Wilhelm Röntgen

Wilhelm Conrad Röntgen
27 maart 1845 – 10 februari 1923
[[Bestand:Bestand:WilhelmRöntgen.JPG|266px|alt=|]]
Geboorteland	Duitsland
Geboorteplaats	Lennep (Remscheid)
Plaats van overlijden	München
Nobelprijs voor de	Natuurkunde
In	1901
Reden	"Voor zijn ontdekking van de opmerkelijke röntgenstralen die later naar hem zijn vernoemd."
Opvolger(s)	Hendrik Antoon Lorentz Pieter Zeeman

Wilhelm Conrad Röntgen (Lennep (Remscheid), 27 maart 1845 – München, 10 februari 1923) was een Duits natuurkundige. Hij is vooral bekend door zijn ontdekking van de naar hem vernoemde röntgenstraling. In 1901 ontving hij de eerste Nobelprijs voor de Natuurkunde.

Biografie

Opleiding

Röntgen werd geboren in de Duitse plaats Lennep bij Remscheid ten oosten van Düsseldorf als zoon van een textielhandelaar en -fabrikant en de Nederlandse Charlotte Constanze Frowein uit Amsterdam. Hij verhuisde in maart 1848 met zijn ouders naar Apeldoorn waar hij op de particuliere lagere school zat van Martinus Herman van Doorn.

Van 1861 tot 1863 volgde hij het onderwijs op de Ambachtsschool in Utrecht. Hij werd van de school verwijderd toen hij weigerde de leerling aan te geven die een karikatuur van een leraar had getekend. Zonder diploma probeerde hij in 1865 tevergeefs toegelaten te worden tot de natuurkundestudie aan de Universiteit Utrecht. Hij mocht alleen als toehoorder (extraneus) op de universiteit aanwezig zijn.

Toen hij vernam dat de ETH in Zürich geen voorafgaand diploma verlangde, maar toelatingsexamens afnam, ging hij naar Zwitserland. Hij slaagde voor het toelatingsexamen en studeerde werktuigbouwkunde van 1865 tot 1868, toen hij zijn diploma als werktuigbouwkundig ingenieur behaalde. Daarna volgde hij bij August Kundt eveneens aan de ETH een vervolgopleiding in de natuurkunde. Op 22 juni 1869 promoveerde hij op het proefschrift Studien über Gase.

Hoogleraar

Röntgen bekleedde verschillende leerstoelen in onder meer Stuttgart (Hohenheim Universiteit), Straatsburg, Gießen en München. Zijn aanvankelijke belangstelling lag in het verlengde van zijn proefschrift betrekking bij gassen en hun optische eigenschappen maar ook de elektrische eigenschappen van kwarts, elektrodynamica en thermodynamica.

Nobelprijs

In 1901 kreeg Röntgen de allereerste Nobelprijs in de natuurkunde, nadat hij in 1896 al de Matteucci Medal ontving. De prijs werd officieel toegekend ter erkenning van de buitengewone diensten die hij heeft geleverd door de ontdekking van de opmerkelijke straling die vervolgens naar hem is genoemd. Röntgen schonk de geldprijs aan zijn universiteit, destijds die van München. Zoals Pierre Curie een aantal jaren later ook zou doen, weigerde hij op morele gronden enige vorm van patent op zijn vinding. Evenmin wilde hij dat de gevonden onbekende X-stralen naar hem zouden worden vernoemd. In 1908 werd hij opgenomen in de exclusieve Orde "Pour le Mérite".

Overlijden

Röntgen stierf aan darmkanker. Men gelooft echter niet dat zijn werkzaamheden met ioniserende straling daaraan hebben bijgedragen, omdat hij als een van de weinige pioniers routinematig lood gebruikte voor de afscherming van straling: hij kreeg last van een rode huid (erytheem) en trok de juiste conclusie dat dit aan de straling te wijten was. Zijn onderzoek aan röntgenstraling heeft bovendien niet lang geduurd.

Volgens zijn testament werd zijn archief vernietigd.

Ontdekking van de Röntgenstraling

Zijn belangrijkste bijdrage was de ontdekking van röntgenstraling, begonnen op 8 november 1895.

Herhaling proef van anderen

Hij was in 1895 begonnen met onderzoek naar kanaalstralen, kathodestralen in een leeggepompte glazen buis met ingesmolten elektrodes waar stoten hoogspanning op werden gezet met een Rühmkorff-inductiespoel. Deze buis was een voorloper van de latere röntgenbuis, elektronenbuis en gasontladingslamp. Dit apparaat werd veel gebruikt bij onderzoek door tijdgenoten als Heinrich Hertz, Johann Hittorf, William Crookes, Nikola Tesla en Philipp Lenard. Röntgen herhaalde begin november 1895 een proef van Lenard waarbij een dun raampje van aluminium in de buis was gemaakt om de kathodestralen uit de glazen buis te laten treden.

Fluorescentie

Ondanks de kartonnen afscherming van de buis zag Röntgen een scherm met bariumplatinocyanide, dat in de buurt stond, oplichten (fluorescentie). Hij had dit scherm later willen gebruiken. Anders dan tijdgenoten negeerde hij dit lichtverschijnsel niet, maar op vrijdag 8 november herhaalde hij deze proef met een dikkere buis van Crookes. Weer trad het vreemde lichtverschijnsel op. Hij gebruikte het weekeinde om door te werken. In november en december 1895 onderzocht Röntgen systematisch de eigenschappen van deze nieuwe straling, die hij X-straling noemde, naar X, de onbekende variabele in de wiskunde.

Eerste foto

Later verklaarde Röntgen dat hij, nadat hij voor het eerst zijn eigen skelet zag, zijn proeven in het geheim voortzette om te voorkomen dat hij zijn reputatie zou verliezen indien zou blijken dat hij zich vergist had. Twee weken na de ontdekking nam hij de eerste foto van de hand van zijn vrouw. Toen zij haar handbotjes zag, riep zij "Ik heb mijn overlijden gezien!"

Publicatie

Röntgens wetenschappelijke artikel Über eine neue Art von Strahlen werd op 28 december 1895 gepubliceerd in een natuurkundig tijdschrift. Op 6 januari 1896 meldde een Oostenrijkse krant zijn ontdekking van een nieuwe soort straling. De Universiteit van Würzburg verleende Röntgen een eredoctoraat in de geneeskunde voor zijn ontdekking. Hij publiceerde in totaal drie artikelen over X-stralen tussen 1895 en 1897. Röntgen werd beschouwd als de vader van diagnostische radiologie, het medisch specialisme dat beeldvorming gebruikt bij diagnose.

Vernoemd

• Röntgenstraling
• Scheikundig element; In november 2004 werd het element Roentgenium door het IUPAC naar hem vernoemd.
• Hogesnelheidstrein in Duitsland die verongelukte (zie ICE-ongeluk in Eschede).

Gedenktekens

• In 1995 werd op initiatief van Jos de Win een buste van Röntgen onthuld voor zijn ouderlijk huis aan de Hoofdstraat 171 te Apeldoorn.
• Een tegeltableau in Utrecht met portret van Röntgen is te zien op de muur van het pand hoek Nieuwegracht / Schalkwijkstraat 56A. Daar woonde Röntgen als jongeman drie jaar (1862 – 1865) in bij de scheikundeprofessor Jan Willem Gunning. Het tableau van 2005 werd ontworpen door Jackie Sleper en geschonken door de Nederlandse Vereniging voor Radiologie.

Externe links

• (en) Biografie op de website van de Nobelprijs
• (en) The New Marvel in Photography, artikel over en interview met Röntgen, in McClure's magazine, Vol. 6, No. 5, April, 1896, van het Project Gutenberg
• (en) The Cathode Ray Tube site, foto's van vroege röntgenbuizen
• (en) Eerste X-straling Photogram
• (de) Het Deutsches Röntgen-Museum
• Verslag tegeltableau (2005) voor Röntgen in Utrecht

  Vrije mediabestanden over Wilhelm Conrad Röntgen op Wikimedia Commons

Winnaars van de Nobelprijs voor de Natuurkunde (1901–1925)