Confederatie

Een confederatie of statenbond is een samenwerking van onafhankelijke staten die samen een staat vormen. Hierbij bestaat een overeenkomst of verdrag tussen de verschillende onafhankelijke landen die overeenkomen om bepaalde aangelegenheden zoals de buitenlandse belangen en veiligheid gemeenschappelijk te regelen.

Confederalisme staat hiermee in tegenstelling tot federalisme of een bondsstaat, waarbij het overkoepelende geheel - de federatie - onafhankelijk is. In een federatie is de federale grondwet het bindende element tussen de verschillende regio's terwijl in een confederatie elke staat een eigen grondwet heeft en de samenwerking wordt geregeld door het verdrag.

Gevolgen

In de praktijk betekent dit dat een aantal staten bekijkt voor welke bevoegdheden samengewerkt kan worden. Alle betrokken partners hebben het recht om hieruit te stappen.

Het gevolg hiervan is dat enerzijds etnische regio's zeer veel zelf kunnen bepalen en dat er een zekere concurrentiestrijd ontstaat die deelstaten aanmoedigt het maximale te bereiken voor hun inwoners. Ook zal een deelstaat door de fiscale en financiële autonomie grotendeels zelf kunnen beslissen wat er met de financiële middelen gebeurt, wat ook leidt tot een betere belastingmoraal bij de bevolking ('onze belastingen worden thuis besteed').

Anderzijds is het voor de centrale overheid erg moeilijk alle deelstaten op een lijn te krijgen, met name omdat in principe iedere deelstaat een veto kan uitspreken of in uiterste gevallen kan dreigen zich af te scheiden. Ook kan het in het dagelijks leven en de economie hinder opleveren dat iedere deelstaat een eigen rechtssysteem, onderwijssysteem, verkeersregels en belastingen kent, en dat bepaalde diploma's en kwalificaties slechts in een enkele deelstaat geldig zijn. Verder kunnen de welvaartsverschillen tussen deelstaten aanzienlijk zijn, wat bij deelstaten die over minder economische middelen beschikken kan leiden tot afgunst en een leegloop ten gunste van de rijkere deelstaten.

De vraag of de vorming van een confederatie steeds vereist dat de partners in die confederatie eerst onafhankelijk moeten zijn zorgt voor veel verwarring. Historisch gaan de meeste voorbeelden in die zin, maar de 13 staten die de Verenigde Staten vormden bieden een tegenvoorbeeld: die waren voor de oprichting van de VS niet onafhankelijk, maar kolonies van het Britse Rijk. Juridisch zijn er geen redenen waarom een confederatie niet kan gevormd worden door (oud-)kolonies of door federale staten. De essentie van de confederatie ligt in de autonomie voor elke partner om eruit te kunnen stappen.

Confederale staten

Er zijn geen confederale staten in de strikte betekenis meer. Vaak betrof het een tussenfase in een centraliserings- of een ontbindingsproces van een staat.

Tot Montenegro zich op 3 juni 2006 onafhankelijk verklaarde, was Servië en Montenegro een confederatie. Rusland en Wit-Rusland zijn al jaren in bespreking over de confederatie Unie van Rusland en Wit-Rusland, maar deze confederatie is nog niet in werking getreden.

Tal van andere landen hebben een confederale fase in hun geschiedenis:

• Zwitserland tot 1848 (deze historische confederatie is bekend als het Oude Eedgenootschap), thans een bondsstaat. Dit leeft verder in de ISO-landafkorting 'CH': Confoederatio Helvetica.
• De Verenigde Staten vormden een confederatie van 1781 tot 1789 onder de Artikelen van de Confederatie, tot besloten werd tot het vormen van een federatie van staten als vastgelegd in de grondwet aangenomen in 1789. Deze centralisatietrend vormde een van de redenen van de afscheiding van de Geconfedereerde Staten van Amerika, die nadrukkelijk een confederale structuur nastreefde met meer soevereiniteit voor de staten ten koste van de centrale overheid.
• Duitsland (de Duitse Bond)
• Nederland (Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden)
• Verenigde Arabische Republiek
• België (de Verenigde Nederlandse Staten of États belgiques Unis na de Brabantse Omwenteling)
• Servië en Montenegro (2003-2006)

De Sovjet-Unie was op papier een confederatie, waarin de verschillende deelrepublieken in theorie het recht hadden de unie te verlaten. In praktijk was er echter sprake van een eenheidsstaat door het bindende element van de communistische partij, de CPSU.

De Europese Unie is de jure geen confederatie, maar zou de facto als een confederatie van soevereine staten gezien kunnen worden.

Hetzelfde kan gezegd worden van de Benelux. België, Nederland en Luxemburg hebben een beperkt aantal bevoegdheden overgedragen aan de instellingen van de Benelux Unie.

Ook in de verhoudingen tussen Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten binnen het Koninkrijk der Nederlanden kan men confederale trekken herkennen. Nederland is toegetreden tot de EU en de Eurozone, de Antilliaanse landen niet. Zij worden niettemin als één staat beschouwd.

Andere vormen van zeer lichte staatsverbanden zijn het Gemenebest (zoals het Brits Gemenebest of het Gemenebest van Onafhankelijke Staten) en de Vrije Associatie (zoals Niue en Nieuw-Zeeland of zoals Baskenland beoogt met Spanje).

Confederalisme in België

In België gaan stemmen op om de Belgische federale staat om te vormen tot een confederale staat. Vlaanderen, en een Franstalig/Waalse deelstaat zouden daarbij de soevereine bevoegdheden die nu volledig berusten bij België, grotendeels (geheel of gedeeltelijk) overnemen. Beide deelstaten beslissen dan elk onafhankelijk welke bevoegdheden ze aan een Belgische confederatie toevertrouwen. Het idee voor een confederale staat werd pas na de federale verkiezingen van 10 juni 2010 door de N-VA gelanceerd als alternatief voor een volledig onafhankelijk Vlaanderen, vooral omdat blijkt dat slechts een kleine minderheid van de kiezers voorstander is van Vlaams separatisme. Volgens tegenstanders is het dan ook niet meer dan een tactisch manoeuvre om alsnog een onafhankelijk Vlaanderen door te drukken.

Op 25 maart 1947 werd in de Belgische Kamer der Volksvertegenwoordigers door de Franstalige verkozenen Jean Rey (liberaal), Julien Lahaut (KPB, anti-fascist), Marcel Grégoire (UDB), Edmond Leclercq (liberaal) en anderen een "Voorstel tot herziening van de Grondwet" ingediend, waardoor het eerste artikel van de nieuwe Belgische Grondwet, indien aanvaard, zou luiden: "België is een Confederatie gevormd door twee gewestelijke Staten, Vlaanderen en Wallonië, en door het Federaal gewest Brussel." Als motivatie voor het verlenen van vergaande autonomie aan Wallonië en Vlaanderen, stelden de indieners in de voorafgaande Toelichting: "Het is, bovendien, het enige middel om België te redden, door de twee volkeren weer nader tot elkaar te brengen en aldus een nieuwe stuwkracht aan het land te verzekeren."

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Staats- en regeringsvormen