Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie en digitaal erfgoed, wenst u prettige feestdagen en een gelukkig 2025

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Elfstedentocht

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
De route van de Elfstedentocht
met de 11 steden (onderstreept).
Schaatsen
Geschiedenis
Hardrijden
Marathonschaatsen
Elfstedentocht
Natuurijsklassiekers
Langebaanschaatsen
Grote vierkamp
Kleine vierkamp
Kortebaanschaatsen
Shorttrack
Schoonrijden
Kunstrijden
Toerschaatsen
Schaats
Noor
Klapschaats
Friese doorloper
IJsbaan
Kunstijsbaan
Kunstbaan
Natuurijsbaan
ISU
KNSB
IJsdweilmachine
IJsmeester
Klunen
Schaatspak
Dweilpauze
Schaatsblokje
Wintersporten

De Elfstedentocht (Fries: Âlvestêdetocht) is een bijna 200 kilometer lange schaatstocht over natuurijs die wordt georganiseerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. Leeuwarden, de hoofdstad van Friesland, is vanouds de start- en aankomstplaats. De Elfstedentocht werd voor het eerst georganiseerd in 1909 en werd in totaal vijftien maal verreden.

Verloop

De tocht brengt de deelnemers langs de elf plaatsen in Friesland die ooit stadsrechten hebben verkregen.

De huidige volgorde is als hieronder. Tot 1933 werd de omgekeerde route afgelegd.

Fries afstand vanaf startpunt (km)
Leeuwarden (start) Ljouwert 0
Sneek Snits 22
IJlst Drylts 26
Sloten Sleat 40
Stavoren Starum 66
Hindeloopen Hylpen 77
Workum Warkum 86
Bolsward Boalsert 99
Harlingen Harns 116
Franeker Frjentsjer 129
Dokkum Dokkum 174
Leeuwarden (finish) Ljouwert 199

Hemelsbreed is de afstand van stad naar stad slechts 155 km. Dokkum ligt een eind verwijderd van de andere steden, als men deze stad overslaat wordt de route (via het ijs) minstens 50 km korter.

Om het groene licht te kunnen geven voor de organisatie van een Elfstedentocht moet er op het gehele traject een ijsdikte zijn van minimaal 15 cm. Kleinere wakken worden eventueel voorzien van ijstransplantaties. Alle rayonhoofden van de vereniging moeten hun instemming betuigen.

Elke deelnemer krijgt bij de inschrijving een stempelkaart. In bovengenoemde elf plaatsen en op drie geheime plekken zijn stempelposten opgezet om te voorkomen dat de deelnemers een deel van het traject per auto afleggen. Daar moeten de wedstrijd- en toerrijders hun stempelkaarten tonen die dan - met de hand - afgestempeld worden. Bij een geheime controle wordt er met een speciale tang een gaatje in de kaart geknipt. Een deelnemer krijgt het bewijs van deelname, het zogenaamde Elfstedenkruisje, mits alle stempels en 'knippen' op de kaart staan en hij of zij voor middernacht over de eindstreep op de Bonkevaart in Leeuwarden komt. Naast het kruisje krijgen de eerste elf aankomende mannelijke deelnemers én de eerste vijf aankomende vrouwen een medaille. De winnaar van de tocht ontvangt ook nog eens de Pim Mulier-wisselprijs.

Een bekende doorkomstplaats van de Elfstedentocht is Bartlehiem, doordat de schaatsers het traject van Bartlehiem naar Dokkum twee keer afleggen, de eerste keer op weg van Franeker naar Dokkum en de tweede keer weer terug in de richting van de finish in Leeuwarden. Het is niet de enige plaats waar de schaatsers twee keer langskomen, ook Burdaard en de andere dorpen langs de Dokkumer Ee worden twee keer bezocht. Een kort traject tussen Sloten en het Slotermeer wordt ook twee keer afgelegd.

In 2005 werd bekend dat de Friese plaats Berlikum (Berltsum) ook stedelijke kenmerken heeft gehad, en daarmee de twaalfde Friese stad zou zijn. Dat leidde er echter niet toe dat de naam van de Elfstedentocht werd veranderd. Overigens rijden de schaatsers al langs Berlikum, over de Ried en het Berlikumerwijd tussen Franeker en Bartlehiem.

Geschiedenis

In 1890 maakte Pim Mulier een schaatstocht langs de elf Friese steden. Hij stond aan de basis van de organisatie van de eerste wedstrijd in 1909 en ontwierp het kruisje dat deelnemers krijgen die de tocht volbrengen. Sinds 1909 zijn er maar 15 echte Elfstedentochten (op schaatsen) gehouden. De laatste was op 4 januari 1997. De winnaars van de tochten waren:

jaar datum winnaar woonplaats tijd (u:min) afstand (km)
1909 2 januari Minne Hoekstra Warga 13:50 189
1912 7 februari Coen de Koning Arnhem 11:40 189
1917 27 januari Coen de Koning Etten-Leur 9:53 189
1929 12 februari Karst Leemburg Leeuwarden 11:09 191
1933 16 december Abe de Vries
Sipke Castelein
Dronrijp
Wartena
9:53 195
1940 30 januari Piet Keijzer
Auke Adema
Cor Jongert
Dirk van der Duim
Sjouke Westra
De Lier
Franeker
Alkmaar
Warga
Warmenhuizen
11:30 198,5
1941 6 februari Auke Adema Franeker 9:19 198,5
1942 22 januari Sietze de Groot Weidum 8:44 198
1947 8 februari Jan van der Hoorn Ter Aar 10:51 191
1954 3 februari Jeen van den Berg Heerenveen 7:35 198,5
1956 14 februari geen winnaar aangewezen (*) 190,5
1963 18 januari Reinier Paping Ommen 10:59 196,5
1985 21 februari Evert van Benthem St. Jansklooster 6:47 196,8
1986 26 februari Evert van Benthem St. Jansklooster 6:55 199,3
1997 4 januari Henk Angenent Woubrugge 6:49 199,6

(*) Na gedeelde overwinningen in 1933 en 1940, werd dit verschijnsel door de organisatie verboden. Jan van der Hoorn, Aad de Koning, Jeen Nauta, Maus Wijnhout en Anton Verhoeven overtraden in 1956 echter deze regel toen ze als eersten de finish overschreden. Zij werden gediskwalificeerd en er werd geen andere winnaar uitgeroepen.

In 1947 kwam Jan van der Hoorn als vijfde over de finish. Hij werd echter uitgeroepen tot winnaar toen bleek dat de eerste vier onreglementaire hulp hadden gehad van het publiek.

In 1985 konden voor het eerst vrouwen deelnemen aan de wedstrijd. In 1985 was de snelste vrouw Lenie van der Hoorn, in 1986 was dat Tineke Dijkshoorn en in 1997 de zwangere Klasina Seinstra. Vanaf de volgende tocht zal er een aparte wedstrijd voor vrouwen zijn. Er komt dan ook voor het eerst een officiële winnares.

Het weer tijdens de Elfstedentocht

De meeste winters met een Elfstedentocht waren koud of streng, maar dat zegt nog weinig over het weer op de dag van het evenement en de kwaliteit van het ijs. Vooral wind en sneeuw kunnen het heel onaangenaam maken en ook na een winderige en wisselvallige vorstperiode laat de kwaliteit van het ijs vaak te wensen over.

Van de vijftien officieel erkende Elfstedentochten van de 20e eeuw zijn er drie met dooi gereden, vier bij lichte vorst, drie bij matige vorst en vijf bij strenge vorst (onder -10°C). Het ergst was 18 januari 1963, toen het ijs veel scheuren vertoonde en het bij de start 18° Celsius vroor. Ook 's middags vroor het matig, maar door de stormachtige oostenwind was het voor het gevoel extreem koud. Bovendien was er stuifsneeuw: Friesland was twee dagen eerder onder een 20 cm dik sneeuwtapijt bedolven. Slechts een op de honderd deelnemers bereikte de finish: een dieptepunt in de Elfstedenhistorie. De tocht had geen dag later georganiseerd moeten worden, want toen woedde er een zware sneeuwstorm.

Ook tijdens de tocht van 12 februari 1929 varieerde de temperatuur tussen -18°C 's ochtends en -8°C in de middag bij een harde noordooster, maar toen was het ijs veel beter van kwaliteit. Slechts 155 van de 303 deelnemers haalden de eindstreep.

De tocht op 30 januari 1940 door het besneeuwde landschap was zeer zwaar vanwege de stormachtige oostenwind, de matige tot strenge vorst en stuifsneeuw. Ook op 14 februari 1956 was de tocht moeilijk door het hobbelige ijs met talrijke scheuren en zware sneeuwbuien, waardoor de baan heel smal was.

Ideaal waren de omstandigheden op 27 januari 1917, 16 december 1933, 6 februari 1941 en 3 februari 1954. Die Elfstedentochten zijn gereden op uitstekend ijs bij lichte of matige vorst, maar windstil en vaak ook zonnig weer. Lichte dooi met zacht ijs was er tijdens de tochten op 2 januari 1909 en 7 februari 1912. Ook op 21 februari 1985 dooide het, maar toen was het ijs goed. De Elfstedentocht op 26 februari 1986 was moeilijker: het ijs was hard met veel scheuren en het vroor matig bij een matige noordooster.

De laatste Elfstedentocht, op 4 januari 1997, was een bijzonder zware. Wind met kracht 5 tot 6 en vorst, met temperaturen van -6 graden in de ochtend tot maximaal -3 in de middag, waren de grote boosdoeners. In combinatie met de wind leverde dat gevoelstemperaturen op tussen -10 en -15°C en ongeveer -18°C tijdens windvlagen. De Elfstedentocht van 1997 was de zwaarste sinds die legendarische van 1963.

Trivia

  • In 1986 nam Prins Willem-Alexander onder het pseudoniem W.A. van Buren deel aan de Elfstedentocht.
  • In het Suske en Wiske-album De elfstedenstunt schaatsen de hoofdpersonen de elfstedentocht om Friesland te bevrijden uit de kleine ijstijd.
  • Op 24 oktober 2008 publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift Climatic Change dat volgens de berekeningen van het planbureau vier keer vaker de Elfstedentocht georganiseerd had kunnen worden: in 1939, 1979, 1987 en in 1996.[1]
  • Anno 2009 zijn er van de 14 tochten waar één of meerdere winnaars van zijn aangewezen, nog van 6 tochten winnaars in leven. Het betreft de tochten van 1947, 1954, 1963, 1985, 1986 en 1997. Van de 100 jaar dat de officiële Elfstedentochten gereden worden, leven de winnaars van de laatste 62 jaar dus nog.

Zie ook

Externe links

Soorten Elfstedentochten

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Elfstedentocht op Wikimedia Commons.

rel=nofollow

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

rel=nofollow
rel=nofollow