Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
IJzeren Gordijn
Het IJzeren Gordijn was in de eerste plaats een grens door Europa, een scheidingslijn tussen het communistische zogenaamde 'Oostblok' (de Sovjet-Unie en haar vazalstaten of "satellietstaten" in Oost-Europa) en het kapitalistische 'Westen' (westerse landen onder aanvoering van de Verenigde Staten van Amerika). De grens ontstond na de Tweede Wereldoorlog en werd vrij abrupt afgebroken na de ineenstorting van de macht van de communistische partijen in Oost-Europa en het uiteenvallen van het Sovjetimperium. Hongarije begon als eerste met het afbreken op 2 mei 1989, waarbij ook de hoge kosten voor het onderhoud van de grens een rol speelden. Het 'gordijn' was het symbool van de Koude Oorlog.
 Zie ook het hoofdartikel Val van het communisme |
In de tweede plaats was het IJzeren Gordijn een plastische aanduiding van de mijnenvelden, de tankgracht, het prikkeldraad, de wachtposten en torens die de twee ideologieën kunstmatig scheidden. Daarbij hoorde ook de voormalige muur die Oost-Berlijn scheidde van West-Berlijn en de grens tussen Oost- en West-Duitsland. Deze constructie die het Westen van het Oosten scheidde, was in West-Duitsland een bizarre toeristische attractie: op vele plaatsen langs het IJzeren Gordijn waren platformen geplaatst van waaraf toeristen met verrekijkers naar "het oosten" konden kijken. Wachtposten keken vanuit hun torens terug. Oost-Duitse spionnen maakten hiervan gebruik door met aangepaste verrekijkers door middel van infrarood licht met het thuisfront te communiceren.
Naam
De term IJzeren Gordijn voor een onoverbrugbare afscheiding tussen gebieden, werd waarschijnlijk voor het eerst gebruikt door de Belgische Koningin Elisabeth, voor de situatie die in 1915 tussen haarzelf en haar Duitse familie bestond.[1] De woorden van de koningin-verpleegster reflecteerden een persoonlijk lot, maar ook een noodzakelijke belofte in een propagandaoorlog waarin de vijand per definitie monsterlijk was.[2] Een 'ijzeren gordijn' (of eiserner Vorhang) was een in Duitse theaters verplichte veiligheidsmaatregel die moest voorkomen dat een eventuele brand op het podium zich direct tot de zaal zou uitbreiden. Dergelijke branden kwamen vaak voor want het beschilderde doek waaruit decorstukken bestonden was uiterst brandbaar. In geval van brand op het podium werd een metalen scheidingswand tussen podium en zaal neergelaten die door brandweerlieden met water werd gekoeld.
Na Elisabeth gebruikten ook anderen de term als metafoor voor gescheiden gebiedsdelen. De term IJzeren Gordijn voor de scheiding tussen de Duitse en de Sovjetinvloedssfeer werd voor het eerst gebruikt in een artikel van het Duitse dagblad Das Reich, op 18 februari 1945, waarna Joseph Goebbels volgens datzelfde dagblad, in een redevoering op 25 februari eveneens over een IJzeren Gordijn sprak.
De term in de huidige betekenis, werd gemeengoed door een toespraak van de Britse staatsman Winston Churchill, die in de beroemd geworden Fultonspeech op 5 maart 1946 (toen hij al was opgevolgd door Attlee) waarschuwde tegen de zich aftekenende tweedeling van Europa. Er waren niet veel mensen die hem meteen geloofden en hij werd om zijn woorden aanvankelijk door velen verguisd; een paar jaar later bleek hoe juist hij de ontwikkelingen had ingeschat.
Gedeelte van Churchills' Fultonspeech
„From Stettin in the Baltic to Trieste in the Adriatic an 'iron curtain' has descended across the Continent. Behind that line lie all the capitals of the ancient states of Central and Eastern Europe. Warsaw, Berlin, Prague, Vienna, Budapest, Belgrade, Bucharest and Sofia; all these famous cities and the populations around them lie in what I must call the Soviet sphere, and all are subject, in one form or another, not only to Soviet influence but to a very high and in some cases increasing measure of control from Moscow.”
- vrij vertaald: "Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee, is een 'ijzeren gordijn' neergelaten dwars door het Europese continent. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal- en Oost-Europa. Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia; al deze beroemde steden en de bevolkingen eromheen, liggen binnen de Sovjetsfeer en zijn alle in een of andere vorm onderworpen, niet alleen aan de Sovjetinvloed, maar in grote en steeds grotere mate aan directe beheersing door Moskou."
Joegoslavië en Albanië
De Socialistische Federale Republiek Joegoslavië was weliswaar (zoals de naam al aangeeft) socialistisch maar was geen lid van het Warschaupact. Al waren er strenge grenscontroles, in principe kon men vanuit Joegoslavisch oogpunt bezien via alle grenzen het land binnenkomen of verlaten. Dat was echter niet het geval vanuit Hongarije, Roemenië en Bulgarije: die landen hielden hun grenzen dicht (in ieder geval voor hun eigen burgers). Het IJzeren Gordijn liep daardoor ten oosten van Joegoslavië. De voorspelling van Churchill, die Belgrado achter het IJzeren Gordijn plaatst, kwam dus in dit geval niet helemaal uit.
Ook Albanië was communistisch. Dat land had echter al in 1961 gebroken met de Sovjet-Unie en de rest van het Warschaupact. Na aanvankelijk goede betrekkingen met de Volksrepubliek China raakte het land na de dood van Mao Zedong in een volledig isolement. De grenzen van Albanië worden over het algemeen niet tot het IJzeren Gordijn gerekend.
Grensovergang Helmstedt-Marienborn
De grootste en belangrijkste grensovergang in het IJzeren Gordijn was de grensovergang Helmstedt-Marienborn. Deze grensovergang was het begin van de kortste transitroute tussen de Bondsrepubliek en West-Berlijn. Ook ander verkeer tussen de Bondsrepubliek en de DDR en Polen kwam hierlangs. Na 1990 werd de grensovergang als museum ingericht.
Trivia
Ook dieren werden tijdens de Koude Oorlog slachtoffer van het IJzeren Gordijn. Tussen het Bohemer Woud en het Beierse Woud stond destijds onder meer een elektrische afrastering. Uit onderzoek waarbij onder andere gps-apparatuur gebruikt werd, bleek dat de edelherten in het gebied zich 25 jaar na de afbraak van het IJzeren Gordijn nog altijd aan deze nu denkbeeldige barricade houden. Volgens de onderzoekers leren hertenkalfjes van hun moeder waar ze wel en niet mogen komen en hoewel er inmiddels geen herten meer in leven zijn die het IJzeren Gordijn 'aan den lijve ondervonden' hebben (de levensverwachting van edelherten ligt rond de 15 jaar), blijft de grenszone verboden gebied.[3]
Externe link
Bronnen, noten en/of referenties
|
Vrije mediabestanden over Iron curtain op Wikimedia Commons