Theocratie

Een theocratie is een staatsvorm waarin de godheid als onmiddellijke gezagsdrager wordt beschouwd. Het woord komt van de Griekse woorden θεός (theos), „God”, en κρατία (kratia), „macht, kracht”, en betekent "heerschappij van god". Bij sommige godsdiensten werd de koning als zoon van een god beschouwd. Bij godsdiensten met een ’heilig boek’, wordt deze als directe boodschap van God gebruikt. Tegenwoordig wordt er ook een bestuursvorm mee aangeduid, waar geestelijken de macht hebben.

Etymologie

De term werd aanvankelijk in gebruik genomen door Flavius Josephus in de eerste eeuw na Christus om de karakteristieke staatsvorm van de Joden te beschrijven. Josephus betoogde dat de mensheid weliswaar vele vormen van heerschappij had ontwikkeld, maar dat de meesten onder de volgende drie types konden worden ondergebracht: monarchie, oligarchie en democratie. De regering van de Joden was echter uniek. Josephus stelde de term theocratie voor om deze door Gods via Mozes gegeven Wet geleide regeringsstructuur te beschrijven.

Josephus’ definitie werd vrij algemeen geaccepteerd tot het tijdperk van de Verlichting, toen de term breder ruimer gedefinieerd werd en verbonden werd met negatieve connotaties, vooral in de geschriften van Hegel.

Heerschappij van God

Voorbeelden van een theocratie, met een godheid aan het hoofd:

• Egypte (ten tijde van de latere farao’s);
• Israël, voor de instelling van het koningschap;
• Japan (tot 1946).

Voorbeelden van een theocratie, met een heilig boek als leidraad:

• In Saoedi-Arabië wordt ’heerschappij van god’ doorgegeven door de directe toepassing van de sharia, zonder verdere grondwet of goddelijk staatshoofd.
• In Genève heeft de burgerlijke overheid, geïnspireerd door Calvijn, een korte tijd een bestuur ingericht, waarbij de Bijbel, inclusief het Oude Testament, als belangrijke norm genomen werd.

In Nederland heeft de Staatkundig Gereformeerde Partij haar politiek lange tijd getypeerd als theocratisch. Zij pleitte niet alleen voor een politiek en wetgeving gebaseerd op Bijbelse principes, maar ook voor een taak van de overheid bij het handhaven van de ware leer van de kerk. Wegens de negatieve connotaties die het woord ook heeft, geeft de SGP er nu de voorkeur aan hiervoor niet meer de term theocratie te gebruiken.

Heerschappij van geestelijken

De term theocratie wordt ook veel gebruikt voor een staatsvorm of bestuursvorm waar geestelijken, met een beroep op een goddelijke boodschap, het bestuur domineren. Deze uitleg van het begrip theocratie staat verder af van de oorspronkelijke betekenis van de Griekse term, maar heeft wel veel terrein gewonnen.

Staatsvorm en bestuursvorm hoeven niet gelijk te zijn: hoewel een land formeel een republiek kan zijn zoals Iran, kan de bestuursvorm van dat land als een theocratie worden beschreven omdat een raad van geestelijken veel macht bezit.

Om het onderscheid te maken met een theocratie die direct door een godheid wordt bestuurd, zou een door een kerk of klasse van geestelijken geleide staatsvorm nauwkeuriger een ecclesiocratie of hiërocratie kunnen worden genoemd. Deze termen worden echter niet algemeen gebruikt.

Voorbeelden van een theocratie, met geestelijken aan het hoofd:

• Iran: door de ayatollah’s,
• Vaticaanstad: door de pausen en de Heilige Stoel,
• Tibet: (voor de Chinese bezetting) door de dalai lama’s),
• Athos (schiereiland): door monniken.

De term theocratie wordt vaak verward met een cesaropapie. Deze laatste is een staatsvorm waarbij de wereldlijke/tijdelijke leider ook de geestelijke leider is en de wereldlijke macht ingrijpt in de geestelijke rechten van de Kerk. Dat is eigenlijk het omgekeerde van een theocratie.

Externe link

  (en) Theocracy, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

Staats- en regeringsvormen

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties