Jona (boek)

Jona
Tijd	5e-3e eeuw v.Chr.
Taal	Hebreeuws
Categorie	Geschiedenis
Hoofdstukken	4
Vorige boek	Obadja
Volgende boek	Micha

Het boek Jona (naar het Grieks ook Jonas, Hebreeuws: יוֹנָה, Yônā: ’duif’) is het 32e boek uit de Hebreeuwse Bijbel en het vierde in de serie Kleine profeten. Het boek is genoemd naar de hoofdpersoon Jona, zoon van Amittai. In 2Koningen 14:25 wordt ook een profeet Jona, de zoon van Amittai, genoemd. Beide namen zijn eerder zeldzaam, en het is hoogst onwaarschijnlijk is dat er twee profeten ’Jona, zoon van Amittai’ waren. Daarom wordt het verhaal van Jona traditioneel geplaatst in de periode waarover het boek 2 Koningen handelt, namelijk de achtste eeuw v.Chr. Een ’moderne datering’ stelt dat het boek waarschijnlijk later, tussen de vijfde-derde eeuw v.Chr. is ontstaan.

Het boek Jona is een kort profetenverhaal in proza met daarin opgenomen een poëtisch gedeelte, een gebed in de vorm van een psalm. Het verhaal is goed gecomponeerd: het wordt eenvoudig en rechtlijnig verteld, maar het zit vol herhalingen en contrasten. De stijl is eenvoudig, met levendige dialogen; het taalgebruik in de psalm is wat verhevener. Het centrale thema van het boek is Gods onbeperkte macht en zijn grote barmhartigheid, die zich zelfs uitstrekt over andere volken dan Israël. In contrast daarmee staat de kleinzieligheid van Jona. De bedoeling van het boek kan geweest zijn de hoorders te bemoedigen door het voorbeeld van Nineve: als God zelfs deze heidense stad genadig was, hoeveel te meer dan zijn eigen volk.

In ’moderne bijbeluitgaven’ wordt het wel als een ’verzonnen verhaal’, een allegorie, gezien:

Het is een verzonnen verhaal, dus historisch niet echt gebeurd. Maar dat hoeft ook niet. Ook verzonnen en symbolische verhalen kunnen grote waarheden en een rijke boodschap verkondigen.

Opbouw en inhoud

In het boek Jona zijn twee delen te onderscheiden:

• In hoofdstuk 1-2 geeft Jona geen gehoor aan Gods bevel om te gaan profeteren tegen de heidense stad Ninive, de hoofdstad van het Assyrische rijk. Hij vertrekt dadelijk in de andere richting, om in Joppe de boot te nemen naar Tarsis (in Zuid-Spanje). Om een opgekomen storm te doen bedaren zet de bemanning hem op zijn eigen aandringen na veel aarzeling overboord. Hij wordt gered doordat een grote vis hem opslokt. Vanuit de vis bidt hij tot God.
• In hoofdstuk 3-4 gaat Jona na een hernieuwd bevel wel naar Ninive en zegt de stad de ondergang aan. Hij wil de verwoesting gadeslaan, maar de inwoners komen tot inkeer en God spaart de stad. Wanneer Jona zijn teleurstelling daarover toont, wijst God hem terecht.

Twee scenes uit het korte boek zijn erg bekend geworden:

• Jona weigerde in eerste instantie naar Ninive te reizen om een onheilstijding af te leveren en scheepte in Joppe in op een zeereis naar Tarsis in hedendaags Spanje. Onderweg barstte een storm los en Jona besefte dat deze door God veroorzaakt werd. Na zijn bekentenis wierpen de zeelieden hem overboord en hij werd opgeslokt door een grote vis. Hij bleef drie dagen en nachten in de buik van de vis en dichtte daar een prachtig gedicht (een gebed in een vorm van een psalm). Na drie dagen braakte de vis Jona uit en hervatte Jona zijn missie.
• Na de hervatting van zijn missie vluchtte Jona niet meer. Als het dan toch niet anders kon, zou hij die verdorven inwoners van Ninive eens duchtig de les lezen: „Veertig dagen nog, en Ninive wordt met de grond gelijk gemaakt!” (Jona 3:4) Na zijn donderpreek ging Jona buiten de stad zitten afwachten wat er met Ninive zou gebeuren. Hij wilde zien hoe God de stad strafte. God gaf hem beschutting door een schaduwrijke plant (waarschijnlijk een ricinusplant, ook bekend als wonderboom; of een kalebasplant) te laten opschieten. De volgende dag liet God de boom echter verdorren. Verder gebeurde er helemaal niets, want de bewoners deden boete, zij riepen een vasten uit en bekeerden zich. Dat maakte Jona kwaad en nijdig. In een gebed klaagde Jona dat hij wel wist dat het zo zou lopen; net daarom was hij naar Tarsis gevlucht! (Jona 4:2)

Dat was reden voor God Jona de les te lezen. De auteur vertelt dit met veel humor. God liet de plant, die Jona schaduw bezorgde, na één nacht verdorren. En Hij liet de zon harder schijnen dan ooit. Dat maakte Jona erg kwaad. Toen zei God: „Als jij al verdriet hebt om die wonderboom, waar jij geen enkele moeite voor hebt hoeven doen en die jij niet hebt laten groeien, een plant die in één nacht opkwam en in één nacht verging, zou ik dan geen verdriet hebben om Ninive, die grote stad, waar meer dan honderdtwintigduizend mensen wonen die het verschil tussen links en rechts niet eens kennen, en dan nog al die dieren?” (Jona 4:10-11 Op deze vraag volgt geen antwoord, het blijft een open vraag. Over het hoofd van Jona heen wordt deze gericht aan de lezer.

Jona in het Nieuwe Testament

Jona en zijn geschiedenis worden aangehaald door Jezus Christus in het Nieuwe Testament, in Matteüs 12:39,40 en in Lucas 11:29.

Jona in de Koran

Een soera van de Koran heeft de naam van de profeet Jona: (Arabisch: يونس‎, Yūnus of يونان, Yūnān).

Trivia

• Het is moeilijk te bepalen welke boom bedoeld werd met het woord dat als wonderboom is vertaald. Dikwijls gaat men ervan uit dat het om de Ricinus communis gaat, die onder andere wonderolie produceert. De boom heet niet zo omdat hij in het verhaal door een wonder groeide.
• Een tell (heuvel) aan de stadsmuur van de ruïnen van Ninive heet tot op heden Tell Nebi Yunus.

Zie ook

• Soera Jonas

Weblinks

  (en) Jonah, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  (en) Jonah, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Jonah, The Book of, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Book of Jonah, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

Verwijzingen

De twaalf kleine profeten

Bijbelboeken