Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Nicolaas van Myra
| H. Nicolaas van Myra | ||
| Geboren | ong. 280 te Patara, Lycië (?) | |
| Gestorven | 342 of 352 te Myra, Lycië | |
| Verering | oosters-orthodoxe kerken Rooms-Katholieke Kerk | |
| Schrijn | Sint-Nicolaasbasiliek te Bari | |
| Naamdag | 6 december | |
| Attributen | zie iconografie | |
| Beschermheilige voor | zie beschermheilige | |
| Lijst van christelijke heiligen | ||
Nicolaas van Myra (Grieks: Ἅγιος Νικόλαος Μυριώτης, Hagios Nikolaos Myriotis, of Νικόλαος ὁ Θαυματουργός, Nikolaos ho Thaumaturgos, ’Nicolaas de Wonderdoener’), Nicolaas van Bari[1] of Nicolaas van Patara (Grieks: Νικόλαος Πάταρα)[2] (geboorte- en sterfjaar onbekend, waarschijnlijk geboren tussen 260 en 280 te Patara in Lycië en overleden op 6 december in 342 of 352) was in de 4e eeuw bisschop te Myra, de toenmalige hoofdplaats van Lycië in Klein-Azië. Hij werd later heilig verklaard en is de hoofdpersoon in tal van legenden, bijvoorbeeld de Legenda Aurea van de 13e-eeuwse geleerde dominicaan Jacobus de Voragine. Tussen de zesde en de twaalfde eeuw verwierf hij een grote bekendheid. In Oost-Europa is Nicolaas van Myra tot op heden een belangrijke heilige, in West-Europa werd hij na de twaalfde eeuw een onderdeel van folklore rondom Sint-Nicolaasdag. Belangrijke elementen van het Sinterklaasfeest gaan op hem terug.
Historisch
Het enige document over het leven van Nicolaas van Myra dat van kort na zijn tijd tot nu bewaard is gebleven, is de Praxis de Stratelatis (’Handelingen van de Generaals’).[3] Patara, waar Nicolaas opgroeide, en Myra, waar hij bisschop was, werden beide bezocht door de apostel Paulus in zijn tijd. De belangrijkste Vitae zijn die van Michael de Archimandriet (9e eeuw) en die van Simeon Metaphrastes, (’Simeon de Vertaler’, 9e-10e eeuw).
In de Vita van Michael de Archimandriet is de meeste informatie terug te vinden. Uit deze bron komt de informatie dat Nicolaas in 280 in Patara, niet ver van Myra, het tegenwoordige Demre, in Klein-Azië werd geboren.
Latere traditie geeft ook de namen van Nicolaas’ Lycische ouders: Epiphanius en Nonna, die niet door Michael de Archimandriet worden vermeld. Dit wordt beschouwd als een verwarring: het waren de namen van de ouders van Nicolaas van Sion (480-564).[4]
Volgens de Vita Compilata, een derde vita, was hij kind van welgestelde, zeer gelovige ouders.
Helaas vermengde Simeon Metaphrastes per vergissing of moedwillig het levensverhaal van twee bisschoppen met de naam Nicolaas: ’Nicolaas van Myra’ en ’Nicolaas van Sion’,[5] die ook bekend staat als ’Nicolaas van Pinara’. Er waren overeenkomsten tussen hen beiden, maar tussen hen was er een periode van wel tweehonderd jaar. Sindsdien werden de verschillende overleveringen over beide mannen met elkaar verward en bleef het tot ruim in de twintigste eeuw moeilijk om hun verhalen te ontwarren. Geleerden in de twintigste eeuw zoals Charles W. Jones, Gustav Anrich en Carl Meisen, die in hun tijd de manuscripten over Nicolaas bestudeerden, twijfelden er sterk aan dat de Sint-Nicolaasverhalen gebaseerd waren op een persoon die echt had geleefd en Nicolaas heette.
De priester Gerardo Cioffari o.p. nam het onderzoek weer op en verbracht sinds de jaren 1980 decennia in studie om de ware identiteit van ’Sint-Nicolaas’ op te helderen. Hij had meer manuscripten ter beschikking dan de onderzoekers voor hem en concludeerde dat er inderdaad een historische Nicolaas van Myra had bestaan, en dat het mogelijk is de verhalen over Nicolaas van Myra en Nicolaas van Sion te ontwarren. Nicolaas van Myra werd haggios (heilige) genoemd; Nicolaas van Sion was een monnik en werd osios genoemd (een titel voor kloosterlingen, vaak vertaald als ’eerbiedwaardige’ of als ’gelukzalige’). Nicolaas van Sion bezocht Myra ter gelegenheid van de feestdag van Nicolaas van Myra. (Het kon dus niet dezelfde persoon zijn.) Nicolaas van Sion/van Pinara (waarschijnlijk gestorven op 10 december 564 n. Chr.), was een abt van Sion (Pharroa) en later bisschop van Pinara (Lycië).[6]
Uit twee bronnen wordt bevestigd dat Nicolaas tot bisschop werd benoemd hoewel hij nog niet tot geestelijke was gewijd.
Tijdens de christenvervolging van de Romeinse keizer Diocletianus, leed bisschop Nicolaas voor zijn geloof, werd verbannen en gevangen gezet. De gevangenissen zaten zo vol met bisschoppen, priesters en diakens, dat er geen plaats was voor de echte criminelen: moordenaars, dieven en rovers. Na zijn vrijlating nam Nicolaas deel aan het Concilie van Nicea in 325 na Christus. Hij stierf op 6 december 343 na Christus in Myra en werd begraven in zijn bisschopskerk.
In zijn graf vormde zich een vloeibare substantie, die men manna of mirre noemde, waaraaan men genezende krachten toeschreef. Dit bevorderde de groei van de Nicolaas-verering. De verjaardag van zijn dood werd een feestdag, Sinterklaasdag, 6 december.
Vanaf de zesde eeuw werd hij vereerd.[7]
Legenden
Door de eeuwen heen zijn er veel verhalen en legenden over het leven en de daden van Nicolaas van Myra verteld. Deze verhalen helpen ons zijn buitengewone karakter te begrijpen en te begrijpen waarom hij zo geliefd en vereerd is als beschermer en helper van mensen in nood.
Aan de kleine Nicolaas werden al vanaf de geboorte wonderen toegewezen. Zo kon hij direct na de geboorte rechtop in zijn badje staan, de handen ten hemel geheven, alsof hij God dankte voor het mirakel van zijn geboorte en wilde hij op de vastendagen, woensdag en vrijdag, niet van moeders borst drinken. Verder kende hij op vroege leeftijd de namen van de hemellichamen uit zijn hoofd.
Het was al snel duidelijk dat Nicolaas – vernoemd naar zijn oom (waar hij vaak mee verward wordt), bisschop in een naburige gemeente – zijn leven aan de dienst van God zou gaan wijden. Er werd een verband gezien met de Bijbelse figuur Samuel. Nicolaas’ moeder kon net als de moeder van Samuel geen kinderen krijgen, en kreeg uiteindelijk een kind in ruil voor de belofte dat het in dienst van God zou treden. Net als Samuel was Nicolaas al op vroege leeftijd geliefd bij de bevolking. Hij begreep snel dat hij een hogere taak te vervullen had (1Samuel 3:20). Samuel was de laatste en belangrijkste der Richteren, die ook koningen zou zalven. Ook hier ligt een overeenkomst, want tijdens Nicolaas’ leven zou het christendom in het Romeinse Rijk belangrijk worden.
Volgens Simeon Metaphrastes (in de Vita per Metaphrastem) werd Nicolaas al op een leeftijd van 19 jaar tot priester gewijd door zijn oom, de bisschop, die eveneens Nicolaas heette, en legde hij de kloostergeloften af. Zijn oom sprak de verwachting uit dat Nicolaas zelf óók bisschop zou worden. Toen zijn oom een reis maakte naar Jeruzalem, werd de jonge Nicolaas benoemd tot gevolmachtigde in zijn klooster Nieuw Zion. Volgens Simeon Metaphrastes bezocht de heilige meermalen het Heilige Land. Dit wordt nergens vermeldt door Michael de Archimandriet. Blijkbaar gaan deze beschrijvingen in werkelijkheid allemaal over Nicolaas van Sion, niet over Nicolaas van Myra.[8]
Aan de vooravond van zijn bisschopswijding ontving Nicolaas volgens de Vita Compilata een Bijbel uit de handen van Jezus.
Volgens een verhaal nam Nicolaas in 325 als bisschop deel aan het Concilie van Nicaea. De voornaamste aanleiding tot bijeenroepen van het concilie was de onrust ontstaan door de leer verspreid door Arius. Volgens het verhaal gaf Nicolaas, een fervent tegenstander van Arius, deze laatste een klap in het gezicht tijdens het concilie. Hierna werd Nicolaas in de kerker gegooid, maar ’s nachts uit zijn boeien bevrijd door Maria en kreeg hij van haar zijn bisschoppelijke gewaden terug alsook een bijbel. Gedurende de verdere duur van het concilie werd er bij grote vraagstukken beslist volgens de mening van Nicolaas. Tot daar het verhaal. Hoewel de gebeurtenissen van het concilie van Nicea goed gedocumenteerd zijn, wordt er in de concilieverslagen helemaal geen melding gemaakt van dit incident. Op lijsten van de aanwezigen op het concilie, die gedateerd worden voor de zesde eeuw, staat Nicolaas niet vermeld tussen de namen van 200 aanwezige bisschoppen. Het verhaal wordt meestal als een mythe beschouwd.[9] Men weet echter, dat er meer dan 200 bisschoppen aanwezig waren. Op andere documenten, die 300 namen vermelden, staat Nicolaas wel vermeld als een aanwezige.
Gedurende zijn leven zou Nicolaas vele malen de bevolking tegen demonen hebben beschermd, maar ook na zijn dood zou hij verder voor zijn mensen hebben gezorgd. Zo zou hij tijdens hongersnoden schepen hebben behoed voor de ondergang.
Hij werd begraven in Myra, waar zijn basiliek nog steeds te bezichtigen is.
Wonderen
Veldheren legende
De oudste legende over Nicolaas (Praxis de Stratelatis) stamt waarschijnlijk uit de zesde eeuw en is vooral bekend in Oost-Europa: Nicolaas nodigt drie Oost-Romeinse legeraanvoerders uit in Myra. Zij zijn getuige hoe de bisschop drie onschuldig ter dood veroordeelde mensen van de executie redt. Terug in Constantinopel worden de veldheren het slachtoffer van een intrige en zelf ter dood veroordeeld. In de kerker bidden ze om de hulp van Nicolaas, die daarop in de droom van de keizer verschijnt en hem voor de gevolgen van de executie van de onschuldigen waarschuwt. De keizer stelt de legeraanvoerders daarop in vrijheid.
De naastenliefde van Sint-Nicolaas
Deze legende stamt uit de vita van Michael de Archimandriet en vertelt het verhaal van een arme man, die drie dochters had. In die dagen werd van de vader verwacht, dat hij de toekomstige echtgenoot iets van waarde aanbood: een bruidsschat. Hoe hoger de bruidsschat, des te groter de kans dat een jonge vrouw een goede echtgenoot zou vinden. Zonder bruidsschat was het waarschijnlijk dat de vrouw nooit zou trouwen. Vanwege de armoede van de man waren zijn dochters gedoemd als slaven te worden verkocht.
Nicolaas, toen een welstellende jongeman en nog geen bisschop, kwam dit te weten en besloot iets te doen aan de problemen van dit gezin. Hij gooide een buidel met munten in het huis, een volwaardige bruidsschat. Toen de eerste dochter hierdoor kon trouwen, zag hij dat zijn plan succes had, en deed dit nog eens voor de beide andere dochters. In een versie van het verhaal wordt gezegd dat de geldbuidels ze in de schoenen terechtkwamen die voor de haard stonden te drogen. Soms zijn de geldbuidels weergegeven dan wel geïnterpreteerd als sinaasappels of mandarijnen, hetgeen kan verklaren waarom vertelt wordt dat de Sint uit Spanje komt. Dit verhaal verklaart ook het strooigoed en het zetten van de schoen. Drie zakjes met goud zijn een symbool voor Sint Nicolaas. Ook de munten van chocolade die vaak deel uitmaken van het strooigoed gaan op dit verhaal terug.
De drie studenten
De volgende legende vindt zijn oorsprong in een elfde-eeuws geschrift van abt Godehard van Hildesheim en is alleen bekend in West-Europa: drie theologiestudenten vonden onderdak in een herberg. De herbergier vermoordde hen en borg het vlees van de studenten op in een ton met pekel. Enige tijd later bezocht Sint Nicolaas dezelfde herberg, en droomde ’s nachts van de misdaad die de herbergier begaan had. Nicolaas riep de herbergier en bad tot God, waarna de studenten weer tot leven werden gewekt. In Frankrijk is er een soortgelijk verhaal, waarin drie kleine kinderen tijdens hun spel verdwaald raken en worden verleid en gevangen door een slager. Sint Nicolaas verschijnt, roept tot God, brengt de kinderen tot leven en geeft ze terug aan hun ouders.
De hongersnood van Myra
Nicolaas vermenigvuldigde zakken graan die per schip in de haven van Myra kwamen. Hierdoor werd een hongersnood vermeden.[1] Deze legende doet denken aan het verhaal van de wonderbare broodvermenigvuldiging door Christus.
Het kind in bad
Een moeder was haar kind aan het wassen. Om het water niet snel te laten afkoelen had ze de kuip op het vuur gezet, terwijl ze het kind waste. Toen ze de klok hoorde luiden herinnerde ze zich dat de nieuwe bisschop, Nicolaas, vandaag ingehuldigd zou worden, en daarom haastte ze zich naar de kerk. Opeens herinnerde ze zich dat ze het kind op het vuur had laten staan en rende in paniek terug. Thuisgekomen zag ze dat het kind in het badje zat te spelen. Nicolaas had een wonder verricht; het water was niet gaan koken en het kind had zich niet gebrand.
De storm
Deze legende wordt soms aan Nicolaas van Myra toegedicht maar komt uit de vita van Nicolaas van Sion, een geestelijke uit de zesde eeuw. Nicolaas werd aangeroepen door zeelieden wier schip zinkende was. Hij verscheen en bracht de storm tot bedaren.[1] Dit verhaal heeft overeenkomsten met het bedaren van de storm door Christus.
De zoon van de edelman
De zoon van een edelman was krijgsgevangen gemaakt door een heidense koning. Hij vertelde de koning over Sint-Nicolaas. De koning sprak honend dat Nicolaas de jongen niet kon bevrijden. Hierop verscheen Nicolaas in een glorie van wolken. De jongen werd bevrijd en overgedragen aan zijn vader.[1]
Een andere versie van dit verhaal vindt plaats na de dood van Sint Nicolaas. De stedelingen van Myra waren zijn naamdag aan het vieren toen een groep Arabische piraten vanuit Kreta in het gebied van Myra kwamen. Zij stalen de relikwieën uit de kerk van Sint Nicolaas. Terwijl zij de stad verlieten, ontvoerden zij een jongen, Basilios, om hem als slaaf te kunnen verkopen. In dienst getreden als slaaf werkte Basilios voor een koning als wijnschenker, die hem gekocht had omdat Basilios niet zou kunnen verstaan wat de koning tegen zijn raadslieden zou zeggen. Het hele volgende jaar zou Basilios de koning zijn wijn schenken in een prachtige, gouden karaf. In Myra kwam Nicolaas’ naamdag steeds dichterbij. Basilios’ moeder wilde niet aan het feest meedoen, omdat de dag voor haar tragische herinneringen opriep. In plaats van mee te doen aan het feest bad zij om Basilios’ veiligheid. Terwijl Basilios zijn diensten voor de koning verrichtte, werd hij plotseling uit de zaal geplukt, de gouden karaf nog in de hand. Sint Nicolaas verscheen voor de doodsbange jongen, zegende hem en bracht hem terug naar zijn ouders in Myra.
Verering na zijn dood
Nicolaas van Myra zou gestorven zijn op 6 december en begraven in zijn bisschopsstad Myra, nabij het huidige Demre in het zuidwesten van Turkije. Het duurde nog enige eeuwen vóór hij als heilige werd vereerd in het Byzantijnse Rijk.[10] In deze 6e-eeuwse legendevorming circuleerde een verhaal over het redden van drie van hoogverraad beschuldigde generaals onder keizer Constantijn. De verering werd in de Grieks-Orthodoxe Kerk verdergezet en verspreidde zich in het bijzonder in Rusland.
De faam van de heilige begon zich gaandeweg ook in West-Europa meer en meer te manifesteren. Reeds in de 7e eeuw was de verering van Nicolaas uit Griekenland in Rome terechtgekomen. Het huwelijk van de Byzantijnse prinses Theophanu met keizer Otto II zorgde in de 10e en 11e eeuw voor een verdere verspreiding naar het noorden.
Relieken
Na de slag bij Manzikert (1071) viel Myra in handen van de islamitische Seltsjoeken en begonnen de Grieken in de hiel van Italië zich zorgen te maken over de relieken van de populaire heilige. In 1087 landde een groep kooplieden in Myra om de beenderen al dan niet te ontvreemden en over te brengen naar Bari.[11] Hun terugkomst op 9 mei werd het feest van de translatie. Twee jaar later kon paus Urbanus II een speciaal gebouwde kerk inwijden, de Basiliek van Sint-Nicolaas. Mede doordat Bari geliefd was bij veel pelgrims op doortocht en een belangrijke startplaats was voor de kruistochten, breidde de verering van Sint-Nicolaas zich hierna snel uit naar andere delen van Europa, zoals Spanje, Frankrijk en vervolgens Engeland, het gebied rond de Alpen, Tsjechië, het Heilige Roomse Rijk en de Nederlanden. Tegen 1200 was de verering van de heilige Nicolaas in Europa heel alomtegenwoordig geworden. In West-Europa kreeg deze verering hierna steeds meer een volks karakter, terwijl zij in Oost-Europa voor alles kerkelijk en sacraal bleef.[12]
In 1997 vroeg Turkije aan Italië om teruggave van de relieken, maar dat verzoek werd afgewezen. De Engelstalige versie van de krant Hürriyet meldde op 29 december 2009 dat Turkije Italië opnieuw ging vragen om teruggave van de beenderen van Nicolaas van Myra. De Turkse minister van Cultuur Ertuğrul Günay kondigde aan dat de vraag om teruggave een onderdeel van een offensief is om Turks erfgoed terug te krijgen.
Als argument hiervoor wordt door de Turkse archeoloog professor Nevzat Cevik genoemd dat Nicolaas nooit zou hebben verklaard dat hij in Italië begraven wilde worden. Hij leefde en stierf in Turkije en zou daarom aldaar moeten rusten.[13]
Sint-Nicolaasbroederschappen
In de middeleeuwen ontstonden Sint-Nicolaasbroederschappen, waarvan de leden de naamdag van hun beschermheiligen vierden.[14]
Naamdag
De vermoedelijke sterfdag 6 december is Sint-Nicolaasdag, de naamdag van de heilige geworden. Vroeger werd ook 9 mei, de dag van de translatio, gevierd.
Met de vernieuwing van de katholieke feestkalender door het Tweede Vaticaans Concilie van 1969 werd de liturgie van de heilige Nicolaas gedegradeerd van ’algemeen’ tot ’particulier’.[15][16] (Dit wordt soms verkeerd samengevat als zou hij (en anderen) als heilige ’afgeschaft’ of ’geschrapt’ zijn.)[17]
Beschermheilige
Sint-Nicolaas is een beschermheilige van schippers, vissers, scheepsbouwers, dokwerkers, gevangenen, onschuldig veroordeelden, advocaten, deurwaarders, bankiers[18] graanhandelaars, bakkers, kuipers, wijnhandelaars, schilders, parfumeurs, apothekers, clerici, vrijers, kinderen en kooplieden. Veel havensteden hebben Sint-Nicolaas als beschermheilige.
In België is hij de beschermheilige van de steden Antwerpen, Edingen (Enghien), Gent, Kampenhout, Luik (Liège), Lochristi en Sint-Niklaas.
In Nederland is hij beschermheilige van Amsterdam, Benschop, Biervliet, Blankenham, Blija, Broek in Waterland, Broekhuizen, Denekamp, Deventer, Dordrecht, Dwingelo, Edam, Eemnes, Elburg, Ellekom, Groningen, Haps (nu in Cuijck), Harderwijk, Heino, Helvoirt (nu in Haaren), Hendrik-Udo-Ambacht, Heythuizen, IJhorst, IJsselstein, Kampen, Koudekerk, Krommenie, Kuinre, Lutjebroek, Meijel, Midlum, Monickendam, Muiden, Nieuween, Nijland, Odijk (nu in Bunnik), Oldemark, Oosterwierum, Oosterwolde, Poppenwier, Purmerend, schelluinen, Schoonebeek, St. Nicolaasga, Tienhoven, Valkenswaard, Vollenhove, Vreeland, Wespe, Westerland, Wieuwerd, Wijhe en Zoetermeer.
Sint-Nicolaas wordt in de oosters-orthodoxe kerken zeer vereerd en zijn beeltenis is op veel iconen te vinden. Hij is een van de beschermheiligen van het belangrijkste orthodoxe land, Rusland. Na de Russische revolutie werden meerdere ridderorden ingesteld met Nicolaas als bescherm- en naamheilige. Zie: de Orde van Sint Nicolaas de Wonderdoener. De relikwieën van Nicolaas van Myra werden in 2017 tijdelijk overgebracht naar Moskou en Sint-Petersburg om door miljoenen bedevaarders te worden vereerd.[19]
Iconografie
In Oost-Europa wordt Nicolaas afgebeeld als een rijzige gestalte, met breed voorhoofd, ingevallen gezicht, een krullende baard en een blos op de wangen. Hij draagt een misgewaad, sakkos en omoforion met drie zwarte kruizen. In West-Europa wordt hij voorgesteld als oude man met staf, mijter, en rode bisschopsmantel. Hij draagt ter herkenning vaak de volgende attributen: drie gouden ballen, appels, broodjes of beurzen. Ook wordt hij wel afgebeeld met een anker, een schip, engelen die hem mijter en pallium brengen of met drie kinderen in een tobbe of ton.
De drie gouden bollen verwijzen naar de legende waarin wordt verteld hoe hij drie zussen uit de armoede en schaamte heeft gered door heimelijk drie zakken met goud in hun huis te gooien.[20]
Heraldiek
Als beschermheilige siert Sint Nicolaas vele wapens van steden en kerken.
Zie ook
- Sint Nicolaasga (dorp in Nederland)
- Basiliek van de Heilige Nicolaas (Amsterdam), kortweg de Sint-Nicolaaskerk
- Sint-Niklaas (Vlaamse stad onder het patronaat van de Heilige Nicolaas van Myra)
| Bronnen, noten en/of referenties
Bronnen
Noten Referenties
|
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Sint-Nicolaas op Wikimedia Commons.
| Sinterklaas: |  Jan Gajentaan (1952 - 1964) · Adrie van Oorschot (1965 - 1985) · Bram van der Vlugt (1986 - 2010) · Stefan de Walle (2011 - heden) | .png){kind=small} Jan Decleir |
| Hoofdpiet: | Piet Römer (1968 - 1983) · Frits Lambrechts (1984 - 1993) · Erik de Vogel (1994 - 1997) · Erik van Muiswinkel (1998 - heden) | Frans Van der Aa |
| Wegwijspiet: | Michiel Kerbosch (1981-2005) |