Juliaanse kalender

De juliaanse kalender is een zonnekalender die door Julius Caesar werd ingevoerd en waarop later de gregoriaanse kalender werd gebaseerd. De datum van vandaag, 21 december volgens de gregoriaanse kalender, is volgens de juliaanse kalender (ook genoemd ’oude stijl’) 8 december.

Geschiedenis

De oude Romeinse kalender die voordien gebruikt werd, was een lunisolaire kalender, waar van tijd tot tijd schrikkelmaanden werden ingevoegd. Hierdoor ontstonden onenigheden.

De pontifices of priesters van de Romeinse godsdienst, hadden de verantwoordelijkheid over de kalender en het invoegen van schrikkelmaanden, omdat de religieuze feestdagen daarvan afhankelijk waren. Tijdens de Punische Oorlog deinsden zij ervoor terug om door het invoegen van schrikkelmaanden voor onregelmatigheden te zorgen.^[1] Van de Pontifex Maximus werd verwacht dat hij in februari in Rome moest zijn om te beslissen of er een schrikkelmaand zou worden toegevoegd. Julius Caesar, die in 63 v. Chr. was aangesteld als hoofdpriester, bevond zich in Gallië, en er was nog maar één keer een schrikkelmaand ingevoegd sinds hij proconsul was.^[1] In 48 v. Chr. was Julius Caesar in Egypte en kwam er in contact met de Egyptische kalender. Tegen de tijd dat Julius Caesar in 46 v. Chr. terug naar Rome kwam, zat er een verschil van drie maanden tussen de jaargetijden en de gevolgde kalender.^[1] Dit hield onder andere in dat het religieuze oogstfeest werd gevierd toen de oogst nog niet begonnen was.^[2]^[1]

De astronoom Sosigenes van Alexandrië stelde op basis van zijn berekeningen een aantal aanpassingen voor. De nieuwe kalender werd voor een deel gebaseerd op de Egyptische kalender. De lengte van de maanden werd losgekoppeld van de eigenlijke lunaties of maanmaanden. Men hield rekening met de kalenderberekeningen van de astronoom en wiskundige Aristarchus van Samos uit 239 v. Chr., en liet na drie jaar van 365 dagen volgde een schrikkeljaar van 366 dagen volgen, om zo het verschil met het tropische jaar te compenseren.^[3]

Volgens een decreet van keizer Julius Caesar uit het jaar 46 voor onze jaartelling, traden deze vernieuwingen op 1 januari 45 ’v. Chr.’ in werking.

De schrikkeljaarfout

Hoewel de nieuwe kalender veel eenvoudiger was dan de voorafgaande Romeinse kalender, werd de regel om om de vier jaar een schrikkeldag toe te voegen, na Caesars dood een tijdje verkeerd begrepen. Omdat de priesters de jaren inclusief telden, werd er elk derde jaar een schrikkeldag toegevoegd. Nadat er drie schrikkeldagen teveel waren toegevoegd, werd de fout herkend en Augustus zorgde ervoor dat de vergissing werd opgelost door twaalf jaar lang geen schrikkeldagen meer toe te voegen. Daarna werd constant elk vierde jaar een schrikkeljaar.

Nauwkeurigheid

De gemiddelde lengte van een jaar was met 365,25 dagen 11 minuten en 14 seconden iets te lang vergeleken met het zonnejaar van 365,2422 dagen. Deze kalender loopt per 128 jaar een dag achter op de zonnewende.

Gebruik

De juliaanse kalender werd in vrijwel heel het Romeinse Rijk gebruikt. Ook lokale en regionale kalenders werden aan het model van de juliaanse aangepast. Zo wijzigde keizer Augustus de Egyptische kalender, die voordien constant 365 dagen per jaar had, door ook hier een schrikkeldag om de vier jaar in te voeren. Deze herziene Egyptische kalender wordt nog gebruikt als de Koptische kalender.

Na de opkomst van het christendom werd ook de datum van Pasen, die bepaald werd aan de hand van de berekende maanfase, in het Romeinse Rijk weergegeven in de juliaanse kalender. Een aantal andere feestdagen zijn afhankelijk van de paasdatum. Omdat men afging op de nauwkeurigheid van deze kalender, nam men aan dat het begin van de lente constant op 21 maart viel, en werd dit gegeven een onderdeel van de berekening van de paasdatum. Daardoor raakte de kerk in het Romeinse Rijk gehecht aan deze kalender.

Hedendaags gebruik

De juliaanse kalender wordt thans nog gebruikt door de Oriëntaals-Orthodoxe Kerken en sommige kerken in de Oosters-Orthodoxe Kerk, de zogenaamde „oude stijl”-kerken. Deze laatste omvatten de kerken van Jeruzalem, Rusland, Oekraïne, Servië, Georgië, Polen en de kloosters van het schiereiland Athos evenals een groep Griekse oudkalendaristen. De orthodoxen-nieuwe-stijl (Constantinopel (nu Istanboel), Alexandrië, Antiochië, Griekenland, Cyprus, Roemenië, Bulgarije gebruiken de gregoriaanse kalender voor feestdagen op vaste dagen (onder meer Kerstmis en de feesten rond de jaarwisseling), maar de juliaanse kalender voor feesten gerelateerd aan de paascyclus.

De Orthodoxe Kerk van Finland, Estland en enkele orthodoxe parochies in de diaspora, voornamelijk een aantal in Tsjechië en Slowakije, gebruiken de gregoriaanse kalender. Sommige Oosters-Katholieke Kerken gebruiken de gregoriaanse kalender en andere de juliaanse kalender.

Behalve de Russisch-Orthodoxe Kerk gebruikte ook de Russische staat in het verleden de juliaanse kalender; vandaar dat de Oktoberrevolutie in de Westerse maand november plaats vond. Rusland schakelde pas na de Oktoberrevolutie over op de gregoriaanse kalender.

Weblinks

(de) Kalender-Rechner, een online programma converteert een datum vanuit een kalendersysteem naar keuze in een andere.
Eeuwigdurende kalender (bepaal de weekdag in de juliaanse of in de gregoriaanse kalender)