Deïsme

Deïsme is een religieus-filosofische opvatting die God als transcendente oorzaak van de natuurwetten beschouwt. Dit houdt in dat God weliswaar de schepper van het universum is, maar sinds de schepping op geen enkele wijze ingrijpt in het proces van de natuurwetten. Deze leer is een gevolg van het modernistische rationalisme en een vervolg op het theïsme, de opvatting dat God ook immanent is (en dus in sommige gevallen uitzonderingen op de natuurwetten maakt). In de meest gangbare versie is God niet antropomorf (mensvormig).

Rationalisme

Hoewel een vorm van deïsme al bij Spinoza aanwezig was, heeft het voornamelijk populariteit verworven tijdens de Verlichting. Aangezien het eerdere theïsme niet te verenigen was met een zuiver rationalisme, werd door rationalisten gezocht naar een leer die wel een rationeel godsbegrip kon waarborgen.

Voor Spinoza was dit het panentheïsme, dat in feite een vorm van deïsme is. Het verschil tussen pan(en)theïsme en deïsme is echter dat bepaalde interpretaties van het pantheïsme en het panentheïsme een immanentie van God introduceren. Spinoza's fameuze dictum Deus sive Natura illustreert dit: God en de natuur vallen voor hem samen. Met deze uitspraak is echter ook de essentiële overeenkomst tussen het pantheïsme en het deïsme gegeven, namelijk het rationalistische standpunt, dat God geen uitzonderingen op de natuurwetten maakt.

Deïstische theologie

• Sommige deïstische theologen hebben wel vastgehouden aan de idee van de mensvormigheid van God.
• De meeste deïstische theologen hebben uit de exclusieve transcendentie van God geconcludeerd dat God niet op gebeden antwoordt en geen wonderen verricht, aangezien dit zowel de immanentie van God en een overtreding van de natuurwetten impliceert.

Deïsten

• Baruch Spinoza
• Lord Herbert of Cherbury (1583-1648)
• John Toland
• Anthony Collins
• Matthew Tindal
• Thomas Woolston
• Thomas Chubb
• Thomas Paine
• Voltaire
• Benjamin Franklin
• Thomas Jefferson

Zie ook

• Ceremonieel deïsme