Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Beroemdheid
Een beroemdheid (Engels: celebrity) is een persoon die in de maatschappij of bepaalde cultuur of gemeenschap algemeen herkend wordt.
Definitie en verschillende schalen van beroemdheid
Binnen elke gemeenschap zijn er mensen die door anderen herkend worden en bekend zijn. Een bekend voorbeeld zijn dorpsfiguren. Beroemdheid is echter faam op zo'n grote schaal dat de personen door mensen herkend worden die de "beroemdheid" in kwestie nooit ontmoet hebben. Iedere cultuur of regio heeft zijn eigen afzonderlijke beroemdheden. Sommigen zijn alleen binnen een bepaald dorp, stad, provincie of regio bekend: bijvoorbeeld Arnol Kox in Eindhoven en etalageschilder Rubbes in Antwerpen. Ook nieuwslezers op regionale televisiezenders zullen buiten die provincie niet herkend worden. In België zijn er door de taalgrens personen die in het ene taalgebied beroemd zijn, maar andersom amper. Zangeres Annie Cordy is in Franstalig België bijvoorbeeld een icoon, maar in Vlaanderen bijna totaal obscuur. Andersom zal men in Wallonië dan niet vertrouwd zijn met Will Tura, ook al is hij decennialang een begrip in Vlaanderen. De Vlaamse komiek Bert Kruismans en Waalse journalist Christophe Deborsu zijn dan weer wél in geheel België bekend, maar in de buurlanden amper.
Elk land heeft zijn eigen nationale beroemdheden. Sommigen zijn vooral of uitsluitend binnen hun eigen landsgrenzen bekend, zoals nieuwslezers, weermannen, bepaalde politici, lokale sportfiguren, mediafiguren op zenders die alleen in het land zelf te ontvangen zijn. Anderen genieten ook in de buurlanden enige bekendheid. De bekende Nederlanders Paul de Leeuw, Frans Bauer en Toon Hermans zijn bijvoorbeeld ook in Vlaanderen beroemd en omgekeerd bekende Vlamingen als Urbanus, Bart Peeters en Koen Wauters ook in Nederland. Dit kan soms voor opmerkelijke verschillen zorgen. De Nederlandse presentator Rudi Carrell was bijvoorbeeld bekender in Duitsland dan in België.
Dan zijn er vervolgens internationale beroemdheden, zoals Charlie Chaplin, Elvis Presley, Marilyn Monroe en Bruce Lee. Zij zijn vooral afkomstig uit landen die qua massa-export de hele wereld bestrijken, zoals de Verenigde Staten. Hoe kleiner het gebied, hoe onwaarschijnlijker de kans dat een bepaalde figuur grotere naambekendheid zal verkrijgen. Toch zijn er al veel uitzonderingen op de regel geweest. Shakira was in de Spaanstalige wereld al uitermate populair toen ze Engelstalige liedjes begon te zingen en zo ook doorbrak in de Engelstalige wereld. Ook acteurs als Antonio Banderas, Javier Bardem en Penélope Cruz waren nationale beroemdheden in hun geboorteland Spanje voor ze internationale sterren werden dankzij hun rollen in Hollywoodfilms. Ook in België en Nederland wisten bepaalde personen internationaal beroemd te worden, zoals Eddy Merckx, Toots Thielemans, Sylvia Kristel, Rutger Hauer, Johan Cruijff en Jean-Claude Van Damme.
Het blijft echter moeilijk om iemands faam af te meten. In de Engelstalige media worden beroemdheden weleens ingedeeld als 'A-List'- of 'B-List'-acteurs of nog lagere letters als het om obscure beroemdheden gaat. Toch kunnen zelfs internationale beroemdheden en iconen nog obscuur zijn voor mensen die in geïsoleerde landen leven als Noord-Korea, dorpelingen zonder toegang tot internationale nieuwsmedia of mensen die simpelweg niet geïnteresseerd zijn in beroemdheden.
Sommige fenomenen worden weleens als “definitief bewijs dat je beroemd bent” aangeduid. Meestal zijn dit dingen waar alleen beroemde mensen toegang toe krijgen, zoals een eigen standbeeld, straat- of gebouwnaam, op de cover van Time verschijnen, gepersifleerd worden in MAD, een ster op de Hollywood Walk of Fame krijgen, een wassen beeld van jezelf krijgen in Madame Tussauds, “special guest voice” of een verwijzing in The Simpsons krijgen of tijdens de jaren 80 en 90 als pop verschijnen in de satirische poppenshow Spitting Image.
Carrières die beroemdheid veroorzaken
Sommige beroepen garanderen een grotere kans op beroemdheid dan andere. Koningen, politici, ondernemers, sportfiguren en leiders van wereldgodsdiensten verschijnen dagelijks in de media. Film- en televisie-acteurs zijn overal in de bioscoop, op televisie en zelfs op Internet te bekijken. De eindeloze fascinatie van het publiek met beroemdheden en honger naar roddels heeft gezorgd voor het ontstaan van roddelbladen, tabloids, paparazzi en beroemdheden die een blog bijhouden. De gigantische media-aandacht en toegankelijkheid van deze media zorgt ervoor dat zij onder het grote publiek vertrouwde gezichten zijn. Toch zijn er ook hier verschillen vast te stellen. Radiosterren zijn bijvoorbeeld minder bekend dan televisiesterren. Alhoewel Internet veel mensen bereikt zijn de meeste online beroemdheden toch alleen bekend onder regelmatige bezoekers van hun sites. Op televisie zullen populaire genres als sitcoms, soaps, reality-tv en politieseries doorgaans méér sterren voortbrengen dan bijvoorbeeld journalistieke duidingsprogramma's. In de sportwereld zijn het dan weer voornamelijk de populairste sporten die het meeste media-aandacht genereren. Daarom zullen tennissers, boksers en voetballers internationaal grotere namen opleveren dan paardensport of kleiduifschieten. Culturele verschillen kunnen ook een rol spelen. Cricket is bijvoorbeeld alleen in Groot-Brittannië en zijn voormalige koloniën populair en zal dus in andere landen geen beroemde cricketspelers voortbrengen. Voetbal is internationaal populair, behalve in de VS, waardoor men alleen zeer bekende namen als Pelé, Zinédine Zidane en David Beckham zal kennen. Baseball is dan weer voornamelijk in de Verenigde Staten populair, waardoor men elders in de wereld in het beste geval alleen van Babe Ruth gehoord zal hebben. Wielrennen is heel populair in Europa, maar kent pas sinds eind jaren 1980 meer aandacht in andere werelddelen.
Alhoewel er regisseurs, producers, modeontwerpers, kunstenaars, schrijvers, advocaten, wetenschappers, journalisten, striptekenaars, animatoren en dansers zijn die beroemd zijn geworden, zijn bekende personen in deze branches meestal minder opvallend dan acteurs. Sommige personen blijven ook beroemd omdat hun naam een eponiem (Karl Marx, Markies de Sade, Amerigo Vespucci, Franz Kafka) een merknaam (Enzo Ferrari, Walt Disney, Anton Philips), een wetenschappelijke term (Alessandro Volta, Anders Celsius, Wilhelm Röntgen) of een prijs of stichting (Alfred Nobel, P.C. Hooft) is geworden.
Faam kan voordelen opleveren wanneer beroemdheden zich in de politiek of zakenwereld wagen. Arnold Schwarzenegger wist dankzij zijn vele hoofdrollen als held in Hollywoodfilms ook een positief imago aan te kweken dat van pas kwam toen hij tot gouverneur van Californië werd verkozen. Jean-Marie Dedecker was al bekend als judoka toen hij senator werd, waardoor zijn naambekendheid al aanzienlijk was in vergelijking met andere mensen die net in de politiek stapten.
Nichemarkt beroemdheden
Behalve geografische factoren kan ook iemands niche zijn faam beperken. Sommige mensen zijn alleen beroemd voor mensen die vertrouwd zijn met een bepaalde niche. Mensen die veel boeken lezen zullen bijvoorbeeld eerder van Jonathan Safran Foer, Umberto Eco of Virginia Woolf hebben gehoord dan niet-lezers. Wie de politiek op de voet volgt zal allicht meer presidenten, premiers en ministers herkennen dan zij die hier niet in geïnteresseerd zijn. Sportliefhebbers zullen meteen kunnen uitleggen wie Luís Figo, Alberto Contador of Alain Prost zijn, terwijl anderen hen niet eens zullen (her)kennen. Popsterren zijn doorgaans bekendere namen voor jonge mensen dan oudere, waarbij een generatiekloof zich dikwijls duidelijk afspeelt. De meeste wetenschappers zijn dan weer voor het grote publiek totaal obscuur.
Bepaalde beroemdheden overstijgen hun nichemarkt en zijn zelfs bij leken bekend. Pablo Picasso ’s naam en stijl zijn bijvoorbeeld wereldberoemd, zelfs voor mensen die niet in kunst geïnteresseerd zijn. Harry Houdini is de archetypische illusionist. Mensen die geen computer bezitten weten wel wie Bill Gates is. De beroemdste wetenschapper is Albert Einstein, de bekendste componisten Wolfgang Amadeus Mozart en Ludwig van Beethoven en als iemand een befaamde operazanger moet noemen zal Luciano Pavarotti wellicht de eerste naam zijn die hem of haar te binnen schiet. En wereldwijd kent iedereen de naam van de huidige Amerikaanse president, zelfs mensen die de politiek niet echt volgen. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de rol van de VS in de internationale politiek zo gigantisch geworden dat bijgevolg vrijwel iedere Amerikaanse president onmiddellijk bij zijn aantreden wereldberoemd wordt.
Hetzelfde fenomeen geldt voor fictieve figuren. Als iemand een beroemde tovenaar moet noemen zullen Merlijn, Perkamentus of Gandalf wellicht de eerste namen zijn die in het hoofd opkomen. Mickey Mouse is de beroemdste stripfiguur en fictieve muis ter wereld. De beroemdste filmmonsters zijn King Kong en Godzilla, de archetypische detective is Sherlock Holmes en de meeste mensen stellen zich bij een spion iemand als James Bond voor. In veel gevallen is het personage beroemder dan de persoon die hem bedacht heeft. Superman, Batman en Spiderman zijn beroemde superhelden, terwijl de tekenaars en scenaristen die hen bedachten alleen bekend zijn bij stripliefhebbers.
Beroemde families
Sommige beroemdheden teren op de bekendheid van hun (groot)ouders of familieleden en worden hierdoor zelf ook bekend. Zo ontstaan er beroemde families zoals de Fonda's, Sinatra's, The Osmonds, The Jacksons en de Kennedy's. In Nederland zijn acteur Johnny Kraaijkamp sr. en zijn zoon Johnny Kraaijkamp jr., een bekend voorbeeld. In België politicus Gaston Eyskens en zijn zoon Mark Eyskens. Sommige familieleden van beroemdheden kiezen ervoor om buiten de openbaarheid te leven. Anderen kiezen zelf ook voor een mediacarrière. Hun eigen faam en succes evenaart of overstijgt soms die van hun beroemde voorganger in de familie. Zo zijn acteur Henry Fonda en zijn dochter Jane Fonda vrijwel even beroemd, net als acteur Kirk Douglas en zijn zoon Michael Douglas. De Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt was een verre neef van Theodore Roosevelt, die ook president was, maar Franklin D. Roosevelt werd vier keer herkozen, terwijl Theodore twee ambtstermijnen had. Popzangeres Whitney Houston is veel beroemder dan haar moeder, soulzangeres Cissy Houston. Dit gebeurt echter niet altijd. Charlie Chaplin is bijvoorbeeld beroemder dan zijn dochter Geraldine Chaplin, die ook een acteercarrière heeft. Ook de zonen van rockzanger John Lennon, Sean Lennon en Julian Lennon, zijn nooit zo succesrijk, populair en befaamd als hun vader geweest. Alhoewel wielrenner Axel Merckx een verdienstelijk palmares wist neer te zetten is hij nooit dezelfde iconische wielerkampioen als zijn vader Eddy Merckx geworden.
Om vergelijkingen of verdenkingen van nepotisme te vermijden kiezen sommige familieleden van beroemdheden weleens doelbewust voor een pseudoniem. Zo is actrice Joan Fontaine de zus van actrice Olivia de Havilland en acteur Nicolas Cage de neef van Francis Ford Coppola. Actrice Liza Minnelli is de dochter van actrice Judy Garland. Anderen kiezen om dezelfde redenen resoluut voor een ander beroep. Rockmuzikant Paul McCartney's dochter Stella McCartney is bijvoorbeeld bekend als modeontwerpster. Priscilla Presley, de vrouw van Elvis Presley, koos voor een carrière als actrice.
Beroemdheid als een massamediafenomeen
Tot in de 19e eeuw werden personen beroemd en herinnerd nadat ze iets hadden gedaan dat belangrijk of memorabel was. Julius Caesar en Napoleon Bonaparte werden legendarisch dankzij hun veroveringen, Jezus Christus en Boeddha stichtten een wereldgodsdienst, Christoffel Columbus en Isaac Newton werden beroemd vanwege hun ontdekkingen, William Shakespeare en Leonardo da Vinci bleven in de herinnering dankzij hun kunst. Sinds de opkomst van massamedia in de 19e en 20e eeuw kunnen mensen in relatief korte tijd beroemd en berucht worden. De uitvinding van fotografie en film heeft dit nog meer in de hand gewerkt. Dit kan soms erg snel gaan. Nadat Neil Armstrong in 1969 als eerste mens op de maan had gewandeld was hij op slag wereldberoemd. Andere mensen worden dan weer geleidelijk aan overbekend dankzij nooit aflatende media-aandacht, zoals Sammy Davis jr. en Madonna. Men kan zelfs beroemd worden zonder er iets voor te doen, of zelfs ongewenst. Zo ontstonden er personen als Zsa Zsa Gábor en Paris Hilton die “beroemd zijn omdat ze beroemd zijn” en waarbij niemand exact kan uitleggen hoe dat zo gekomen is. Dankzij reality-tv en shows zoals Big Brother kunnen volslagen onbekenden ook in een mum van tijd veranderd worden in sterren, zonder dat ze hiervoor iets concreet moeten doen. Sommige mensen zijn ook beroemd alhoewel ze in hun vakgebied eigenlijk niet uitzonderlijk goed zijn. Voorbeelden zijn onder meer Raymond Poulidor, een wielrenner die publieke sympathie kreeg omdat hij regelmatig tweede eindigde in de Ronde van Frankrijk, Anna Koernikova, een tennisser die amper kampioenschappen won maar vanwege haar sexy uiterlijk wereldberoemd werd en Ed Wood, een filmregisseur die berucht werd om zijn bar slechte amateuristische films.
Het publiek is altijd nieuwsgierig naar het leven en details over het privéleven van beroemdheden. Doordat het succes en de mislukkingen van deze sterren en openbare figuren vaak breed in de media wordt uitgesmeerd krijgt het publiek het gevoel dat ze de beroemdheid haast net zo goed kennen als hun beste vrienden. Dit leidt weleens tot massahysterie, zoals bij de dood van Rudolph Valentino of Prinses Diana. De massamedia draagt vaak bij tot de overdreven idealisering en bewondering van deze personen. Zo worden acteurs vaak geroemd omdat ze tijdens de repetities voor een bepaalde rol zo snel in de huid van hun personage kunnen kruipen of omdat ze tijdens promotie voor een bepaald goed doel worden voorgesteld als experts rond het thema. Tabloids en praatprogramma’s spenderen vaak véél aandacht aan beroemdheden, zeker wanneer die met iets nieuws op de markt komen.
15 minuten beroemdheid
Deze verheerlijking kan echter onverwacht omslaan in verguizing. Beroemdheden die enkele maanden eerder nog werden geprezen worden soms eensklaps door een schandaal, flop of gênante misstap de grond in geboord. Sommige beroemdheden zakken hierbij terug in de obscuriteit en worden vergeten, anderen dragen voor de rest van hun leven een negatief imago mee.
Andy Warhol verklaarde ooit dat "in de toekomst iedereen beroemd zal zijn, voor 15 minuten", of met andere woorden: voor een heel korte tijd tot de trend of mode weer voorbij is. Dit verklaart ook waarom sommigen wereldberoemd of bekend kunnen zijn in een bepaalde eeuw, decennium of jaar maar kort erop alweer vergeten worden. Lorenzo de Medici was een beroemd 15de-eeuws Florentijns staatsman, maar vandaag de dag kennen alleen historici zijn naam nog. Filmacteurs als Harold Lloyd en Louise Brooks waren wereldberoemd tijdens de jaren 1920, maar zijn nu minder bekend bij het grote publiek. MC Hammer is een bekende naam voor mensen die in het jaar 1990 jong waren, maar latere generaties kennen hem niet meer.
Het omgekeerde is ook mogelijk. Schilder Rembrandt van Rijn en componist Wolfgang Amadeus Mozart waren beiden succesrijk tijdens hun leven, maar stierven in vergetelheid. Hun reputatie groeide pas enkele decennia later. Vincent van Gogh was een onbekende en mislukte schilder tijdens zijn leven en verkocht slechts één schilderij. Pas jaren na zijn dood werd hij beroemd en erkend als een artistiek vernieuwend genie van wereldniveau. Blueszanger Robert Johnson nam slechts een aantal nummers op tijdens de jaren 1930 en was alleen bekend in de VS-staat waar hij woonde. Tegenwoordig is hij veel beroemder en gerespecteerd als artiest, dankzij de legendes rond zijn leven.
Bepaalde mensen worden vooral herinnerd vanwege een verhaal, broodjeaapverhaal of filmvertolking rond hun leven en minder vanwege hun daden. Antonio Salieri was tijdens de 18de eeuw een beroemd en gevierd componist. Na zijn dood werd hij geruime tijd vergeten totdat hij dankzij de musical en film Amadeus (1984) weer bekender werd bij het grote publiek, zij het echter in de rol van een jaloerse antagonist van Mozart. Cleopatra leeft voor in het geheugen van de meeste mensen als een mooie vrouw, volgens onze moderne smaak, terwijl ze in het echt totaal niet op een modern slank fotomodel leek. Roscoe Arbuckle en O.J. Simpson zijn tegenwoordig beruchter vanwege het moordschandaal waarbij ze betrokken waren, dan vanwege hun filmcarrière. Ronald Reagan is thans beroemder als politicus dan als filmacteur. Eeuwen na zijn dood is Andrea Mantegna bekender als mentor van Leonardo Da Vinci dan voor zijn eigen kunst. Catharina de Grote is bij veel mensen bekend omdat ze geloven dat ze overleed na seks te hebben gehad met een paard, terwijl dit verhaal volledig verzonnen is. Veel mensen kennen Richard III van Engeland omdat ze geloven dat hij ooit: "A horse, a horse, my kingdom for a horse", zou hebben gezegd, terwijl dit gewoon een fictieve regel is uit het toneelstuk Richard III van Shakespeare.
Zie ook
Wikibooks: Over beroemde personen
|
Zoek beroemdheid op in het WikiWoordenboek. |
