Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Zwaartepunt
Het zwaartepunt van een object is het punt ten opzichte waarvan de massa van dat object in evenwicht is. In dit punt wordt in de natuurkunde de zwaartekracht gedacht aan te grijpen, als zij wordt voorgesteld als een puntlast. De termen gewichtszwaartepunt en massazwaartepunt worden soms gebruikt om deze definitie te onderscheiden van die van het geometrisch zwaartepunt.
Het geometrisch zwaartepunt van een driedimensionaal object is het punt waar omheen het volume gelijk is verdeeld. Formeel is dit het snijpunt van alle vlakken die het object in twee even grote delen verdelen. Voor een driehoek is dit het snijpunt van de drie zwaartelijnen, die elk van een van de hoekpunten naar het midden van de tegenovergelegen zijde lopen.
In de natuurkunde heet het zwaartepunt van de massa van een of eventueel meer voorwerpen daarvan het massamiddelpunt. Het gewichtszwaartepunt kan men zich als volgt voorstellen: als in het zwaartepunt van een willekeurige tweedimensionale figuur een gat wordt gemaakt, en daardoorheen een spijker wordt gestoken, dan zal de figuur geen voorkeurspositie aannemen. De figuur zal in iedere willekeurige stand, ten opzichte van een denkbeeldig horizontaal vlak, in evenwicht zijn.
Het geometrisch zwaartepunt is de gemiddelde positie van alle punten waaruit het object (lichaam) bestaat, terwijl het massazwaartepunt de gewogen gemiddelde positie van die punten is, waarbij de massa van elk punt het relatieve belang ervan aangeeft.
Wiskundige definitie
Indien de oppervlakte A van een begrensd gebied G van het tweedimensionale vlak berekenbaar is, kan het zwaartepunt van het gebied G bepaald worden via de formule:
- xZ = 1 A ∫∫G xdA, yZ = 1 A ∫∫G ydA
Hierbij wordt een infinitesimaal klein deeltje met oppervlakte dA uit het binnengebied van gebied G genomen. De oppervlakte van dit deeltje wordt dan vermenigvuldigd met de x- resp. de y-coördinaat van het zwaartepunt van het deeltje. Doordat het deeltje oneindig klein is, is het een punt. Hierdoor zijn de coördinaten van het zwaartepunt gelijk aan de coördinaten van het deeltje. Dit wordt dan geïntegreerd over het volledige binnengebied van G. Deze term wordt ook het statisch moment, in de x-richting resp. in de y-richting, genoemd. Door deze term door de oppervlakte van G te delen, verkrijgt men de x- resp. de y-coördinaat van het zwaartepunt van G.
Meer algemeen kan men analoog het zwaartepunt van een deelverzameling van de Euclidische ruimte van willekeurige dimensie bekijken. Het bestaat niet voor elke deelverzameling: er zijn deelverzamelingen waarbij de integralen niet alle bestaan, of waarbij we oneindig door oneindig of nul door nul zouden moeten delen. Bij een kromme in de twee- of meerdimensionale ruimte of een oppervlak in de driedimensionale ruimte moet de definitie aangepast worden (overeenkomend met een "massa" per lengte- of oppervlakte-eenheid) om niet nul gedeeld door nul te krijgen.
Voor homogene fysieke objecten komt de wiskundige definitie overeen met de natuurkundige.
Voorbeeld
Berekening van het zwaartepunt van een rechthoek, met hoogte H en breedte B.
De oppervlakte A van de rechthoek wordt berekend door de hoogte met de breedte te vermenigvuldigen: A=HB.
De term dA kan in beginsel op dezelfde manier berekend worden. Echter, omdat de hoogte H niet van de x-waarde afhangt, wordt in plaats van een infinitesimaal klein deeltje, een infinitesimaal dun strookje met breedte dx genomen. De oppervlakte dA van dit rechthoekig strookje is het product Hdx. Door xdA=xHdx te integreren over de breedte B krijgt men de x-coördinaat van het zwaartepunt.
- xZ = 1 HB xH dx = 1 HB H B² 2 = B 2
Op analoge wijze kan ook y_Z bepaald worden:
- yZ = H 2
Zwaartepunt van een gebied onder de grafiek van een functie
Als een gebied ingesloten wordt door de grafiek van een functie y = f(x) en de x-as in een interval [x_1,x_2], is het mogelijk het zwaartepunt van dit gebied te berekenen met de formules:
- xZ = 1 Axy dx, yZ = 1 A y 2y dx, A = y dx, y = f(x)