Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Tobit
Tobit is een ’apocrief’ of ’deuterocanoniek’ boek. Het is waarschijnlijk geschreven rond 200 v.Chr. en werd wel eens „het meest perfecte van de Hebreeuwse idylles” genoemd.[1] Het maakt deel uit van sommige Septuaginta-handschriften.
Verhaal
Tobit en zijn zoon Tobias spelen de hoofdrollen in dit boek. Tobit, een vrome jood uit de stam Naftali, wordt naar Ninive gedeporteerd en huwt er met Anna. Wanneer Sanherib,[2] de koning van Assyrië, joodse volksgenoten doodt, begraaft Tobit hun lichamen. Sanherib bestraft Tobit door al zijn bezittingen te plunderen. Bovendien wordt hij blind doordat vogeldrek in zijn ogen valt. Maar Tobit heeft in het verleden een kleine schat achtergelaten bij iemand in Medië, en stuurt nu zijn zoon Tobias op pad om die op te halen.
Op dezelfde dag werd een zekere Sara in Ekbatana door haar slavin beledigd. Sara was al zeven maal gehuwd, maar elke keer was de bruidegom door Asmodeüs, een demon, gedood. Ze werd er nu van beschuldigd dat zij deze mannen zou hebben vermoord, en was helemaal ten einde raad. Sara bad God om deze schande van haar weg te nemen.
De gebeden van Sara en van Tobit bereiken Gods troon op hetzelfde moment.
Op zijn reis naar Ekbatana (Rages) krijgt Tobias gezelschap van een [[engel$$ in mensengedaante die zich later voorstelt als ’Rafaël’ (bet. ’God geneest’). Tobias herkent hem niet als een engel.
Tobias vangt onderweg in de Tigris een vis, en Rafaël raadt hem aan om de gal, het hart en de lever van de vis te bewaren en vertelt hem hoe hij daarmee boze geesten kan verjagen en oogkwalen kan genezen.
In Ekbatana leidt Rafaël Tobias voor onderdak naar een ver familielid, die tevens de vader is van Sara. Door de engel daartoe aangemoedigd, huwt Tobias met de maagdelijke weduwe. Tobias slaagt erin de boze geest Asmodeüs te verjagen door het hart en de lever van de vis in zijn aanwezigheid te verbranden. Hij keert met zijn echtgenote en zijn vaders schat terug naar huis, waar hij met de gal van de vis de blindheid van zijn vader Tobit geneest. Een deel van de schat wordt als aalmoezen weggegeven.
Later, op de leeftijd van honderdachtenvijftig, overlijdt Tobit. Voor zijn dood voorspelt hij zijn zoon de ondergang van Ninive, en raadt hem aan met zijn gezin de stad te ontvluchten. De voorspelling komt uit.
Moraal en betekenis
Het boek is te vergelijken met de Joodse wijsheidsliteratuur. Dit wordt vooral duidelijk uit de Tobits instructies aan Tobias voor deze in hoofdstuk 4 naar Medië vertrekt. Vooral de waarde van het gebed en het geven van aalmoezen wordt in het boek geprezen. evenals respect voor de doden. Daarnaast geeft het boek een beeld van de tussenkomst van engelen.
De vraag die de Sadduceeën aan Jezus stelden over een vrouw die opeenvolgend zeven echtgenoten had, (Marcus 12:20-22) zou volgens sommigen een verwijzing zijn naar het verhaal van Tobit. Ook wordt opgemerkt dat de wanhoop van Sara in dit verhaal lijkt te verwijzen naar haar naamgenote, Sara, de vrouw van Abraham, die tot op hoge leeftijd kinderloos bleef en daarom door haar dienstmaagd werd veracht.
Onder hen die het boek niet als geïnspireerd beschouwen, bekijkt men het eerder sceptisch dat Tobias een exorcisme uitoefent door delen van een vis te verbranden, en zijn vaders oogziekte geneest met een ander deel van de vis. Men denkt hierbij aan bijgeloof en magie. Een Bijbelencyclopedie zegt hierover: „Dit hele verhaal is het waard om nauwkeurig te worden gelezen wegens het licht dat het werpt op de ongebreidelde werking van de verbeelding op zulke zaken.”[3]
Datering
Op basis van de nauwgezette aandacht die in dit boek wordt geschonken aan rituele details en aan de beklemtoning van het geven van aalmoezen, wordt algemeen aangenomen dat het boek Tobit in de tweede eeuw v. Chr. werd geschreven. Het verhaal zelf speelt zich af in de achtste eeuw v. Chr. Traditioneel werd gedacht dat het toen ook was geschreven.
Tekst
Reeds in de 19e eeuw werd vermoed dat het boek Tobit gebaseerd was op een origineel in een Semitische taal. Hiëronymus (ca. 347 – 420) schreef dat zijn Latijnse versie in de Vulgaat vertaald werd van een Aramese tekst waarvan hij gebruik kon maken.
Tussen de in 1947 ontdekte Dode-Zeerollen werden vier tekstfragmenten in het Aramees (4Q196-4Q199) en één in het Hebreeuws (4Q200) teruggevonden.[4][5]
De Griekse tekst is in twee recensies bewaard gebleven: een „korte” (GI) en een „lange” tekstversie (GII). De kortere versie wordt vertegenwoordigd in de Codex Vaticanus, Alexandrinus, Venetus, en in de meeste cursieve handschriften. De ongeveer 1700 woorden langere versie, wordt gevonden in de Codex Sinaiticus. Ook de Latijnse teksttraditie kent een kortere en een langere tekstversie. De Oude Latijnse vertaling (Vetus Latina) lijkt van de langere Griekse versie te zijn vertaald.[4] De fragmenten uit Qumran lijken dichter verwant te zijn aan de beide lange tekstversies. Men gaat ervan uit dat de kortere Griekse versie een latere recensie is van de lange versie.[5]
Er bestaan oude vertalingen in het Arabisch, Armeens, Koptisch, Ethiopisch en Syrisch, die gebaseerd zijn op de Griekse recensie. Ook bestaan er middeleeuwse vertalingen in het Hebreeuws en het Aramees, die geen verband hebben met de fragmenten uit Qumran.
Apocriefe of deuterocanonieke status
Het boek Tobit maakte nooit deel uit van de Hebreeuwse canon van bijbelboeken, en wordt bijgevolg door protestanten als ’apocrief’ boek beschouwd. In de katholieke en orthodoxe traditie wordt het als een ’deuterocanoniek’ boek bij het Oude Testament erkend.
Invloed in kunst en muziek
De thematiek rond Tobias werd steeds opnieuw opgenomen en werd bijvoorbeeld in de 16e eeuw een geliefd motief in de dramaturgie.
- Georg Gotthart: Laeben deß frommen vnnd Goettsfoerchtigen Tobiæ (Tobias), uitgevoerd in 1617 te Solothurn gedrukt in Auygsburg in 1619.
- John Christopher Smith stelde met muziek van Georg Friedrich Händel en een nieuw libretto een oratorium Tobit samen, (ca. 1764).
- In 1775 schreef Joseph Haydn voor Wenen het in zijn tijd beroemde oratorium Il ritorno di Tobia op een libretto van Gian Gastone Boccherini, de broer van de componist en cellist Luigi Boccherini.
Weblinks
- Het boek Tobit in de Statenvertaling, in de Nieuwe Bijbelvertaling (en andere).
- (en) Catholic Encyclopedia (1913) lemma
- (en) Jewish Encyclopedia Tobit; geeft een overzicht van de manuscripttraditie
| Verwijzingen en noten
|
