Pieter Zeeman

Pieter Zeeman
25 mei 1865 – 9 oktober 1943
[[Bestand:Bestand:Pieter Zeeman.jpg|266px|alt=|]]
Geboorteland	Nederland
Geboorteplaats	Zonnemaire
Plaats van overlijden	Amsterdam
Nobelprijs voor de	Natuurkunde
In	1902
Reden	"Voor hun onderzoek naar de invloed van magnetisme op stralingsfenomenen."
Samen met	Hendrik Antoon Lorentz
Voorganger(s)	Wilhelm Conrad Röntgen
Opvolger(s)	Henri Becquerel Pierre Curie Marie Curie

Pieter Zeeman (Zonnemaire, 25 mei 1865 – Amsterdam, 9 oktober 1943) was een Nederlands natuurkundige en Nobelprijswinnaar.

Jeugd

Zeeman werd geboren in Zonnemaire in Zeeland. Na de dorpsschool, bestaande uit één klaslokaal, werd hem door zijn vader een basiskennis van de Franse taal bijgebracht en kon hij in Zierikzee naar de Hogere Burgerschool (HBS). In zijn periode op de HBS wist Zeeman zijn eerste artikel in het tijdschrift Nature te laten publiceren, over het door hem beschreven noorderlicht. Het poollicht was in 1883 in Nederland goed te zien. Het artikel werd geplaatst namens „Prof. Zeeman”, hoewel hij dit op die leeftijd uiteraard nog niet was.

Aangezien de HBS niet direct toegang bood tot de universiteit, en Zeeman graag wis- en natuurkunde wilde gaan studeren, moest hij eerst nog een jaar aanvullend onderwijs volgen op het gymnasium te Delft. Hij werd in huis geplaatst bij de conrector, en kreeg Latijn en Grieks.

Universiteit

Gedurende zijn verblijf in Delft kwam Zeeman in contact met Heike Kamerlingh Onnes, van wie hij later college zou krijgen in de mechanica. In 1890 werd Zeeman benoemd tot assistent van professor Hendrik Antoon Lorentz.

Na zijn promotie werkte Zeeman een half jaar in Straatsburg en een jaar aan de Leidse Hogeschool voordat hij in 1896 lector werd aan de Universiteit van Amsterdam in de natuurkunde.

In 1896 startte hij als vervolg van zijn promotie onderzoek aan het Kerreffect een onderzoek naar het effect van magnetische velden op licht en ontdekte wat nu bekend staat als het Zeemaneffect, waarover hij in 1897 publiceerde in Nature en ander belangrijke tijdschriften. Dit effect behelst het verschijnsel dat spectraallijnen van een atoom dat vanuit een aangeslagen toestand licht uitzendt, zich opsplitsen bij de aanwezigheid van een sterk magnetisch veld. Het is één van de bewijzen voor het bestaan van kwantisatie in de elektronenbanen rond het atoom, en daarmee één van de aanwijzingen van de juistheid van de kwantummechanica, die overigens pas vanaf 1900 ontwikkeld zou worden door Max Planck en anderen. Al enkele jaren eerder wist hij overigens het antwoord te leveren op de door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen uitgeschreven prijsvraag over dit Kerreffect, en won hij de gouden medaille in 1892.

Zijn ontdekking was ook een bewijs voor Lorentz’ theorie van de elektromagnetische straling.

Zeeman was vanaf 1900 hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam. In 1908 werd hij directeur van het Natuurkundig instituut aldaar. In 1902 deelde hij met Hendrik A. Lorentz de Nobelprijs voor zijn ontdekking van het Zeemaneffect. In 1912 ontving hij de Matteucci Medal.

Tot zijn dood bleef hij actief in het onderzoek naar de voortplanting van licht in media zoals water, kwarts en vuursteen.

Erkenning

In 1932 werd Zeeman ter ere van het 350-jarig bestaan van de Amsterdamse Hogeschool, en omdat de Universiteit van Göttingen Nederland wilde bedanken voor de vele natuurkundige vooruitgang, tot erelid van de Universiteit van Göttingen benoemd.

Zeeman heeft vele eredoctoraten ontvangen van onder meer de universiteiten van Oxford en Leuven, en hij werd tot (ere)lid benoemd van vele wetenschappelijke genootschappen.

Bij zijn afscheid op zeventigjarige leeftijd werd Zeeman benoemd tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw. In 1940 werd ter gelegenheid van zijn 75e verjaardag het uit 1923 stammende fysica-laboratorium te Amsterdam naar hem vernoemd.

Externe links en literatuur

• (en) Albert van Helden, Pieter Zeeman 1865 – 1943 In: K. van Berkel, A. van Helden en L. Palm (ed.), A History of Science in The Netherlands. Survey, Themes and Reference (Leiden: Brill, 1999) 606 – 608.
• (en) Biografie op nobelprize.org
• P. F. A. Klinkenberg, Zeeman, Pieter (1865-1943), in Biografisch Woordenboek van Nederland.
• Biografie van Zeeman op de website van de Koninklijke Bibliotheek.
• Pim de Bie, prof. dr. P. Zeeman Zonnemaire 25 mei 1865 - Amsterdam 9 oktober 1943 Het graf van Pieter Zeeman
• Pieter Zeeman, website Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere collecties.
• Het leven van Pieter Zeeman in zijn vakantiehuis Zonnehof te Bosch en Duin in: M. Vink-Sluis, 100 jaar Zonnehof, Een landhuis te Bosch en Duin.

  Vrije mediabestanden over Pieter Zeeman op Wikimedia Commons

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• W. J. A. Schouten, Natuur en Techniek, 1965 nr. 4, blz. 109 – 113: "Pieter Zeeman (1865–1943) – Ons land herdenkt een van zijn grootste zonen"

Winnaars van de Nobelprijs voor de Natuurkunde (1901–1925)