Condominium (staatsvorm)

Een condominium is een "staat van gedeelde soevereiniteit". In de praktijk wordt deze term ook gebruikt voor een gebied waarvoor deze situatie van toepassing is.

Als staatsvorm zijn condominia een zeldzaam en over het algemeen ook zeer instabiel fenomeen. Het grootste probleem doet zich voor wanneer er conflicten rijzen tussen de betrokken soevereine machten, of wanneer de onderlinge samenwerking het laat afweten.

Tegenwoordige condominia

Tegenwoordig zijn er hooguit tien condominium-gebieden; het exacte aantal is niet bekend.

De Moezel staat, waar deze als grens dient tussen Duitsland en Luxemburg, noordelijk van het drielandenpunt met Frankrijk, onder volledig gedeelde soevereiniteit; hetzelfde geldt voor de zijrivier de Sûre en een zijrivier daarvan, de Our, tot aan het drielandenpunt met België.
Het Bodenmeer is een condominium van Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk.
Het Fazanteneiland, tussen Frankrijk en Spanje in de rivier de Bidasoa tussen Hendaye en Irun, is een condominium: het staat zes maanden onder Spaanse en zes maanden onder Franse jurisdictie, maar beide landen claimen het gehele jaar door het recht de eigen onderdanen te berechten voor aldaar gepleegde overtredingen.
Andorra wordt soms als condominium (van Frankrijk en Spanje) beschouwd, maar vaker als een co-vorstendom: aan Spaanse zijde is namelijk niet de Spaanse koning maar de bisschop van Urgell co-vorst.

Andere voorbeelden, die hoofdzakelijk het resultaat zijn van grensconflicten:

Het drielandenpunt, Golf van Fonseca, tussen Honduras, El Salvador en Nicaragua.
De Kaspische Zee, waarvan Iran beweert dat zij niet is verdeeld tussen de vijf omringende landen.

In Bosnië en Herzegovina is het district Brčko een officieel condominium van de Federatie van Bosnië en Herzegovina en de Servische Republiek.

Ook Antarctica kan een condominium genoemd worden: het staat onder het bestuur van een twaalftal staten die verenigd zijn in de Consultatieve Vergadering (ATCM). Antarctica is immers niet omschreven als een "common heritage of mankind".

In het kort komt het erop neer, dat, met uitzondering van Andorra, alle nog bestaande condominia een wateroppervlak behelzen, dan wel niet of nauwelijks bewoond zijn, dan wel slechts de facto bestaan.

Condominia in het verleden

In het verleden heeft de wereld veel condominia gekend.

Soedan stond in de jaren 1899–1956 onder gedeelde Brits-Egyptische soevereiniteit. Daar Egypte eveneens door de Britten beheerst werd leidde dit niet tot problemen, totdat Egypte onafhankelijk werd en eveneens aanspraak op Soedan maakte.
Bosnië, dat van 1878 tot 1908 door Oostenrijk-Hongarije en het Osmaanse Rijk werd bestuurd. In 1908 annexeerde Oostenrijk-Hongarije het gebied.
De Nieuwe Hebriden, die onder de naam Vanuatu onafhankelijkheid verwierven in 1980, stonden van 1906 tot 1980 onder gezamenlijk Brits en Frans bestuur. Het condominium stond in de volksmond ook wel bekend als het "Pandemonium", en werd beschouwd als de meest inefficiënte staatsvorm die men zich kon voorstellen. De bevolking had te maken met twee bureaucratieën, twee sterk van elkaar verschillende wetsystemen, twee gevangenissen (in de Franse werd wijn geschonken) en twee ziekenhuizen; bezoekers moesten langs twee douanekantoren. Vele ni-Vanuatu geloofden zelfs dat de Britse koningin en de Franse president een echtpaar waren dat wegens onmin gescheiden leefde, hetgeen de voortdurende conflicten en inconsistenties zou verklaren.
Nederland en België hebben ook hun condominium gekend: het ministaatje Neutraal Moresnet, dat van 1816 tot 1919 onder formeel Nederlands-Pruisisch, vervolgens Belgisch-Pruisisch en Belgisch-Duits gezag stond.
In 1922 werd tussen de Britten en Saoedi-Arabië een trapeziumvormige Neutrale Zone tussen Irak en Saoedi-Arabië overeengekomen die tot 1991 bleef bestaan, hetzelfde verdrag bepaalde ook een neutrale zone tussen Koeweit en Saoedi-Arabië die in 1971 werd verdeeld.
Nederland en Pruisen en later Duitsland hebben tot 1949 de Neutraleweg gedeeld.
Condominia van Baden en Württemberg, nu deel van de deelstaat Baden-Württemberg: Kürnbach, Widdern, Edelfingen, Bernbrunn, Burgau en Warmtal. Sommige van deze zijn pas bij een gemeentelijke herindeling in 1975 opgeheven.

Tweeherigheid

Onder het Ancien Régime was tweeherigheid een meer voorkomend fenomeen, zie bijvoorbeeld de Tweeherigheid van Maastricht. Op dezelfde manier is ook Andorra nog steeds een condominium met twee staatshoofden.