Romeinse kalender

De Romeinse kalender of Latijnse kalender is gebaseerd op de maanstanden en verdeelt het jaar onder in 12 maanden. De week was in Romeinse tijd niet bekend, deze werd in Europa pas rond 400 na Christus ingevoerd, samen met de namen van de weekdagen.

Data

Een datum werd in de Romeinse tijd aangegeven door het aantal dagen te noemen die nog restten voor de Calendae, de Nonae of de Idus.

• de Calendae was de eerste dag van de maand
• de Nonae was de vijfde dag van de maand of de zevende in de maanden maart, mei, juli en oktober)
• de Idus was de 13e dag van de maand of de 15e in de maanden maart, mei, juli en oktober

Vanaf deze punten telde men de dagen terug waarbij de begin- en einddagen van de maand ook meegeteld werden. Zo wordt bijvoorbeeld 13 oktober „ante diem III Id. Oct.” en 30 oktober „a.d. III Cal. Nov.” Maar de dag net voor een Calendae, Nonae of Idus werd niet a.d. II genoemd: hiervoor gebruikte men het woord „pridie” (voordag). 31 oktober werd bijvoorbeeld „pridie Cal. Nov.” (i.e. de dag voor de Calendae van november).

Tot de Juliaanse kalenderhervorming in 46/45 v. Chr. was de Romeinse kalender als volgt opgebouwd:

Dag	Rom. maand van 29 dagen	Rom. maand van 28 dagen	Rom. maand van 31 dagen	voorbeeld Maius
	Jan., Apr., Jun., Sext., Sept., Nov., Dec.	Feb.	Mar., Mai., Quint., Oct.	korte vorm	Latijnse lange vorm (ablativus temporalis)
1	kalendae			Kal. Mai.	Kalendis Maiis
2	IV		VI	a. d. VI Non. Mai.	ante diem VI (sextum) Nonas Maias
3	III		V	a. d. V Non. Mai.	ante diem V (quintum) Nonas Maias
4	pridie		IV	a. d. IV Non. Mai.	ante diem IV (quartum) Nonas Maias
5	nonae		III	a. d. III Non. Mai.	ante diem III (tertium) Nonas Maias
6	VIII		pridie	prid. Non. Mai.	pridie Nonas Maias
7	VII		nonae	Non. Mai.	Nonis Maiis
8	VI		VIII	a. d. VIII Id. Mai.	ante diem VIII (octavum) Idus Maias
9	V		VII	a. d. VII Id. Mai.	ante diem VII (septimum) Idus Maias
10	IV		VI	a. d. VI Id. Mai.	ante diem VI (sextum) Idus Maias
11	III		V	a. d. V Id. Mai.	ante diem V (quintum) Idus Maias
12	pridie		IV	a. d. IV Id. Mai.	ante diem IV (quartum) Idus Maias
13	idus		III	a. d. III Id. Mai.	ante diem III (tertium) Idus Maias
14	XVII	X	pridie	prid. Id. Mai.	pridie Idus Maias
15	XVI	IX	idus	Id. Mai.	Idibus Maiis
16	XV	VIII	XVII	a. d. XVII Kal. Iun.	ante diem XVII (septimum decimum) Kalendas Iunias
17	XIV	VII	XVI	a. d. XVI Kal. Iun.	ante diem XVI (sextum decimum) Kalendas Iunias
18	XIII	VI	XV	a. d. XV Kal. Iun.	ante diem XV (quintum decimum) Kalendas Iunias
19	XII	V	XIV	a. d. XIV Kal. Iun.	ante diem XIV (quartum decimum) Kalendas Iunias
20	XI	IV	XIII	a. d. XIII Kal. Iun.	ante diem XIII (tertium decimum) Kalendas Iunias
21	X	III	XII	a. d. XII Kal. Iun.	ante diem XII (duodecimum) Kalendas Iunias
22	IX	pridie	XI	a. d. XI Kal. Iun.	ante diem XI (undecimum) Kalendas Iunias
23	VIII	terminalia	X	a. d. X Kal. Iun.	ante diem X (decimum) Kalendas Iunias
24	VII	VI	IX	a. d. IX Kal. Iun.	ante diem IX (nonum) Kalendas Iunias
25	VI	V	VIII	a. d. VIII Kal. Iun.	ante diem VIII (octavum) Kalendas Iunias
26	V	IV	VII	a. d. VII Kal. Iun.	ante diem VII (septimum) Kalendas Iunias
27	IV	III	VI	a. d. VI Kal. Iun.	ante diem VI (sixtmum) Kalendas Iunias
28	III	pridie	V	a. d. V Kal. Iun.	ante diem V (quintum) Kalendas Iunias
29	pridie		IV	a. d. IV Kal. Iun.	ante diem IV (quartum) Kalendas Iunias
30			III	a. d. III Kal. Iun.	ante diem III (tertium) Kalendas Iunias
31			pridie	prid. Kal. Iun.	pridie Kalendas Iunias

Maandnamen

Het oude Romeinse jaar begon niet in januari, maar in maart (gewijd aan Mars), een feit dat nog steeds in de namen „september” (zevende maand), „oktober” (achtste maand), „november” (negende maand) en „december” (tiende maand) voortbestaat. Juli en augustus heetten eerst Quintilis (vijfde maand) en Sextilis (zesde maand), maar werden later naar Julius Caesar en Augustus genoemd.

De Romeinse kalender bevatte dus voor Julius Caesar de volgende maanden:

• Martius
• Aprilis
• Maius
• Iunius
• Quintilis
• Sextilis
• September
• October
• November
• December
• Ianuarius
• Februarius
• Mensis intercalaris

Jaren

Jaren werden aangegeven door te vermelden wie dat jaar consul waren.

Fasti en nefasti

De Romeinse kalender bevatte een opsomming van fasti en nefasti, geluksdagen en ongeluksdagen. Ondernemingen werden bij voorkeur op een geluksdag begonnen en het gold als een stommiteit of zelfs een affront om een belangrijke onderneming op een nefastus te beginnen. Zo roept Aulus Vitellius bijvoorbeeld de toorn van Publius Cornelius Tacitus over zich af door op de dag van de nederlaag in Allia tegen de Galliërs zichzelf tot Pontifex Maximus uit te roepen.

Juliaanse kalenderhervorming

In de tijd van Gaius Julius Caesar was de discrepantie tussen de maankalender en de seizoenen zo groot geworden dat Caesar de kalender hervormde en het op de zon laat baseren. Op een correctie door Paus Gregorius XIII na, (bekend als de Gregoriaanse kalender), is deze kalender, de Juliaanse kalender, in principe tot op heden in gebruik.

Kalendersystemen

In gebruik: Armeens • Assyrisch • Bahá'í • Berbers • Chinees • Ethiopisch • Georgisch • Gregoriaans • Hindoe • IJslands • Indiaas • Iraans • Islamitisch • Joods • Juliaans • Koptisch • Liturgisch • Maçonniek • Samaritaans • Thai • Tibetaans Oude kalenders: Attisch • Azteeks • Egyptisch • Georgisch • IJslands • Maya • Macedonisch • Quakers • (Frans) Republikeins • Romeins • Runen • Tabotkalender (rasta) Voorgestelde kalenders of kalenderhervormingen: Darische kalender • Maréchal-kalender • New Earth Calendar • Positivistenkalender • Sovjetisch Kalenderberekening: epacta • cyclus van Meton • gulden getal • indictie • martelaarsboekletter • zondagsletter • zonnecirkel Jaartelling: Ab Urbe Condita • Anno Diocletiani • Anno Mundi (Byzantijns) • Boeddhistisch • Christelijke jaartelling • Olympiade • Seleucidische jaartelling Verwante thema’s: Dionysische Paasperiode • juliaanse dag • oude Nederlandse maandnamen • schrikkeljaar