord-Amerika gelegen:

•  Armenië
•  Cyprus
•  Groenland

Opmerking:

• Armenië, Azerbeidzjan, Cyprus, Georgië, Kazachstan, Rusland en Turkije kunnen staatkundig gezien zowel tot Azië als tot Europa worden gerekend. Op Armenië en Cyprus na liggen deze landen gedeeltelijk in het ene en gedeeltelijk in het andere werelddeel. Armenië en Cyprus liggen weliswaar in Azië, maar worden om cultuurhistorische en politieke redenen, in samenhang met het gegeven dat ze dicht bij Europa liggen, ook tot Europa gerekend.

De facto onafhankelijke landen

De onderstaande landen zijn de facto onafhankelijk. Dat wil zeggen dat deze landen eenzijdig de onafhankelijkheid hebben uitgeroepen en dat de landen in de praktijk zeggenschap hebben over (het grootste deel van) hun grondgebied. De internationale gemeenschap heeft de onafhankelijkheid van deze landen echter niet of slechts deels erkend.

•  Kosovo
• Turkse Republiek Noord-Cyprus (feitelijk in het werelddeel Azië gelegen)
• Vlag van Abchazië Abchazië
• Vlag van Zuid-Ossetië Zuid-Ossetië
• Vlag van Nagorno-Karabach Nagorno-Karabach (feitelijk in het werelddeel Azië gelegen)
• Vlag van Transnistrië Transnistrië

Niet-onafhankelijke gebieden

• Åland
• Faeröer
• Gibraltar
• Guernsey (inclusief Alderney en Sark)
• Jersey
• Sjabloon:IM-VLAG Man
• Sjabloon:SJ-VLAG Spitsbergen

Autonome gebieden

• Italiaanse autonome gebieden
• Spaanse autonome gebieden
• Russische autonome gebieden
• Krimrepubliek
• Vlag van Adzjarië Adzjarië (feitelijk in het werelddeel Azië gelegen)
• Vlag van Gagaoezië Gagaoezië

Portaal Europa

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Landen in Europa

Continenten en regio's van de wereld