Aardbeving

Een aardbeving is een trilling of schokkende beweging van de aardkorst. Aardbevingen vinden plaats als er in de aardkorst plotseling veel energie vrijkomt. De energie plant zich dan in een golfbeweging vanuit het centrum naar de omgeving voort. Het denkbeeldige punt waar de beving ontstaat, het zwaartepunt van de energiedichtheid, heet het hypocentrum. Het punt aan het aardoppervlak daar loodrecht boven wordt het epicentrum genoemd. Een lijn van gelijke bevingintensiteit rond een epicentrum heet een isoseist. Seismologie is de wetenschap van aardbevingen.

Tijdens een aardbeving treden Tribo-elektrisch effecten op in de vorm van lichtflitsen.

De meeste aardbevingen komen voor in de aardkorst tot op een diepte van ongeveer 30 kilometer. Er komen echter ook bevingen voor op dieptes tot ongeveer 700 kilometer. De meeste aardbevingen komen voor rondom de Grote Oceaan, in het Middellandse Zeegebied, in de Himalaya en Indonesië. Ook midden in oceanen komen bevingen voor. Aardbevingen die ontstaan onder de zeespiegel worden, minder correct, ook wel zeebevingen genoemd; een vloedgolf of tsunami kan dan het gevolg zijn.

Zware aardbevingen en / of tsunami's veroorzaken vaak veel slachtoffers en grote schade.

Oorzaken

Veel aardbevingen hangen samen met de langzame interne bewegingen van de aardkorst. Op grote schaal kan het de aardschollen betreffen, die langzaam ten opzichte van elkaar bewegen (platentektoniek). Op kleinere schaal vindt er ook binnen de platen deformatie plaats.

Door deze relatieve beweging wordt spanning opgebouwd in de korst. Als de spanning hoog genoeg is kan er een schoksgewijze beweging van het materiaal aan weerszijden van een breuk in de korst optreden: de aardbeving. Hierbij wordt (een deel van) de opgebouwde spanning ontladen. Naschokken zijn kleinere bevingen die binnen enkele uren na de eerste beving voelbaar zijn. Deze zijn vaak het gevolg van spanningsontlading op andere, nabijgelegen delen van dezelfde breuk of op andere nabije breuken.

Aardbevingen op dieptes van enkele honderden kilometers worden vaak toegeschreven aan andere mechanismen. Ten eerste kunnen deze worden veroorzaakt in een subducerende plaat door de overgang van mineralen van een fase naar de andere (zie convectie in de aarde). Wanneer de oude fase metastabiel was, kan de overgang naar de nieuwe fase zeer plotseling zijn. Op een vergelijkbare wijze kan het plotseling loslaten van water uit waterhoudende mineralen in de subducerende plaat een aardbeving veroorzaken.

Kleine aardbevingen zijn het gevolg van vulkanische activiteit (vulkanische aardbevingen) of ontstaan door instorting van holtes in kalksteenformaties of mijnen (instortingsbevingen). Mogelijke andere oorzaken zijn ondergrondse kernproeven en meteorietinslagen.

Menselijk ingrijpen kan bevingen veroorzaken. De bodemdaling door de winning van aardgas brengt aardschokken teweeg. Dit fenomeen doet zich onder meer voor in de provincie Groningen bij het dorp Loppersum.

Meten en lokaliseren

De hevigheid van een aardbeving wordt gemeten op de schaal van Richter, dit is een logaritmische schaal van de hoeveelheid energie die bij de schok vrijkomt. Een andere schaal is de schaal van Mercalli, waarmee vooral de gevolgen van de aardbevingen worden beschreven.

Een aardbeving verspreidt zich doorgaans in een cirkelachtige vorm en het midden van die cirkel wordt aangeduid met epicentrum. In het epicentrum zijn de schokken het grootst en vaak vindt men rond het epicentrum de meeste verwoestingen.

Er zijn verschillende manieren om de locatie van een aardbeving te bepalen. De belangrijkste is het gebruik van P- en S-golven. Dit zijn twee verschillende golven die zich door de aarde voortplanten:

• P-golven zijn longitudinale golven. Deze golven bewegen in dezelfde richting als waarin ze zich voortplanten (zelfde als geluidsgolven in lucht). Ze hebben een snelheid van ongeveer 6 km/s.
• S-golven zijn transversale golven. Deze golven bewegen loodrecht op de richting waarin ze zich voortplanten (net zoals golven op een wateroppervlak). Ze hebben een snelheid van ongeveer 3,5 km/s en zijn daarmee langzamer dan de longitudinale golven.

De eerste golf wordt primaire golf genoemd (P-golf), omdat deze bij een aardbeving als eerste aankomt bij een seismisch meetstation. De transversale golf komt daarna en wordt daarom secundaire golf (S-golf) genoemd.

Hoe langer de afstand die de golven afgelegd hebben, hoe groter het tijdsverschil is tussen de P- en S-golven. Uit dit tijdsverschil kan de afstand tussen het station en de aardbeving (=de epicentrale afstand) berekend worden. Met een meting uit één station kan een cirkel om dat station getekend worden waarin ergens de aardbeving heeft plaatsgevonden. Als je er een tweede station bijneemt, kan de aardbeving nog op twee plekken hebben plaatsgevonden - de twee snijpunten van de twee cirkels. Met drie stations en drie cirkels houd je precies één plek aan het aardoppervlak over. Dit is het epicentrum, afgeleid van het Griekse epi (= "op").

Een aardbeving vindt op een bepaalde diepte onder het epicentrum plaats. Dit noem heet het hypocentrum, genoemd naar het Griekse hypo (is "onder").

Aardbevingsgolven worden in de Aarde afgebogen door een geleidelijke variatie van de voortplantingssnelheid met de diepte, en gebroken of gereflecteerd worden door plotselinge veranderingen van deze snelheid, bijvoorbeeld op de kern-mantelgrens. Hierdoor ontstaat een complex geheel van golffasen.

Verleden

• 224 v.Chr. - De vernietiging van de Kolossus van Rodos.
• 363 - Aardbeving in het Midden-Oosten.
• 518 - Aardbeving treft Skopje (Scupi).
• 557 - Aardbeving treft Constantinopel.
• 749 - Aardbeving in het Midden-Oosten.
• 1556 - Aardbeving van Shaanxi, 830.000 doden. Waarschijnlijk de dodelijkste aardbeving ooit.
• 26 januari 1700 - Noordwestelijke kust van de Verenigde Staten, magnitude = 9. Vloedgolf in Japan.
• 9 april 1721 - 250.000 doden in Iran.
• 1 november 1755 - Aardbeving van Lissabon, Portugal - naar hedendaagse schatting magnitude 9,0; vloedgolf 15 meter.

20e eeuw

• 1906 - Valparaíso, Chili, magnitude 8,6.
• 1906 - Aardbeving van San Francisco, 3000 doden
• 13 januari 1915 - Avezzano (Italië) - 32.600 doden
• 21 januari 1917 - Bali (Indonesië) - 15.000 doden
• 13 februari 1918 - provincie Kwangtoeng (China) - 10.000 doden
• 3 januari 1920 - Veracruz (Mexico) - 648 doden
• 7 september 1920 - Reggio di Calabria (Italië) - 1.400 doden
• 16 december 1920 - provincie Ningsia (China) - 200.000 doden
• 24 maart 1923 - provincie Szetsj’wan (China) - 5.000 doden
• 26 mei 1923 - Iran (noordoostelijk) - 2.200 doden
• 1 september 1923 - Tokio-Jokohama (Japan) - 99.300 doden
• 1923 - Tokio, 200.000 doden.
• 1935 - Pakistan, Quetta.
• 1960 - Grote Chileense aardbeving, magnitude 9,5; slachtoffers op Hawaï (afstand tot epicentrum 10.000 km), Japan en Filipijnen. Sterkste aardbeving ooit gemeten.
• 28 maart 1964 - Prince William Sound, Alaska, magnitude 9,2; 125 doden
• 4 februari 1965 - Rat Islands, Alaska, magnitude 8,7.
• 14 februari - Aardbeving Guatemala 1976, magnitude 7,5; 23.000 doden.
• 27 juli 1976 - China (Tangshan), magnitude 8,0; een geschat aantal doden van 250.000
• 4 maart 1977 - Aardbeving Roemenië 1977, magnitude 7,4.
• 19 september 1985 - Bij een aardbeving in Michoacán, Mexico vallen zeker 9500 doden. Mexico-stad wordt zwaar getroffen. De aardbeving had een kracht van 8,1 op de schaal van Richter
• 13 april 1992 - Aardbeving bij Roermond, Limburg, magnitude 5,8. De zwaarste aardbeving van Nederland, die in Tsjechië met speciale gevoelige apparatuur nog te voelen was. De schade was 275 miljoen Nederlandse gulden.
• 17 januari 1995 - Een aardbeving in Kobe, Japan kost aan zeker 6434 mensen het leven.
• 17 augustus 1999 - Turkije, provincies Istanbul, Kocaeli, Yalova, Sakarya en Bolu, meer dan 20.000 doden bij een aardbeving van 7,4 op de schaal van Richter.

21e eeuw

• 26 januari 2001 - Gujarat, India, meer dan 20 000 doden.
• 21 mei 2003 - Aardbeving Thenia, 60 km ten oosten van Algiers Algerije, kracht 6,7. 2266 doden. Zo'n 150.000 mensen raakten dakloos.
• 26 december 2003 - Aardbeving van Bam, Iran, 43 000 doden.
• 26 december 2004 - Aardbeving Indische Oceaan 2004 (Tsunami) met een kracht van 9.3, meer dan 290 000 doden.
• 28 maart 2005 - Aardbeving Indische Oceaan 2005, mogelijk een nabeving van de grote aardbeving op 26 december 2004 met een kracht van 8,7. Deze nabeving heeft ongeveer 2000 doden veroorzaakt.
• 8 oktober 2005 - Aardbeving Kasjmir 2005, meer dan 75 000 doden.
• 26 mei 2006 - Aardbeving Java 2006, 6234 doden.
• 15 augustus 2007 - Aardbeving in Peru met een kracht van 8,0; 510 doden.
• 21 februari 2008 - Aardbeving in Reno met een kracht van 6.3 die drie seconden aanhoudt, na maandelange activiteit. Wetenschappers staan voor een raadsel doordat hier geen breuklijn in de buurt ligt.
• 12 mei 2008 - Aardbeving in China met een kracht van 7,9; meer dan 90 000 doden. Meer dan 5 miljoen mensen werden dakloos.
• 6 april 2009 - Aardbeving van L'Aquila in Italië met een kracht van 6,3; zeker 278 doden. Honderden naschokken, waaronder een naschok op 9 april 2009 met een kracht van 5,3.
• 29 september 2009 - Onderzeese aardbeving ten zuiden van Samoa met een kracht van 8,3. Het gevolg van de aardbeving was een Tsunami van 7 meter hoog; zeker 141 doden. Er volgen tientallen naschokken met een kracht van 5 of hoger op de schaal van Richter. 2 oktober 2009 volgde nog een naschok met een kracht van 6,3.
• 30 september 2009 - Aardbeving van Padang op het Indonesische eiland Sumatra met een kracht van 7.6; zeker 777 doden. Deze aardbeving veroorzaakte kort erna vermoedelijk een tweede aardbeving met een kracht van 6,8.
• 12 januari 2010 - Aardbeving in Haïti nabij de hoofdstad Port-au-Prince met een kracht van 7,0. De aardbeving richtte zeer grote verwoestingen aan in Port-au-Prince, het totale dodental wordt rond de 300 000 doden geschat (op 10 februari 2010 waren er al 230 000 doden officieel geborgen. De getallen van het aantal doden liggen in werkelijkheid hoger, doordat familieleden zelf mensen begraven, waardoor deze doden niet meegeteld worden in de officiële cijfers. 20 januari 2010 werd een hevige naschok gevoeld met een magnitude van 6,1, waarbij niet bekend is of dit voor meer slachtoffers heeft gezorgd.
• 27 februari 2010 - Aardbeving Chili nabij de stad Concepción met een kracht van 8,8.
• 4 april 2010 - Aardbeving in Mexico nabij Tijuana met een kracht van 7,2 op de schaal van Richter. Er werden 3 doden gemeld en zo'n 300 gewonden.
• 14 april 2010 - Aardbeving in China nabij de grens met Tibet met een kracht van 7,1 op de schaal van Richter. Het dodental is inmiddels al opgelopen tot 400.
• 22 februari 2011 - Aardbeving in Nieuw-Zeeland 40 kilometer westelijk van Christchurch met een kracht van 7,1 op de schaal van Richter.
• 11 maart 2011 - Aardbeving (zeebeving) aan de noordoostkust van Japan met een kracht van 9,0 op de schaal van Richter. Officieel zijn er 10.000 slachtoffers geborgen, maar men vreest voor meer dan 20.000 doden. Deze aardbeving veroorzaakte tevens een kernramp
• 24 maart 2011 - Aardbeving Myanmar.
• 12 mei 2011 - Aardbeving Spanje in de regio rond Lorca bij Murcia
• 20 mei 2011 - Aardbeving in het westen van Turkije, met een kracht van 5.9. Er zijn 3 slachtoffers gevallen, en meer dan 100 gewonden.
• 23 augustus 2011 - Aardbeving Charlotteville, Virginia. Opmerkelijke aardbeving met een kracht van 5,9 op de schaal van Richter. In deze regio komen normaliter geen aardbevingen voor met deze kracht. De aardbeving zorgde er onder andere voor dat het Pentagon en het Capitool ontruimd werden. Er zijn voor zover bekend geen slachtoffers gemeld.
• 8 september 2011 - Kleine aardbeving van ongeveer 5 a 6 seconden rond 21:04 uur in grote delen van Nederland. Het epicentrum lag bij het Duitse Xanten, op de breuklijn bij Goch, en had een kracht van 4,5 op de schaal van Richter.
• 18 september 2011 Een aardschok in India en Nepal, en had een kracht van 6,9 op de schaal van richter. Er waren ongeveer 55 doden.
• 23 oktober 2011 Een aardschok in Oost-Turkije van 7,2 op de schaal van richter. Het dodental wordt geschat op 500 tot 1000 mensen.
• 10 november 2011 Een aardschok in Van, Turkije van 5,6 op de schaal van richter. Het dodental wordt geschat op 100-200 mensen.

De krachtigste aardbevingen

De tien zwaarste aardbevingen sinds 1900 zijn:

Land/Plaats	Datum	Magnitude	Breedte	Lengte
Chili	22-05-1960	9,5	38.2 Z	72.6 W
Atjeh, Indonesië	26-12-2004	9,3	3.3 N	95.8 O
Alaska, VS	28-03-1964	9,2	61.1 N	147.5 W
Alaska, VS	09-03-1957	9,1	51.3 N	175.8 W
Rusland	04-11-1952	9,0	52.7 N	159.5 O
Ecuador	31-01-1906	8,8	1.0 N	81.5 W
Koerilen	06-11-1958	8,7	44.4 N	148.6 O
Alaska, VS	04-02-1965	8,7	51.3 N	178.6 O
India	15-08-1950	8,6	28.5 N	96.5 O
Argentinië	11-11-1922	8,5	28.5 Z	70.0 W

Het gemiddeld aantal bevingen per jaar met de bijbehorende magnitude zijn:

• 3000 met magnitude 5
• 100 met magnitude 6
• 20 met magnitude 7
• 2 met magnitude 8

Voorspelling

Van tijd tot tijd worden er aardbevingen voorspeld. Volgens deskundigen is een juiste voorspelling vrijwel onmogelijk omdat te veel verschillende factoren van invloed zijn op het ontstaan van een beving. Desondanks wordt er getracht voorspellingen te doen om de menselijke schade te beperken. Tekenen die mogelijk van belang zijn:

• voorschokken
• veranderingen in de chemische samenstelling van het grondwater
• vloeistofdruk in de gesteentekolom
• langzame beweging langs breuklijnen
• bevingen in aangrenzende delen op de breuklijn
• statistische gegevens over de frequentie van aardbevingen
• veranderingen in het magnetisch veld ter plaatse
• spanning in het gesteente, te meten met spanningsmeters op een paar honderd meter diepte

Nederland en België

Jaarlijks komen in het zuidoosten van Nederland aardbevingen voor met een sterkte van 2 tot 3 op de schaal van Richter. Soms ook sterkere - bijvoorbeeld die bij Roermond op 13 april 1992 met een sterkte van 5,8 waarbij voor tientallen miljoenen guldens schade werd aangericht.

Op 11 juni 1938 had in België een aardbeving plaats met een kracht van 5 op de schaal van Richter. Het epicentrum lag onder Zulzeke op een diepte van 19 km en het was de krachtigste aardschok in België in de 20e eeuw.

In de provincies Groningen en Drenthe hebben zich sinds 1986 ongeveer 50 aardbevingen voorgedaan als gevolg van het onttrekken van aardgas uit de ondergrond. De meeste waren zeer licht. Op 24 oktober 2003 vond echter bij Loppersum een aardbeving plaats met een sterkte van 3,0 op de schaal van Richter. De materiële schade was gering. Een beving met de kracht van 2,2 op de schaal van Richter werd geregistreerd op 5 augustus 2005 in Sappemeer; ook deze beving zou kunnen zijn ontstaan door bodemdaling als gevolg van aardgaswinning. Op 8 augustus 2006 heeft zich de zwaarste aardbeving tot nog toe de provincie Groningen getroffen, met een sterkte van 3,5 op schaal van Richter. Het epicentrum lag bij Middelstum en de aardbeving werd, net als de andere aardbevingen in dit gebied, veroorzaakt door de aardgaswinning.

Zie ook Lijst van zwaarste aardbevingen in Nederland.

Maan

Door seismometers zijn ook "maanbevingen" geregistreerd als gevolg van inslagen en maangetijden.

Zie ook

• Epicentrum
• Hypocentrum
• Zeebeving
• Tsunami
• Eigentrillingen van de aarde
• Seismische techniek
• Soera De Beving, een soera van de Koran, o.a. over de aardbeving op de Dag des Oordeels (zie ook : samenvatting van de soera's).

Externe links

• Animatie bij de BBC (Engels)
• Geologische uitleg bij aardbevingen

Referenties

Bronvermelding :

• De tekst op deze pagina, een eerdere versie daarvan of een deel van de tekst is afkomstig van de website van het KNMI.