Kreta

Kreta
Κρήτη

Periferie van Griekenland
Kaart van Kreta
Algemeen
Oppervlakte	8.336 km²
Inwoners	621.340 (2011) (72 inw/km²)
Hoofdstad	Iraklion
Nomos	Chania Rethimnon Iraklion Lassithi
Portaal    Griekenland

Kreta (Grieks: Κρήτη, Kriti) is het grootste van de Griekse eilanden, en is in grootte het vijfde eiland in de Middellandse Zee. Het eiland vormt, samen met een paar kleine nabijgelegen eilanden, tevens de meest zuidelijke van de dertien Griekse regio's.

Door de gunstige ligging tussen de kusten van Klein-Azië, Cyprus, Egypte en Syrië heeft Kreta, dat vroeger ook wel bekend was onder de Venetiaanse benaming Candia, een lange geschiedenis als centrum van de zeehandel. Tussen 1600 en 1400 v.Chr. bereikten de Kretenzers door die ligging een hoog beschavingspeil.

Geschiedenis

Geschiedenis van Griekenland

Minoïsche tijd

De oudste tekenen van beschaving op Kreta dateren uit ongeveer 6500 v.Chr. toen volkeren uit Klein-Azië zich naar het eiland begaven. Deze periode staat bekend als het Neolithicum en kwam ten einde rond ongeveer 3000 v.Chr.

Ongeveer 3300 v.Chr. ontwikkelde zich op het eiland de Minoïsche beschaving. Het was de eerste grote beschaving van het gebied rond de Egeïsche Zee. De Minoïsche periode was van 3300 v.Chr. tot 1450 v. Chr.

De Minoïsche beschaving bracht goede zeevaarders, handelaars en landbouwers voort. Omdat de Minoërs vrijwel de gehele oostelijke Middellandse Zee onder controle hadden en vrijwel geen vijanden hadden, konden zij zich ontwikkelen tot een bijzonder hoge beschaving. Knossos was vermoedelijk een belangrijk ceremonieel en politiek centrum. In deze periode was er een grote welvaart op Kreta vanwege de handel met Griekenland, het Middellandse Zeegebied, Egypte en Syrië. Ook de vruchtbare grond van Kreta die olie, graan en wijn leverde zorgde voor grote welvaart. De paleizen vormden de economische centra. De ruïnes van deze paleizen zijn op verschillende delen van het eiland te vinden. Het paleis van Knossos bevatte goed ingerichte vertrekken met muurschilderingen, sommige van levensgroot afgebeelde mensen, stieren en dolfijnen. Andere onderwerpen zijn religieuze optochten, dansers, fabeldieren, lelies en vogels. Door de welvaart nam de bevolking van Kreta toe en verspreidde zich over heel Kreta. De Minoïsche beschaving was waarschijnlijk vredelievend, want er zijn geen verdedigingswerken gevonden.

Aan deze Minoïsche beschaving kwam rond 1400 v.Chr. een einde. Dit wordt vaak in verband gebracht met een waarschijnlijk allesverwoestende aardbeving en vulkaanuitbarsting (Thera). In deze gebeurtenis ziet men zelfs de aanleiding voor de legende van Atlantis. Dendrochronologisch onderzoek heeft echter uitgewezen dat de Thera uitbarsting ruim twee eeuwen voordien (1628 v.Chr.) heeft plaatsgevonden.

Toen het economisch niet meer goed ging, werd Kreta veroverd door de Myceners uit het Griekse gebied. Deze periode was minder belangrijk dan de Minoïsche tijd. Een van de belangrijkste dingen uit deze tijd was dat er aan goudbewerking werd gedaan.

In de eeuwen na de Minoïsche periode

Rond 1100 v.Chr. was er veel onrust en onzekerheid, waardoor een migratiegolf naar Cyprus op gang kwam. Rond 1000 v.Chr. trokken Dorische volken vanuit het Griekse vasteland naar Kreta, die de ijzerbewerking meebrachten. Dit wordt de Dorische tijd genoemd. Deze periode wordt ook de "donkere periode" van de geschiedenis van Kreta genoemd, omdat er vaak oorlogen tussen de steden gevoerd werden, vooral omdat er weinig voedsel was door gebrek aan landbouwgrond. In de eeuwen daarna (ongeveer 800 v.Chr. tot ongeveer 500 v.Chr.) waren er veel kunstenaars op Kreta die veel beelden maakten. In de klassieke periode (480-323 v. Chr) werd de techniek van het slaan van munten geïntroduceerd. Tijdens deze periode was Kreta niet echt in beeld want Kreta had niet veel macht. Alexander de Grote was namelijk aan de macht in het buurland Macedonië aan het eind van de klassieke periode. Alexander de Grote overleed in 323 v. Chr. De daaropvolgende 2500 jaar werden gekenmerkt door een aaneenschakeling van oorlogen. Achtereenvolgens hebben Romeinen, Arabieren, Byzantijnen, Venetiërs en Turken het eiland overheerst.

Romeinse periode (67 v. Chr-330)

In deze periode was Kreta een provincie van Rome en eindelijk was er rust en orde op het eiland. Het was nu voor het eerst dat Kreta bezet werd door een vreemde macht. De Romeinen zorgden voor de heropbouw van het eiland en de aanleg van wegen, aquaducten en tempels. Kreta bloeide onder het Romeinse bewind weer op en diverse steden kenden grote economische bloei. In deze periode kenden de landbouwsector en de veeteeltsector zeer goede tijden maar ook de visserij deed het uitstekend.

Laat-Romeinse periode

In 365 n.Chr werd Kreta getroffen door een zware aardbeving en als gevolg daarvan een tsunami, die grote schade aanrichtte. Veel gebouwen werden helemaal vernietigd. Delen van West-Kreta kwamen tot negen meter hoger te liggen.

Arabische periode

In de 9de eeuw veroverden de Arabieren Kreta. Voor ongeveer anderhalve eeuw hadden ze de macht op Kreta, totdat de Byzantijnen het eiland veroverden met wel 3000 schepen. Er kwamen veel inwoners van Constantinopel op Kreta wonen.

Venetiaanse heerschappij (1204-1669)

De tijd van de Kruistochten was nu aangebroken en na de bezetting van Constantinopel in 1204 kwam Kreta in handen van Bonifatius van Montferrato. Bonifatius had eigenlijk de nieuwe keizer van Constantinopel moeten worden, maar de Venetianen verkozen Boudewijn VI van Henegouwen. Aan Bonifatius werd Kreta toegewezen, maar hij verkocht het eiland spoedig aan Venetië. Even probeerden de Genovezen alsnog het eiland te veroveren maar het waren uiteindelijk de Venetianen die het definitief innamen. Zo kwam Kreta onder Venetiaanse heerschappij. Deze periode duurde 450 jaar lang. De Venetianen bevolkten het eiland met militairen aan wie ze grote grondgebieden gaven. Dit had tot gevolg dat er tal van opstanden waren van de Kretenzische bevolking. Deze opstanden werden steeds met harde hand neergeslagen.

Na de val van Constantinopel (1454) groeiden de Venetianen en Kretenzers meer naar elkaar toe. Dit kwam waarschijnlijk ook door de angst voor de gezamenlijke vijand, de Ottomanen. Veel Kretenzers leerden Italiaans en gingen naar Venetië om te werken of te studeren. Vanaf circa 1454 en voor twee eeuwen lang kende Kreta een enorme culturele bloei, het was de tijd van de Kretenzische Renaissance. Schilderkunst, architectuur, beeldhouwkunst, literatuur, onderwijs, alle vormen van kunst kenden hoogtij. De Venetiaanse kenmerken van Kreta uit die periode zijn nog steeds op het eiland te zien.

Ottomaanse heerschappij (1669-1898)

In 1645 vielen de Ottomaanse Turken Kreta binnen. De verovering maakte abrupt een einde aan de Kretenzische Renaissance. Dit was het ook het begin van een langdurige onderdrukking van de lokale bevolking door de Turken. De Venetianen verlieten het eiland, maar ook veel Kretenzers gingen ergens anders wonen. De Kretenzers moesten hoge belastingen betalen. Vanaf het einde van de 18e eeuw kende Kreta nog zwaardere tijden en in de 19e eeuw braken er opstanden uit.

In 1821, het jaar van de opstand van de Grieken tegen de Ottomanen, probeerde Kreta met de rest van Griekenland mee te gaan. De Ottomaanse overheerser accepteerde dit niet en met geweld en gruweldaden probeerde men de opstand van de Kretenzers te stoppen. Kreta kwam massaal in opstand.In 1830 werd Kreta aan Egypte geschonken maar in 1841 kwam het weer in de handen van de Ottomanen.

De opstand was echter geenszins voorbij. Op beperkte schaal smeulde de opstand verder, maar na het drama van het Arkadi-klooster in 1866 werd het verzet tegen de Ottomanen heviger.

In 1879 dwongen de toenmalige grote landen (Engeland, Frankrijk, Rusland en Italië) het Ottomaanse Rijk tot het verdrag van Chalepa (Chalepa is een dorp vlak bij Chania), dit hield in dat de Kretenzers meer vrijheid kregen en het Grieks als officiële taal erkend werd. Ondanks de toegewezen beperkte rechten gingen de bezetters door met het onderdrukken van de Kretenzers. In 1898 kreeg Kreta zijn vrijheid. De reactie van het op Kreta aanwezige Ottomaanse leger, was het vermoorden van onschuldige burgers, het verbranden van huizen en het roven van winkels. De grote machten reageren nu pas echt en versnelden de terugtrekking van de Ottomanen.

De Kretenzische staat (1898-1913)

Kreta was nu behoorlijk zelfstandig maar veel mensen wilden bij Griekenland horen. De grote landen zoals Engeland en Italië hadden hun eigen belangen en vonden dat Kreta niet tot Griekenland moest horen. Kreta werd daarna tijdelijk bestuurd door de Griekse Prins George, maar stond nog wel onder de soevereiniteit van de Ottomaanse Sultan. In 1913 werd Kreta uiteindelijk opgenomen in het Koninkrijk Griekenland na de overwinning van Griekenland in de Balkanoorlog.

Kreta in de 20e eeuw

De Kretenzische bevolking werd door Griekenland met open armen ontvangen. Ook tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog hebben Kretenzers voor Griekenland gevochten. In mei 1941 landden Duitse parachutisten in het westen van Kreta in een poging het eiland over te nemen. Na een zware strijd tussen Australiërs, Nieuw-Zeelanders en Grieken enerzijds en Duitsers anderzijds, viel Kreta uiteindelijk in handen van de Duitsers. Het was de eerste grootschalige luchtlandingsoperatie uit de geschiedenis die zo kostbaar was dat de Duitsers nooit meer een belangrijke luchtlandingaanval zouden uitvoeren. Door sommige historici wordt de grote moeite van de Duitsers om op Kreta snel resultaat te boeken geweten aan de verliezen van de Luftwaffe tijdens de slag om Den Haag. De Duitse bezetting van Kreta was wreed, dorpen werden platgebrand en burgers geëxecuteerd.

Na de oorlog heerste er armoede, maar Kreta is vandaag de dag één van de meest welvarende gebieden van Griekenland, mede door het toerisme en de landbouw.

Geografie

De oppervlakte van Kreta bedraagt ruim 8300 vierkante kilometer. Kreta ligt in het zuiden van de Egeïsche Zee en vormt de grens met de Libische Zee. Het eiland is 260 kilometer lang en de breedte varieert van 12 kilometer (bij Ierapetra) tot 70 kilometer (tussen Heraklion en Lithinon). Het eiland heeft een omtrek van ongeveer 1050 km.

Kreta is zeer bergachtig en van West naar Oost zijn er drie gebergtes te onderscheiden. In het Westen bevindt zich de Lefka Ori (Witte Bergen), waarvan met 2452 meter de Pachnes de hoogste top is. Deze bergen zijn gedurende de winter altijd wit en zelfs tot begin juni kan van grote afstand de resterende sneeuw worden gezien. De Samariakloof loopt door dit gebergte. In het centrale deel van Kreta bevindt zich het Idagebergte met de Ida Psiloritis als hoogste berg (2456 meter). In het Oosten ligt bij de Lassithihoogvlakte het Diktigebergte, waarvan de Dikti met 2148 meter de hoogste berg is. De bergen bestaan grotendeels uit kalksteen (ons woord 'krijt' komt van Kreta) en herbergen veel grotten en tegen de 50 kloven. Er lopen verspreid over Kreta een aantal kleine riviertjes die een groot deel van het jaar droog staan.

De kustlijn heeft een lengte van ruim 1050 km. De zuidkust van Kreta kenmerkt zich door de steile rotswanden en door sterke erosie. De noordkust is relatief vlakker en aan deze zijde bevinden zich dan ook de meeste stranden. De weinige strandjes aan de zuidkust liggen meestal in afgelegen baaien. De afstand tussen Kreta en het vaste land van Griekenland bedraagt ongeveer 100 km. Zo'n 300 km ten zuiden van Kreta ligt het Afrikaanse land Libië.

Eilanden

Rondom Kreta liggen een aantal kleinere eilanden, die bij Kreta horen. De grootste is Gavdos (29,6 km²), die ten zuiden van Chora Sfakion in de Libische Zee ligt. Vlakbij Gavdos ligt het kleinere Gavdopoula (2,6 km²). Ten zuiden van Ierapetra ligt het onbewoonde Chrisi (4,7 km²). Koufonisi (5,3 km²) ligt oostelijk van Chrisi. Ten noorden van de hoofdstad Iraklion ligt Dia.

Steden

Lijst van plaatsen op Kreta

De grootste stad van Kreta is Iraklion (Heraklion) met ongeveer 175.000 inwoners. Heraklion is de vierde stad van Griekenland na Athene, Thessaloniki en Patras. Andere belangrijke steden zijn Chania (± 65.000 inw.) in het noordwesten, Rethimnon (± 32.000 inw.) dat precies tussen Iraklion en Chania in ligt en Agios Nikolaos (± 15.000 inw.) in het noordoosten. In het zuidoosten (op het smalste gedeelte van het eiland; 12 km) ligt Ierapetra met ± 14.000 inwoners. De inwonersaantallen schommelen omdat na het toeristische seizoen een groot aantal mensen zich weer terugtrekken op het vaste land.

Bestuurlijke indeling

Administratief is het eiland opgedeeld in vier regionale eenheden (perifereiaki enotita): Chania (Χανιά), Rethymno (Rethimnon) (Ρέθυμνο), Iraklion (Ηράκλειο) en Lassithi (Λασίθι). Voor 2011 hadden deze de status van prefectuur (nomos): sinds dat jaar hebben deze geen eigen bestuur meer.

Het inwonertal bedroeg in 2007 zo'n 600.000 waarvan ongeveer de helft in het departement Iraklion woont. Het havenstadje Ierapetra (14.000 inw.) is de meest zuidelijke stad van Europa.

Klimaat

Kreta heeft een Middellandse Zeeklimaat met droge, hete zomers en milde regenrijke winters. In de zomer liggen de gemiddelde dagtemperaturen op zeeniveau rond de 30 °C met uitschieters naar 40 °C. In de winter bedraagt de gemiddelde middagtemperatuur op zeeniveau circa 15-20 graden hoewel koudere perioden wel voorkomen. De minimumtemperaturen liggen dan net boven het vriespunt, hoewel nachtvorst wel voorkomt. Natuurlijk gelden in de bergen lagere temperaturen, in de zomer is het daar meestal aanmerkelijk koeler, rond 20-25 graden met 's nachts een sterke afkoeling tot 5 à 10 graden. In de winter liggen er dikke pakken sneeuw op de toppen. Er is zelfs een skipiste aanwezig (omgeving Anogia).

Maand	Gem. temp. overdag (°C)	Gem. temp. 's nachts	Zonuren per dag	Dagen neerslag per maand	Temperatuur zeewater
Januari	16	9	3	11	16
Februari	16	8	5	8	15
Maart	17	10	7	8	17
April	21	12	8	4	18
Mei	24	15	10	2	19
Juni	28	19	12	1	22
Juli	29	21	13	0	24
Augustus	30	22	12	0	25
September	27	19	10	2	24
Oktober	24	16	6	5	23
November	21	13	5	6	20
December	17	10	4	10	17

De verschillen in regenval en temperatuur tussen oost en west en tussen noord en zuid zijn aanmerkelijk: het westen krijgt globaal gezien een 30% meer regen dan het oosten, de noordkust heeft 30% meer regen dan de zuidkust. De oorzaak is dat de regens in het voorjaar in het noordwesten langer aanhouden, en in het najaar daar het eerst beginnen.

In de winter staat Kreta onder invloed van Genua-depressies, dat zijn depressies die ontstaan in de westelijke Middellandse Zee en van daaruit oostwaarts trekken. Doordat in de winter de luchttemperatuur lager is dan die van het zeewater (dan ca. 16 graden) ontstaat plaatselijk een onstabiele situatie waardoor makkelijk neerslag zal vallen. Naarmate in het voorjaar de luchttemperatuur hoger wordt, verdwijnt de onstabiliteit en kan de lange droge zomer beginnen. Wanneer dit omslagpunt is bereikt hangt samen met de hoeveelheid en sterkte van de depressies—deze hangen samen met veel bewolking die de zon tegenhoudt en met veel neerslag die door verdamping het land afkoelt, wat opwarming door de zon tegenwerkt. De regens in het najaar kunnen al vroeg in september beginnen, of pas eind oktober of zelfs in november. De temperatuur blijft in deze periode aangenaam. Als de luchttemperaturen ten slotte zakken onder het niveau van de (in de zomer flink gestegen) watertemperaturen, treedt instabiliteit op waardoor de kans op regen sterk stijgt. Ook de hoogte boven zeeniveau speelt een rol: de bergen ontvangen doorgaans (veel) meer regen dan het laagland. Zo krijgen de Lefka Ori circa 2000 mm regen per jaar tegen Vai aan de oostkust circa 500 mm per jaar. Toch valt in de zomer (juni-augustus) ook in de bergen vaak helemaal geen neerslag.

Kreta staat bekend om het 'aangename' klimaat, wat inhoudt dat het er zelden benauwd is. De ligging omringd door zee houdt in dat het op Kreta haast altijd wel waait. De meest gebruikelijke winden waaien uit het westen. In de zomer kan een sterke noordenwind, de Meltemi, opsteken, die dagenlang kan aanhouden en voor flinke afkoeling zorgt; in de winter waait soms de Notia, die lijkt op de föhn. Deze wind uit de Sahara is van oorsprong droog, verliest eventueel vocht als hij tegen de centrale bergen van Kreta opstijgt om dan tijdens de daling naar de noordkust sterk op te warmen. Het is een stoffige, sterk drogende wind die als vervelend wordt ervaren. Hij laat ook overal een rood laagje stof achter. Dit zijn echter uitzonderingen. Een andere factor die het klimaat van Kreta aangenaam maakt is de matigende invloed van de zee waardoor het 's zomers nooit snikheet wordt; de middagtemperaturen in Iraklion en Chania liggen 's zomers vaak rond 30 graden terwijl die op het Griekse vasteland ruim boven de 35 graden uitkomen. Ook de winters op Kreta zijn gematigder, en door de zuidelijke ligging zachter, dan die in (bijvoorbeeld) Athene.

Bij minder stabiel weer kunnen wolken in de ochtend lang tegen de noordzijde van de bergen blijven hangen, wat tot in het late voorjaar en vanaf de vroege herfst wel (zelden) kan voorkomen. De nevel kan condenseren op planten die niet zouden kunnen groeien wanneer ze op deze manier niet van water werden voorzien. Meestal trekken deze nevels in de loop van de dag weer op.

Gemiddelde klimaatwaarden voor Kreta

Gemiddelde	JAN	FEB	MRT	APR	MEI	JUN	JUL	AUG	SEP	OKT	NOV	DEC
Dag-temperatuur	16	16	17	20	24	28	29	29	27	24	21	17
Nacht-temperatuur	9	9	10	12	15	19	21	22	19	16	14	11
Zonuren per dag	3	5	6	8	10	12	13	12	10	7	6	4
Regendagen per maand	12	7	8	4	2	1	0	0	2	6	6	10
Zeewater-temperatuur	16	15	16	16	19	22	24	25	24	23	20	17

Bezienswaardigheden

• Overblijfselen van het paleis van Knossos
• Samariakloof
• Spinalonga
• Vai
• Arkadi-klooster
• Phaestus
• Lassithihoogvlakte
• diverse plaatsen zoals Iraklion met het Archeologisch museum, Rethimnon, Chania

Bevolking

Kreta telt ongeveer 540.000 inwoners die verspreid leven over elf steden en 570 dorpen. Gemiddeld leven er per km2 ongeveer 65 Kretenzers. De grootste steden in het noorden zijn Iráklion (125.000 inwoners), Chanía (63.000), Réthymnon (20.000), Sitía (8.000) en in het zuiden Ierápetra (11.000). Veel dorpen in het binnenland zijn ontvolkt omdat de bewoners bij gebrek aan bestaansmogelijkheden naar de kust en het buitenland zijn getrokken. De huidige bevolking is samengesteld uit de verschillende volken die in de loop der tijden over het eiland trokken. Daardoor komen er naast het zwartharige mediterrane type ook veel mensen met blauwe ogen voor. Langere blonde mensen kunnen afkomstig zijn van de Doriërs of van de West-Europese kruisvaarders. Een aparte bevolkingsgroep vormen de traditionele Sfakioten die voornamelijk leven in de bergen van Midden-Kreta rondom Sfakia.

Aan het eind van de 19e eeuw verlieten de meeste Turken het eiland; de rest van de Turken verliet het eiland in 1923 en hun plaats werd ingenomen door ca. 30.000 Grieken uit Klein-Azië.

Talen

De voertaal op Kreta is Grieks, wat ter plaatse veelal in dialect gesproken wordt. Engels vormt met name in de toeristische gebieden de tweede taal. In sommige bergdorpjes spreekt de oudere generatie soms wat Duits.

Economie

De voornaamste inkomstenbronnen van Kreta zijn landbouw en toerisme. De olijfteelt is erg belangrijk op Kreta en er wordt goede 'extra virgine' olijfolie geproduceerd. Andere producten zijn sinaasappels, druiven, kasgroenten, honing, kaas en kruiden. Ten slotte worden er op Kreta ook grote aantallen geiten en schapen gehouden die geitenmelk en feta leveren. Door het goede klimaat en de verscheidenheid van het eiland is Kreta erg geliefd bij toeristen. Jaarlijks bezoeken ongeveer 5 miljoen mensen het eiland. Vooral in de zomers is het erg druk. Er zijn talloze toeristenverblijven en resorts gebouwd om de toeristen onderdak te bieden. Het inkomen per hoofd is ongeveer gelijk aan het Griekse gemiddelde terwijl de werkloosheid, dat 4% bedraagt, de helft van het gemiddelde is.

Kreta kent een tegenstelling tussen de agrarisch en toeristisch hoog ontwikkelde regio's en de achtergebleven regio's. De economische ontwikkeling vindt met name plaats in het noorden. Hierdoor zijn de dienstverlenende sectoren in het noorden ook beter ontwikkeld dan in het dunbevolkte zuiden van het eiland.

De basis van de Kretenzische economie vormen de geitenfokkerij, de olijventeelt en vooral het toerisme. Verder is de teelt van aardappelen, amandelen, granen, druiven, zuidvruchten en groenten met name belangrijk voor de eigen bevolking. In de jaren zeventig is de tuinbouw in belang toegenomen en worden er bijvoorbeeld komkommers en tomaten geëxporteerd. Deze tuinbouw vindt vooral in het zuidoosten plaats in kassen van doorschijnend landbouwplastic. Verder is Kreta een van de belangrijkste exporteurs van olijfolie en Griekenland verbruikt meer dan vijftien kilo olijfolie per hoofd van de bevolking. Kreta is arm aan cultuurland: ca. 25% is bebouwbaar en ca. 50% is beweidbare ongecultiveerde grond. De handel in landbouwproducten verkoopt voornamelijk via de havens langs de noordkust en via de twee luchthavens bij Iraklion en Chania. In de landbouw is ca. 45% van de beroepsbevolking werkzaam op maar liefst bijna 100.000 bedrijven en bedrijfjes.

De veestapel omvat schapen en vooral geiten. Bekend is natuurlijk de geitenkaas of feta en de kaas en yoghurt van de schapen. De veeteelt concentreert zich voornamelijk in de bergachtige regio's. De Kretenzische wijnbouw gaat terug naar de Minoïsche tijd en wordt ook al voor de export verbouwd. De totale oogst per jaar ligt tussen de 150.000 en 200.000 ton druiven. De visserij is nog steeds een vrij belangrijke bedrijfstak, hoewel de Egeïsche Zee ernstig overbevist en vervuild is. In elke haven liggen wel vissersboten.

De industriële verwerking van agrarische producten als olijfolie en kaas (o.a. graviera, anthotiro en mizithra) en de chemische industrie (onder meer zeep) zijn pas laat op het eiland geïntroduceerd en naar verhouding nog niet zo belangrijk. Deze bedrijvigheid concentreert zich vooral rond de hoofdstad Iraklion en rond Chania. De bodem bevat gips, ijzer en bruinkool maar de hoeveelheden zijn te weinig om te worden ontgonnen. De steden aan de noordkust (Chania, Rethymnon, Herákleion, Ágios Nikólaos, Seteía) zijn door een verkeersweg met elkaar verbonden; de verbindingen naar en langs de zuidkust zijn gering in aantal en vaak matig van kwaliteit.

Bij Chanía, Herákleion en Seteía zijn vliegvelden. De verbinding per boot met het vasteland van Griekenland is in voornamelijk handen van de ANEK, een maatschappij volledig in Kretenzische handen.

Toerisme

Mede vanwege het klimaat en de vele overblijfselen van de Minoïsche cultuur heeft het toerisme een hoge vlucht genomen en vormt al bijna net zo'n belangrijke bron van inkomsten als de landbouw. In 1972 bezochten 27.000 charterpassagiers Kreta, in 1991 waren dat er al meer dan een miljoen.

De meeste toeristen komen uit Groot-Brittannië en Duitsland. Per jaar bezoeken ongeveer 230.000 Nederlanders Kreta. Daarvan komt 85% aan in Heraklion en ongeveer 15% in Chania. Nederland is goed voor meer dan 11% van het totaal aantal toeristen dat Kreta jaarlijks bezoekt.

Het totaal aantal toeristen dat Griekenland jaarlijks bezoekt, met name met het vliegtuig, ligt rond de 6 miljoen. Het eiland Kreta wordt dus bezocht door ongeveer 33% van het totale aantal buitenlandse toeristen dat Griekenland jaarlijks bezoekt.

Kreta is veruit de populairste vakantiebestemming van Griekenland, gevolgd door de eilanden Kos en Rodos. Het Griekse vasteland, waaronder de hoofdstad Athene, wordt veel minder bezocht.

Het massatoerisme vindt voornamelijk plaats tussen Iraklion en Malia aan de noordkust van Kreta. Dankzij het toerisme bedraagt de werkloosheid onder de beroepsbevolking maar 4%, terwijl het gemiddelde in Griekenland op 8% ligt. Het binnenland en de zuidkust zijn veel minder toeristisch. Hier wordt bijverdiend door kamerverhuur en het maken van handwerk.

Kunst en cultuur

De Oud-Griekse kunst wordt over het algemeen door kunsthistorici gedefinieerd als kunst die in de Grieks-sprekende wereld werd vervaardigd tussen ongeveer 1050 v.Chr. en 27 v.Chr. De kunst van de Myceense beschaving, die van ongeveer 1600 v.Chr. tot ongeveer 1200 bloeide, wordt hier doorgaans niet onder begrepen: ondanks het feit dat de dragers van de Myceense cultuur een Grieks dialect spraken, daar er weinig of geen continuïteit tussen deze kunst en de latere Griekse kunst was. De Oud-Griekse kunst laat men eindigden met de inlijving van Griekenland in het Imperium Romanum. Dit is een redelijk rigide indeling, die soms moet worden doorbroken om de samenhang tussen de verschillende beschavingen die het oude Griekenland heeft gekend aan te tonen.

Natuur

Het eiland Kreta is ontstaan door het over elkaar schuiven van Europese en Afrikaanse tektonische platen, op vergelijkbare wijze als waarop de Alpen en de Himalaya zijn ontstaan.

Fauna

De dierenwereld op Kreta is niet erg veelzijdig. Het enige in de wilde natuur levende grotere zoogdier is de Kretenzische wilde geit, in de volksmond kri-kri genoemd. Deze geit komt voor in de moeilijk te bereiken delen van Kreta zoals de Witte Bergen en op de voor de kust gelegen eilandjes Dia, Agii Pántes en Agii Theodóri. Het simpelste is de wilde geit echter te zien in de stadsparken van Chania en Rethymnon.

Hazen en konijnen zijn zeldzaam geworden, omdat de Kretenzers hartstochtelijke jagers zijn. Zo zijn ook de das, de marter, de hermelijn, de wezel, de steenarend, de uil, de valk en de lammergier zeer zeldzaam geworden. Hagedissen en gekko's zijn talrijk in Kreta. Schorpioenen en slangen, waaronder ook giftige addersoorten, komen weliswaar voor in de natuur, maar vluchten weg voor mensen.

Duidelijk te horen zijn de cicaden, die in de bomen onophoudelijk hun gezang ten beste geven.

Flora

De Kretenzische flora is van een uitzonderlijke diversiteit: er groeien maar liefst 2170 verschillende soorten planten en bloemen (in heel Griekenland, naar schatting, ruim 6000) en vele daarvan komen alleen op Kreta voor: het Kretenzische zonneroosje, de Kretenzische iris, de Kretenzische pijpbloem, de Kretenzische zwaardlelie en de Diktamo, verwant aan onze majoraan. De meest zeldzame soorten worden in de bergen gevonden. Ook wilde kruiden worden voornamelijk in de bergen gevonden, waarbij salie, marjolein, tijm en dragon het meest gekend zijn.

Tussen april en juni is op Kreta overal waar water is een rijkdom aan bloemen en begroeiing te zien. Er bloeien dan fruit- en amandelbomen, granaatappels, brem, oleander en kastanjes. De weiden en velden zijn bedekt met klaprozen, anemonen, narcissen, cyclamen en wilde tulpen. Op de berghellingen groeien geurige kruiden als tijm, oregano, salie en munt. Daartussen staan witte, roze en violette goudrozen en orchideeën. Naast de 15 miljoen olijfbomen die groeien op Kreta is de druif de belangrijkste cultuurplant van Kreta. In de kustvlakten worden bovendien citrusvruchten, bananen, kiwi's en avocado's geoogst en vlas, graan en groente verbouwd. In de hoger gelegen gebieden van Kreta groeien naaldbomen, esdoorns en zomereiken. Aan de kust van Kreta vindt u ook cipressen, platanen en de eucalyptus, die vooral langs wegen wordt geplant. In de tuinen op Kreta groeien allerlei vrucht en fruitsoorten. Langs de stranden van Kreta staan struiken en soms zelfs, zoals in Vai of Préveli, Kretenzische palmen die op de dadelpalm lijken, maar geen rijpe vruchten voortbrengen. In totaal komen op Kreta ongeveer 2000 verschillende plantensoorten voor, waarvan zo'n 150 inheems zijn. Deze laatste zijn dus alleen op Kreta te vinden.

Eind april tot begin mei bloeien 25 soorten orchideeën. Tussen een 'vroeg' en een 'laat' voorjaar kan wel zes weken tijdsverschil zitten. In een laat voorjaar (zoals in 2003) begint dan eind april voor zeer veel planten tegelijk de bloeiperiode, maar in een vroeg voorjaar (zoals in 2000) wordt de bloei van deze soorten over een langere periode 'uitgesmeerd' zodat beduidend minder soorten tegelijk bloeien.

Er zijn 311 soorten planten die nergens anders in Griekenland voorkomen en nog eens 57 Aziatische soorten zijn ook elders in Europa onbekend. De vegetatie van Kreta heeft in het verleden te lijden gehad door sterke ontbossing, met name tijdens de Venetiaanse en Turkse overheersing. Dit gebeurde hoofdzakelijk om het hout te verkrijgen voor de bouw van schepen. Al eeuwen lang is de geit (ook wel de gesel van de Middellandse Zee genoemd) een belangrijke factor, naast - meer recent - het bouwen van hotels en appartementen op land waar voorheen interessante en zeldzame planten groeiden.

Wie op Kreta op zoek gaat naar planten moet met diverse zaken rekening houden. Zoals op veel andere plaatsen is de hoogte boven zeeniveau van veel invloed, hoe hoger boven zeeniveau, hoe later het voorjaar begint. Op een gegeven tijdstip kan men in de bergen wellicht nog soorten in bloei zien, die dan lager, aan de kust, al zijn uitgebloeid. Verder speelt het verschil tussen oost en west, tussen noord- en zuidzijde op Kreta een grote rol. Het Westen krijgt circa 30 procent meer regen dan het Oosten en blijft dus naarmate de zomer vordert langer groen. Aan de zuidkust valt gemiddeld minder regen dan aan de noordkust, zodat het Noordwesten beduidend meer neerslag heeft dan het Zuidoosten. De bergdalen kunnen plaatselijk zeer lang groen blijven door de geleidelijk smeltende sneeuw. Diverse hoogvlakten, zoals die van Lassithi en die rond Amari zijn relatief vochtig. De Messara-vlakte in het zuiden (rond Agii Deka en Mires) is droog. Daarnaast heeft de geologie nog invloed: op kalk groeien andere plantensoorten dan op het oergesteente van de Lefka Ori en de Idi.

Mooie gebieden waar typische vegetaties te zien zijn, zijn de Topolia-kloof ten zuiden van Voulgaro in de buurt van Kissamos; en de kloven, waarvan Kreta er circa 45 heeft, in het algemeen. Al is de Samariakloof het bekendst, sommige andere zijn wat de vegetatie betreft zeker zo interessant, zoals de Imbros-kloof juist ten oosten van de Samaria-kloof en de Kourtaliotis- en Kotsofou-kloof, waar men overigens ook vaak gieren kan zien. Verder is de zuidkust, met name in de omgeving van Chora Sfakion (Chora Sfakion), bij Paleochora en ten oosten van Ierapetra interessant door de extreem droge biotoop met veel kussenvormige stekelige soorten. De Amari-hooglanden ten oosten van Spili op centraal-Kreta zijn bijzonder soortenrijk; waar de Tripolitsa kalksteen aan de oppervlakte komt, kun men tot wel 25 soorten orchideeën tegelijk in bloei zien staan. Het verdient wel aanbeveling om een gids mee te nemen die de groeiplaatsen kent; van een afstandje merkt men er vaak niets van dat sommige plaatsen zo rijk zijn aan planten, doordat ze vaak verborgen in rotsspleten groeien.

Verkeer en vervoer

Kreta heeft drie luchthavens: Iraklion in Iraklion (Heraklion), Chania bij Chania en als derde Sitia, waarvan Sitia alleen nationaal aangevlogen wordt. Er is een veerverbinding met Piraeus (Athene), Thessaloniki, Santorini, Karpathos, Rodos en in het seizoen van Kissamos naar Githion op de Peloponnesos.

Bekende Kretenzers

Het eiland Kreta heeft onder andere de volgende personen voortgebracht:

• Charikleia Daskalaki, heldin van het drama bij Arkadi
• Daskalogiannis (1725-1771), vrijheidsstrijder uit de regio Sfakia
• Ahmed Resmî Efendi, 18e-eeuws Ottomaans staatsman, diplomaat en boekenschrijver
• Giritli Ali Aziz Efendi, 18e-eeuws Ottomaans schrijver en diplomaat
• Mustafa Ertuğrul (1892-1961), Turks marineofficier
• Gabriël, abt van het Arkadi-klooster
• Kostis Giaboudakis, held van het drama bij Arkadi
• Nikos Kazantzakis, schrijver. De luchthaven nabij Heraklion is naar hem vernoemd.
• Sokratis Lagoudakis (1861-1944), Grieks marathonloper en leprabestrijder
• Nikos Machlas (1973), voetballer die o.a. bij Vitesse en Ajax speelde
• Nana Mouskouri (1934), Grieks zangeres
• Giritli Sırrı Pasha (1844-1895), Ottomaans schrijver
• Salacıoğlu (1750-1825), Turks dichter
• Joseph Sifakis (1946), informaticus
• Domenikos Theotokopoulos, alias El Greco (1541-1614), Grieks schilder
• Eleftherios Venizelos (1864-1936), Grieks politicus
• Sophoklis Venizelos (1894-1964), Grieks politicus

Sport

• Pankritio Stadion - Iraklion - cap. 33000
• Theodoros Vardinoyannisstadion - Iraklion - cap. 9000
• Chaniastadion - Chania - cap. 3000
• Gallos Stadion - Rethimnon - cap. 1300

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

	Bestuurlijke indeling van Griekenland: periferieën (περιφέρειες)

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Crete op Wikimedia Commons.

Wikivoyage

Wikivoyage heeft een reisgids over dit onderwerp: Kreta.

35°0′0″N, 25°0′0″E