Nobelprijs voor de Natuurkunde

De Nobelprijs voor de Natuurkunde is de hoogste onderscheiding voor prestaties op het terrein der natuurkunde.

De prijs wordt elk jaar op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel (1833–1896), toegekend door een commissie van de Kungliga Vetenskapsakademien (Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen).

Lijst met winnaars van de Nobelprijs voor de Natuurkunde van 1901 tot heden.

Jaar	Naam	Toelichting
1901	Wilhelm Conrad Röntgen	"Voor zijn ontdekking van de opmerkelijke röntgenstralen die later naar hem zijn vernoemd."
1902	Hendrik Antoon Lorentz Pieter Zeeman	"Voor hun onderzoek naar de invloed van magnetisme op stralingsfenomenen." (zie Zeemaneffect)
1903	Antoine Henri Becquerel	"Voor zijn ontdekking van de spontane radioactiviteit."
	Pierre Curie Marie Curie	"Voor hun onderzoek naar de stralingsfenomenen ontdekt door Henri Becquerel."
1904	Lord Rayleigh	"Voor zijn onderzoek naar de dichtheid van de belangrijkste gassen en zijn ontdekking van argon in samenhang met dit onderzoek."
1905	Philipp Eduard Anton von Lenard	"Voor zijn verrichtingen met betrekking tot de kathodestralen."
1906	Sir Joseph John Thomson	"Voor zijn theoretisch en experimenteel onderzoek naar de geleiding van elektriciteit door gassen."
1907	Albert Abraham Michelson	"Voor zijn optische precisie-instrumenten en het spectroscopisch en metrologisch onderzoek dat daarmee is uitgevoerd."
1908	Gabriel Lippmann	"Voor zijn methode om kleuren fotografisch te reproduceren, gebaseerd op het fenomeen van interferentie."
1909	Guglielmo Marconi Carl Ferdinand Braun	"Voor hun bijdragen aan de ontwikkeling van de draadloze telegrafie."
1910	Johannes Diderik van der Waals	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van de toestandsvergelijking van gassen en vloeistoffen."
1911	Wilhelm Wien	"Voor zijn ontdekkingen betreffende de wetten die de uitstraling van warmte bepalen."
1912	Nils Gustaf Dalén	"Voor zijn ontdekking van de automatische regulatoren die samen met gasaccumulators kunnen worden gebruikt om vuurtorens en boeien te verlichten."
1913	Heike Kamerlingh Onnes	"Voor zijn onderzoek naar de eigenschappen van materie bij lage temperaturen, dat onder andere tot de productie van vloeibaar helium heeft geleid."
1914	Max von Laue	"Voor zijn ontdekking van de diffractie van röntgenstraling door kristallen"
1915	Sir William Henry Bragg William Lawrence Bragg	"Voor hun verdiensten op het gebied van de analyse van de kristalstructuur door middel van röntgenstraling."
1916	Geen Nobelprijs toegekend
1917	Charles Glover Barkla	"Voor zijn ontdekking van de karakteristieke röntgenstraling van de elementen."
1918	Max Karl Ernst Ludwig Planck	"Voor zijn verdiensten voor de vooruitgang van de natuurkunde door zijn ontdekking van energiekwanta"
1919	Johannes Stark	"Voor zijn ontdekking van het dopplereffect in kanaalstralen en het splitsen van spectraallijnen in elektrische velden."
1920	Charles Edouard Guillaume	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de precisiemeting in de natuurkunde door zijn ontdekking van anomalieën in legeringen van nikkelstaal."
1921	Albert Einstein	"Voor zijn verdiensten voor de theoretische natuurkunde, en met name voor zijn ontdekking van de wet van het foto-elektrisch effect"
1922	Niels Bohr	"Voor zijn verdiensten bij het onderzoek naar de structuur van atomen en de straling die hierdoor wordt uitgezonden."
1923	Robert Andrews Millikan	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van elementaire lading in de elektriciteit en het foto-elektrisch effect."
1924	Karl Manne Georg Siegbahn	"Voor zijn ontdekkingen op het gebied van de röntgenspectroscopie."
1925	James Franck Gustav Ludwig Hertz	"Voor hun ontdekking van de wetten die gelden voor de botsing van een elektron met een atoom."
1926	Jean Perrin	"Voor zijn werk over de discontinue structuur van de materie, en met name voor zijn ontdekking van het sedimentatie-evenwicht."
1927	Arthur Holly Compton Charles Thomson Rees Wilson	"Voor zijn ontdekking van het naar hem genoemde Compton-effect." (Compton), "Voor zijn methode voor het het zichtbaar maken van de paden van elektrisch geladen deeltjes door de condensatie van damp." (Wilson)
1928	Owen Willans Richardson	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van het thermionische fenomeen en met name voor de ontdekking van de naar hem genoemde wet."
1929	Prince Louis-Victor Pierre Raymond de Broglie	"Voor zijn ontdekking van de golfeigenschappen van elektronen."
1930	Sir Chandrasekhara Venkata Raman	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van de lichtverstrooiing en voor de ontdekking van het naar hem genoemde effect."
1931	Geen Nobelprijs toegekend
1932	Werner Karl Heisenberg	"Voor de schepping van de kwantummechanica, waarvan de toepassing onder ander heeft geleid tot de ontdekking van de allotrope vormen van waterstof."
1933	Erwin Schrödinger Paul Adrien Maurice Dirac	"Voor de ontdekking van nieuwe, productieve vormen van de atoomtheorie."
1934	Geen Nobelprijs toegekend
1935	James Chadwick	"Voor de ontdekking van het neutron."
1936	Victor Franz Hess	"Voor zijn ontdekking van kosmische straling."
	Carl David Anderson	"Voor zijn ontdekking van het positron."
1937	Clinton Davisson George Paget Thomson	"Voor hun experimentele ontdekking van de diffractie van elektronen door kristallen."
1938	Enrico Fermi	"Voor het aantonen van het bestaan van nieuwe radioactieve elementen door bestraling met neutronen, en voor zijn daarmee samenhangende ontdekking van kernreacties veroorzaakt door langzame neutronen."
1939	Ernest Orlando Lawrence	"Voor zijn uitvinding en ontwikkeling van het cyclotron en voor de daarmee verkregen resultaten, vooral met betrekking tot kunstmatige radioactieve elementen."
1940	Geen Nobelprijs toegekend
1941	Geen Nobelprijs toegekend
1942	Geen Nobelprijs toegekend
1943	Otto Stern	"Voor zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de molecuulstraalmethode en zijn ontdekking van het magnetisch moment van het proton."
1944	Isidor Isaac Rabi	"Voor zijn resonantieprincipe om de magnetische eigenschappen van atoomkernen vast te leggen."
1945	Wolfgang Pauli	"Voor zijn ontdekking van het uitsluitingsprincipe van Pauli."
1946	Percy Williams Bridgman	"Voor zijn uitvinding van een apparaat om extreem hoge drukken op te wekken en de ontdekkingen die hiermee in de hogedrukfysica zijn gedaan."
1947	Sir Edward Victor Appleton	"Voor zijn onderzoek op het gebied van de fysica van de hogere aardatomosfeer, en met name voor zijn ontdekking van de zogenaamde Appleton-laag."
1948	Patrick Maynard Stuart Blackett	"Voor zijn ontwikkeling van de Wilson-nevelkamermethode en zijn ontdekkingen op het gebied van de kernfysica en de kosmische straling."
1949	Hideki Yukawa	"Voor zijn voorspelling van het bestaan van mesonen op grond van theoretisch werk over atoomkrachten."
1950	Cecil Powell	"Voor zijn ontwikkeling van de fotografische methode om kernprocessen te bestuderen, en zijn ontdekkingen over mesonen met deze methode."
1951	Sir John Cockcroft Ernest Walton	"Voor hun pioniersverrichtingen op het gebied van transmutatie (scheikunde) van atoomkernen door kunstmatig versnelde atomaire deeltjes."
1952	Felix Bloch Edward Mills Purcell	"Voor hun ontwikkeling van nieuwe methodes voor precisiemeting van kernmagnetisme en daarmee samenhangende ontdekkingen."
1953	Frits Zernike	"Voor zijn demonstratie van de fasecontrastmethode, en met name voor zijn uitvinding van de fasecontrastmicroscoop."
1954	Max Born	"Voor zijn fundamentele onderzoek naar de kwantummechanica, en vooral voor zijn statistische interpretatie van de golffunctie."
	Walther Bothe	"Voor de coïncidentiemethode en de daarmee gedane ontdekkingen."
1955	Willis Lamb	"Voor zijn ontdekkingen op het gebied van de fijnstructuur van het waterstofspectrum."
	Polykarp Kusch	"Voor zijn nauwkeurige bepaling van het magnetisch moment van het elektron."
1956	William Bradford Shockley John Bardeen Walter Houser Brattain	"Voor hun onderzoek naar halfgeleiders en hun ontdekking van het transistoreffect."
1957	Chen Ning Yang Tsung-Dao Lee	"Voor hun diepgaand onderzoek naar de zogenaamde pariteitswet dat heeft geleid tot belangrijke ontdekkingen over de elementaire deeltjes."
1958	Pavel Tsjerenkov Ilja Frank Igor Tamm	"Voor hun ontdekking en interpretatie van het Tsjerenkov-effect."
1959	Emilio Segrè Owen Chamberlain	"Voor hun ontdekking van het antiproton."
1960	Donald Glaser	"Voor zijn uitvinding van het bellenvat."
1961	Robert Hofstadter	"Voor zijn baanbrekend onderzoek naar elektronendiffractie door atoomkernen en voor de daardoor bereikte ontdekkingen over de structuur van de nucleonen."
	Rudolf Mössbauer	"Voor zijn onderzoek naar resonantie-absorptie van gammastraling en zijn ontdekking in dit verband van het naar hem genoemde Mössbauer-effect."
1962	Lev Davidovitsj Landau	"Voor zijn baanbrekende theorieën over gecondenseerde materie, vooral vloeibaar helium."
1963	Eugene Wigner	"Voor zijn bijdragen aan de theorie van de atoomkernen en de elementaire deeltjes, vooral door de ontdekking en de toepassing van fundamentele symmetrieprincipes"
	Maria Goeppert-Mayer Hans Jensen	"Voor hun ontdekkingen betreffende de schillenstructuur van de kern."
1964	Charles Hard Townes Nicolay Basov Aleksandr Prokhorov	"Voor hun fundamentele verrichtingen op het gebied van de kwantumelektronica, dat heeft geleid tot de constructie van oscillatorsen en versterkers gebaseerd op het maser-laser principe."
1965	Sin-Itiro Tomonaga Julian Schwinger Richard Feynman	"Voor hun fundamentele verrichtingen op het gebied van de kwantumelektrodynamica, met diepgravende consequenties voor de fysica van elementaire deeltjes."
1966	Alfred Kastler	"Voor zijn ontdekking en ontwikkeling van optische methoden voor het bestuderen van Hertziaanse resonanties in atomen."
1967	Hans Albrecht Bethe	"Voor zijn bijdragen aan de theorie van de kernreacties, met name zijn ontdekkingen betreffende de energieproductie in sterren."
1968	Luis Walter Alvarez	"Voor zijn essentiële bijdragen aan de fysica van elementaire deeltjes, met name de ontdekking van een groot aantal resonantietoestanden, die mogelijk zijn geworden door zijn ontwikkeling van de techniek met een waterstofbellenvat en het gebruik van data-analyse."
1969	Murray Gell-Mann	"Voor zijn bijdragen en ontdekkingen over de indeling van elementaire deeltjes en hun interacties"
1970	Hannes Olof Gösta Alfvén	"Voor zijn fundamentele verrichtingen en ontdekkingen op het gebied van de magnetohydrodynamica met vruchtbare toepassingen op verschillende terreinen van de plasmafysica."
	Louis Néel	"Voor zijn fundamentele verrichtingen en ontdekkingen betreffende antiferromagnetisme en ferrimagnetisme, die hebben geleid tot belangrijke toepassingen in de vastestoffysica."
1971	Dennis Gabor	"Voor zijn uitvinding en ontwikkeling van de holografische methode."
1972	John Bardeen Leon Neil Cooper John Robert Schrieffer	"Voor hun gezamenlijk ontwikkelde theorie van de supergeleiding, gewoonlijk BCS-theorie genoemd."
1973	Leo Esaki Ivar Giaever	"Voor hun experimentele ontdekkingen over tunneleffecten in halfgeleiders en supergeleiders."
	Brian David Josephson	"Voor zijn theoretische voorspellingen van de eigenschappen van een supergeleidende stroom door een tunnelbarrière, met name die fenomenen die algemeen bekendstaan als de Josephson-effecten."
1974	Sir Martin Ryle Anthony Hewish	"Voor hun pioniersonderzoek in de radio-astrofysica." (beiden), "Voor zijn observaties en uitvindingen, met name de apertuursynthesetechniek." (Ryle), "Voor zijn beslissende bijdrage bij de ontdekking van pulsars." (Hewish)
1975	Aage Niels Bohr Ben Roy Mottelson Leo James Rainwater	"Voor de ontdekking van het verband tussen collectieve beweging en deeltjesbeweging in atoomkernen, en de ontwikkeling van de theorie van de structuur van de atoomkern gebaseerd op dit verband."
1976	Burton Richter Samuel Chao Chung Ting	"Voor hun pioniersverrichtingen bij de ontdekking van een zwaar elementair deeltje van een nieuw type."
1977	Philip Warren Anderson, Nevill Francis Mott, John Hasbrouck van Vleck	"Voor hun fundamentele theoretische onderzoek naar de elektronische structuur van magnetische en wanordelijke systemen."
1978	Pyotr Leonidovich Kapitsa	"Voor zijn fundamentele uitvindingen en ontdekkingen op het gebied van de lagetemperatuurfysica."
	Arno Allan Penzias Robert Woodrow Wilson	"Voor hun ontdekking van de kosmische achtergrondstraling met microgolflengte."
1979	Sheldon Lee Glashow Abdus Salam Steven Weinberg	"Voor hun bijdragen aan de geünificeerde theorie van de zwakke kernkracht en het elektromagnetisme, waaronder de voorspelling van de zwakke neutrale stroom."
1980	James Watson Cronin Val Logsdon Fitch	"Voor de ontdekking van de doorbreking van fundamentele symmetrieprincipes bij het verval van neutrale kaonen"
1981	Nicolaas Bloembergen Arthur Leonard Schawlow	"Voor hun bijdrage aan de ontwikkeling van de laserspectroscopie."
	Kai Manne Börje Siegbahn	"Voor zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de hoge-resolutie elektronenspectroscopie."
1982	Kenneth Geddes Wilson	"Voor zijn theorie voor kritische verschijnselen samenhangend met faseovergangen."
1983	Subramanyan Chandrasekhar	"Voor zijn theoretische onderzoek van de fysische processen die van belang zijn voor de structuur en evolutie van de sterren."
	William Alfred Fowler	"Voor zijn theoretische onderzoek van de fysische processen die van belang zijn voor de structuur en evolutie van de sterren."
1984	Carlo Rubbia Simon van der Meer	"Voor hun beslissende bijdragen aan het grote project dat leidde tot de ontdekking van de velddeeltjes W en Z die verantwoordelijk zijn voor het overbrengen van de zwakke kernkracht."
1985	Klaus von Klitzing	"Voor zijn ontdekking van het kwantum-Halleffect."
1986	Ernst Ruska	"Voor zijn fundamentele verrichtingen in de elektronenoptica, en de ontwikkeling van de eerste elektronenmicroscoop."
	Gerd Binnig Heinrich Rohrer	"Voor hun ontwerp van de scanning tunneling microscoop."
1987	Johannes Georg Bednorz Karl Alexander Müller	"Voor hun belangrijke doorbraak bij de ontdekking van supergeleiding in keramische materialen.
1988	Leon Lederman Melvin Schwartz Jack Steinberger	"Voor de neutrino straalmethode en de demonstratie van de doubletstructuur van de leptonen door de ontdekking van het muon-neutrino."
1989	Norman Foster Ramsey	"Voor zijn uitvinding van de methode met de gescheiden oscillerende velden en het gebruik daarvan bij de waterstofmaser en andere atoomklokken."
	Hans Georg Dehmelt Wolfgang Paul	"Voor hun ontwikkeling van de ionenvaltechniek."
1990	Jerome Isaac Friedman Henry Way Kendall Richard Edward Taylor	"Voor hun pioniersonderzoek naar diepe niet-elastische verstrooiing van elektronen op protonen en gebonden neutronen, die van essentieel belang waren voor de ontwikkeling van het quarkmodel in de fysica van elementaire deeltjes."
1991	Pierre-Gilles de Gennes	"Voor zijn ontdekking dat methoden die waren ontwikkeld voor het bestuderen van ordefenomenen in eenvoudige systemen kunnen worden gegeneraliseerd naar meer complexe vormen van materie, met name vloeibare kristallen en polymeren."
1992	Georges Charpak	"Voor zijn uitvinding en ontwikkeling van deeltjesdetectors, met name de meerdradige proportionele kamer."
1993	Russell Alan Hulse Joseph Hooton Taylor	"Voor hun ontdekking van een nieuw type pulsar, een ontdekking die nieuwe mogelijkheden heeft geopend voor de bestudering van de zwaartekracht."
1994	Bertram Neville Brockhouse Clifford Glenwood Shull	"Voor hun pioniersbijdragen aan de ontwikkeling van neutronendiffractietechnieken bij onderzoek aan gecondenseerde materie." (beide), "Voor de ontwikkeling van de neutronenspectroscopie." (Brockhouse), "Voor de ontwikkeling van de techniek van de neutronendiffractie." (Shull)
1995	Martin Lewis Perl Frederick Reines	"Voor experimenteel pioniersonderzoek naar leptonenfysica." (beide), "Voor de ontdekking van het tau-lepton." (Perl), "Voor de detectie van het neutrino." (Reines)
1996	David Morris Lee Douglas Dean Osheroff Robert Coleman Richardson	"Voor hun ontdekking van superfluïditeit in helium-3."
1997	Steven Chu Claude Cohen-Tannoudji William Daniel Phillips	"Voor de ontwikkeling van methoden om atomen af te koelen en te vangen met laser."
1998	Robert Betts Laughlin Horst Ludwig Störmer Daniel Chee Tsui	"Voor hun ontdekking van een nieuwe vorm van kwantumvloeistof met excitaties die een fractionele lading dragen."
1999	Gerardus 't Hooft Martinus Veltman	"Voor het ophelderen van de kwantumstructuur van de elektrozwakke wisselwerkingen in de natuurkunde."
2000	Zhores Ivanovich Alferov	"Voor basaal onderzoek naar informatie- en communicatietechnologie."
	Herbert Kroemer	"Voor het ontwikkelen van halfgeleider-heterostructuren die worden gebruikt in zeer snelle opto-elektronica."
	Jack Kilby	"Voor zijn aandeel in de uitvinding van de geïntegreerde schakeling."
2001	Eric Cornell Wolfgang Ketterle Carl Wieman	"Voor het bereiken van Bose-Einsteincondensaten in ijle gassen van alkaliatomen en voor vroeg fundamenteel onderzoek naar de eigenschappen van de condensaten."
2002	Raymond Davis Jr. Masatoshi Koshiba	"Voor hun pioniersbijdrage tot de astrofysica, in het bijzonder de ontdekking van kosmische neutrino's."
	Riccardo Giacconi	"Voor zijn pioniersbijdrage tot de astrofysica, wat heeft geleid tot de ontdekking van de kosmische röntgenbronnen."
2003	Aleksej Abrikosov Vitali Ginzburg Anthony Leggett	"Voor hun pioniersbijdrage aan de theorie van supergeleiding en superfluïditeit."
2004	David Gross David Politzer Frank Wilczek	"Voor hun ontdekking van asymptotische vrijheid in de theorie van de sterke wisselwerking."
2005	Roy Glauber John Hall Theodor Hänsch	"Voor hun bijdragen aan de ontwikkeling van precisiespectroscopie met behulp van lasers, waaronder de techniek van de optische frequentiekam."
2006	John Mather George Smoot	"Voor hun ontdekking dat de kosmische achtergrondstraling de spectrale verdeling van een zwarte straler heeft en anisotroop is. "
2007	Peter Grünberg Albert Fert	"Voor hun ontdekking van het Giant Magneto Resistance (GMR)-effect"
2008	Yoichiro Nambu	"Voor zijn ontdekking van de werking van spontane symmetriebreking in de subatomaire natuurkunde"
	Makoto Kobayashi Toshihide Maskawa	"Voor hun ontdekking van de oorsprong van de gebroken symmetrie, die het bestaan van ten minste drie quarkfamilies voorspelt"
2009	Charles Kao	"Voor zijn baanbrekende prestaties met betrekking tot transmissie van licht in glasvezels voor optische communicatie"
	Willard Boyle George E. Smith	"Voor hun ontdekking van een beeldverwerkend halfgeleidercircuit, de CCD-sensor"

Externe links

• (en) Nobelprize.org, officiële site

Literatuur

• The politics of excellence, beyond the nobel prize; R. Friedman ; 2002
• Nobel Century: a biographical analysis of physics laureates, in Interdisciplinary Science Reviews, by Claus D. Hillebrand ; June 2002; No 2. p.87-93

Nobelprijs