Theocratie

Een theocratie is een bestuursvorm waarin de godheid als onmiddellijke gezagsdrager wordt beschouwd. Het woord komt van de Griekse woorden θεός (theos), „God”, en κρατία (kratia), „macht, kracht”, en betekent „godsheerschappij”. In sommige godsdiensten werd de koning als zoon van een god beschouwd. Tegenwoordig wordt er ook een bestuursvorm mee aangeduid, waar geestelijken de macht hebben.

Etymologie

De term werd aanvankelijk in gebruik genomen door Flavius Josephus in de eerste eeuw na Christus om de karakteristieke staatsvorm van de Israël en Juda te beschrijven. Josephus betoogde dat de mensheid weliswaar vele vormen van heerschappij had ontwikkeld, maar dat de meesten onder de volgende drie types konden worden ondergebracht: monarchie, oligarchie en democratie. De regering van de Joden was echter uniek. Josephus stelde de term theocratie voor om deze door Gods via Mozes gegeven Wet geleide regeringsstructuur te beschrijven. Het woord komt nergens anders in de Oudgriekse literatuur voor.

Met de Verlichting begon men de term ruimer te definiëren en werd deze, vooral in de geschriften van Hegel, verbonden werd met negatieve connotaties.

Heerschappij van God

Voorbeelden van een theocratie, met een godheid aan het hoofd:

• Egypte (ten tijde van de latere farao’s);
• Israël, vóór de instelling van het koningschap;
• Japan (tot 1946).

Voorbeelden van een theocratie, met een heilig boek als leidraad:

• In Saoedi-Arabië wordt ’heerschappij van God’ doorgegeven door de directe toepassing van de sharia, zonder verdere grondwet of goddelijk staatshoofd.
• In de tijd van de reformatie nam de burgerlijke overheid in Genève een tijdlang de visies van Calvijn over op de Bijbel gebaseerd bestuur als norm.
• In Nederland omschrijft de Staatkundig Gereformeerde Partij haar politiek als ’theocratisch’. De partij pleitte niet alleen voor een politiek en wetgeving gebaseerd op Bijbelse principes, maar ook voor een taak van de overheid bij het handhaven van de ware leer van de kerk. Zij benadrukken dat zij hieronder niet verstaan dat religieuze leiders hun wil aan het volk opleggen en dat de overheid mensen niet mag dwingen tot een geloof of levensovertuiging, omdat geloof en dwang elkaar uitsluiten.

Heerschappij van geestelijken

De term theocratie wordt ook veel gebruikt voor een staatsvorm of bestuursvorm waar geestelijken, met een beroep op een goddelijke boodschap, het bestuur domineren. Deze uitleg van het begrip theocratie staat verder af van de oorspronkelijke betekenis van de Griekse term, maar heeft wel veel terrein gewonnen.

De officiële staatsvorm kan verschillen van de gevolgde bestuursvorm: een land kan formeel een republiek kan zijn, zoals Iran, terwijl de bestuursvorm van dat land toch als een theocratie kan worden beschreven omdat een raad van geestelijken er veel macht bezit.

Om het onderscheid te maken met een theocratie die direct door een godheid wordt bestuurd, zou een door een kerk of klasse van geestelijken geleide staatsvorm nauwkeuriger een ecclesiocratie of hiërocratie kunnen worden genoemd. Deze termen worden echter niet algemeen gebruikt.

Voorbeelden van een theocratie, met geestelijken aan het hoofd:

• Iran: door de ayatollah’s,
• Vaticaanstad: door de pausen en de Heilige Stoel,
• Tibet: (voor de Chinese bezetting) door de dalai lama’s),
• Athos (schiereiland): door monniken.

De term theocratie wordt vaak verward met een cesaropapie. Dit is een staatsvorm waarbij de wereldlijke/tijdelijke leider ook de geestelijke leider is en de wereldlijke macht ingrijpt in de geestelijke rechten van de Kerk. Dat is eigenlijk het omgekeerde van een theocratie.

Weblink

  (en) Theocracy, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

Staats- en regeringsvormen

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties