Bertrand Russell

Bestand:Bertrand Russell 1950.jpg

Bertrand Russell in 1950

Bertrand Arthur William Russell (Trellech (Monmouthshire, Wales), 18 mei 1872 – Penrhyndeudraeth (Gwynedd, Wales), 2 februari 1970) was een Britse filosoof, historicus, logicus, wiskundige, voorvechter voor sociale vernieuwing, humanist, pacifist en een prominent rationalist. Russell werd in 1949 de Order of Merit toegekend en in 1950 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur.

Als schrijver heeft hij de filosofie gepopulariseerd en commentaren geschreven over vele onderwerpen. Hij vervolgde een familietraditie van politiek activisme, was een prominent anti-oorlog activist en propageerde de vrije handel met anti-imperialistische naties.

Levensloop

Russell was van adellijke afstamming. Hij werd door privéleraren onderwezen en was als adolescent vaak ernstig depressief. Geboren in de hoogtijdagen van de Britse Gemenebest, stierf hij bijna een eeuw later aan influenza, in een tijd waarin het Britse Rijk grotendeels was uiteengevallen. Met zijn dood verloor de wereld één van zijn bekendste intellectuelen en zijn morele autoriteit liet een blijvende indruk na. Als politiek activist was Russell een fervent voorstander van kernwapenontmanteling en een uitgesproken criticus van de Vietnamoorlog.

In 1940 ontving hij al de Faraday Medal. In 1950 werd Russell onderscheiden met de Nobelprijs voor literatuur, als erkenning voor zijn gevarieerd schrijven, waarmee hij een significante bijdrage geleverd had aan het menselijk welzijn en het vrijzinnig denken.

Filosofie en wiskunde

Russell was een van de invloedrijkste filosofen van de 20e eeuw. Hij schreef veel boeken over logica en hield zich onder andere bezig met het onderzoek naar de grondslagen van de wiskunde. Een van zijn voornaamste werken is de Principia Mathematica dat hij samen met Alfred North Whitehead schreef.

Ondanks een christelijke opvoeding was hij een uitgesproken agnost. Hij zei wel dat de meeste mensen hem waarschijnlijk als atheïst zouden beschouwen, omdat hij op dezelfde manier evenmin in de christelijke God als in de Homerische goden geloofde.

Ook over zijn redenen om agnost te zijn schreef hij boeken. In zijn betoog Why I Am Not a Christian (vertaald als Waarom ik geen christen ben) valt hij de belangrijkste argumenten voor het bestaan van een god aan en komt tot de conclusie dat er geen enkele noodzaak is om aan te nemen dat er een god bestaat. Ook betoogt hij dat religie meer kwalijke dan goede gevolgen heeft. Hij beschouwde zichzelf als vrijdenker, en was van mening dat mensen zich niet moeten laten leiden door traditie of heilige werken maar dat zij met hun eigen verstand tot kennis moeten komen. Tevens lanceerde hij een argument dat bekend staat als Russells theepot, om het onfalsifieerbare karakter van godsdienstige opvattingen aan de kaak te stellen.

Ook op het gebied van seksualiteit had hij een voor die tijd zeer onconventionele opvatting. Zo zag hij geen enkele reden om bijvoorbeeld seks buiten het huwelijk immoreel te vinden. Iets kon volgens Russell alleen immoreel zijn wanneer het anderen schaadt, en dat was volgens hem bij seks buiten het huwelijk niet het geval. Hoewel zulke opvattingen tegenwoordig vrij normaal gevonden worden, kwam Russell er regelmatig door in de problemen.

In de verzamelingenleer is de Russellparadox naar hem genoemd. Deze paradox gaat over de verzameling van alle verzamelingen die zichzelf niet bevatten, met de vraag of deze verzameling zichzelf nu wel of niet bevat. Een bekend voorbeeld is de zelfreferente barbier: scheert een barbier die alleen mensen scheert die zichzelf niet scheren, zichzelf, of niet? Naar aanleiding van deze paradox zijn onder andere typenlogica's ontwikkeld, en is er veel onderzoek gedaan om te proberen deze tegenspraak op te lossen, tot Kurt Gödel uiteindelijk aantoonde dat dat principieel niet mogelijk is.

Politiek

Russell kwam uit een politiek geslacht; zijn grootvader John Russell was premier van Groot-Brittannië geweest, en een overtuigd liberaal: toen de staat Pruisen verzocht om uitlevering van de revolutieprediker Karl Marx, weigerde premier Russell met een beroep op de vrijheid van meningsuiting. Bertrand Russell zelf zou vurig socialist worden, maar bleef zich beroepen op de liberale traditie van zijn familie. Russell was geen marxist, maar een reformist: hij zag het socialisme als de ethische roeping voor alle mensen, ongeacht klasse, en stond daarmee dicht bij de idealen van de Fabian Society waar hij ook lid van was.

In 1920 bezocht Russell de jonge Sovjet-Unie en ontmoette hij Lenin. Zijn enthousiasme over het socialistische project zoals het daar in praktijk werd gebracht, bekoelde al gauw. Na zijn terugkeer omschreef hij Lenin als een sadist die met duidelijk plezier vertelde over het uitmoorden van de koelakken.

Russell was verder een overtuigd pacifist. Hij protesteerde dus tegen de Eerste Wereldoorlog, wat hem op een half jaar celstraf kwam te staan. Al eerder leidden zijn opvattingen tot ontslag van zijn lectoraat bij de Universiteit van Cambridge. Tijdens de Tweede Wereldoorlog toonde hij zich uiteindelijk toch voorstander van Britse inmenging. Hij gebruikte hiervoor het begrip "relatief pacifisme": oorlog is altijd slecht, maar in zeer uitzonderlijke gevallen is het het minste van meer kwaden en is het gerechtvaardigd. Russell keerde zich ook tegen nucleaire bewapening. Tijdens de Vietnamoorlog riep hij samen met o.a. Jean-Paul Sartre een Vietnamtribunaal in het leven.

Drie dagen voor zijn dood publiceerde Russell nog een brief met een veroordeling van Israëls' politiek die hij kenmerkte als een "politiek van agressie en gebiedsuitbreiding door geweld". Met hulp van Arabische fondsen werd de brief later als advertentie in The Times gepubliceerd.

Werken

Engels

• Principia Mathematica, samen met Alfred North Whitehead, 1910-1913, drie delen
• The Problems of Philosophy, 1912
• Our Knowledge of the External World
• The Conquest of Happiness, 1930, diverse malen herdrukt
• Sceptical Essays, 1935, diverse malen herdrukt
• History of Western Philosophy and its Connection with Political and Social Circumstances from the Earliest Times to the Present day, 1946
• The Good Citizen's Alphabet, 1958
• The Future of Science, 1959
• The Autobiography of Bertrand Russell, 1967-1969, drie delen

Vertalingen

• Aforismen, 's Gravenhage: Boucher, 1961
• Religie en wetenschap, Uitg. J.A. Boom en Zn., 1968 (oorspr. 1935)
• Beste Bertrand Russell... Een keuze uit zijn correspondentie met het publiek 1950-1968, A.W. Bruna & Zn, 1971, ISBN 90-229-1432-1
• Individu en autoriteit, Uitg. Servire, 1974 (oorspr. 1949, BBC-lezingen) ISBN 90-6325-048-7
• Waarom ik geen christen ben, Amsterdam: Meulenhoff, 1976 (oorspr. 1957), ISBN 90-290-0831-8
• Macht, Amsterdam: Meulenhoff, 1978
• Huwelijk en moraal, Uitg. Wereldbibliotheek, 1980, ISBN 90-284-1427-4
• Problemen der filosofie, Meppel: Boom, 1980
• Mystiek en logica, Katwijk: Servire, 1986
• Verover geluk. Diemen: Omega, 1998, ISBN 90 6057 637 3
• Geschiedenis van de westerse filosofie vanuit de politieke en sociale omstandigheden van de Griekse oudheid tot in de twintigste eeuw. Den Haag: Servire, 2003 (22e druk), ISBN 90 215 8996 6

Literatuur

• Bertrand Russell, R.F.Beerling, Hasselt: Heideland, 1963
• Bertrand Russell: Philosopher and Humanist, John Lewis, 1968
• Bertrand Russell, D.F.Pears, Londen, 1972
• Bertrand Russell, Paul Kuntz, Boston, 1986
• Bertrand Russell, A life, Caroline Moorehead, Londen, 1992
• Russell, Kopstukken Filosofie, Anthony Grayling, Uitg. Lemniscaat, 2001 (oorspr. 1996) ISBN 90-5637-285-8

Verwijzingen naar Russell

• Bertrand Russell College te Krommenie.
• Russel is de held van het stripboek Logicomix dat handelt over de begindagen en opkomst van de wiskundige logica als formeel systeem

Externe links

Mediabestanden

• (nl) Speech van Bertrand Russell in 1929;
• Speech van Bertrand Russell in 1929
• The Bertrand Russell Archives
• The Bertrand Russell Society
• Artikelen van Bertrand Russell in het Nederlands
• Russell Summary
• OpenCulture Bertrand Russell & Other Big Thinkers in BBC Lecture Series (Free)
• Stanford Encyclopedia of Philosophy
• Downloadbare boeken van Bertrand Russell op Internet Archive

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

Winnaars van de Nobelprijs voor de Literatuur

1901: Prudhomme · 1902: Mommsen · 1903: Bjørnson · 1904: Mistral, Echegaray · 1905: Sienkiewicz · 1906: Carducci · 1907: Kipling · 1908: Eucken · 1909: Lagerlöf · 1910: Heyse · 1911: Maeterlinck · 1912: Hauptmann · 1913: Tagore · 1915: Rolland · 1916: Heidenstam · 1917: Gjellerup, Pontoppidan · 1919: Spitteler · 1920: Hamsun · 1921: France · 1922: Benavente · 1923: Yeats · 1924: Reymont · 1925: Shaw · 1926: Deledda · 1927: Bergson · 1928: Undset · 1929: Mann · 1930: Lewis · 1931: Karlfeldt · 1932: Galsworthy · 1933: Boenin · 1934: Pirandello · 1936: O'Neill · 1937: Gard · 1938: Buck · 1939: Sillanpää · 1944: Jensen · 1945: Mistral · 1946: Hesse · 1947: Gide · 1948: Eliot · 1949: Faulkner · 1950: Russell · 1951: Lagerkvist · 1952: Mauriac · 1953: Churchill · 1954: Hemingway · 1955: Laxness · 1956: Jiménez · 1957: Camus · 1958: Pasternak · 1959: Quasimodo · 1960: Perse · 1961: Andrić · 1962: Steinbeck · 1963: Seferis · 1964: Sartre · 1965: Sjolochov · 1966: Agnon, Sachs · 1967: Asturias · 1968: Kawabata · 1969: Beckett · 1970: Solzjenitsyn · 1971: Neruda · 1972: Böll · 1973: White · 1974: Johnson, Martinson · 1975: Montale · 1976: Bellow · 1977: Aleixandre · 1978: Singer · 1979: Elýtis · 1980: Miłosz · 1981: Canetti · 1982: García · 1983: Golding · 1984: Seifert · 1985: Simon · 1986: Soyinka · 1987: Brodsky · 1988: Mahfouz · 1989: Cela · 1990: Paz · 1991: Gordimer · 1992: Walcott · 1993: Morrison · 1994: Oë · 1995: Heaney · 1996: Szymborska · 1997: Fo · 1998: Saramago · 1999: Grass · 2000: Xingjian · 2001: Naipaul · 2002: Kertész · 2003: Coetzee · 2004: Jelinek · 2005: Pinter · 2006: Pamuk · 2007: Lessing · 2008: Le Clézio · 2009: Müller · 2010: Vargas Llosa ·

2011: Tranströmer