Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Atlantis (eiland)
Atlantis (Oudgrieks Ἀτλαντίς, "eiland van Atlas") is een hypothetisch eilandenrijk waarvan de historiciteit uiterst twijfelachtig is. Atlantis werd voor het eerst vermeld in Plato's dialogen Timaeus en Critias. Door een catastrofe zou het rijk plotseling zijn verdwenen. De Atlantische Oceaan dankt zijn naam aan deze legende.
Geleerden zijn het er niet over eens of Plato mogelijk door vroegere bronnen is geïnspireerd. Sommigen gaan er van uit dat hij putte uit verhalen over de vulkaanuitbarsting van Thera, terwijl anderen veronderstellen dat hij door de verwoesting van Helike in 373 v.Chr. of de mislukte Atheense expeditie naar Sicilië in 415–413 v.Chr. zijn inspiratie voor Atlantis kreeg. Omdat Plato de verwoesting van Atlantis in verband brengt met de vloed van Deucalion wordt ook wel verondersteld dat hij zich liet inspireren door een zondvloedverhaal.
Atlantis volgens Plato
De Griekse filosoof Plato (427-347 voor Christus) was de eerste die over Atlantis schreef. In een van zijn dialogen vertelt het personage Critias dat zijn grootvader het verhaal over Atlantis rechtstreeks van de grote Solon (638 – 558 V.C.) vernomen zou hebben. Hoe het land eruit zag, is door Plato bij monde van deze Critias in detail beschreven. Onder andere was er op het eiland een tempel gewijd aan de god Poseidon, de god van de zee. Het eiland Atlantis lag buiten de Middellandse Zee, dus nog verder dan de Zuilen van Hercules (de straat van Gibraltar).
Volgens Plato's dialoog verdween het rijk ongeveer 9500 voor Christus door een wereldwijde catastrofe, een soort zondvloed, waardoor ieder spoor van het land werd weggewist. Het verhaal van Critias gaat dus uit van een mondelinge overlevering van meer dan 9000 jaar. Desondanks werd en wordt vaak verondersteld dat het rijk werkelijk bestaan heeft.
Plato's beschrijving van een mythisch eiland komt over de hele wereld in vele verhalen voor, in de vorm van een aards paradijs, dat ten ondergaat aan natuurrampen, zoals aardbevingen of vloedgolven. Sommigen denken dat Plato geïnspireerd was door de vulkanische gebeurtenissen op het eiland Santorini.
In zijn 'Timaeus' en vooral in 'Critias' vertelt Plato uitgebreid over een eiland, "groter dan Noord-Afrika en Klein-Azië bij elkaar", waarvan de bevolking in overvloed en weelde leefde, zo'n 11.000 jaar geleden. Tijdens een bezoek aan Egypte zou Solon in de stad Saïs een priester ontmoet hebben, die hem uitvoerig vertelde over de overwinning van de Grieken op "een machtig leger dat, vanuit een ver punt in de Atlantische Oceaan, oprukte om Europa te veroveren. De indringers kwamen van een eiland Atlantis, buiten de Zuilen van Hercules" (de huidige straat van Gibraltar).
In de onvoltooide dialoog "Critias" geeft Plato een zeer gedetailleerde beschrijving van het centrum van het machtige Atlantis-rijk. Omstreeks 9.500 voor Christus verdween het door een wereldwijde catastrofe naar de bodem van de zee en wiste daarmee haast ieder spoor van zijn bestaan uit: "De oude hoofdstad was rijk aan natuurlijke bronnen en er was voedsel in overvloed. Hoge bergen boden beschutting tegen de noordenwind en over de weiden zwierven dieren zoals olifanten en paarden, die dronken uit meren en rivieren. Er regeerden 10 koningen over dit paradijselijke eiland en de bewoners leefden er in volmaakte harmonie".
Volgens Plato was de oude hoofdstad van Atlantis een streng geometrisch uitgebouwd systeem van concentrische cirkels met om beurten een ommuurd eiland en een kanaal, met een totale diameter van 22,5 km. Op het cirkelvormige centrale eiland waren er sportterreinen, het koninklijk paleis en een tempel, gewijd aan de zeegod Poseidon, beschermgod van de stad. Het hoofdeiland werd helemaal ingesloten door een cirkelvormig, 183 meter breed kanaal. Daaromheen was opnieuw een ringvormig eiland, 365 meter breed, met een paardenrenbaan, een kazerne en een grote binnenhaven. Het was gescheiden van de derde buitenste landring door een even breed kanaal. Aan één kant liep een kanaal rechtstreeks van de zee door dit geometrische complex tot een binnenhaven in het centrum.
De ligging van Atlantis
Door de jaren heen zijn er talloze ideën over de ligging van Atlantis verschenen. Geen enkel idee kan als een wetenschappelijke theorie worden beschouwd: goede onderbouwing ontbreekt altijd. Er is wel beweerd dat Atlantis gevonden zou zijn in de buurt van de Azoren, Amerika, Scandinavië, de Noordzee, de Britse eilanden, het eiland Cuba, Zuid-Spanje, Kreta, Cyprus, Santorini, de Canarische Eilanden en Antarctica. Ook worden wel Egypte, Indonesië, Madagaskar en Australië genoemd als mogelijke plaatsen van Atlantis.
Antarctica als Atlantis
Men beweerde (in 1966 gepubliceerd door Prof. Dr. Charles Hapgood in zijn boek "Maps of the Ancient Sea Kings") dat Antarctica de plaats is waar het vroegere Atlantis zou hebben gelegen. Deze veronderstelling zou worden ondersteund door het idee dat op een aantal middeleeuwse wereldkaarten (de 'wereld' voor zover bekend in die tijd) Antarctica nauwkeurig staat getekend, terwijl men het bestaan ervan nog niet eens kende. De bekendste hiervan is de Piri Reis-kaart uit 1513. Op deze kaart lijkt volgens sommigen Antarctica nauwkeurig getekend te zijn zoals het er onder de gigantische ijskap uit zou zien. De meeste wetenschappers zien echter geen Antarctica op deze kaart maar alleen de doorgetekende kust van Zuid-Amerika. Cartografen uit die tijd, zo luidt de hypothese, moeten de 'kennis' van Antarctica van nog veel oudere kaarten hebben overgenomen. Kaarten die verloren zouden zijn gegaan. Er moet volgens dit idee een volk zijn geweest dat in een periode lang vóór het begin van de Middeleeuwen kennis had van de eilanden van Antarctica. Dit zou dan tijdens de laatste ijstijd zijn geweest, toen een groot deel van het noordelijke halfrond onder een dikke ijskap lag. Sommige delen van Antarctica zouden juist een zachter klimaat gehad hebben. Men dacht dat er toen een volk leefde dat de zeeën rond Antarctica bevoer of er misschien zelfs woonde. Het jaartal van 9600 v.Chr. waarin volgens Plato dit volk verdween ("9000 jaar vóór de tijd van Solon"), ligt ook dicht in de buurt van het einde van de laatste ijstijd, zo'n 11.000 jaar geleden. Een andere veronderstelling over de verdwijning van Atlantis gaat uit van een verschuiving van de aardkorst, waarbij Antarctica opgeschoven zou zijn in de richting van de zuidpool en daardoor binnen korte tijd met een ijslaag bedekt werd. Geen van deze ideeën vinden ondersteuning in de geologische wetenschap.
Waarom veel aanhangers het bij de Atlantische Oceaan houden
Volgens weer een ander idee zou het rijk Atlantis gevormd zijn geweest door een keten van kleine eilanden en bergruggen in het midden van de Oceaan, die geografisch de Oude (Europa en Afrika) en Nieuwe Wereld (Amerika) verbonden, met uitlopers aan weerszijden van de Oceaan. Door een ramp zou Atlantis onder de golven zijn verdwenen en alleen de Azoren en de Canarische Eilanden, zouden als toppen van de Mid-Atlantische Rug boven de zeebodem overgebleven zijn. Op geen van deze eilanden zijn echter resten van een oude hogere beschaving aangetroffen. Het klopt dat de dunne oceaanbodem in de buurt van de Azoren, evenals de overige delen van de Mid-Atlantische Rug, een vulkanische stoorzone is.
Geologische kennis
Uit geologische gegevens is duidelijk dat Antarctica minimaal sinds het Mioceen en waarschijnlijk al sinds het Onder Oligoceen ononderbroken en volledig onder een dikke ijskap gelegen heeft. Dat betekent dat van enige bewoonbaarheid van dit continent sinds enkele tientallen miljoenen jaren geen sprake kan zijn geweest.
Een verschuiving van Antarctica in de richting van de Zuidpool zou op Antarctica waarneembaar moeten zijn als een verplaatsing van de magnetische Noordpool, dat wil zeggen als een richtingsverandering van het aardmagnetisch veld. Dergelijke veranderingen worden namelijk vastgelegd in het paleomagnetisme van gesteenten. Van dit palaeomagnetisme kan de richting, en daarmee dus de ligging van het continent op het moment van het vastleggen gemeten worden. Dergelijke wijzigingen hebben zich inderdaad voorgedaan. Dit vond echter reeds plaats tijdens het Oligoceen (vandaar het begin van de verijzing tijdens die geologische periode) en de snelheid waarmee dat plaatsvond lag in de orde van enkele centimeters per jaar. Snelle veranderingen in de richting van het paleomagnetisme op Antarctica, wijzend op dramatische gevolgen, hebben tijdens het Weichselien en het Holoceen niet plaatsgevonden. En zoals gezegd zijn er helemaal geen continentverplaatsingen met snelheden zoals die hier vereist zijn bekend.
De Mid-Atlantische Rug loopt door het midden van de Atlantische Oceaan en heeft slechts enkele zijtakken. Er zijn geen geologische aanwijzingen in de oceaanbodem gevonden dat in geologisch recente tijd deze zijtakken groter zouden zijn geweest of meer dan nu het geval is boven water uit kwamen en de Amerikaanse en Europese continenten, eventueel met een eilandenreeks, hebben verbonden.
Een gebeurtenis waarbij in de omgeving van de Azoren bij een catastrofale gebeurtenis veel land onder water verdwenen zou zijn, zou zijn geologische sporen hebben achtergelaten. De oceaanbodem rond de Azoren is betrekkelijk goed onderzocht en de gevolgen van een dergelijke geologisch jonge gebeurtenis zou zijn sporen op de zeebodem achtergelaten moeten hebben. Die zijn niet gevonden. Als de gebeurtenis zich snel had voltrokken, zou één van de gevolgen ook een tsunami zijn geweest. De sporen die tsunami's in de zeebodem en in de overspoelde gebieden op het land zouden hebben achtergelaten zijn goed bestudeerd, maar dergelijke sporen zijn niet gevonden.
Rampzalige vulkaanuitbarstingen hebben tijdens de klassieke oudheid in het Middellandse Zeegebied wel plaatsgevonden. Daarbij zijn ook tsunami's opgetreden. Mogelijkerwijs is de Minoïsche beschaving hierdoor weggevaagd. Deze gebeurtenissen vallen echter buiten de Atlantismythe, aangezien Atlantis 'voorbij de Zuilen van Heracles' gelegen zou zijn, dat wil zeggen buiten de Middellandse Zee. Of het moet zo zijn dat Plato met de Zuilen van Heracles toch iets anders bedoelde dan men altijd aanneemt.
De zeespiegelstijging aan het begin van het Holoceen verliep aanvankelijk razendsnel. Zo liep het droogliggende Noordzeegebied binnen een periode van enkele mensenlevens grotendeels vol. Dit gold voor alle gebieden die nu overspoeld zijn met een randzee tot ongeveer 120 meter waterdiepte. Toen de stijging als gevolg van het smelten van de ijskappen eenmaal goed op gang was gekomen, was het in dergelijke gebieden niet mogelijk om nederzettingen, zo die al bestonden, langdurig te handhaven: men zou binnen een mensenleven verscheidene keren hebben moeten verhuizen. Hoewel deze 'gebeurtenis' ver voor de meeste beschavingen plaatsvond, is het, hoewel onwaarschijnlijk, toch niet geheel ondenkbaar dat de mythe van Atlantis (evenals alle zondvloedverhalen) op deze periode teruggaat.
De theorieën over het bestaan van Atlantis zijn geen wetenschappelijke theorieën. Waar zij in de geologie hun gegevens en bewijzen zouden moeten vinden, zijn deze geheel afwezig. Slechts de snelle zeespiegelstijging aan het begin van het Holoceen zou eventueel een gedeeltelijke verklaring kunnen leveren maar daarbij moet bedacht worden dat bij een lage zeespiegelstand ook een (zeer) koud klimaat hoort.
De kennis van de Atlantiërs
Er wordt al jaren gediscussieerd of Atlantis echt bestaan heeft. En als Atlantis bestaan zou hebben, over welke kennis zouden de Atlantiërs dan beschikt hebben?
Eén van de ideeën is, dat alle kennis/schatten van de Atlantiërs in een 'schatkamer' verborgen zouden zijn. Deze kamer wordt vaak aangeduid als de Hall of records of Het heiligdom van Thoth.
Heel wat occulte groeperingen beroepen zich op kennis die via een lange reeks geïnitieerden uit Atlantis afkomstig zou zijn. Sekten en geheime magische genootschappen zoals Tempeliers, Rozekruisers en Vrijmetselaars beroemen zich op deze afstamming. Sommige van deze scholen beweren zelfs de hele geschiedenis van Atlantis te hebben gereconstrueerd aan de hand van spirituele boodschappen. Edgar Cayce, een bekend 19e-eeuws Amerikaans helderziende, verklaarde in een visioen de hele geschiedenis van de mensheid vanaf Atlantis te hebben gezien. Atlantis zag hij als een hoogtechnologische beschaving, gebaseerd op de kracht van kristallen. Volgens hem wordt de kennis van Atlantis bewaard in een kamer die zich bevindt onder de voorpoten van de sfinx op het plateau van Gizeh in Egypte. Het bestaan van een kamer is door onderzoek bevestigd, maar de lokale autoriteiten hebben nog geen toestemming gegeven voor verder onderzoek. De ingenieur Robert Bauval heeft dit onderwerp uitvoerig behandeld in meerdere boeken.
Ook in het denken van Helena Blavatsky speelde Atlantis een rol. Ze was van mening dat de hoogontwikkelde cultuur van Atlantis zich na de vernietiging had verspreid in andere culturen en daarmee in de godsdiensten waarvan zij elementen had verzameld in de theosofie.[1]
Atlantis in de fictie
De mythe van Atlantis zorgt voor veel stof in diverse verhalen. De Rode Ridder maakte al een reis naar Atlantis. In diverse stripverhalen (onder andere Suske en Wiske: Het statige standbeeld, Blake en Mortimer: Het Raadsel van Atlantis) wordt het gezien als een soort beschaving die naar een andere planeet is gevlucht en ver boven onze aardse beschavingen uitstijgt.
J.R.R. Tolkien schrijft in zijn verhalen over een "Númenor". Númenor is een eiland, ver in de Grote Zee, dichter bij de Onsterfelijke Landen dan bij Midden-Aarde, maar de bewoners worden hoogmoedig en keren zich van het rechte pad af. Uiteindelijk vallen ze de Onsterfelijke Landen binnen waarop het eiland vernietigd wordt, en enkel een handjevol getrouwen, die wel eerlijk bleven, weet te ontkomen. Het is mogelijk dat Númenor gebaseerd is op Atlantis.
In de boeken van Marion Zimmer Bradley (onder andere Nevelen van Avalon) komen de voorouders van de priesters en priesteressen van Avalon van Atlantis voor.
Lucasarts heeft het computerspel Indiana Jones and the Fate of Atlantis (Het Lot van Atlantis) gemaakt. In het spel moet Indiana Jones het rijk Atlantis vinden voordat de Nazi's dat doen, om zo een Atlantisch mineraal Oricalcium te vinden. De naam van een personage uit het spel, Sophia Hapgood, is een verwijzing naar Prof. Charles Hapgood die een bekende 'theorie' over Atlantis heeft opgesteld (zie de sectie over de de ligging van Atlantis).
Cryo Interactive en Dreamcatcher Interactive ontwikkelden het fantasy adventure computerspel Atlantis: De verloren Legende (origineel: Atlantis: The Lost Tales). Het is het eerste deel in een serie die lijkt op Myst. Het spel wordt opgevolgd door Atlantis II (Beyond Atlantis buiten Europa), Atlantis III: The New World, Atlantis Evolution en The Secrets of Atlantis: The Sacred Legacy.
In de televisieserie Stargate Atlantis, een spin-off van Stargate SG-1, speelt de mythe van Atlantis een belangrijke rol. In de serie is Atlantis een drijvende stad met geavanceerde technologie (met de mogelijkheid in het water te zinken). Atlantis bevindt zich, in tegenstelling tot de meeste verhalen, niet meer op aarde, maar vertrok naar een planeet in het Pegasus-sterrenstelsel. De bewoners evacueerden de stad later wegens een oorlog en vertelden hun verhaal aan de Aardse bevolking.
Ook pretparken worden geïnspireerd door Atlantis. Zo heeft het pretpark Phantasialand in Duitsland een soort simulator met de naam 'Race For Atlantis'. Hierin wordt de ondergang van Atlantis uitgebeeld. In tegenstelling tot de meeste andere verhalen is hier Atlantis in de ruimte gelegen en aan het eind explodeert Atlantis.
De speelgoedfabrikant Lego verkoopt onder de naam Atlantis ook een aantal producten die geïnspireerd zijn op het verhaal over het legendarische eiland en zo zijn er wel meer commerciële producten die gebruikmaken van de bekendheid van de naam.
In een aflevering van de tekenfilmserie Alfred J. Kwak wordt verteld dat dodo's "hele bijzondere glasblazers" waren. Toen de aarde volledig dreigde te overstromen, maakten zij gigantische glazen bollen om zich in te verbergen. Na een storm werden die glazen bollen de zee opgeblazen. Die zonken naar de bodem en zo ontstond Atlantis.
Bronnen
- Atlantis
- Atlantis: Mythe of werkelijkheid?
- De volledige beschrijving van Plato over Atlantis
- (en) Atlantis vlakbij Cyprus?
- (en) Atlantis in Indonesië?
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º Blavatsky maakte melding van Atlantis in haar eerste boek 'Isis Unveiled' (Isis Ontsluierd), gepubliceerd in 1877
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Atlantis op Wikimedia Commons.