Leeuwarden (stad)

Leeuwarden

De Waag, de 'Niewstad' te Leeuwarden.

Lokale gegevens
Nederland	Stad
Naam	Leeuwarden
Locatie	LocatieLeeuwarden
Provincie	Friesland
Gemeente	Leeuwarden
Inwoners	93.601
Datum Inwoners	31 december 2008
Arbeidsplaatsen	55.000
Breedtegraad	53° 20
Lengtegraad	5° 78
Verkeersader	A31, N31, N32, N355, N357, N359
Netnummer	058
CBS	0080
Postcode	8900 - 8939

Leeuwarden (Stadsfries: Liwwadden; Fries: Ljouwert) is de hoofdstad van de Nederlandse provincie Friesland en ook de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Leeuwarden. Op 31 december 2008 telde de stad ca. 89.000 inwoners. Leeuwarden vervult als provinciehoofdstad een centrumfunctie voor Friesland. Belangrijke sectoren in de stad zijn de financiële en zakelijke dienstverlening, de overheid en de non-profitsector. De stad is één van de Friese elf steden en voert als gemeenteslogan 'Kijk, dat is het mooie van Leeuwarden!'.

Geschiedenis

Ontstaan

De geschiedenis van Leeuwarden gaat terug tot in de Romeinse tijd, toen woonden er al mensen op de plek waar nu de Oldehove staat. Leeuwarden is ontstaan op terpen die werden opgeworpen aan een inham van de Middelzee die later dichtslibde en werd ingepolderd. De riviertjes Ee, Vliet en Potmarge mondden bij deze terpen uit in zee. De terpbewoners hielden zich bezig met landbouw, visserij en scheepvaart. Leeuwarden lag gunstig aan zee en onderhield handelscontacten met andere handelsplaatsen zoals Lübeck en met de Oostzeelanden. Op de terpen ontstonden drie nederzettingen: Oldehove, Nijehove en Hoek.

Oldehove, dat van oudsher een uithof van het klooster Corvey in Duitsland was, had in het midden van de twaalfde eeuw al een kerk, gewijd aan de heilige Vitus. In akten uit de veertiende eeuw komt de Sint-Vituskerk van Oldehove voor onder de naam Liiewardensis. In 1285 stond Leeuwarden al als stad te boek in een Duitse handelsakte.

Tussen 1200 en 1300 slibde de Middelzee dicht en nam de handel af vanwege het ontbreken van een haven. De nadruk van de handel werd toen meer gelegd op de nabije regio.

In 1392 stonden de omringende grietenijen (gemeenten) de magistraat van de stad hoge rechtspraak toe.

Stadsrecht

In januari 1435 werden Oldehove, Nijehove en Hoek samengevoegd tot één stad, Leeuwarden, die in datzelfde jaar stadsrechten kreeg.

De vijftiende eeuw werd beheerst door de strijd tussen Schieringers en Vetkopers. In het algemeen schaarden de steden en het platteland zich achter de Schieringers. Leeuwarden was het bolwerk van de Vetkopers. De partijstrijd leidde tot de bouw van nieuwe verdedigingswerken. Het intern verdeelde Friesland werd rond 1500 onderworpen door Albrecht van Saksen.

Na de onderwerping door Albrecht van Saksen werd Leeuwarden de zetel van het Hof van Friesland dat zich bezighield met bestuur en rechtspraak. Dit college kreeg in 1571 een eigen onderkomen, de Kanselarij. In dezelfde tijd werd in Leeuwarden ook het kerkelijk gezag gevestigd. De Sint-Vituskerk werd de zetel van de deken en de belangrijkste kerk van Friesland. Alle landsheren en stadhouders werden in deze kerk ingehuldigd. In 1559 werd Leeuwarden tot bisschopszetel verheven van het nieuw opgerichte bisdom Leeuwarden. Cunerus Petri, de enige bisschop, belandde bij de calvinistische machtsovername korte tijd in het gevang en vertrok daarna definitief uit Friesland. De Sint-Vituskerk werd in de jaren 1595 en 1596 wegens verregaande bouwvalligheid afgebroken.

De zestiende en zeventiende eeuw vormden een gouden tijd voor Leeuwarden. Leeuwarden kreeg aanzien doordat het de residentie werd van de Friese Nassau's die stadhouder werden van de noordelijke provincies. In deze eeuwen kwam de stad tot grote bloei. Het aantal inwoners steeg van 5.000 rond het jaar 1500 tot 16.000 in 1650.

Leeuwarden behoorde toen tot de tien aanzienlijkste steden van Nederland. Daarvan getuigen nu nog prachtige gebouwen als de Kanselarij (waar recht gesproken werd), het Stadhouderlijk Hof, de Waag (als centrum van de handel), en de scheve toren de Oldehove.

In 1523 werden te Leeuwarden de prominente rebellenleider en piraat Wijerd Jelckama en de laatste overlevende leden van de Arumer Zwarte Hoop (ook wel Gelderse Friezen genaamd) onthoofd. De dood van Jelckama, die de neef was van Grote Pier, markeerde een einde in een lange periode van Friese opstanden sinds 1515.

Stadsgrachten

Het welvarende Leeuwarden moest wel beschermd worden tegen vijanden. Daartoe werd de stad rondom van een gracht en wallen voorzien. Deze verdedigingswerken zijn later, toen zij overbodig werden, afgebroken of tot plantsoen gemaakt. De grachten in de binnenstad zijn op die van de Nieuwstad, Voorstreek, de Tuinen, de Weaze en het noordelijke deel van het Schavernek na allemaal gedempt. De grachten die gedempt zijn betreffen o.a. die van Eewal, Tweebaksmarkt, Nieuweburen, Grote Kerkstraat, en De Oude Herengracht (zaailand). In de negentiende eeuw ontstonden de eerste wijken buiten de stadsgracht.

In de negentiende eeuw werden de verbindingen van de stad verbeterd. In 1827 begon het rijk met de aanleg van straatwegen van Leeuwarden naar Overijssel en naar Groningen, Harlingen, Sneek en Lemmer. Voorts werden de oude trekvaarten uitgediept en verbeterd. In 1863 ontstond de spoorverbinding tussen Leeuwarden en Harlingen. Snel daarna kwamen de lijnen met Zwolle, Groningen en Sneek tot stand.

In 1944 werd een deel van de gemeente Leeuwarderadeel geannexeerd, waardoor Leeuwarden er 15.000 inwoners bij kreeg.

Zusterstad

In 1990 ging de gemeente een stedenband aan met de Russische stad Orjol. Nadat Orjol minder florissant voor het daglicht kwam en het nut van de band in twijfel werd getrokken en te duur werd bevonden, heeft de gemeente in 2002 de band met haar zusterstad verbroken.

In de periode van de stedenband is er onder meer een uitwisseling geweest van korfbalteams, hebben Leeuwarders de Russische stad bezocht en is er een Russische themaweek georganiseerd waarin het Verzetsmuseum van Leeuwarden de expositie met als titel ‘Orjol 1941-1943, beeld van een Russische stad in oorlogstijd’ tentoonstelde.

Recht

Twee rechtsgebouwen staan er in Leeuwarden: een gerechtshof en een rechtbank. Het gerechtshof staat aan de kopse kant van het Wilhelminaplein. Het zogenoemde Ressort Leeuwarden omvat de arrondissementen Leeuwarden, Assen en Groningen. De rechtbank zit in een nieuw gebouw van architect Abe Bonnema dat gesitueerd is aan de langszijde van het Wilhelminaplein. Zowel de kanton- als arrondissementsrechtbank zitten hierin.

Stadsbestuur

De burgemeester is Ferd Crone sinds begin 2008. B&W, de gemeenteraad en hun medewerkers hebben hun werkplek in het stadhuis van Leeuwarden. Tot 1993 zaten alle gemeentelijke diensten in het stadhuis en bijgebouwen. Eind jaren tachtig kwam er vanwege ruimtegebrek een nieuw stadskantoor aan het Oldehoofsterkerkhof waar een groot complex voor moest wijken. Het monumentale Burmaniahuis bleef weliswaar overeind, maar werd ingesloten door de nieuwbouw. In 1993 werd het stadskantoor in gebruik genomen.

Iedere wijk beschikt over een wijkwethouder en een stadsdeelbeheerder.

Wonen

Wijkindeling

De stad is onderverdeeld in 24 wijken die weer zijn onderverdeeld in 58 buurten.

Binnenstad Vosseparkwijk (of Westerparkwijk) Muziek-, Transvaal-, en Vogelwijk (ook wel afgekort tot MTV-wijk) Vlietzone (Molenpad/Welgelegen/Zeehelden- en Indische Buurt) Achter de Hoven Huizum-Oost Huizum-West Westeinde Valeriuskwartier (incl. Bontekoe/Magere Weide) Bilgaard en Havankpark Zuiderburen De Zuidlanden

Vrijheidswijk Heechterp-Schieringen Camminghaburen Wielenpôlle Schepenbuurt Aldlân Nijlân Oranjewijk Oldegalileën/Bloemenbuurt Tjerk Hiddes-Cambuursterhoek Blitsaerd Bedrijventerreinen (Leeuwarden-Oost, Leeuwarden-West, Hemrik, Newtonpark en Businesspark Leeuwarden)

Stadsvernieuwing

De binnenstad is deels autoluw gemaakt door een doorgaande weg te voorzien van beweegbare palen waarbij alleen bussen kunnen passeren. Verder is er verscherpt toezicht met het oog op de veiligheid in de binnenstad. Een aantal oude stadswijken met veel criminaliteit en leegstand is gerenoveerd. De volgende drie wijken zijn vernieuwd: de Vegelinbuurt, de Vrijheidswijk en Schieringen-Heechterp.

• De Vegelinbuurt is een oude arbeidersbuurt, een wijk met veel verslaafden en criminaliteit. Er waren veel huisjesmelkers. Het grootste gedeelte van de buurt is gesaneerd waarna er nieuwe huizen zijn gebouwd voor gezinnen.

• De Vrijheidswijk heeft veel hoogbouw uit de jaren zestig. Een aantal flats is gesloopt, hiervoor komen appartementencomplexen en eengezinswoningen in de plaats. Een belangrijke reden om voor sloop te kiezen was om illegale bewoning een halt toe te roepen. Ook in deze wijk was veel criminaliteit. Anno 2007 wonen er veel studenten.

• De wijk Schieringen-Heechterp komt overeen met de Vrijheidswijk qua bouwjaar en soort bebouwing. Er was veel criminaliteit, enkele flats zijn gesloopt t.b.v. eengezinswoningen met grote tuinen. Ook hier wonen veel studenten en jongeren. Ook zijn er nieuwe appartementencomplexen gebouwd. Het komt voor op de lijst van probleemwijken van Vogelaar
• Binnenstad:
  • Het zeven verdiepingen tellende gebouw Amicitia, wordt gerestyled tot een futuristisch ogend gebouw. Het ligt op een prominente plaats in de binnenstad van Leeuwarden. Het ontwerp voorziet in het herontwikkelen en het restylen van het kantoorgebouw naar appartementen op de verdiepingen en het handhaven van winkelruimte op de begane grond. Tot 1968 heeft op deze locatie een beeldbepalend hotel gestaan, genaamd 'Amicitia'. In 1969 werd er, kenmerkend voor die tijd, gewoon een flatgebouw voor in de plaats gezet. Het plan voor deze locatie is in ontwikkeling.
  • Sinds 2007 is de centrumring deels eenrichtingsverkeer. Ook is het stadscentrum verder autoluw gemaakt met bussluizen.

• Zuiderplantage ligt aan de zuidrand van Leeuwarden. Nabij Huizum-Dorp en het Drachtsterplein worden 49 eengezinswoningen ontwikkeld. Verder komen er 107 appartementen die bestaan uit een woontoren met 16 verdiepingen (45 appartementen) en twee 7-laagse appartementsgebouwen (elk 31 appartementen). Er is een woonbuurt met kleinere straten gecreëerd die aansluit bij de kleinschaligheid en diversiteit van het bestaande dorp Huizum.

Economie en werk

Leeuwarden heeft ongeveer 55.000 arbeidsplaatsen. Het grootste gedeelte hiervan nemen onderstaande organisaties voor hun rekening.

Bedrijven

In Leeuwarden is een aantal hoofd- en regiokantoren gevestigd van grote dienstverlenende ondernemingen zoals KPN, Friesland Bank, Rabobank, Postbank, ING, ABN-Amro, AEGON en Achmea (Avéro Achmea, FBTO en een gedeelte van Centraal Beheer Achmea). Verder zijn er een groot zuivelconcern (Friesland Foods), twee hoofdkantoren van regionale kranten (Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad) alsook veel kleinere bedrijven gevestigd. Van de kantoren is de ruim 114 meter hoge Achmea Toren opvallend. Ook heeft de stad met Cendris B.V. en Creative Industries twee grote callcenters/marketingbedrijven in huis.

Overheidsinstellingen

Leeuwarden heeft vestigingen van de Belastingdienst, douane, het Ministerie van Landbouw, de Kamer van Koophandel, Rijkswaterstaat, het Ministerie van Justitie alsmede het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB) binnen haar grenzen. Verder zijn er twee gevangenissen - het Huis van Bewaring en de Penitentiaire Inrichting De Marwei - en in het noord-westen van Leeuwarden ligt militair vliegveld van de Koninklijke Luchtmacht.

Industrieterreinen

Er zijn drie grote industrieterreinen in Leeuwarden: Leeuwarden West is het oudste industrieterrein, dit industrieterrein wordt anno 2007 gerevitaliseerd. In de jaren '80 industrieterrein Hemrik aangelegd. Het nieuwste industrieterrein is Newtonpark, aan de zuidwest kant van de stad. Het terrein van Friesland Foods kan gezien zijn grootte ook als industrieterrein aangemerkt worden.

WTC Expo Leeuwarden

In 1963 werd er een nieuwe veemarkthal gebouwd die De Frieslandhal heette. In de loop de jaren kwamen er steeds meer voorzieningen bij. Na een brand in 1996, werd er een nieuw en groter gebouw neergezet. Zo ontstond het FEC (Frisian Expo Center), tegenwoordig WTC Expo Leeuwarden genaamd. Het WTC Expo Leeuwarden is een multifunctioneel gebouw met beurzen, evenementen, een veemarkthal, een ijshockeybaan, congressen en een casino.

Winkels

Leeuwarden heeft een uitgebreid winkelaanbod, de belangrijkste winkelstraten zijn de Nieuwestad (in de volksmond Nieuwstad genoemd), Wirdumerdijk, het Wilhelminaplein en de Voorstreek. Op het Wilhelminaplein is iedere vrijdag een weekmarkt.

Aan de rand van het centrum zit het retailpark De Centrale, waar vroeger de PEB Centrale (P.E.B. staat voor Provinciaal Elektriciteits Bedrijf, later opgegaan in het huidige Nuon N.V.) was gevestigd. Toen dit bedrijf verdwenen was kwam het terrein in 1989 van 7 ha. te koop. Een projectontwikkelaar kocht het verlaten fabrieksterrein dat werd gesloopt om plaats te maken voor 12.000 m² winkellocatie. In 1991 openden de eerste winkels hun deuren. Hier zijn winkels met grotere verkoopoppervlakken gevestigd zoals Media Markt. Ook zijn er enkele speciaalzaken en een bouwmarkt gevestigd. De komende jaren zal nog eens 13.000 m² bijgebouwd worden. Daarmee komt het totale winkeloppervlak op 42.000 m². De opzet en de branchering vindt plaats in nauwe samenwerking met de gemeente.

Bedrijfs- en ondernemersverenigingen

• Commerciële Club Leeuwarden
• Leon
• Marktcontact Friesland
• Nieuwe Garde Leeuwarden
• Jong Bedrijven Netwerk Fryslân
• Zakenclub Cambuur

Media

Voor nieuwsgaring zijn er in Leeuwarden diverse kanalen. De twee dagbladen die zich beide op de gehele provincie richten zijn de Leeuwarder Courant en het Friesch Dagblad. Verder zijn er de gratis bladen zoals de Huis aan Huis, De Stadskrant, Liwwadders, en UIT (ook als bijlage van de Leeuwarder Courant). Omrop Fryslân richt zich met radio, tv en internet met name op de gehele provincie en de lokale omroep Omroep Mercurius richt zich met dezelfde middelen specifiek op de gemeente Leeuwarden. Op internet is liwwadders.nl sterk vertegenwoordigd, evenals de sites van de beide dagbladen en de beide omroepen. NieuwsTV zendt nieuwsberichten uit, gecombineerd met de radio-uitzendingen van Omroep Mercurius.

De Raadsvergaderingen worden uitgezonden via het lokale radiostation dat ook uitzendt via internet.

Kunst en cultuur

Leeuwarden beschikt over een uitgebreide culturele infrastructuur waaronder een schouwburg, musea en kleinschalige podia.

Beleid

In 1989 werd middels een omstreden herenakkoord tussen de commissaris van Friesland (Hans Wiegel) en Groningen (Henk Vonhoff) overeengekomen dat de kunstvakopleidingen zouden verhuizen naar Groningen. Dit betekende het vertrek van de Muziekpedagogische Akademie Leeuwarden (MPA)/Conservatorium Leeuwarden, kunstacademie Vredeman de Vries en ook het Frysk Orkest (en de komst van agrarisch opleidingsinstituut Van Hall). In 1998 verscheen de eerste gemeentelijke cultuurnota onder de titel 'Tussen de stenen het cement' (nota 1998-2000); deze behelsde een weergave van de aanwezige infrastructuur. Met de opvolgende nota 'Uit het cultureel receptenboek' (nota 2001-2004) werden bezuinigingen doorgevoerd. Onder de nota 'Behouden Vaart' (nota 2005-2008) werden bezuinigingen gerealiseerd door taken toe te voegen aan bestaande instellingen, Theater Romein als vernieuwend vlakkevloertheater te laten verdwijnen en flink te bezuinigen op de Leeuwarder bibliotheken. Een nieuwe stichting is in het leven geroepen om in het voormalige theater een poppodium te realiseren. In de nota 'Cultuurvuur' (nota 2008-2012) zijn ambities geformuleerd ten aanzien van het versterken van de bestaande culturele infrastructuur, meer reuring in de stad en het realiseren van productiefuncties, inclusief een gooi naar de kandidaatstelling voor de Europese Culturele Hoofdstad 2018.

Concert en theater

• WTC Expo Leeuwarden
• De Harmonie, stadsschouwburg
• Poppodium Romein
• Podium 058
• Grandcafé Rembrandt
• Alternatief Rockcafé Mukkes

Film

• Centrum voor Film in Friesland
• Filmhuis
• bioscoop Tivoli
• bioscoop Cinema

Musea

• Fries Museum
• Pier Pander Museum
• Verzetsmuseum Friesland
• Princessehof - nationaal keramiekmuseum, zie ook: Papingastins
• Natuurmuseum Fryslân
• Tresoar - Fries Historisch en Letterkundig Centrum
• Historisch Centrum Leeuwarden

Evenementen en festivals

• Elfstedentocht. Leeuwarden is start- en eindpunt van deze schaatstocht.
• Noordelijk Film Festival
• Fries Straatfestival
• Friesland Vaart
• Domino Day
• Ljouwert Culinair. Eetfestijn georganiseerd door de plaatselijke serviceclub Lions Ljouwert '80 waarbij de opbrengst naar een goed doel gaat.
• Veemarkt. Dit is de grootste veemarkt van Nederland.
• Bloemenmarkt. Deze grootste bloemenmarkt van Nederland vindt altijd plaats op Hemelvaartsdag.
• Media Art Festival. Jaarlijks festival sinds 1997 waarbij nieuwe-mediakunst van jonge kunstenaars centraal staat.
• Dancetour Leeuwarden

Bezienswaardigheden

Monumenten

Met 575 rijksmonumenten staat Leeuwarden in de top-15 van Nederlandse monumentengemeenten, dankzij een historische binnenstad en woonwijken uit de late negentiende en vroege twintigste eeuw. Ook heeft de stad beschermde stadsgezichten zoals de binnenstad met singels, het Nieuwe Kanaalgebied en de Hollanderwijk. Deze worden beschermd omdat ze een bijzondere ruimtelijke structuur en karakter hebben, waarin een ontwikkelingsgeschiedenis van soms eeuwen is te zien. De bescherming geldt voor het historisch gegroeide patroon van gevelwanden, straten, pleinen, grachten en groengebieden en de onderlinge verhouding daarvan. Naast de rijksmonumenten zijn er 375 beeldbepalende panden.

De monumenten betreffen woonhuizen, kerken, molens, pakhuizen, winkel- en kantoorpanden en ook parken, een middeleeuwse waterloop en standbeelden. Ook de kaden en pijpen in de binnenstad en delen van de oude omwalling en grachten zijn monumentaal. De oudste monumenten dateren uit de dertiende eeuw, waaronder de Grote of Jacobijnerkerk (kloosterkerk van de Dominicanen) met beroemd Christian Müllerorgel en de parochiekerk van Swichum (gewijd aan de heiligen Nicolaas en Catharina). Het jongste monument is het Burmaniakamp uit 1940, de Duitse manschappenverblijven tegenover de vliegbasis. In de tussenliggende eeuwen zijn panden gebouwd zoals de Kanselarij, de Waag (beide uit de Renaissanceperiode) en herenhuizen aan de Tweebaksmarkt, de Voorstreek en de Nieuwestad. De grootste groep rijksmonumenten bestaat uit eenvoudige woon- en winkelpanden. Aan het Schapendijkje, tegen het terrein van de vliegbasis bevindt zich de eeuwenoude grafkelder van de familie Dorhout. Net buiten de stad staan twee poldermolens, de Bullemolen en de Froskepôlemolen.

Overigens zijn ook enkele archeologische vindplaatsen beschermd als monument vanwege een hoge archeologische verwachting.

Oude architectuur

• Kanselarij, waar recht werd gesproken tussen 1571 en 1811
• Waag, het oude centrum van de handel
• Oldehove, een onafgebouwde scheve kerktoren
• Sint-Bonifatiuskerk, een van de belangrijkste neogotische bouwwerken van Nederland
• Paleis van Justitie (1852) aan de kop van het Wilhelminaplein
• Station Leeuwarden (1863)
• Stadhuis
• Provinciehuis
• Grote of Jacobijnerkerk
• Blokhuispoort
• Stadsweeshuis verbouwd tot Fries Natuurmuseum
• Westerkerk verbouwd tot theaterruimte
• de Beurs verbouwd tot bibliotheek
• Voormalig hoofdpostkantoor verbouwd tot Grand Hotel Post-Plaza

Moderne architectuur

• Belastingkantoor (voormalig Waterschapskantoor) (1972), Tesselschadestraat
• Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Vondelstraat; architect: Haag
• Postbank-gebouw(1974), architect: Abe Bonnema. De top van het gebouw wordt gesierd door een groot kunstwerk van Marte Röling.
• Averotoren Het gebouw is 77 meter hoog, en is daarmee het één na hoogste kantoorgebouw in Leeuwarden. Het gebouw werd in 1991 voltooid en het telt 17 verdiepingen. De toren is ontworpen door Bonnema architecten. (1991), architect: Abe Bonnema.
• de 114 meter hoge Achmeatoren (2001), architect: Abe Bonnema. De toren haalde enkele malen het landelijk nieuws door spontaan vallende gevelplaten.
• het business center Crystalic (2002), architect: Gunnar Daan
• De uitbreiding van het hoofdkantoor van de Friesland Bank. Een groot atrium en een transparante koepel zorgen voor overzicht en grote ruimtelijkheid van binnenuit en geven het complex identiteit en herkenbaarheid in de stad. (2003),architect: Van Tilburg Ibelings von Behr Architecten

Beeldenhouwkunst

In de stad staat een ruime collectie aan beelden, waaronder een aantal van oud-Leeuwarders als Mata Hari, Pieter Jelles Troelstra en Piet Paaltjens.

Recreatie en vertier

Er zijn meer dan 100 horeca-gelegenheden in Leeuwarden, waaronder veel kroegen, een aantal feestcafés en vier discotheken. Alle horeca sluit uiterlijk om 3 uur 's ochtends, maar mag een geleidelijke uitstroom hanteren tot 6 uur. Eetgelegenheden (denk aan shoarmazaken) mogen nog wel nieuwe bezoekers toelaten tot 6 uur - vanaf dat tijdstip tot 8 uur moet alles dicht zijn.

Cafés

Leeuwarden kent een groot aantal kroegen. Deze zijn vooral geconcentreerd in de Doelesteeg, rond het Ruiterskwartier, bij het Gouverneursplein en aan de Nieuwestad. Enkele cafés hebben een podiumfunctie, zie daarvoor bij 'Kunst en Cultuur' onder 'Concert en theater'.

Cafés uit de landelijke Café Top 100 van het horecavakblad Misset Horeca:

• Irish Pub Paddy O'Ryan
• Café De Stee
• Café De Stroohoed

Zeer oude cafés:

• Café Blauwhuis (oudste café)
• Oranje Bierhuis (sinds 1856)
• Café De Ossekop (sinds 1912) (schilder Sir Lawrence Alma-Tadema bracht van 1837 tot 1840 zijn kinderjaren door in de woning op dit adres, terwijl zijn vader er ook een notariskantoor had. Het café is lokaal ook bekend als Café Eijgelaar, naar de naam van de uitbater)
• Bierhuis Lampie (sinds 1926)

Discotheken

• Club Noa (voorheen Vat '69)
• Fire Palace
• Room '91 (voorheen Rumours)
• Podium 058
• Club Xtra

Verder zijn er diverse cafés zoals Café Café, De Dikke van Dale en kroegen in de Doelesteeg

Hotels

• Bastion Hotel Leeuwarden
• Eden Oranje Hotel
• Grand hotel Post-Plaza
• Hotel Bed & Breakfast Bordine Studiorent
• Hotel Café 't Anker
• Het Eurohotel
• Hotel Stadhouderlijk Hof
• Stenden University Hotel

Eetgelegenheden

• Doozo (van 16 januari 2006 t/m 10 april 2007 deed het sushirestaurant mee aan het populaire televisieprogramma Mijn Tent is Top en bereikte de finale, maar werd daar uitgeschakeld door restaurant Coquille uit 's-Hertogenbosch)
• Pizzeria Sardegna
• Siderius
• Spinoza
• Humphreys
• Café Café
• StadsCafé
• Dikke Van Dale
• Eindeloos

Parken

• Prinsentuin. De omgeving van dit stadspark vormt het hoofddecor van De koperen tuin, de roman van Simon Vestdijk waar tevens het etablissement in dit park naar is vernoemd.
• Rengerspark
• Froskepôlle
• Leeuwarder Bos
• Westerpark of Vossepark
• Dr. Zamenhofpark
• Julianapark
• Abbingapark
• Bennerpark
• Groeneheuvels (Teletubbieland)
• De Groene Ster (een recreatiegebied met natuur, een camping, een strand en een naaktstrand)

Religie

In Leeuwarden zijn vele geloofsgemeenschappen vertegenwoordigd zoals het rooms-katholieke geloof, protestants geloof en de islam.

Rooms-katholiek

De parochie van de Rooms-Katholieke Kerk in Leeuwarden heet de Titus Brandsma Parochie die ontstaan is na een fusie van meerdere parochies. Deze reorganisatie was noodzakelijk door de toenemende ontkerkelijking in Leeuwarden. In het begin van de 21ste eeuw heeft de parochie twee kerkgebouwen moeten sluiten eveneens door de toenemende secularisatie. Zij heeft nu nog twee kerkgebouwen in beheer, te weten de Sint-Bonifatiuskerk met een Aristide Cavaillé-Coll-orgel uit 1887 en de Dominicuskerk. Het aantal parochianen neemt nog steeds af en bedroeg anno 2008 circa 6000. Door een aanhoudende begrotingstekort (veroorzaakt door het afnemende aantal parochianen) werd er gesproken of er niet wederom een kerkgebouw gesloten moet worden (zie Parochieblad kerkvenster mei 2008).

Protestants

Onder de protestantse kerk i.o. vallen de volgende kerkgemeenten:

• Grote of Jacobijnerkerk; Müller-orgel (1727); P.J. Vermeulen-orgel in het koor (1977); J. Meister-orgel in de sacristie (1766)
• De Adelaar/De Regenboog
• De Schakel
• Fenix/Goede Herder
• Koepelkerk, architect Tjeerd Kuipers; Vermeulen-orgel (1935)
• Pelikaankerk (gebouw uit 1932 van architect Egbert Reitsma, lid van De Ploeg); Valckx en Van Kouteren-orgel
• Salvatorkerk/De Open Hof
• Kapel-Schranswijk
• Kurioskerk
• De Oase
• Dorpskerk (in Huizum-Dorp)

Het periodiek van de protestantse kerken heet 'De Geandewei'.

Overig protestants

• Christelijke Gereformeerde Kerken: Bethelkerk
• Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt: De Morgenster
• remonstrantse gemeente: Waalse Kerk; Johann Michaell Schwartzburg-orgel (1740)
• doopsgezinde gemeente; Strumphler (1768) en een Van Dam-orgel (1858)
• Christengemeenschap Galileakapel
• baptisten gemeente: De Parkkerk
• vrije baptisten gemeente: De Wijngaard
• evangelische gereformeerde gemeente
• evangelische gemeente De Salvator, evangelische gemeente De Deur
• evangelische gemeente Perspectief
• evangelisch lutherse gemeente; Van Dam-orgel (1869)
• vrije evangelische gemeente
• volle evangelische gemeente Nieuw Leven
• volle evangelische gemeente: Opstandingskerk
• pinkstergemeente: Elim
• Vergadering van gelovigen
• Leger des Heils
• Ark of Covenant Church

Verder zijn er bijeenkomsten in de kerkzaal van het ziekenhuis MCL-Zuid, in verzorgingshuis De Hofwijck en verpleeghuis Parkhove, en in Het Aanloophuis.

Overig christelijk

• Christelijke gemeente van Jehovah's Getuigen
• De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen
• Gemeenschap van Christus

Islam

• moskee Ulu
• moskee Aya Sofya, Turkse moskee

Onderwijs

Middelbaar onderwijs

In Leeuwarden zijn diverse scholen voor middelbaar beroepsonderwijs en voortgezet onderwijs gevestigd, waaronder het Friesland College, de Friese Poort, CSG Comenius, AOC Friesland, Christelijk Gymnasium Beyers Naudé en 5 scholen die horen bij de Friese scholengemeenschap Piter Jelles. Ook heeft het scholen van het speciaal onderwijs, zoals de professor Grewelschool.

Hoger onderwijs

In Leeuwarden zijn drie scholen voor hoger beroepsonderwijs gevestigd: Hogeschool Van Hall Larenstein, de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden en Stenden hogeschool (fusie van de Christelijke Hogeschool Nederlanden de Hogeschool Drenthe).

Ook telt Leeuwarden vestigingen van de Universiteit Wageningen, Rijksuniversiteit Groningen en de Hanzehogeschool Groningen. De in Leeuwarden gevestigde Academie voor Popcultuur is van deze laatstgenoemde HBO-instelling een opleiding.

Daarnaast is de Open Universiteit ook in Leeuwarden gevestigd. De Open Universiteit biedt hoogwaardig afstandsonderwijs aan voor iedereen boven de 18 jaar.

Sport

Er zijn vier grote sportparken in Leeuwarden:

• Kalverdijkje
• Sportpark Nylan
• Sportpark De Magere Wijde
• Cambuurstadion, hier voetbalt de prof-voetbalclub van Leeuwarden, Cambuur Leeuwarden. Het Cambuur-Stadion staat bijna midden in de stad, wat niet vaak meer voorkomt in Nederland. Her en der in de stad liggen nog wat andere, kleinere sportparken.

Verder zijn er twee gemeentezwembaden:

• Zwembad De Blauwe Golf
• Zwembad Kalverdijkje

Sportevenement:

• Marathon van Leeuwarden
• Elfstedentocht

Sportclub:

• LVV Friesland
• L.A.C Frisia 1883 (ook wel: Cricketclub Frisia)
• CVV Blauw Wit '34

Verkeer en vervoer

Met de voorlichtingscampagne “Ruim baan voor bereikbaarheid” wil de gemeente zoveel mogelijk bekendheid geven aan de infrastructurele werkzaamheden. Het verbeteren van de bereikbaarheid van Leeuwarden is een belangrijk doel van het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP). Met de uitvoering van onderhoudswerkzaamheden en de aanleg van nieuwe infrastructuur wil men hiermee bereiken dat Leeuwarden ook in de toekomst bereikbaar blijft, dat men makkelijk en snel zijn weg kan vinden en dat er voldoende parkeerplaatsen zijn. In 2007 is er een tweede grote parkeergarage in het centrum bij gekomen, onder het Oldehoofsterkerkhof.

In april 2009 is er definitief 742 miljoen euro vrijgekomen voor het GVVP. Dit bedrag wordt voor 70% gefinancieerd door het rijk, 20% door de provincie Friesland en 10% door de gemeente Leeuwarden. Het bedrag wordt gebruikt voor de aanleg van de Haak om Leeuwarden, een aquaduct en verbetering van het kruispunt bij het Drachtsterplein, realisatie Station Leeuwarden Werpsterhoek, aanleg van een vijfde openbare parkeergarage bij het WTC Leeuwarden, aanleg van een fietstunnel bij het Oostergoplein en verdubbeling van het spoor tussen Leeuwarden en Groningen.

Wegverkeer

Een aantal hoofdwegen verbindt Leeuwarden met andere steden:

• A31 Leeuwarden - Harlingen - Afsluitdijk - Amsterdam
• A32 Leeuwarden - Heerenveen - Zwolle
• N31 Leeuwarden - Drachten - Emmen
• N355 Leeuwarden - Groningen

In de jaren 50 en 60 is er een ringweg om Leeuwarden aangelegd, die nu midden in de stad ligt. Andere belangrijke wegen in Leeuwarden zijn de Groningerstraatweg, de Harlingerstraatweg en de Mr. P.J. Troelstraweg.

Spoorwegen

Leeuwarden is een spoorwegknooppunt en heeft een intercitystation, en twee andere stations. In de toekomst is nog een station gepland. De stations zijn:

• Station Leeuwarden
• Leeuwarden Achter de Hoven, station met beperkte dienstregeling
• Station Camminghaburen
• Station Leeuwarden Werpsterhoek Een toekomstig station, aan de spoorlijn naar Zwolle

Leeuwarden heeft verbindingen met:

• Zwolle, Schiphol, Utrecht/ Rotterdam
• Groningen
• Harlingen
• Stavoren

Leeuwarden had ook een spoorverbinding naar Anjum/Dokkum - bekend onder de naam Het Dokkumer Lokaaltje - en naar Harlingen/Franeker via Stiens. Deze spoorlijnen zijn echter lang geleden opgeheven.

Openbaar busvervoer

Naast het treinstation Leeuwarden is een busstation. Van hieruit zijn er lijnen naar o.a. Dokkum, Buitenpost, Drachten, Heerenveen, Joure, Sneek Bolsward, Franeker, Harlingen en Alkmaar.

Waterwegen

Leeuwarden ligt aan het druk bevaren Van Harinxmakanaal, dat Leeuwarden verbindt met Harlingen en het Prinses Margrietkanaal. Deze routes worden vooral gebruikt voor goederenscheepvaart. Voor pleziervaart wordt voor de Dokkumer Ee tussen Leeuwarden en Dokkum gebruikt. Het is een doorgaande vaarroute die belangrijk is voor de pleziervaart in Noord-Friesland. Een (eveneens doorgaande) zijvaart van de Dokkumer Ee, is de Bonkevaart, het eindpunt van de Schaats-Elfstedentocht. De Zwette verbindt Leeuwarden met het Friese Merengebied van Zuidwest-Friesland.

Voorzieningen

Bibliotheken

Er zijn drie bibliotheken in Leeuwarden. De hoofdlocatie is gevestigd aan de Wirdumerdijk (centrum) in het voormalig Beurs- en waaggebouw. Verder is er de bibliotheek Leeuwarden-Aldlan (zuid) en de bibliotheek Leeuwarden-Bilgaard (noord), die (tijdelijk) buiten gebruik was, omdat het winkelcentrum waarin de bibliotheek gevestigd was, was afgebrand. De bibliotheek is inmiddels heropend.

Verder is er nog Tresoar, het Fries Historisch en Letterkundig Centrum, waarvan de voormalige Provinciale Bibliotheek deel uitmaakt, gevestigd aan het Oldehoofsterkerkhof. Hier is veel informatie over de provincie Friesland te vinden. Ook zijn hier krantenarchieven zoals die van de Leeuwarder Courant en het Friesch Dagblad.

Gezondheidszorg

Het MCL (Medisch Centrum Leeuwarden) is met 990 bedden het grootste algemene ziekenhuis van Noord-Nederland en tevens een van de grootste van Nederland. In het MCL zijn alle medische en verpleegkundige specialismen te vinden. Sinds 2004 is het MCL (voormalig MCL-Zuid) het enige ziekenhuis van Leeuwarden.

Sociale voorzieningen

Voor dak-, en thuislozen is er SMO De Terp. Dit is een instelling waar dak-, en thuislozen goedkoop terecht kunnen om te overnachten.

Bekende Leeuwarders

Politiek

• Rombertus van Uylenburgh (1554?-1624), politicus en burgemeester
• Willem IV van Oranje-Nassau (1711-1751), erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden
• Pieter Jelles Troelstra (1860-1930), socialistisch politicus, advocaat, journalist, dichter/schrijver
• Mata Hari (Margaretha Geertruida Zelle) (1876-1917), van spionage verdachte danseres en courtisane
• Johan Willem Albarda (1877-1957), socialistisch politicus
• Tom Pitstra (1949), politicus voor GroenLinks

Religie

• Obbe Philips (1533-1568), doopsgezind voorman
• Ype Schaaf (1930-2003), predikant en journalist

Wetenschap

• Willem Frederik Reinier Suringar (1832-1898), botanicus
• Cornelis Adriaan Lobry van Troostenburg de Bruyn (1857-1904), scheikundige
• Bernard Slicher van Bath (1910-2004), landbouwhistoricus

Media

• Alexander Cohen (1864-1961), journalist en provocateur
• Max Blokzijl (1884-1946), zanger en journalist
• Wilfred Genee (1967), televisiepresentator
• Harold Verwoert (1968), presentator, zanger, acteur

Kunst en cultuur

• Hans Vredeman de Vries (1527-1609), kunstenaar
• Wybrand de Geest (1592-1661), kunstschilder
• Saskia Uylenburgh (1612-1642), echtgenote van Rembrandt
• Abraham Lambertsz. van den Tempel (1622-1672), kunstschilder
• Wigerus Vitringa (1657-1725), kunstschilder en advocaat
• Onno Zwier van Haren (1713-1779), schrijver
• Clara Feyoena barones van Raesfelt-van Sytzama (1729-1807), dichteres
• Johan Joeke Gabriël van Wicheren (1808-1897), portretschilder
• Thomas Adrianus Romein (1811- 1881}, stadsarchitect
• Piet Paaltjens (1835-1894), dichter en predikant. Echte naam: François HaverSchmidt.
• Willem Cornelis de Groot (1853-1939), architect
• Johannes Hendricus Jurres (1875–1946), schilder en hoogleraar
• Gerrit Benner (1897-1981), kunstschilder
• Maurits Cornelis Escher (1898-1972), kunstenaar.
• J. Slauerhoff (1898-1936), dichter en schrijver
• Havank (Hendrikus Frederikus van der Kallen) (1904-1964), schrijver van populaire misdaadromans
• Pieter Terpstra (1919-2006), schrijver en journalist
• Cees Andriesse (1939), schrijver en wetenschapshistoricus
• Jeanne Adema (1944), kunstenares
• Heddy Lester (1950), zangeres en actrice
• Piter Wilkens (1959), zanger en liedjesschrijver
• Margo Dames (1963), actrice
• Tjitske Reidinga (1972), actrice
• Jan Jaap van der Wal (1979), cabaretier en columnist

Sport

• Theo de Jong, (1945), voetballer
• Harm Wiersma (1953), dammer en politicus voor de LPF
• Foeke Booy (1962), ex-voetballer en voetbalcoach
• Richard Schuil (1973), volleybalinternational

Overig

• Thomas Peters (1745-1857), geldt als de eerste persoon ter wereld die ouder is geworden dan 110 jaar
• Hendrik Voordewind (1887-1972), commissaris van politie te Amsterdam
• Sybren Tulp (1891-1942), militair en hoofdcommissaris van politie in Amsterdam
• Cor Boonstra (1938), ondernemer
• Arie van der Vlis (1940), generaal
• Cisca Dresselhuys (1943), feministe
• Hans Monderman (1945-2008), verkeerskundige

Wandelroute

• Sef Passage en Leendert Plaisier, Leeuwarden in de Schaduw van Havank (en andersom…). Leeuwarden: Stichting Uitgeverij Perio/Stichting Mateor, 1995.

Externe links

• Website van de gemeente
• Alles over de geschiedenis van Leeuwarden
• Nieuws en foto's over Leeuwarden en Leeuwarders
• Webcam met zicht op de Oldehove en het Oldehoofsterkerkhof

  Vrije mediabestanden over Leeuwarden op Wikimedia Commons

	Plaatsen in de gemeente Leeuwarden

Wijken en buurten in Leeuwarden (2014)