Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Zuid-Holland: verschil tussen versies
(http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zuid-Holland&oldid=28466328) |
(Wikisource fix) |
||
| Regel 388: | Regel 388: | ||
* [http://www.zuid-holland.com/ Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme] | * [http://www.zuid-holland.com/ Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme] | ||
;Referenties | ;Referenties | ||
{{References}}</div> | {{References||2}}</div> | ||
}} | }} | ||
{{Commonscat|South Holland}} | {{Commonscat|South Holland}} | ||
{{Wikisource|Zuid-Hollands volkslied}} | {{Wikisource|nl|Zuid-Hollands_volkslied|Zuid-Hollands volkslied}} | ||
{{Navigatie provincie Zuid-Holland}} | {{Navigatie provincie Zuid-Holland}} | ||
{{Navigatie provincies Nederland}} | {{Navigatie provincies Nederland}} | ||
Versie van 22 dec 2011 03:30
Provincie van Nederland 
| |||||
| |||||
| <imagemap>
Image:Zuid Holland-Position.png | |||||
| Hoofdstad | Den Haag | ||||
| Oppervlakte - Land - Water |
3.418,50 km² 2.814,69 km² 603,81 km² | ||||
| Geografische ligging | 52°00′ NB 4°30′ OL | ||||
| Inwoners (30 september 2011) | 3.546.589 | ||||
| – Bevolkingsdichtheid | 1260 inw./km² | ||||
| – Aantal gemeenten | 72 | ||||
| Commissaris van de Koningin (lijst) |
Jan Franssen | ||||
| Volkslied | Zuid-Hollands volkslied | ||||
| Religie (2005 [1]) | Protestant 20% Katholiek 15% Moslims 8% Hindoes 2% | ||||
| ISO 3166 | NL-ZH | ||||
| Website | www.zuid-holland.nl | ||||
| Bestand:2011-P08-Zuid-Holland-b54.jpg | |||||
| |||||
Zuid-Holland ( uitspraak ) is een provincie in het westen van Nederland aan de Noordzeekust. De hoofdstad is Den Haag en de grootste stad is Rotterdam.
Zuid-Holland is één van de dichtstbevolkte en meest geïndustrialiseerde gebieden ter wereld. De provincie meet 3403 km² en het aantal inwoners is 3.546.589 (30 september 2011), waarmee Zuid-Holland de bevolkingsrijkste provincie van Nederland is.
Aangrenzende provincies zijn Zeeland in het zuiden, Noord-Brabant in het zuidoosten en Gelderland en Utrecht in het oosten. De noordgrens wordt gevormd door de provincie Noord-Holland waarmee Zuid-Holland tot de grondwetsherziening van 1840 één provincie Holland vormde. In het westen grenst de provincie aan de Noordzee.
Geschiedenis
Prehistorie en Oudheid
Door de vondst van een skelet van een vrouw, genaamd Trijntje in Hardinxveld-Giessendam uit ongeveer 5500 v.Chr. is bekend dat er al in die tijd mensen leefden in het gebied dat momenteel tot de provincie Zuid-Holland behoort. Waarschijnlijk behoorde Trijntje tot een groep die leefden van het jagen en vissen zonder een vaste verblijfplaats. Zo'n 2.000 jaar later gingen mensen geleidelijk over tot landbouw en veeteelt waarbij zij zich gingen vestigen op vaste plaatsen. Daarvan zijn bij Vlaardingen gebruiksvoorwerpen gevonden, gemaakt van hout en bot. Het gaat onder andere om bijlen, naalden en de resten van een primitieve kano die duiden op een soort beschaving die de Vlaardingencultuur wordt genoemd.
In de tijd van de Romeinen liep de grens van het Romeinse Rijk tot aan de Oude Rijn bij Katwijk en behoorde het gebied bij Germania Inferior. Op de grens werden forten gebouwd, zoals onder andere Lugdunum Batavorum bij Katwijk, Praetorium Agrippinae bij Valkenburg, Matilo bij Leiden, Albanianae bij Alphen aan den Rijn en Nigrum Pullum bij Zwammerdam. In het hedendaagse Zuid-Holland werd een Romeinse stad gesticht, Forum Hadriani bij Voorburg. Deze ommuurde stad was gebouwd volgens een schaakbordpatroon en er waren tempels, een rechtbank, een plein en een badhuis.
Middeleeuwen
Na het vertrek van de Romeinen door onlusten in het Rijk behoorde het gebied bij het Friese Koninkrijk waarna het in 636 werd veroverd door de Frankische koning Dagobert I. In 690 kwam de Angelsaksische monnik Willibrord aan nabij Katwijk en kreeg toestemming van de Frankische koning Pepijn II om missiewerk te verrichten. Hij zou een kerk in Oegstgeest hebben gesticht en in latere jaren werd het gehele gebied gekerstend. Het gebied was sinds het Verdrag van Verdun (843) onderdeel van het Oostfrankische rijk, waarvan de koning als dank voor steun gebieden schonk aan Gerolf en later ook aan Dirk I. Zo ontstond het graafschap Holland dat pas echt zelfstandig werd bij het verslaan van het keizerlijke leger bij de slag bij Vlaardingen. In 1248 werd door graaf Willem II opdracht gegeven om de Ridderzaal in Den Haag te bouwen en later werd door graaf Floris V het graafschap nog eens vergroot.
Rond 1000 vond de Grote Ontginning plaats waarbij een groot deel van het Groene Hart ontgonnen werd. De vrijgekomen gronden werden verkocht door de graaf van Holland en de kennis van het ontginnen werd zelfs geëxporteerd naar Noordoost-Duitsland. Om de waterbeheersing te regelen werden in de dertiende eeuw hoogheemraadschappen opgericht wat een vroege vorm was van democratisch bestuur.
De eerste stad in Holland die stadsrechten kreeg was Dordrecht in 1220. Het aantal steden in Holland gedurende de dertiende eeuw was klein, maar dit veranderde rond 1500 toen het de hoogste stedendichtheid van Europa bereikte. Dordrecht was de belangrijkste stad totdat het door de Sint-Elisabethsvloeden van 1404, 1421 en 1424, waarbij de Biesbosch ontstond en vele dorpen vergingen, geen belasting meer kon afdwingen.
In de veertiende eeuw ontstond een burgeroorlog over de opvolging van graaf Willem VI. Deze Hoekse en Kabeljauwse twisten ging tussen de dochter van Willem VI, Jacoba van Beieren en haar oom Jan van Beieren gesteund door de Bourgondische hertog Filips de Goede. Uiteindelijk trok Jacoba aan het kortste eind en trok zij zich terug in slot Teylingen bij Sassenheim.
Moderne Tijd
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog hebben zich in zuidelijk deel van Holland ook gebeurtenissen plaatsgevonden, waaronder de inname van Den Briel, op 1 april 1572, de moord op de negentien katholieke geestelijken, bekend als de martelaren van Gorcum in 1572, de Eerste Vrije Statenvergadering op 19 juli 1572, het ontzet van Leiden op 3 oktober 1574 en de moord op Willem van Oranje op 10 juli 1584 in Delft. Na het succesvolle ontzet van Leiden werd de eerste universiteit van het hedendaagse Nederland in Leiden opgericht.
Holland ging de Gouden Eeuw in en bracht onder andere wetenschappers als Anthonie van Leeuwenhoek en Christiaan Huygens, filosofen als Baruch Spinoza en Pierre Bayle en schilders als Johannes Vermeer, Rembrandt van Rijn en Jan Steen voort.
In de negentiende eeuw werden de zandgronden nabij Sassenheim, Lisse en Hillegom afgegraven voor verschillende doeleinden, waardoor geestgronden overbleven die zeer geschikt waren voor de bollenteelt. Zo kwam de grootschalige en internationaal opererende bollencultuur op. Verder vond in de negentiende eeuw de Leidse buskruitramp plaats, wat een groot deel van de binnenstad in Leiden verwoestte. Deze ramp kon als de eerste echte nationale ramp worden beschouwd door de hulp van koning Lodewijk en de rest van het land.
Hoewel al vanaf 1814 de provincie Holland twee Commissarissen van de Koning had, een voor het noorden en een voor het zuiden, werd de provincie in 1840 opgesplitst in een provincie Noord-Holland en Zuid-Holland. Dit werd gedaan, omdat de provincie Holland: bij vergelijking met alle andere te groot was in uitgestrektheid, bevolking, rijkdom en opbrengst. In de loop der jaren werden de Zuid-Hollandse steden Oudewater (1970), Woerden (1989) en Vianen (2002) bij de provincie Utrecht gevoegd.
Het graven van de Nieuwe Waterweg in 1863, markeerde het begin van de groei van Rotterdam en de Rotterdamse haven en daarmee ook de werkgelegenheid in de regio. Bijna een eeuw later op 14 mei 1940 werd het centrum van Rotterdam verwoest door een Duits bombardement tijdens de Tweede Wereldoorlog. De bezetting door de Duitsers leidde tot anti-joodse maatregelen en het gevangennemen en fusilleren van verzetsstrijders op de Waalsdorpervlakte. Aan de kust werd door de Duitsers de Atlantikwall gebouwd om een mogelijke invasie te kunnen tegenhouden.
Na de Tweede Wereldoorlog werden delen van Zuid-Holland en Zeeland getroffen door de watersnoodramp van 1953. Daarbij kwamen 865 mensen uit Zeeland en 677 mensen uit Zuid-Holland om het leven. In navolging van deze ramp werden de Deltawerken uitgevoerd en uiteindelijk voltooid met het gereedkomen van de Maeslantkering in 1997.
In latere jaren nam de welvaart toe, kwamen de gastarbeiders naar Nederland en kwam de popcultuur en het milieubewustzijn op.
Geografie
Zuid-Holland grenst in het westen aan de Noordzee, in het noorden aan de provincie Noord-Holland, in het oosten aan Utrecht en Gelderland, in het zuidoosten aan Noord-Brabant en in het zuiden aan Zeeland. Zuid-Holland is, afgezien van de duinen aan de Noordzeekust, zo goed als vlak en bestaat grotendeels uit polderland. Het zuidwesten van de provincie maakt deel uit van de Rijn-Maasdelta. Het westen en midden van Zuid-Holland is voor een groot deel verstedelijkt en behoort tot de Randstad, een stedelijk gebied in West-Nederland. Het oostelijk deel van Zuid-Holland behoort, vanwege het open landschap, tot het Groene Hart. In het zuiden bevinden zich de Zuid-Hollandse Eilanden die grotendeels landelijk en open zijn.
Westen
In het noordwesten van Zuid-Holland is de Duin- en Bollenstreek gelegen. Deze streek omvat het duingebied rond Katwijk en het landelijk gebied rond de plaatsen Sassenheim, Lisse, Voorhout, Noordwijk, Noordwijkerhout en Hillegom. Ten zuiden van de streek is het gebied meer verstedelijkt op de as van Katwijk-Leiden. Het meeste reliëf van de strandwallen en vlakten zijn er verdwenen, alhoewel deze vaak nog wel te herkennen zijn in het gebied, aan de slingerende weggetjes. De gebieden die wat lager gelegen zijn, worden gebruikt voor de bollenteelt. In het zuiden liggen weidegronden bestaande uit zandgrond, die langs de Oude Rijn de overgang vormen naar het stedelijk gebied. Dit sterk verstedelijkt gebied, loopt langs de Oude Rijn, vanaf Katwijk via Rijnsburg naar Leiden en Zoeterwoude-Rijndijk, met uitlopers naar Voorschoten en Oegstgeest. Ten zuiden van dit stedelijke gebied ligt een uniek gebied grenzend aan Den Haag, Leidschendam-Voorburg, de Noordzee en de A4 waarin het duingebied overloopt in een veenweidegebied. Het Hollands Plassengebied is een gebied ten noordoosten van Leiden, rondom Leiderdorp en de Kagerplassen. Het is een open gebied en op het water is er mogelijkheid tot waterrecreatie. Het vervenen van het gebied in het verleden heeft ervoor gezorgd dat het landschap een verkavelingspatroon vertoont.
Tussen de stedelijke gebieden van Rotterdam, Den Haag en Leiden bevindt zich de zogenaamde Groenblauwe Slinger. Dit is een aaneengesloten agrarisch gebied en omvat Midden-Delfland, Oude Leede, de Groenzone Berkel-Pijnacker en het westelijke deel van het Land van Wijk en Wouden waar voornamelijk melkveehouderijen gevestigd zijn en waar er vanuit de omgeving veel gerecreëerd wordt. Grenzend aan de Groenblauwe Slinger ligt een stedelijk gebied met steden als Den Haag, Delft, Leidschendam-Voorburg, Rijswijk en Zoetermeer, dat in het zuidwesten overgaat in het Westland, dat vanwege de glastuinbouw ook een verstedelijkt karakter heeft. Het hoogste punt van de provincie ligt met 33,5 meter boven het NAP in het Westerduingebied, een duingebied bij Den Haag.[2] [3]
Oosten
In het noordelijk deel van Zuid-Holland bevindt zich de Rijnstreek, dat tot de eerste droogmakerijen van West-Nederland behoort. Deze droogmakerijen worden omgeven door veengebieden, waar zich ook de Nieuwkoopse plassen bevinden. Ten zuiden van de streek ligt het gebied Midden-Holland, waarvan het landschap voor grote delen wordt bepaald door het soort veen. Rond Boskoop is het veen bepalend voor de boomteeltsector. Door het gebied loopt de Hollandse IJssel en de Oude Rijn, waar langgerekte smalle kavels zijn ontwikkeld, die loodrecht staan op de oeverwallen van die rivieren. De Zuidplaspolder, een open polder met vrijwel geen boom, bevindt zich er, dat tevens een van de oudste droogmakerijen is van West-Nederland. Het laagste punt van de provincie en tevens van Nederland ligt 6,74 meter onder het NAP en ligt in de Zuidplaspolder in Nieuwerkerk aan den IJssel.[4] Verstedelijkt is het gebied bij Gouda en Waddinxveen. Nog meer naar het zuiden, ten zuiden van rivier de Lek, liggen de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden, waarvan de bodem van de eerste bestaat uit veen met vooral langs de rivieren nog een laag klei erboven. In de Alblasserwaard wordt de grond daarom vooral voor de veehouderij gebruikt, met verstedelijking rondom de Boven en Beneden Merwede, in de steden Sliedrecht, Papendrecht en Alblasserdam. De Vijfheerenlanden heeft een bodem bestaande uit rivierklei en daarom wordt de grond daar voornamelijk gebruikt voor de fruitteelt en voor bebouwing.[5]
Zuiden en midden
Dit deel van Zuid-Holland bevat nog een aantal voormalige eilanden die tegenwoordig met bruggen, tunnels en dammen met elkaar verbonden zijn. De Zuid-Hollandse eilanden zijn deels verstedelijkt, zo is Rozenburg voor het grootste gedeelte ingericht met de petrochemische industrie en de haventerreinen van Europoort. Het midden van Zuid-Holland kenmerkt zich door een sterke verstedelijking met steden als Rotterdam, Schiedam, Vlaardingen, Capelle aan den IJssel, Krimpen, Barendrecht, Spijkenisse en de Rotterdamse haven. Rivieren zijn onder andere de Nieuwe Maas, de Oude Maas, Nieuwe Waterweg en de Brielse Maas. Op Voorne-Putten, ten zuiden van de Rotterdamse haven, is het landschap nog agrarisch en heeft het nog een eigen identiteit met kreken, watergangen, bebouwingslinten, dijken en kreekruggen. Aan de kop van het voormalige eiland bevinden zich duinen en het Oostvoornse Meer. Ten noorden van Rotterdam is in de zogenaamde B-driehoek (Bleiswijk, Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs) glastuinbouw gevestigd en heeft daarmee een stedelijk karakter. Het zuiden van Zuid-Holland wordt gekenmerkt door grote wateren en rivieren, als de Maas, Haringvliet, Hollandsch Diep, Biesbosch en de Rijn. De rivieren zorgen voor de afvoer van rivierwater en sediment en de aanvoer van water naar de omliggende gebieden. Door de aanvoer van zoet water via de rivieren blijft de instroom van zout water beperkt. Aan de Oude Maas en de Beneden-Merwede ligt een sterk verstedelijkt gebied, de Drechtsteden. Rond de Drechtsteden ligt op de voormalige eilanden IJsselmonde en het Eiland van Dordrecht , landelijke gebieden. Ook de Hoeksche Waard is een landelijk gebied met weinig verstedelijking, maar in plaats daarvan veel kernen. Ten zuiden daarvan ligt het eiland Tiengemeten, het enige echte eiland dat Zuid-Holland nog heeft. Goeree Overflakkee ligt daar weer zuidelijk van en is voornamelijk agrarisch, met nog enkele natuurgebieden. Op de Kop van Goeree bevinden zich duinen en binnenduinen, ter bescherming van het eiland tegen de Noordzee.[6][7]
Klimaat
Zuid-Holland heeft net als de rest van Nederland een gematigd zeeklimaat, een Cfb-classificatie volgens de klimaatclassificatie van Köppen. Het klimaat wordt beïnvloed door de Noordzee en de Atlantische Oceaan en deze beïnvloeding is aan de kust heviger dan in het binnenland en resulteert in relatief koele zomers en milde winters. Door het vlakke landschap van de provincie kan er met name in de winter ook flink stormen. Ook komen er vooral in de herfst en winter regenbuien voor. Hoewel er het hele jaar regen voor komt, is er tussen april en september een wat drogere periode. Een oostelijke wind kan tijdelijk een landklimaat veroorzaken met warme droge wind in de zomer en gure koude wind in de winter. De temperatuur varieert in de winter tussen de 2°C en 6°C en in de zomer tussen de 17°C en 20°C.[8]
Flora en fauna
In Zuid-Holland leven een groot aantal soorten beschermde dieren. In de duinstreek leven verschillende soorten boomwonende vleermuizen, als de watervleermuis, de rosse vleermuis, de grootoorvleermuis en de baardvleermuis, met kolonies in gebouwen en holle bomen. De vleermuizen overwinteren vaak in verlaten bunkers en forten, die voornamelijk gelegen zijn langs de kust. Gebouwwonende vleermuizen als de dwergvleermuis zijn in de tientallen kolonies verspreid over de hele provincie. De gebouwwonende vleermuizen hebben hun kolonies in (kerk)gebouwen en in de spouwmuren van woonhuizen. De noordse woelmuis is een knaagdier dat voorkomt in vochtige tot natte rietmoerassen, waarvan veel populaties zich bevinden op de Zuid-Hollandse eilanden en in de Dordrechtse en Sliedrechtse Biesbosch, die grenzen aan de Brabantse Biesbosch. In die twee gebieden komt ook de bever voor sinds de uitzetting ervan in de jaren tachtig. De kamsalamander, een amfibie dat afhankelijk is van goede waterkwaliteit, komt in Zuid-Holland voor langs de rivieren de Lek en de Hollandse IJssel in de Vijfheerenlanden. Een andere amfibie, de rugstreeppad, komt voor in het duingebied, maar ook in droogmakerijen en veenweidegebieden in het noordoosten van de provincie. In de duingebieden komt ook de zandhagedis voor. De heikikker komt algemeen voor in de Nieuwkoopse Plassen, de Alblasserwaard en de Vijfherenlanden. De beschermde planten groenknolorchis en de drijvende waterweegbree komen voor in het duingebied van Voorne, daarnaast komt de groenknolorchis ook voor in de Nieuwkoopse Plassen.[9]
Demografie
|
|
De bevolking van Zuid-Holland bestond in 1514 uit ongeveer 200.000 inwoners dat door de eeuwen heen is gegroeid tot het huidige bevolkingsaantal van bijna 3,5 miljoen.[12] Tussen 1795 en 1815 bleef het bevolkingsaantal gelijk om vervolgens toe te nemen, hoewel deze stijging langzamer ging dan in de rest van Nederland. In 50 jaar, van 1849 tot 1899 verdubbelde het bevolkingsaantal van 563.000 naar 1.144.000. Zo groeide Rotterdam in die tijd met 253% en Den Haag met 185%.[13] De bevolkingsgroei is vanaf 1960 gedaald van 1,05% naar 0,66% in 2009 en was in 2005 zelfs voor het eerst in 100 jaar negatief, doordat er meer mensen emigreerden naar het buitenland, dan dat er immigranten naar de provincie kwamen. Met 0,66% in 2009, had Zuid-Holland de op drie na hoogste bevolkingsgroei van de Nederlandse provincies.[11]
Met 1.239 inwoners per km² heeft Zuid-Holland de hoogste bevolkingsdichtheid van alle Nederlandse provincies.[14] De grootste concentratie daarvan woont in Haaglanden (24,8 inwoners per ha.), de stadsregio Rotterdam (19,8 inwoners per ha.), de Drechtsteden (18,5 inwoners per ha.) en Holland Rijnland (14,5 inwoners per ha.). Het dunstbevolkt is Goeree-Overflakkee (1,8 inwoner per ha.) en de Hoeksche Waard (3,2 inwoners per ha.).[15] De grootste gemeenten in de provincie zijn Den Haag (regeringsstad, internationaal gerechtshof), met 496.745 inwoners en de havenstad Rotterdam met 611.495 inwoners. Zoetermeer, een gemeente die vanaf 1961 met 10.000 inwoners explosief is gegroeid tot een gemeente met 121.964 inwoners, heeft in januari 2007 de derde plaats overgenomen van Dordrecht, dat op 1 april 2011 118.906 inwoners telde. Andere grote gemeenten zijn Leiden (117.914 inwoners), Delft (97.645 inwoners) en Westland (99.841 inwoners).
De Zuid-Hollandse bevolking bestond in 2009 uit 950.000 allochtonen wat 27,3% van de totale bevolking is. Dat aantal is sinds 1999 met 25% gestegen, waar de totale bevolking in tien jaar tijd met 4% toenam.[16] Van het aantal allochtonen is 65% van niet-westerse komaf en 35% van westerse komaf. Al lange tijd komen er immigranten naar de provincie, zo bestond de bevolking in 1889 uit 15% 'vreemdelingen', toen voornamelijk Belgen en Duitsers.[17] In 2009 hadden de grootste groepen allochtonen hun herkomst in: Suriname (144.469), Turkije (124.459), Marokko (105.315), Indonesië (94.553), Duitsland (56.528) en de Nederlandse Antillen en Aruba (55.521).
Religie
De gehele bevolking van Zuid-Holland rekende zich in 1849 tot een kerkgenootschap. Dit percentage was in 1879 ook nog 100%, maar daalde daarna naar 98% in 1909, 83% in 1930 en 79% in 1947. In 1960 was dit percentage nog 77% en daalde vervolgens sneller, van 71% in 1971 naar 61% in 1987, 54% in 1995 waar het tot 1999 bleef steken. Sinds 2003 is het percentage van de bevolking dat zich rekent tot een kerkgenootschap 55%.[19] De afnemende interesse in de georganiseerde religie vanaf de jaren 50 had te maken met de opkomst van de massamedia, de ontzuiling en de opkomst van de verzorgingsstaat. Op deze ontkerkelijking werd verschillend gereageerd. In 1955 werd het bisdom Rotterdam ingesteld door de Rooms-katholieke Kerk voor de provincie Zuid-Holland. Onlangs, in 2004 werden de protestantse kerken van Nederland verenigd in de Protestantse Kerk in Nederland om de krachten te bundelen. Terwijl de christelijke kerken minder druk bezocht werden, kwamen er andere godsdiensten op, door de komst van gastarbeiders, immigranten uit de voormalige koloniën en vluchtelingen. Zo werd de eerste moskee van Nederland al in 1955 gebouwd in Den Haag.[20]
Uitgesplitst naar religie is 45% niet-religieus, 18% is rooms-katholiek, 13% is Nederlands Hervormd, 5% is gereformeerd, 5% rekent zich tot de PKN, 7% is islamiet en 7% is andersgezind. Van de bevolking die zich rekent tot een kerkgenootschap gaat 13% minstens een keer per week naar de kerk en 73% gaat zelden of nooit.[19]
Overheid en politiek
De provincie Zuid-Holland is een van de twaalf Nederlandse provincies en vormt de schakel tussen, de landelijke bestuurslaag, de rijksoverheid en de laagste bestuurslaag, de gemeenten. Het bestuur van de provincie is gevestigd in het provinciehuis in Den Haag en voor de provincie zijn ongeveer 2000 mensen werkzaam.
Een van de belangrijkste taken van de provincie is de inrichting van de ruimte.[21] Zij bepaalt in grote lijnen of dorpen en steden mogen uitbreiden, waar er bedrijventerreinen gebouwd mogen worden, waar er nieuwe wegen aangelegd worden, welk gebied bestemd is voor landbouw en welk voor natuur en recreatie. Het is verder verantwoordelijk voor de jeugdzorg in de provincie, het subsidieert de twee regionale omroepen, RTV West en RTV Rijnmond en het zorgt ervoor dat er overal in de provincie een ambulance binnen 15 minuten ter plekke is. Tevens zorgt de provincie voor de bereikbaarheid van steden en dorpen, het beheert de N-wegen en het bepaalt welke vervoersbedrijven het openbaar vervoer mogen verzorgen. In samenwerking met de waterschappen en gemeenten wijst de provincie gebieden aan die gebruikt worden voor waterberging, het zorgt ervoor dat de waterkeringen sterk genoeg zijn en het waarborgt de waterkwaliteit. Voor een gezond leefmilieu verleent de provincie milieuvergunningen aan bedrijven, het subsidieert bodemsaneringsprojecten en het investeert in schone energie.
Provinciebestuur
Het bestuur van de provincie heeft een dualistisch karakter, wat wil zeggen dat er een scheiding is tussen de wetgevende en uitvoerende macht. De wetgevende macht bestaat uit de Provinciale Staten. Deze 55 Statenleden, vertegenwoordigen de bevolking en worden eens in de vier jaar gekozen door middel van verkiezingen. Zij bepalen de hoofdlijnen van het beleid en controleren het werk van de Gedeputeerde Staten. Een salaris krijgen de Statenleden niet, in plaats daarvan krijgen zij een vergoeding en doen ze dit werk naast een baan. Het college van Gedeputeerde Staten is de uitvoerende macht en wordt gekozen door de Provinciale Staten, nadat zij zelf zijn verkozen. In Zuid-Holland bestaat het college uit zeven Gedeputeerde Staten die ieder een eigen portefeuille heeft. De gedeputeerden krijgen wel een salaris voor hun werk. De Commissaris van de Koningin van Zuid-Holland is Jan Franssen, hij is voorzitter en lid van de Gedeputeerde Staten. Daarnaast is de Commissaris, hoewel hij niet lid is van de Provinciale Staten, voorzitter van de PS en ziet hij erop toe dat de vergaderingen goed verlopen. Hij vertegenwoordigt verder de Nederlandse regering in Zuid-Holland en hij heeft een representatieve taak bij het bezoeken van gemeenten in de provincie en het begeleiden van de Nederlandse koningin en andere leden van het Koninklijk Huis wanneer zij de provincie bezoeken. Verder benoemt hij de burgemeesters en is hij verantwoordelijk voor de openbare orde. De Commissaris van de Koningin wordt benoemd bij Koninklijk Besluit, voor een periode van zes jaar, die mogelijk verlengd kan worden. Aan het hoofd van de ambtelijke organisatie staat de provinciesecretaris, die benoemd wordt door het college van Gedeputeerde Staten.
Politiek
 Zie Politiek in Zuid-Holland voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Eens in de vier jaar vinden er in Nederland de Provinciale Statenverkiezingen plaats. Bij deze verkiezingen kunnen stemgerechtigde inwoners van Zuid-Holland de Provinciale Staten van Zuid-Holland kiezen. Op hun beurt stemmen de Provinciale Staten, als een getrapte verkiezing, op een kandidaat voor de Eerste Kamer bij de Eerste Kamerverkiezing, dat uiterlijk drie maanden na de Provinciale Statenverkiezingen gehouden moet worden.[22] Zodoende heeft een uitgebracht stem voor de provincie ook invloed op landelijk niveau.
Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2003 waren er landelijk nog 764 Statenleden. Dit aantal is na de verkiezingen van 7 maart 2007 verlaagd naar 564 leden, als gevolg van een wijziging van de Provinciewet.[22] In Zuid-Holland ging het aantal verkiesbare zetels van 83 naar 55.
Het college van Gedeputeerde Staten berust voor de periode 2011-2015 op een coalitie van VVD, CDA, SP en D66.
Recht
Nederland is opgedeeld in vijf ressorten, of gebieden die onder een gerechtshof vallen, die ieder weer verdeeld zijn in negentien arrondissementen, of gebieden die onder een rechtbank vallen. Deze arrondissementen zijn verder weer verdeeld in kantons, die onder het kantongerecht vallen. De provincie Zuid-Holland valt samen met Zeeland onder het ressort 's-Gravenhage. Dit ressort is vervolgens ingedeeld in arrondissementen, waarvan Zuid-Holland is opgedeeld in drie arrondissementen, te weten: Dordrecht, Den Haag en Rotterdam. Deze arrondissementen zijn opgedeeld in elf kantons met in de plaatsen: Dordrecht, Gorinchem, Oud-Beijerland, Alphen aan den Rijn, Delft, Gouda, 's-Gravenhage, Leiden, Brielle, Middelharnis en Rotterdam een kantongerecht.
Civiele zaken met geringe vorderingen, speciale zaken over huurzaken en arbeidsrecht en minder belangrijke strafzaken als verkeersovertredingen worden door het kantongerecht behandeld. Daar wordt een zaak door één rechter behandeld en als men niet eens is met de uitspraak kan er in beroep gegaan worden bij de rechtbank van het arrondissement. Zaken die te belangrijk zijn voor een kantongerecht, waaronder grote geldvorderingen en misdrijven, worden ook door de rechtbank behandeld. Als men het niet eens is met de uitspraak van de rechtbank, kan men in hoger beroep gaan bij het gerechtshof, ook wel het hof genoemd. Deze behandelt alleen hogerberoepszaken. Is men het niet eens met de uitspraak kan men in cassatie gaan bij de Hoge Raad der Nederlanden, het hoogste rechtsprekende college van Nederland, gevestigd in Den Haag. Het college kijkt bij zaken alleen of de wetten goed zijn toegepast en niet naar de feiten.
Bestuurlijke indeling
| Zie hiervoor: Tabel van gemeenten in Zuid-Holland en lijst van voormalige gemeenten in Zuid-Holland |
De gemeente is, na de Rijksoverheid en de Nederlandse provincies, de derde bestuurslaag in het Nederlandse staatsbestel. De inrichting en het bestuur van de gemeenten worden geregeld in de Gemeentewet.
Terwijl Zuid-Holland in 1900 nog 188 gemeenten[23] kende, zijn er daarvan als gevolg van gemeentelijke herindelingen nog 72 van overgebleven (2011). Zuidplas is zo een nieuwe gemeente sinds de vrijwillige fusie van de gemeenten Moordrecht, Nieuwerkerk aan den IJssel en Zevenhuizen-Moerkapelle op 1 januari 2010. De gemeenten Bodegraven en Reeuwijk zijn op 1 januari 2011 als Bodegraven-Reeuwijk samengegaan.
Om de samenwerking tussen gemeenten beter te laten verlopen zijn er in Nederland acht plusregio's aangewezen, waarvan twee in Zuid-Holland: Stadsgewest Haaglanden, waar negen gemeenten bij zijn aangesloten en Stadsregio Rotterdam, waar vijftien gemeenten bij zijn aangesloten. Lidmaatschap van aangewezen gemeenten is verplicht en de basistaken die deze plusregio's uitvoeren zijn bij wet vastgelegd in de wet gemeenschappelijke regelingen, maar kunnen ook door de gemeenten of provincie vrijwillig uitgebreid worden. Voorbeelden van taken die deze plusregio's uitvoeren zijn het bereikbaar houden van de regio, het verdelen van het aantal en soorten woningen en het versterken van de economie. Andere samenwerkingsverbanden tussen gemeenten, die meer op een vrijwillige basis tot stand zijn gekomen, is de Drechtsteden, met zes gemeenten en Holland Rijnland, waar vijftien gemeenten bij zijn aangesloten.
Historische centra zijn onder andere te vinden in Leiden, Delft, Schiedam, Vlaardingen, Brielle, Hellevoetsluis, Dordrecht, Gouda, Schoonhoven, Gorinchem, Leerdam en Delfshaven. Verder telt de provincie nog verschillende forensensteden, zoals Spijkenisse, Zoetermeer, Rijswijk, Capelle aan den IJssel en Alphen aan den Rijn.
Zuid-Holland is sinds 2011 opgedeeld in 72 gemeenten.
|
|
Cultuur
In Zuid-Holland zijn vele culturele instellingen en activiteiten te bezoeken: theaters, musea, culturele verenigingen, archieven, centra voor de kunsten, amateurkunst en dergelijke.
Musea
In 2005 waren er in Zuid-Holland 131 musea die in dat jaar 3,2 miljoen keer bezocht waren.[24] Hoewel er in veel steden en dorpen musea te bezoeken zijn, zijn de musea in Zuid-Holland met de meeste bezoekers voornamelijk gevestigd in Rotterdam, Den Haag en Leiden.
Het Haags Gemeentemuseum, waar moderne kunst wordt getoond, was in 2008 met 272.991 bezoekers, het meest bezochte museum van Zuid-Holland en nam daarmee de achtste plaats in van de Nederlandse musea. Naturalis in Leiden, een natuurhistorisch museum met een onder andere een collectie fossielen en opgezette dieren, werd in 2008 bezocht door 245.275 mensen. Andere populaire musea zijn het museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam voor beeldende kunst en het Mauritshuis in Den Haag met voornamelijk schilderijen uit de Gouden Eeuw, beide met 240.000 bezoekers. Het Maritiem Museum Rotterdam en het Museon, beide 155.000 keer bezocht, het Rijksmuseum van Oudheden met 120.000 bezoekers, Nederlands Architectuurinstituut 98.974 keer bezocht, de Hortus Botanicus Leiden met 92.581 bezoekers, het Museum Volkenkunde keer 76.500 bezocht en het Stedelijk Museum Schiedam met 73.000 staan ook in de top 50 van de meest bezochte musea van Nederland in 2008.[25]
Theater en concerten
In 2005 waren er in Zuid-Holland 92 theaterzalen waar er professionele podiumkunsten getoond werden. De capaciteit van deze 92 theaterzalen bestond uit 38.918 plaatsen. Er werden in 2005 9.773 voorstellingen opgevoerd, die door 4,7 miljoen mensen werden bezocht.[26]
Den Haag heeft verschillende theaters en muziekpodia. Het populairste theater in de stad is het Circustheater, hoofdzakelijk gebruikt voor succesvolle musicals, dat in 2007 bezocht werd door 450.000 mensen.[27] De Koninklijke Schouwburg, bezocht in 2007 door 115.000 mensen, is een theater en een voormalig paleis aan de Korte Voorhout in Den Haag. De Dr. Anton Philipszaal, vaste speelzaal van het Residentie Orkest, is een concertzaal en theater, dat in 1987 is gebouwd en vernoemd naar Anton Philips, de grondlegger van de hoofdsponsor Philips. Het gebouwencomplex dat gedeeld wordt met het Lucent Danstheater zal, in 2013 gesloopt worden voor een nieuw dans- en muziekcentrum. Beide instellingen trokken in 2007 meer dan 70.000 bezoekers.
Media
Dagelijks worden er in Zuid-Holland 598.806 kranten verspreid, waarvan 562.026 landelijke dagbladen en 36.780 regionale dagbladen. De landelijke kranten met de grootste oplages in de provincie in 2009 zijn het AD met een oplage van 276.000, De Telegraaf met een oplage van 109.000, het NRC Handelsblad met een oplage van 53.000, de Volkskrant met een oplage van 48.000, Trouw met een oplage van 26.000, nrc.next met een oplage van 21.000 en het Reformatorisch Dagblad met een oplage van 20.000. Naast de normale editie heeft het AD ook diverse regionale edities zoals onder andere de Haagsche Courant en het Rotterdams Nieuwsblad. Het Leidsch Dagblad en de Haarlems Dagblad Kombinatie zijn de enige zelfstandige lokale dagbladen die in Zuid-Holland verspreid worden. Het Leidsch Dagblad heeft een oplage van 33.000 en de Haarlems Dagblad Kombinatie heeft een oplage van 1.700.[28]
Regionale radio en tv zijn er als Radio Rijnmond en Omroep West.
Economie
Het bruto binnenlands product van de provincie bedroeg in 2007, € 122,5 miljard[29] of 21,5% van het BBP van Nederland, wat toen het hoogste aandeel was van alle provincies. Als onderdeel van de Randstad behoort Zuid-Holland tot het economisch grootste en belangrijkste netwerk van Nederland. De beroepsbevolking bestond in 2009 uit 1,647 miljoen personen[30], wat toen 21,2% was van de totale Nederlandse beroepsbevolking. De provincie is wereldspeler op een aantal markten, waaronder van de havenactiviteiten en de glastuinbouw, maar ook de baggerbedrijven en het internationaal recht kunnen genoemd worden.
De provincie kent meerdere regio's die ieder economisch zwakke en sterke punten hebben. De regio Rotterdam is sterk vanwege de mainportfunctie. Het levert veel toegevoegde waarde, alleen vertaalt dit zich niet terug in het aantal arbeidsplaatsen. Het opleidingsniveau is er relatief gezien laag, net als de participatie en de werkloosheid is er hoog. De veruit grootste haven van Europa en vierde van de wereld met 10,8 miljoen overgeslagen containers en 421,1 miljoen overgeslagen metrische tonnen[31] bood in 2006 werk aan 86.531 mensen.[32] De regio Den Haag is na Amsterdam de tweede kantorenregio van Nederland. Leiden en de bollenstreek liggen gunstig tussen de noord- en zuidvleugel van de Randstad en zijn goed qua kennisinnovatie, met name in de biotechnologie.
Delft herbergt veel technologisch hoogwaardige bedrijven en instellingen, door onder andere de aanwezigheid van de Technische Universiteit. Westland heeft een omvangrijk glastuinbouwcomplex met een bruto binnenlands product van € 3 miljard en is vanwege de export belangrijk voor de Nederlandse economie. Zuid-Oost Zuid-Holland is sterk in het transport en de distributie door de gunstige ligging ten aanzien van de achterlandverbindingen. Oost-Zuid-Holland, onderdeel van het Groene Hart, heeft lange tijd een economische groei gekend, voornamelijk langs de A12, maar deze groei is gestopt door het restrictief planologisch beleid om het Groene Hart te beschermen.
De crisis is in de regio Rotterdam harder aangekomen dan in de regio Den Haag, dat lager dan het nationale gemiddelde scoorde. Het aantal werklozen en het aantal bijstandsuitkeringen zijn minder hard gestegen vergeleken met het nationale gemiddelde. Van het aantal werklozen was de stijging in de regio Rotterdam groter dan in de regio Den Haag. Het aantal openstaande vacatures was wel sterker gedaald dan in de rest van Nederland. De situatie van de woningmarkt in Zuid-Holland was al aan het teruglopen in 2008 en werd versterkt door de crisis, met een dieptepunt in het eerste kwartaal van 2009 en herstellend vanaf het derde kwartaal van 2009.
Ook het toerisme is in Zuid-Holland erg belangrijk. Bestedingen daaraan werden in 2003 geschat op €1,4 á €1,5 miljard per jaar. Daarnaast biedt de toeristische sector werk aan 19.000 FTE.[33] Na Noord-Holland kwamen de meeste buitenlandse toeristen naar Zuid-Holland. In 2008 waren dit 1,37 miljoen buitenlandse toeristen die 3,55 miljoen overnachtingen deden. De meeste buitenlandse toeristen in Nederland komen uit: Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, België, Frankrijk, Italië en Spanje en de Verenigde Staten. Terwijl Zuid-Holland na Noord-Holland de meeste buitenlandse toeristen mocht verwelkomen, is Zuid-Holland voor Nederlanders een minder populaire bestemming. In 2008 werden er 1,18 miljoen vakanties geboekt naar Zuid-Holland, wat 7% is van het totaal aantal binnenlandse vakanties.[34] Populaire attracties in Zuid-Holland zijn Diergaarde Blijdorp, Duinrell, Madurodam, Keukenhof, Tropicana, Avifauna, Omniversum, Euromast, Plaswijckpark 2000 en Archeon.[33]
Verkeer en vervoer
Er zijn vele wegen in Zuid-Holland vooral rond de Randstad. Enkele belangrijke wegen zijn: A4, N11, A12, A13, A15, A16, A20, A29 en N57. Vooral 's morgens en 's avonds tijdens de spits ontstaan er files rond de steden.
Het aandeel van het openbaar vervoer in het totale personenvervoer was in 2006 12,2% en in 2007 10,4%, waar dit in 1993 nog 13,9% was. Vervoersvormen die aangeboden worden zijn de trein, tram, metro, bus, waterbus en watertaxi. Er zijn spoorwegverbindingen tussen Zuid-Hollandse steden en met andere delen van Nederland en het buitenland. Een internationale trein is de Beneluxtrein, een treindienst tussen Amsterdam en Brussel die in Zuid-Holland de stations Den Haag HS Rotterdam Centraal en Dordrecht aan doet. De internationale hogesnelheidstrein, Thalys, die rijdt tussen Amsterdam en Parijs, doet in Zuid-Holland alleen Rotterdam Centraal aan.
Rotterdam is de enige stad in Zuid-Holland met een metronetwerk. De Rotterdamse metro werd in 1968 geopend en is sindsdien uitgebreid tot een netwerk van vijf lijnen en 62 stations. De RandstadRail, een lightrailverbinding dat in 2006 in gebruik is genomen tussen Rotterdam en Den Haag, rijdt grotendeels over twee oude lijnen die aan elkaar zijn verbonden en geschikt zijn gemaakt voor lightrailvoertuigen. In Rotterdam sluit de lightrailverbinding aan op de metro en in Den Haag op het tramnetwerk.
Rotterdam beschikt over een grote zeehaven waar vandaan scheepvaartverkeer op de grote rivieren plaats vindt.
De enige luchthaven in de provincie is het Rotterdam The Hague Airport in Rotterdam. Deze luchthaven is de derde luchthaven van Nederland, na Luchthaven Schiphol en Eindhoven Airport en verwerkte in 2009 1 miljoen passagiers.
Mobiliteit wordt uitgedrukt in het aantal verplaatsingen die worden gedaan tijdens een bepaald tijdseenheid. In totaal legde de Zuid-Hollandse bevolking in 2007 35,17 miljoen km af.[35] Het totale aantal afgelegde kilometers was in 2007 8,1% minder dan in 2004, terwijl de mobiliteit in heel Nederland over die periode ongeveer gelijk is gebleven. Gemiddeld reisde een inwoner van Zuid-Holland in 2007 29,27 km per dag, waar een gemiddelde Nederlander per dag 32,74 km reisde. In Haaglanden en Rijnmond is dit aantal met respectievelijk 28,33 km en 26,60 km per dag lager dan het gemiddelde in Zuid-Holland en lager dan de overige regio's in Zuid-Holland, die gemiddeld 32,35 km per dag reisden. De verplaatsingsafstand per persoon is in de overige regio's hoger door het landelijke karakter van die gebieden, wat vaak betekent dat de afstanden die afgelegd moeten worden groter zijn.[36]
Zie ook
- Holland
- Lijst van steden, dorpen en buurtschappen in Zuid-Holland
- Lijst van voormalige gemeenten in Zuid-Holland
- Lijst van gouverneurs en Commissarissen van de Koning(in) van Zuid-Holland
- Tabel van gemeenten in Zuid-Holland
- Stads- en streekvervoer in Zuid-Holland
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- Bronnen
- Economische Monitor Zuid-Holland 2009, opgesteld door Bureau Louter in opdracht van de provincie Zuid-Holland en de Kennisalliantie, november 2009
- Regiocanons Canon van Zuid-Holland, geraadpleegd op 5 april 2010
- Externe links
- www.zuid-holland.nl
- Zuid-Holland op Wikitravel
- www.geschiedenisvanzuidholland.nl
- Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme
- Referenties
- º Geloven in het publieke domein. Verkenningen van een dubbele transformatie (W.B.H.J. van de Donk, A.P. |Jonkers, G.J. Kronjee en R.J.J.M. Plum, red.), december 2006, ISBN 90-5356-936-7
- º hotspotholland De 12 hoogste toppen van Nederland, geraadpleegd op 12 mei 2010
- º Tekst streekplan Zuid-Holland West 2003, karakteristieken streek - hoofdstuk 4, geraadpleegd op 20 mei 2010
- º hotspotholland Het Laagste punt van Nederland, geraadpleegd op 12 mei 2010
- º Tekst streekplan Zuid-Holland Oost 2003, beschrijving streek - hoofdstuk 5, geraadpleegd op 20 mei 2010
- º Tekst streekplan Zuid-Holland Zuid 2000, beschrijving streek - hoofdstuk 3, geraadpleegd op 20 mei 2010
- º ruimtelijk plan regio Rotterdam 2020 - 2005, Positionering van de regio Rotterdam - hoofdstuk 2, geraadpleegd op 20 mei 2010
- º (en) weatheronline Holland/The Netherlands, geraadpleegd op 12 mei 2010
- º hetweitje Beschermde planten en dieren in Zuid-Holland, De verspreiding van de Europese habitatrichtlijnsoorten in kaart (2004)
- º Volkstellingen Bevolkingsontwikkeling Zuid-Holland 1829 - 1971
- ↑ 11,0 11,1 CBS Bevolkingsontwikkeling Zuid-Holland 1960 - 2009, geraadpleegd op 7 april 2010
- º Geschiedenis van Zuid-Holland bevolkingsgroei - 1500 tot nu, geraadpleegd op 7 april 2010
- º Geschiedenis van Zuid-Holland de bevolking groeit, geraadpleegd op 7 april 2010
- º CBS Bevolkingsdichtheid Nederlandse provincies 2009, geraadpleegd op 9 april 2010
- º Provincie Zuid-Holland databank Gemiddelde bevolkingsdichtheid in de Woningbouwregio's van Zuid-Holland (2008)
- º CBS Afkomst en aantal allochtonen in Zuid-Holland 1999 - 2009, geraadpleegd op 12 april 2010
- º Provincie Zuid-Holland Bevolking • Zuid-Holland in vogelvlucht 2007, geraadpleegd op 12 april 2010
- º www.nieuwekerk-delft.nl Historie, geraadpleegd op 9 december 2010
- ↑ 19,0 19,1 CBS Religie aan het begin van de 21ste eeuw, geraadpleegd op 13 april 2010
- º Geschiedenis van Zuid-Holland Ontkerkelijking: de verandering van het religieuze landschap, geraadpleegd op 13 april 2010
- º De website van de 12 provincies wat doet de provincie, geraadpleegd op 16 april 2010
- ↑ 22,0 22,1 www.eerstekamer.nl Eerste Kamerverkiezingen, geraadpleegd op 4 november 2010
- º CBS Ontwikkeling van het aantal gemeenten sinds 1900, door Trudy Lisci-Wessels, geraadpleegd op 13 mei 2010
- º CBS Musea; grootteklasse, bezoekersaantallen en personeel per provincie, 2005, geraadpleegd op 14 april 2010
- º museumvereniging Top 55 meest bezochte musea van Nederland (2008), geraadpleegd op 14 april 2010
- º CBS Professionele podiumkunsten: publiekscapaciteit, voorstellingen, bezoekers (2005), geraadpleegd op 15 april 2010
- º spuiplein2020 Aantal bezoekers van Theaters en Muziekpodia in Den Haag en Scheveningen (2007), geraadpleegd op 15 april 2010
- º Verspreide oplage per titel per provincie 2009, geraadpleegd op 21 mei 2010
- º CBS bruto binnenlands product van Zuid-Holland vergeleken met de overige provincies en Nederland, geraadpleegd op 4 april 2010
- º CBS beroepsbevolking van Zuid-Holland in 2009 vergeleken met Nederland en de overige provincies, geraadpleegd op 4 april 2010
- º Port of Rotterdam Haven in cijfers 2008, geraadpleegd op 4 april 2010
- º Port of Rotterdam Direct zeehavengerelateerde toegevoegde waard en werkgelegenheid, geraadpleegd op 4 april 2010
- ↑ 33,0 33,1 stichtingrecreatie Ruimte voor toerisme in Zuid-Holland, een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Door: Rob Berkers, Marcel Busser, Joost Vreuls. geraadpleegd op 5 november 2010
- º CBS Toerisme en recreatie in cijfers 2009, geraadpleegd op 5 november 2010
- º De Zuid-Hollandse bevolking legde in 2007 35,17 miljoen km af door middel van autobestuurders, autopassagiers, trein, bus/tram/metro, bromfiets, fiets, lopen en overig (bijvoorbeeld:motor/scooter, tractor, touringcar,vracht- en bestelauto, step, skates)
- º Monitor Provinciaal Verkeer en Vervoerplan 2008.pdf 2008, geraadpleegd op 9 augustus 2010
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met South Holland op Wikimedia Commons.
(nl) Zuid-Hollands volkslied op Wikisource
| Gemeenten in de provincie Zuid-Holland |  |
|---|
| Provincies van Nederland | |
|---|
|
Drenthe · Flevoland · Friesland · Gelderland · Groningen · Limburg · Noord-Brabant · Noord-Holland · Overijssel · Utrecht · Zeeland · Zuid-Holland |
